№1-, 2- mavzular. Berilganlar bazasi va uni boshqarish

amaliy programmalarni mustaqilligini
ta’minlash eng 
dolzarb masalaga aylangan. 
Berilganlarni boshqarish uchun yaxshi programma ta’minoti bo'lganda, bitta 
masalani yechish uchun turlicha yaratilgan programmalardagi fayllarni ularni 
o‘zgartirmagan holda yagona tarzda birlashtirish imkoniyati mavjud edi. O‘tgan 
asrning 70- yillariga kelganda, berilganlar tizimlarini boshqaruvchi birinchi tizimlar 
paydo bo'la boshladi va fayllarni birlashtirish hamda programmalarning mustaqilligi 
masalasini yechishga harakat qilindi. BB doimiy rivojlanuvchi obyekt bo'lgani 
uchun undan foydalanuvchi ilovalar soni tobora oshib borgan. BB ga yangi yozuvlar, 
mavjudlariga yangi berilganlarning elementlari qo‘shiladi. Yangi turdagi so'rovlar 
paydo bo’lganda, tizimning samaradorligini oshirish uchun BB tuzilishi o'zgaradi. 

---

Foydalanuvchilar berilganlarga nisbatan 
so‘rov talablarini va turlarini 
o’zgartiradilar. 
BB tuzilishi, fayllarning tuzilishiga nisbatan tezroq o‘zgaradi. Saqlanadigan 
berilganlar elementlari va ularni saqlash usullari doimiy ravishda o‘zgarib turadi. 
Birxildagi berilganlarda turlicha mantiqiy fayllarni hosil qilish mumkin, bitta 
to‘plam berilganlarga kirish turli ilovalar orqali turli usulda bajarilishi mumkin.Bu 
esa berilganlarning murakkab tizimlarini yaratishga olib keladi.Lekin yaxshi 
yaratilgan programma ta’minoti, BB murakkab tuzilishi bilan ishlashda, 
programmachilarga qiyinchilik tug'dirmaydi.Berilganlar qanday tuzilishga ega 
bo'lmasin, programmachi o‘zi yaratadigan ilovalardagi talablarga nisbatan fayllarni 
tuzilishini sodda ko‘rinishda tasavvur qilishi kerak. 
Berilganlarni saqlashning 3- bosqichida BB programma ta’minoti programmachi 
tasavvuridagi fayllarning tuzilishlarini berilganlarni tuzilishini saqlashning fizik 
qurilmala-riga akslantirish vositalariga va aksinchasiga ega bo'lgan. 
Programma ta’minoti berilganlar ortiqchaligini kamaytirish vositalariga ega 
bo'ldi. Turli ilovalar uchun berilganlar elementlari umumiy tarzda tashkitlashtirildi. 
Berilganlar ortiqchaligining yo‘qligi ularning butunligini saqlashga imkon yaratdi. 
Ko‘p kalitlar bo'yicha izlash imkoniyatlari paydo bo‘ldi.
Berilganlarning murakkab tuzilishlaridan foydalanishda programmalarni 
murakkablash-tirishga ehtiyoj juda kamaydi. 
4- bosqichda BB kengayishini katta o‘zgarishlarsiz amalga oshirish vositalari 
kiritilgan. BB administratori uchun yaratilgan vositalar tizimni boshqarish 
imkoniyatini yaratadi va berilganlarni saqlashni ta’minlaydi. Administrator hamma 
foydalanuvchilar uchun qulay bo'lgan tuzilishni tanlaydi. 
Berilganlarni boshqarishda tizim samarador protseduralar ~ xavfsizlik, 
maxfiylik, butunlik va himoya usul-lari bilan ta’minlangan. Ayrim tizimlarda BB 
dan berilganlarni tez topish uchun teskari (invertorlangan) fayl-lardan foydalanilgan. 
BB avvaldan rejalashtirilmagan so'rovlarga ham javob berish imkoniyatlari 
yaratilgan. Berilganlarni ko'chirish vositalari yaratilgan. Programma ta'minotida 
administrator uchun berilganlarni tav-siflash tili, programmachi uchun komandalar 
tili va ayrim hollarda foydalanuvchilar uchun so‘rovlar tillari yaratilgan. 
3- Bosqich: 1- berilganlar bazasini boshqarish tizimi (1960 yillar boshi) 

---

1.4- rasmdagi BB evolutsiyasining 4- bosqichida berilganlar mustaqilligining 
mantiqiy va fizik darajalarini tashkillashtirish g'oyasi ilgari surilgan. Shu rasmdagi 
katta to’rtburchak berilganlarning umumiy mantiqiy tuzilishini ifodalaydi, ba’zan 
uni berilganlarning global mantiqiy taqdimoti deb ham atashadi. Ushbu taqdimot 
berilganlarning fizik va programmalar dagi tuzilishidan tubdan farq qiladi. 
Berilganlar bazasining programma ta'minoti programmadagi berilganlarning 
tuzilishini umumiy mantiqiy tuzilishdan oladi va umumiy mantiqiy tuzilishni 
berilganlar tuzilishining fizik taqdimotiga aylantiradi. 
1.4- rasmdagi katta to’rtburchak zamonaviy BB tuzilishida juda muhim 
ahamiyatga ega. U tizimdagi berilganlarning konseptual taqdimotini bildiradi. 
Ba’zida uni berilganlar modeli yoki konseptual model deb aniqlashtiradi, ba’zan esa 
chizma yoki konseptual chizma deb atashadi. 
4- Bosqich: Zamonaviy berilganlar bazasiga talablar 
 

---

1.4- rasmda tasvirlangandek, berilganlar tuzilishining uchta turi mavjud. Biz 
ularni berilganlarning tashqi, global mantiqiy va fizik tuzilishlari deb yuritamiz.