0‘zbekiston respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi erkin Egamberdiyev mikroiqtisodiyot

«Investitsiya» - uzoq muddat xizmat qiladigan, ishlab chiqarish vositalarini yaratish uchun ajratilgan, moijallangan, lekin hali sarf etilmagan (moddiylashmagan) kapitaldir.

Investitsiya — tadbirkorlik va boshqa faoliyat sohalariga kiritilib, daromad keltiradigan, ijtimoiy samaraga erishishni ta’minlaydigan moddiy, intellektual boylik hamdir.^I

Investitsiya jarayoni — qimmatli qog‘ozlar, investitsiya, uni amalga oshirish hajmi va muddati to‘g‘risida investorning bir qarorga kelishini ifoda etadi. Investision jarayonlar asosi quyidagi beshta bosqichdan iborat:

1. 
   Investitsiya siyosatini tanlash.
   
2. 
   Qimmatli qog‘ozlar bozorining tahlili.
   
3. 
   Qimmatli qog‘ozlar portfelini shakllantirish.
   
4. 
   Qimmatli qog‘ozlar portfelini qayta ko‘rib chiqish.
   
5. 
   Qimmatli qog‘ozlar portfeli samaradorligini baholash.
   

Investitsiya siyosati bosqichlar

1. Investitsiya siyosatini tanlash . Bu bosqich investorning maqsadi va investitsiya qilinadigan mablag‘laming hajmini aniqlashni o'z ichiga oladi. Investitsiya maqsadlari daromad olish bilan birga tavakkalchilikni ham hisobga olib aniqlanishi zarur. Investitsiya jarayonining bu bosqichi asosiy portfelga kiritish uchun moliyaviy aktivlaming potensial xillarini tanlab olish bilan tugallanadi. Tanlashda investitsiyaning maqsadi, investitsiya qilinayotgan mablag‘larning hajmi, soliq to'lovchi sifatida investorlarning maqomini va boshqa fikr-mulohazalarni hisobga oladi.

2. 
   Qimmatli qog'ozlar bozorining tahlili. Bu sohadagi ishlar qimmatli qog‘ozlaming asosiy kategoriyasi ichida uning alohida xillarini o‘rganishdan iborat. Bunday tahlilning maqsadlaridan biri hozirgi vaqtda noto‘g‘ri baholanib qolgan qimmatli qog‘ozlarni aniqlashdir. Qimmatli qog‘ozlar tahliliga yondoshishning ko‘plab usullari bor. Lekin ularning ko‘pi quyidagi ikki xil usulga tegishli bo'ladi:
   

Birinchi yo‘nalish — texnik tahlil o‘tkazish;

Ikkinchi yo‘nalish — fundamental tahlil.

Texnik tahlilda aksiya bozoridagi aksiya kursiga bo‘lgan talab o‘rganiladi. Bundan maqsad — aniq bir firmaning aksiya kursi sur’atini bashorat qilishdir.

Fundamental tahlil har qanday moliyaviy aktivning «haqiqiy» qiymatiga asoslanib ish yuritadi.

Tahlil qiluvchi bor boTgan pul miqdorlarining kelib tushgan vaqtini, uning miqdorini aniqlashga intiladi, so‘ngra shunga muvofiq uning diskont qiymatidan foydalanib keltirilgan qiymatni topadi. Tahlil qiluvchi, faqat diskont qiymatni hisoblamay, kelajakda aksiyadan olinadigan dividend miqdorini ham bashorat qiladi; diskont stavkasiga baho beradi. Demak, u firmaning bitta aksiyaga to‘g‘ri keladigan foydasi va dividend to‘lash koeffitsiyentini hisoblaydi. Aksiyaning ichki qiymati hozirgi bozor kursi bilan solishtiriladi.

2. 
   Qimmatli qog‘ozlar portfelini shakllantirish mablagTarni kiritish uchun aniq aktivlarni aniqlash va aktivlar o‘rtasida investitsiya qili- nadigan kapitalni taqsimlash.
   
3. 
   Portfel ma’lumotlarini qayta ко'risk. Ma’lum vaqtdan so‘ng investitsiya maqsadlari o‘zgarib turadi. Natijada to‘plangan ma’- lumotlar optimal darajada bo‘lmay qoladi. Shuning uchun to'rtinchi bosqichda portfel maTumotlari qayta ko‘riladi.
   
4. 
   Investorning har doim duch keladigan daromad va xo‘jaiik tavakkalchiligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar samaradorligini baholab borish. Bunda, albatta, taqqoslash mumkin boTgan namunalar, standartlar, daromad va tavakkalchilik koTsatkichlari ishlatiladi.
   

Bunday qarorlarning ko‘plari hozirgi davrdagi xarajatlar va kelasi davrdagi foydani tahlil qilishdan iborat. Firma o‘z xarajatlarini qoplay oladimi yoki yo‘qmi, ko‘pincha kapital mablag‘lari hisobiga olinadigan foydani oldindan aytish qiyin. Amalda ular kutilgandan ko‘p yoki kam boTib qolishi ham mumkin. Bu yerda vaqt omiii muhim ahamiyatga ega. Masalan, ko‘mir, temir rudasi va boshqalarni qazib chiqarish yoki o‘rmon yog‘ochlarini olish uchun ularni ekkan vaqtdan to tayyor yog‘och materiali boTguncha qancha vaqt o‘tib ketadi. Mineral

xomashyo resurslari zaxirasi qazib olinishi bilan kamayib boradi, ularni to‘ldirib bo‘lmaydi. Shunda «sarflangan kapital mablag'larining qaytimi (foydasi) qanday bo4adi?» degan savollarni o‘rganishga to‘g‘ri keladi.

2.