0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Tadim jaravoni
qomimyatlari


Tadim jarayonini tashkil etish va amalga
oshirishga ta'sir ko'rsatuvchi zaruriy. saba-
biy. o'zgaruvehan aloqadorliklar yigdndisi
ia'llm qommlyatlari deb ataladi.
Tadim jarayonining quyidagi umumiy qonumyatlari mayjud:

• 
  Tadim maqsadi jamiyatning rivojlanish sur'ati va darajasi, jamiyat-
  ning talablari va imkoniyatlari hamda pedagogika fani va amaliyotining
  rivojlanganligi va imkoniyatlari darajasiga bogdiq,
  
• 
  Tadim mazmuni tadimning ijlimoiy ehtiyojlari va maqsadlari,
  ijtimoiv va ilmiy-texnik taraqqiyot sur'ati, bolalarning yosh imkoniyatlari,
  tadim nazarivasi va amaliyotining rivojlanish darajasi, shuningdek, o'quv
  vurtining moddiv-texnik va iqtisodiv imkortivatlariga bogdiq.
  
• 
  Ta’lim sifati (samaradorligi) avvalgi bosqich mahsuldorligi ve
  mazkur bosqichda erishilgan naiijalar. o'rganilayotgan material xususiyati
  va hajmi, tadim oluvchitarga tashkiliv-pedagogik ta'sir koTsatish harnde
  bolalarning bilim olishga qobiliyatlari va tadim vaqtiga bogdiq.
  
• 
  Tadim uslublari samaradorligi uslublami qodlashda bilimlari va
  ko'nikmalari, tadim maqsadi, tadim mazmuni, tadim oluvchtlarning
  yoshi. tadim olish imkoniyatlari, moddiv-texnik ta’minot hamda o'quv
  jarayonini tashkil etishga bogdiq.
  

-Tadimni boshqarish mahsuldorligi tadim tizimida qavta aloqalarning
intensivligi va tuzatish. ta’sir ko'rsatishlamjng asoslanganliligiga bogdiq.

• 
  Tadimni rag’hatlantirish samaradorligi tadimning ichki rag’batlari
  (sabablari) hamda tashqi (ijtimoiv, iqtisodiv. pedagogik) rag'batlariga
  bogdiq.
  

Tadim tamovillari

Tadim qonuniyatlaridan kelib chiquvchi
dastlabki. asos va qoidalar ta’lim tamoyillari
deb ataladi. Zamonavoiy didaktikada ta'limning mazmunli va tashkiliy-
uslubik tamoyillari ajratiladi. Ta 'limning mazmunli tamoyillari ta’ljm
mazmunini tanlash bilan bog'liq bodgan qonuniyatiarni aks ettiradi va
quyidagi muhim asoslarni o‘zida ifoda etadi:

• 
  Ta'limning ilmiylik tamoyili ta’iim mazmunini zanionavty fan va texnika rivojlanish. darajasi, jahon sivilizatsiyasi to'plagan tajribaga mos kelishini ifodalaydi. Bu tamoyil o'qitish jarayoni tadim oluvchilarni obyektiv ilmiy dalillar, hodisalar; qonunlar bilan tanishtirishga yo'nal- tirilgan bodishni talab eladi.
  
• 
  Ta” limning tarbiyalovchilik tamoyili yaxlit pedagogik jarayonda ta’­lim va tarbiyaning birligi qonunivatlariga tayanadi. Bu tamoyil tadim ja- rayonida bar tomonlama barkamol rivojlangan shaxsni shakllantirishni ko’zda tutadi.
  
• 
  Ta ’limning tabiat bilan uyg ‘imligi tamoyili tadim oluvchilarga ular- ning yosh davrlarini inobatga olgan holda billmlarning berilishi ushbu bilimlarning ular uchun tushunarli bodishini ta’minlaydi. Tabiat bilan uyg'imlik-g‘oyasi asta-sekinlik. ketma-ketlik va mustaqil faoliyat kabi tadim tamoyiiining asosi hisoblanadi.
  
• 
  Tadimda insonparvarlik tamoyilim bolaning sbaxs sifatidagi qadr- qimmati. uriing erkinligi hamda baxtli hayot kechirishini ta’minlash, uni rivojlantirishi, ijodiy imkonivatlarini rcfyobga chiqarishi, unga hayotda. o“z o’rnini topishda yordam koTsatishi va hokazolarni nazarda tutadi.
  
• 
  Tadimning tashkiliy-usluhik tamoyillari muayyan ijtimoiyy psixo- logik va pedagogik talablarni inobatga olish bilan bogdiq bodib. ularga
  

quyidagilar kiradi:
- Ta’limning izchiUigi, tizimiiligi, ketma-ketligi tamoyili bilish bosqichlarining obyektivHgini anglatadi. lzehillik tadim mazmuni. uning shakli va usullari. o’quv jarayoni ishtirokchilari bodgan subyektlaming o'zaro munosahatlariga taalluqli. U a)ohida partsial (yunoncha partialis - qisman) va xususiy o^;quv vaziyatlari, predmet va hodisalar odtasidagi bogdiqlik. aloqadorlik qonuniyatlarini asta-sekin o'zlashtirish asosida ulami yagona yaxlit o'quv jarayoniga birlashtirishga Imkon beradi. Ketma- ketlik u yoki bu o’quv material ini o'zlashtirish sur’ati, uning clementlari oTtasidagi o’zaro mosligini tahlil qilishga imkon beradi.

• 
  OngUlIk va ijodiy faoliik. tamoyili. Biltmlami ongli ravish da o‘zlash- tivish quyidagi omil va shartlarga bog’liq: ta’lim motivlari, ta’lim oluv- chilaming faoliik darajasi, o‘quv-tarbivaviy jarayonning samara]i tash- kil etilishi, tarbiyachi tomonidan qodlatiuvchi ta’Hm uslublari va vosi- talarining samaradorligi va boshqalar. Ta'lim oluvchilaniing faolliklari rep- roduktiv va ijodiy xarakterga ega.boiishi mumkin. Mazkur tamoyil ta'lim oluvchilaming tashabbuskorliklari va mustaqii faoliyatlarini nazarda tutadi.
  

• 
  Ko'rgazmalilik tamcmli didakukaning "oltin qoidasi” hisobianib, unga binoan ta’limda inson sezgi organlaridan foydalartish kerak. Ko'r- gazmaliUkdan o‘quv jarayomning barcha bosqichlarida: yangi materiaini o'zlashtirish, uni mustahkamlash, mashqiarni tashkil qilish hamda bolalaming dasturmateriallarini o'zlashtirishlarmi tekshirish va baholashda foydalanish mumkin.
  

• 
  Try limning tmhunarliligi tamoyili ta’lim oluvchilaming mavjud tm- koniyadarini hisobga olish, jismoniy va psixik sogTig'iga yomon ta'sir etuvchi intellektual va emotsional qiyinchiliklai'dan voz kechishni talab etadi. TaTimning tushunarliligi ta'iim oiuvchilar egallab oiishi zarur bodgan bihm. amaliy ko'nikma va malakalari. hajmini to'g'ri aniqlashdir.
  

• 
  Ta limning bolalamingyoshi va individual xususiyatlariga mos kelishi tamoyili ta’lim oluvchilaming yoshtga koTa va individual yondashuvni anglatadi. Agarda qo'yilayotgan talablar yoki ta’limning tashkiliy tuzilishi ta’lim oluvchilaming yosh imkonivatlaridan ortda qolsa yoki ilgarilab ketsa, o’quv faolivatining samarasi pasayadi. Individual yondashish ta’Um oluvchilaming murakkab ichki dunyosini o’rganish. yuzaga kelgan mnnosabatlar tizimint tahlil qilish va shavs shakilanishi sodir bodadigan ko'p turdagi sharoitlarni aniqlashnt talab etadi.
  

-- Oqilona talabchanlik hilan hoi a shaxsini hurmal qilishning birligi tamoyiligB. ko'ra pedagog tarbiyalanuvchini shaxs sifatida hurmat qilishi zamr. Oqilona talabchanlik maqsadga muvofiq bodsa. ta’Iim-tarbiya jarayoni, shaxsning to'Uq va barkamol rivojianishini ta’mini ay olsa samarasi ancha yuqori boTadi.' .

NAZORAT t CHI N SAVOL VA TOPSHIRIQLAR

o

1. 
   Didaktikaning bahs doirasi nimadan iborat?
   
2. 
   Didaktikaning asosiy kaiegoriyalarini sanang va ularga izoh bering.'
   
3. 
   Ta'iini jaravonining tuzilishi qanday bo'gdnlami o'zichiga oiadi?
   
4. 
   Maktabgacha taTim yoshidagi o‘quv faoliyati qanday pedagogik shart-sharoitlar bilan bog*liq?
   
5. 
   TaTitn jarayonining umumiy qominiyatlarini sanang va ularga izoh bering.
   
6. 
   Ta’limning mazmunli tamovillariga nimalar kiradi?
   
7. 
   Tadimning tashkiliv-uslubik tamovillari nimalarni o'z ichiga oiadi?
   

? MAVZU YUZASIDAN TESTLAR

1. 
   Didaktika soV.ini kim fanga kiritgan?
   

■A) Ya.A.Komcnskiy

2. 
   K.Ushmskiy
   
3. 
   Volfgang Ratke
   
4. 
   S.Bichurin
   

2. 
   Didaktikaning kategoriyalari qaysi qatorda noto‘g‘ri berilgan?
   

1. 
   Tadim. biiim, malaka
   
2. 
   Tadim uslublari, tadim jarayoni, ta'lim uslubi
   
3. 
   Ta’lim vosita.lari, o‘qtsh va o'qitish
   
4. 
   Ta'lim vositalari. ko'rgazmalilik
   

3. 
   Malaka bu ...
   

1. 
   Ta’lim oluvchilaxni bilim bilan qurollantirish
   
2. 
   0‘rganib qolingan muayvan usul bilan bevato bajariladigan harakatdir
   
3. 
   Olingan bilimlar natijasida amaliy jihatdan maqsadga muvofiq harakatlar yigdndisi
   
4. 
   Ta'lim oluvchilarning bilimga boTgan ehtiyoji
   

4. 
   Oqitish jarayoni nfechta asosiy bo‘gMndan tashkil topgan?
   

1. 
   6'
   
2. 
   5^;
   
3. 
   4
   
4. 
   3
   

5.