0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Maktabgacha ta'lim
muassasalarida iqti-
sodiy tarbiya berishda
sharq mutafakkirlari
fikrlaridan foydalanish


Barkamol avlodni larbiyalash insoniyat- ning eng yorqin orzusi bo¹ lib kelgan. Biroq dunyo xalqlarining barchasi ham bu haqda o'ylayyermagan. Bunday orzudagi inson- iar azaiiy ma’rifatga, madaniyatga mansub bo'lgan yurtiarning donishmandlari - eng


mo‘’tabar ziyolilarh hukmdorlari hisoblanganlar. Ularning orasida 0‘zbekiston deb atalmish muazzam zaminimizda yashagan bobolarimiz- ning o'z o'mi. hurmati bor. Bu jahon hamjamiyati tomonidan qabul qi- lingan haqiqatdir. Barkamol avlodni tarbivalash orzusiga o'z tariximizdan juda ko‘p dalillar keltirishimiz mumkin. Al-Forobiyning «Fozil odamlar shahrbi asaridagi g'oyani yodga oling. Unga ko'ra jamiyatning har bir fuqarosi — mansabi, tutgan o^;rni, ya'ni kim bo'lishidan qat’iy nazar FOZ1L kishi. Fozil inson o^Lz davlatining barcha qonun-qoidalarini vaxshi biladi, unga amal qiladi, fikrlaydi, o'z kashining ustasi, lozim bolganda Vatani uchun jon lido qiladi. Foziiiar shahri aholisi bir-biriga hurmatda bo‘ladi.
Jahon moliyaviy iqtisodiv inqirozi har bir sohani qamrab olgani sin- gari maktabgacha ta’lim muassasalarini ham qamrab olib. ularning iqti- sodiy ahvolini qivin sharoitga solib qo'ydi. Iqtisodiyotdan xabari bor, tadbirkorlik qobiiivatiga ega, tashabbuskor va uddaburon bog'cha mudi- ralariga bu holat unchalik sezilmadi. Xo'sh, iqtisodiyot nima o‘zi? Uning bog'chalarga ta’siri nimada? Kishilar yashashlari, siyosat, san’at, adabi- vot, fan, ma’rifat. madaniyat. ta’lim bilan shug'ullanishlari uchun hayotiy ne’matlarni iste'mol qilishlari, kiyinishlari kerak. Buning uchun esa oziq- ovqat, kiyim-kcchak, uy-joy va turli xlzmatlardan iborat hayotiy vositalar zarur. Har bir kishi, o'zining kundalik hayotida bif qancha muammolarga, ya'ni hayotiy ehtiyojlari -kiyim-kechak. oziq-ovqat. uy-ro'zg'or buyum- lari, bilim ohsh kabi ehtiyojtar uchun zarur bo'lgan pul daromadlarini qaerdan, nima hisobiga topish kerak, degan muammolarga duch keladi. Iqtisod qilish, tejashga odatlangan odamlar saodat va tinchlik bilan umr kechiradilar.
Iqtisodiyot kishilik munosabatlarining muhim va ajralmas qismt bo'lib, uni samarali tashkil etish tabiiy ehtiyojlar (yeyish-ichish. kiyinish, y as hash va hokazolar)ni qondirishga xizmat qilibgina qolmay, shaxsning ma’naviy jihatdan kamolotga erishishida ham alohida ahamiyatga ega. Shu bo is
154




turli ijtimoiy tuzumlar davrida ham ishlab chiqarishni to’g'ri tashkil etish, takomillashtirish, ilm-fan, texnika hamda texnologiya sohalarida qodga kiritilayotgan vutuqlardan foydalanish masalalariga jiddiy e’tibor qaratib kelingan. Iqtisodiyot yetakchi yo dial ishlar dan biri sifatida jamiyatning ijtimoiy va madaniy taraqqiyotiga sezilarli ta’sir ko'rsatishi bois bareha davrlarda ham har q and ay davlat sivosatining asosini tashkil etadi.
Prezidentimiz 1.A.Karimov, aytganlaridek: “Euqarolar endi ijtimoiy- iqtisodiy jarayonlarning ishtirokchisi, bajaruvchisi emas, balki bunyod- kor va tashkilotchisidir. Bundav yangicha yondashlsh atbatta pedagogika fanining keyingi rivojlanishiga katta ta’sir kodsatadi. Endi pedagogika fani faqat tadim-tarbiya jarayonini nazariy, uslubik-amaliy ta’minlovchi emas. komil insonning shaldlanishi, rivojlanishini ta’minlovchi keng sohalarni o^;z ichiga ola boshladi. Endilikda pedagogika fani o‘z oldiga yangicha fikrlash, yangicha tafakkur, milliy mafkuraning keng qamrovli sifatlarini shakilantirish vazifalarini qo‘ydt. Shuning uchun ham yangi ta’lim konsepsivasi qabul qiiindi va unda keyingi rivojlantirishlarning barcha yo‘nahshlari qayta ko'rib chiqildi. Ko‘p yiilar davomida peda­gogika siyosatga xizmat qilib kelgan va unda ma'lum chegaralanishlarga amal qilishga majbur taodgan bodsa, endilikda u siyosatdan xoii bodgan holda erkin fan sifatida o‘z rivojlanishini davom ettirish imkoniyatiga ega boddi. 0‘zbek pedagogikasi o'z tnilliy xususiyatlarini rivojlaniirish im- koniyatiga ega bo'ldi".
Iqtisodiyot haqida bilimga ega, tadbirkorlik qobiliyati bor maktab- gacha ta’lim muassasasi tarbiyachilari tarbiyalanuvchilarga ehtiyojlar. pulning pay do bodishi, Iqtisod, oila iqtisodi, bog'cha iqtisodi, pul, bo- zor, mahsulot. ishlab chiqarish, savdo-sotiq. savdodagi halollik kabi tu- shunchalarni oddiy tilda soddalashtirib odgatib boradilar. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchiiarida yangicha moddiy va iqtisodiv fa- rovonllk haqidagi tuygdiiarni tarbiyalashga ahamiyat berish, ezgu maq- sadga erishish malakalarini vujudga keltirish va takomillashtirish, halol­lik va fidoyilik odobini tarbiyalash masalalari bugungi kunda pedagogika fani oldida turgan masaladir,
Zardushtiylik g'oyalariga ko‘ra, iqtisod tabiat va Lining ne’matlariga nisbatan to‘gd*i munosabatda bodish, ularni asrab-avaylash hamda ko‘- paytirish to‘g‘risida qaygdrishdan iboratdir. Bu g‘ayalar keyinchalik is- lom dinining muqaddas manbalari Quroni Karim va Hadisi sharifda ham yanada rivoj 1 antiriladi hamda shaxs faoliyatining iqtisodga ta’siri riuqtavi

nazaridan aniq babolashga e'tibor qaratiladi. Ya^;ni, bo manbalarda mav- jud moddiy va ma’naviy ashyolarni asrash, boyitish yoiida amalga oshi- riluvchi xatti-harakatlar savob, uiarni isrof qihsh. no bud etish gun oh deya baholangan. O'z asarlarini islomiv g‘oyalar negizida yaratgan Sharq mutafakkirlari Muhammad al-Xorazmiy. Abu Ravhon Beruniy, Abu Nasr Forobiy, Abu All ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Amir Temur, Alisher Kavoiy, Abdurauf Filrat hamda Abdulla Avloniylar shaxsning yaratuv- chanlik faoliyati, dehqonehilik va hunarmandehilik, oila xo'jaligini tash- kil etish to‘g‘risidagi qarashlarni ilgari surganlar,

Maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyalanuvchilariga ishlab chiqa- rish haqida tushunchaberishdaallomalar fikrlari, o'gitlaridan fovdalanish maqsadga muvofiq boTadh Masalan, tibbiyot ilmining sultoni Abu Ali ibn Sino tibbiyot bilan bir qatorda iqtisodiyot bilan ham shugTillanganligi uning quyidagi fikrlarida o^;z aksini topgan: “hayvon tabiat nebnatlariga qanoat qiladi, odamlarga esa tabiat ne’matlari kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uv-jovga ehtiyoj sezadi. Havvon ta’biat ne’matlarmi o‘zlashtirib oladi, odam esa o^:z mehnatr bilan o"ziga oziq-ovqat, kiyim- kechak, joy yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonehilik va hunarmand- chilik bilan shugTillanishi kerak».
Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarida iqtisodiy biiim va tarbiyani, resurs laming cheklanganiigi. tabiat ne' mat lari ning tugab qolishi, inson ehtiyoj lari ning esa cheksizJigi haqidagi malumotlarni yoshligidanoq singdirib borish uiarni tejamkorlikka, moddiy va ma’naviy boylikfarni asrab-avaylash ko^nikmal arming shakllanishiga olib keladi.