0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

ivlaktabgaclia ta hinda . . y. . . . . .
,_M , . , o'yim o ztmng mazmum, xususiyati, tash kil
qo llamladigan o'yinlar . . , , „ ’ . ^v .
i ■ , etiUsmga ko'ra xilma-xiidir, umumlashttrgan
va ulann tashkil etish
j . . hoida. uni tkki guruhga tasmnash mumkin: I)
us ubikasi y_odj_y o'yinlar; 23 aoidali o'vinla

Ijodiv o'yinlami bolalar o'zlari o'y lab topisbadi, Unda oldindan beigi- langan qoidalar bo'lmaydi. 0^:yin qoidasini bolalar o'zlari o'yin jarayonida belgilashadi. Ijodiy o'yiniarga syujetli-rolli o'yinlar. sahnalashtirilgan o'yinlar, qurilish-yasashga doir o'yinlar kiradi,

Syujetli-rolli o ‘yin o'z xususiyatiga ko'ra aks ettiruvchi faoliyatdir. Tevarak-atrofdagi kattalar va lengdoshlarming hayoli va faolivati bu o'yin mazmuniga manba bo'Jib xizmat qiladi. Mazkur turdagi o'yinlarning o’ziga xosligi ularda syujet, rol va xayol qilingan vazi yarning mavjud bo'lishidir. Buning uchun albatta, bolalar biror narsa yoki voqea to'g'risida yetarlicha tasavvurga ega bo'lishi lozim. Masalan, bolalar "parovoz" o'yinini o'ynashmoqchi bo'lishadi. Bunga o'yinning qanday borishi to'g'risida syujet (voqeaning borishi) kerak. Syujet boialarning biliiniga bog'Iiq bo'ladi.Bolada avval g'oya tug⁴ iladi. key in mazmuni rivojlanadi. Ba'zan bolalar o'yinning qanday borishini oldindan belgiiab oladilar. Masalan. ular qrasidan kim “parovoz” bo'lishi, qolganlar uning orqasidan .ergashishi, qayerga borganda navbat almashishladni oldindan kelishib olishadi.
Syujetli-rolli o'vinlarda tarbiyachi yetakchi rol o'ynaydi. Tarbiyachi boialarning qiziqishlarini diqqat bilan kuzatib. ularning ijobiy tomonlarini rivojlantirlsh uchun sharoit varatishi va bolalarni kerakli yo'nahshda tarbiyalab borishi lozim. Tarbiyachi syujetli-rolli o'yiniarga rahbarlik qi- lishda quyidagi jihallarga e'tibor qaratishi lozim:

1. 
   bolalar o'yiniga rahbarlik qilish uchun ularning o'yinini bilish va har doim kuzatib borishi lozim;
   
2. 
   tarbiyachi boialarning o'yin davomidagi muloqotlari, xatti-harakat- larini muntazam kuzatib, tinglab borishi lozim. Bu tarbiyachiga boialarning qiziqishlari, xohish-istaklarini bilib olib. ularni to'g'ri yo'Iga solish, ijobiy xususiyatlarini yanada rivojlantirish imkonini beradi;
   
3. 
   syujetli-rolli o'yinlami o'ynash uchun madum joy ajratish lozim;
   
4. 
   o’yin jaravonida kerak bo'ladigan o'yinchoqlarni bolalar mustaqil o'zlari yasashlari uchun ularga kichkina yog'och bodaklari, mix, loy, qog'oz. karton. bo'yoq va kerakli asboblar - bolg'acha, qo'J arra, qaychi. pichoq kabilarni berish kerak. Biroq o'yinchoqlar yasash ustida ishlash faqat tarbiyachining rahbarligi ostida bajarilishi lozim;
   
5. 
   o'yin mavzusini tanlashga yordam berish bolalarni o'ynashga o'rgatish usullaridan biridir. Tarbiyachi boialarning rotii o'yinlari mav­zusini boyitibgina qolmay, balki uning syujetini, mazmunini bovitish to'g'risida ham o'ylashi kerak;
   

6. 
   tarbivachi hamma bolalarning o'vinga qatnashishlari List id a g’atn- xo'rlik qilishi kerak. 0‘yinda ko‘pincha ular rol talashib bir-birlari bilan kelisha olmay qoladilar. Bolalarni bunday kelishmovchiliklarni haqqoniy echishga o^;rgatisb lozim.
   

■ Sahnalashtirilgan o 'yinlar bo 1 alar biror ertak voki hikoya syujeti asosida ma'lum bir rolni bajarishiga, o'yin jarayonidagi personajlarning aytadigan so'zlarining yod olinishiga asoslangan bo‘lib, bolalarda iro- da. intizom, o‘z harakatlarini boshqalarning harakatiga muvofiq amal- ga oshirish kabi silatlarni tarbiyalashda samara)i vosita sanaladi, Sah- nalashtirilgan o‘yinlarni tashkil etisb quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga qamraboladi:

1. 
   bosqich. Sahnalashtirish uchun badiiy asarni tanlash. Badiiv asami tanlashda quyidagi talablarga riova qilish kerak; 1) ertak yoki hikoyada qatnashuvchilar soni ko‘p bo‘Iisbi kerak; 2) asarning nafaqat mazmuni, balki Linda harakatlarnmg ham turfa xil boiishiga e'tibor qaratish lozim;
   

3. 
   asar ifodali o‘qishga mos bo'lishi kerak; 4) asar mazmuni qiziqarli va emotsional bo'lishi zarur; 5) asar bolalarning yoshiga mos kelishi lozim.
   

2. 
   bosqich. Sahnalashtirish uchun tanlangan ertak yoki hikoyaning mazmunini o‘qib berish.
   
3. 
   bosqich, Asarning bolaiar tomonidan eslab qolinishiga erishish: qayta o'qib berish, har bir bolaning aytadigan gaplari ustida individual ish olib borish. rasmlar namoyish etish.
   

IVbosqich. 0^:yin qiziqarli o'tishi va uzoq davom etishi uchun o'yinga kerakli materia liar, kiyimlar tayyorlash hamda rahbarlikni to'g'ri amalga oshirish.
Sahnalashtirilgan oVinlar bolalarning yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda oddiydan murakkabga qarab yo*naltirib borilishi maqsadga muvofiq. Masai an, o‘rta guruh uchun as os an harakatni aks ettiruvchi asarlar tanlansa, katta guruh bolalari uchun esa asar qahramonlarimng ancha murakkab munosabatlari, ularning kechinmalari, qayg‘ulari aks ettirilgan asarlar tanlanadi.
Bolalarning qurilish, buyum yasash o‘vinlari rollarga bo‘Iinib o‘y- naydigan o‘y inning tarkibiy qismidir. Biror narsani qurish bolalarning o‘z hkrlarini ro‘yobga chiqarish usulidir. Qurilish mateviallari bilan o 'tkaziladigan o [vinlarda bolalarning texnikaga qiziqishi ortadi. kuzatuv- chanligi rivojlanadi, ular geometrik jismlarning eng oddiy xususiyatlari bilan tanishadilar.

Qurilish material lari bilan bogdiq o'yinlarni odkazishda quyidagi jihatlarni hisohga olish lozim:

1. 
   qurilish materiallari butun guruh bolalarining bit* paytda o'ynashlari uchun yetarli bo‘lishi lozim;
   
2. 
   guruh xonasida qurilish material! arini saqlaydigan, uni quradigan va bir necha kungacha saqlabqo'yishning iloji bo'lgan joy bodishi kerak;
   
3. 
   qurilish materiallari uchun. har bir detalga alohida Xonachalari bodgan g'ildirakli slikaf bodishi, uni bolalar istagau tomonlariga sudrab olib yurishiariga imkon yaratilishi kerak:
   
4. 
   qurilish materiallari saqlanadigan burchakda mayda o‘yinehoqIar, o^!yinchoqii odamlar. qushchalar, havvonlar, transport bodishi mumkin;
   
5. 
   bolalarning o'zlari o'yinchoq yasashlari uchun har doim kerak!i material bodishi zarur:
   

■6) bolalurga qurilish usuilarini o’rgatish lozim;

7. 
   qurilish materiallaridan ishlaugan buyumlami bir necha kungacha, hatto undan ko'proq muddat saqlash kerak.
   

Qurilish materiallari bilan o'tkaziladigan o'yinlarnmg maktabgacha ta’lim amaliyotida keng tarqalgan turlariga quin bilan o 'ynash, suv Bilan o 'ynash, gar a 'yinlari kabilarni kiritish mumkin.
Qum bolalarning yozda o'ynash lari uchun yaxshi material. Har bir guruhda ikkitadan qum yashigi bo'lishi maqsadga muvofiqdir. Shunda harama bolalar 0‘ynash imkoniyaliga ega bo'ladilar. Qum bolalarning o‘y- nashlari uchun eng qulav o'yin vositasi bodib hisoblanadi. Qum maxsus yashiklarda nam holatda saqlanadi. Qumni saqlashga quyidagi gigienik talablar qo'yiladi: a) qum turli xil tosh, shishalardan tozalangan bodishi; b) qum faqat namroq hoida saqlanishi; d) bolalarning salomailigiga xavf solmasligi kerak. Kichik yoshdagi bolalami qum bilan o'ynashlari uchun bayroqchalar. o'yinchoqlar tayvorlab qo'yiltshi kerak.
Suv bilan o'ynaladigan o'yinlar bilan kichik yoshdan boshlab shug'ullanish mumkin. Suvda qo'gdrchoqni cho'miltirish, o'yinchoqlar bilan o'ynash, katta yoshdagi bolalar esa suvda cho'milishlari mumkin.
Qor bilan o'ynaladigan o'yinlar bolalarda quvnoq kayfiyatni uyg'otadi. Buning uchun yog'och belkurakcha, qorni tashish uchun quticha ortilgan chana bodishi shart. Kattalar yordamida qor uyumlaridan turli shakllar, qorbobo. qorqiz, havvonlaming qiyofasini yasaydilar.