0‘zbekiston respublikasi oliv va orta maxsus ta’lim vazirligi

Ta’limning ozaki
uslublari

Shu biian birga narsa-buyumlaming o‘zini ko'rsatish, namoyish etish eh- Liyoji vuqori. Hikoya — o'quv materialint bolalar uchun tu shun aril tarzda bay on etish imkomni beruvchi og'zaki uslublardan biri. I likoyada turli inaztnundagi bilimlar obrazii shaklda taqdim etiladi, Bolalar uchun hikoyalar kundalik voqealar. yil fasllark yozuvchiiar. rassomlar. ona shahri haqida bo dishi mumkir^1 Ta’lim metodlari vausuflari f 1 Og'zaki '	K.o‘rgazmali	Am aliy
P* Hikoya P* Suhbal r Badiiy adabiyot o'qish r Savollar biian rnuro- jaav qilish r Ko'rsatnia berish r Tushuntirish	r Kuzatish Ko'rgazmali \osita1arni (rasmlar. diafilmlar. slaydlar, kompymcr dasturlari)ni namoyish etish 5^s* Barahailar namovishi r Nanuma ko’ isamh	P* Mashq P* Taj riba P* Modtdlashtinsli

15-rasm. Maktabgacha ta' limda o‘qitish uslublari va usullari.


Hikoya qilish uchun material sifatida badiiy asarlardan foydalan- ish mumkin. Ayniqsa, bolalar uchun tarbiyachimng shaxsiv tajribasi biian bogiiq hikoyalar qiziqarlidir: "Mening birinchi tarbiyachim”. "Men o'qish va yozishni qanday o'rganganman?”. "Bolalikdagi sevimli o ‘ yinchog¹ inv ‘ va boshqaiar.
Hikoyani tushunish qobiliyati. ya'ni tinglav olish. mazmuniga muno- sabat bildira olish, savollarga javob berish, oddiy qayta aytib berish uch yoshdan boshlab pavdo bodadi. Kichik guruhlarda hikoya ko'rgazmali materialiarni (narsa-buyumlar, ularning tasviri) namoyish qilish biian' birga qo'shib olib boriladi. Ko^krgazma1i materiallardan bolalar tasav- vurga ega bodmagan voqea-hodisalar haqida hikoya qilinganda o‘rta va katta maktabgacha vosh guruhlarida ham foydalaniladi. Biroq katta gu­ruhlarda hikoya qilish jarayonida ko'rgazmali materiallardan keragidan ortiqcha foydaianish tavsiya etilmavdi. Chunki bolalami so'z yordamida tikrlashga o'rgatish, ularda fazoviy tasavvurni rivojlantirish lozim.
214


Suhbat - ta‘limning dialogik uslubi bo'lib, savoJ-javob o‘-tkazisli, &z nuqtayi nazarini ifodalashni talab etadi. Suhbat bolalar narsa-hodisal- ar, voqealar Lo'g‘risida ay rim bilim va tajribalarga ega bo'lgan holatda o'tkaziladi. Suhbat jarayonida bolalarning mavjud bilimlari aniqlashadi. boyiydi, tizimlashtiriladi. Suhbatda ishtirok etish bolalar uchun foydali qator ko’nikma va malakalarni paydo qiladi: bir-birini tinglash, aytilgan- larini toMdirish, ularni takrorlamaslik. biidirilgan fikrlarni samimiv baho- lash va boshqalar. Suhbat fikrning aniq yo'nalganiiginL diqqatni va o^;z xulq-atvorini boshqara olishni talab etadi, U mantiqiy tikr yuritish, aniq fikr bildirish. xulosaqilishga o'rgatadi. Suhbat orqali tarbivachi bolalarda his-tuyg'ularni tarbiyalaydi. fikr yuritilayotgan voqea-hodisaga munosa- batni tarkib toptiradh
Mazmunign ko'ra ikki turdagi suhbat farqlanadi: axloqiy mavzudagi va bilishga doir. Axloqiy mavzudagi suhbatlar faqat katta maktabgacha yoshdagi bolalar bllan o'tkaziladi, bilishga doir suhbat I ami" esa o‘rta gu- ruhdanoq boshlab o‘tkazish mumkin.
Axloqiy mavzudagi suhbatlar bolalarda axloqiy his-tuyg^:uni tarbi- yalash, axloqiy tasavvur, muiohaza va bahoni shakllantirish maqsadini ko'zda tuladi. Turli mavzularda axloqiy mavzudagi suhballarni o'tkazish mumkim '.'Xushmuomakdiiik haqida". "Do‘stlik va o'rtoqlik haqida”, "Salomlashish odobi", "Ovqatlanish qoidaiarf va boshqalar, Axloqiy mavzudagi. suhbatlar badiiy asarlar o'qish. ko'rgazmali materiallarni ko'rsatish. film namoyish etish bllan uyg'unlikda amalga oshiriladi.
Bilishga doir suhbatlar mavzusi maktabgacha ta’lim dasturlarida an­iq lab berilgan. Shunlngdek, bundav suhbatlar kundalikturmush voqealari, atrof-muhit va kattalar mehnati biian ham chambarchas bog'liqlikda o'tkaziladi,
Didaktik maqsadiga ko'ra suhbat kirish va umumlasht.iruvchi turlarga bodinadi. Bolaiarni amalga oshirilishi ko'zda tutilayotgan faolivatga, kuzatishga tavyorlash maqsadida kirish suhbatidan foydalaniladi. Ana shu maqsadda tarbiyachi bolalardagi mavjud tajribani aniqlaydi. ularn- ing bilim lari ni faoflashtiradi. bajarilishi ko'zda tutilayotgan faolivatga qiziqishni hosil qiladi, amaliy yoki bilishga doir vazifalami taqdim eta­di. Umumlashtiruvchi suhbat bolalarning biror mavzuda tashkil etilgan o'quv is hi nalijasida qo'lga kiritilgan bilimlarni jamlash, aniqlashtirish. tizimga solish maqsadida o'tkaziladi.

Badiiy adabiyot o'qish. Badiiy adabiyot- atrofoiam haqidagi bilimlar

manbayi, bolalarda his-tuyg‘uni tarbiyalash, fikrlash, tasavvur va xoti-
rani rivojlantirish vositasi. Maktabgacha ta’lim yoshida badiiy adabi-
yotlar o'qisb orqali bolalarda badiiy asarlami idrok etish va anglashga
qobiliyatlilik shakllantiriiadi. O'z navbatida mazkur vazifa bolalarda
ko'rgazmali-obrazii, nutqiy-mantiqiy fikrlashni rivojlantirish bilan
bog'liq.
0‘quv maqsadi bilan bogiiqlikda badiiy asarlar o‘qishda qator didak-
tik talablarga rioya etish lozini: bolalarning yoshi va rivojlanishi d a raj as i
bilan bogdiqlikda katta tarblyaviy ahamivatga ega asar tanlab oiinishi;
bolalarni asarni idrok etishga tavyorlash uchun qisqa suhbat 0‘tkaxish.
ularga o‘quv-hilishga doir vazifalar berish; o'qtshni boshqa uslublar. shu
jumladan, ko'rgazmalilik bilan uyg'unlashtirish maqsadga muvofiq.
Maktabgacha ta’lim jarayonida quyidagi og‘zaki usullardan foy-
dalanish yaxshi samara beradi; bolalarga savollar bilan murojaat qilish,
ko'rsatma berish. izohlash. tushuntirish va boshqalar.
Mashg‘ulotlardagi bilishga doir va amaliy
faoliyat narsa-hodisalarga muvohq keluvchi
ko 'rgazmalilik asosida tashkil etilishi mumkin.
Ta^!limning ko‘rgazmali uslubiariga kuzatish, ko'rgazmali qoilanmalami
(narsa-buyumlar, rasmlar, diafilmlar. slaydlar. videoyozuvlar, kompyuter
dasturlarini) namoyish etish kiradi. -
Kuzatish — atrofolamdagi hodisalarni diqqat bilan ko'rish, ulardan
muhim, asosiysini ajrata olish, yuzaga keiadigan 0‘zgari.shIarni belgilash,
uiarning kelib chiqish sabablarini aniqlash, xulosalar qilish. Boiani ilk
yoshdan boshlab kuzatishga o’rgatish. unda kuzatuvchanlik. kuzatilayo-
tgan hodisaga diqqatni yohiaitira olish, ko'rganlari asosida fikr yuritish,.
ftkrini so^;z bilan ifodalav olishni rivojlantirish zarur.
Bolalarning o’rganilayotgan obyektni bevosita kuzata olishiari to'liq
tasavvurlarni shakllantirish va bilishjarayonlari- idrok etish, xotira, fikr-
lash, xayolotni rivojlantirish uchun muhim ahamivatga ega. Kuzatish ja-
rayonida bolada xilma-xil fikriy faoliyat amalga oshadi: qcfyilgan savol-
larga javob izlash, qiyoslash, taqqoslash.
Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarni 0‘qitishda kuzatishning xil-
ma-xil turlaridan foydalaniladi: qisqa muddatli va uzoq muddatli, tak-
roriy va qiyosiy.