108
katta (250...320 mm); shnekli valning aylanish tezligi ham ko’paytirilgan (18...28
min
-1
); pressdan chiqayotgan kunjaraning qalinligi 6...7 mm dan kam emas (ba‘zida
9...12 mm).
Ekspellerda zeyer silindr va shnekli valning diametri kichraytirilgan (130...155
mm); shnekli valning aylanish tezligi pasaytirilgan (4,5...5,5 min
-1
); pressdan
chiqayotgan kunjaraning qalinligi 3-5 mm.
Pressda siqilish jarayonini quyidagicha tushuntirish mumkin. Qovurish
qasqondan pressning shnekli o’qiga tushgan mezga optimal namlikga ega bo’lib,
unda zarrachalar orasida ma’lum bir bo’shliqlar bo’ladi. Shnekli o’q
bilan
harakatlanayotgan mezga zichlasha boshlaydi va zarrachalar o’zaro bir-biriga
yaqinalashadi, buning natijasida mezga sirtidagi molekulyar kuchlar ta’sirida
bog’lanib turgan moy ajralib chiqa boshlaydi. Bosimning ortib borishi natijasida
zarrachalarning o’zi ham deformatsiyalanib ularning kapillyarlaridan moy ajrala
boshlaydi.
Shundan
keyin
bosimning
ortishi
zarrachaning
gel
qismini
deformatsiyalanishiga va buning natijasida bir qism kapillyarlarni ichidagi moyi bilan
berkitilishiga olib keladi. Kapillyarlar ichida yopilib
qolgan va buzilmagan
to’qimalardagi moy kunjaraning qoldiq moyini tashkil etadi.
Pressda siqib moy olishda kunjarada qolgan moyning miqdori pressda hosil
qilingan gidrodinamik bosimga, mezga qatlamining qalinligiga, mezganing
g’ovakligiga
va deformatsiyalanishiga, moyning qovushqoqligiga, siqilish vaqtiga,
mezga hajmining siqilishda kichrayish darajasiga va siqilayotgan moyning zichligiga
bog’liq.
Presslash jarayoniga ta’sir etuvchi muhim omillardan biri mezganing plastikligi
hisoblanadi. Mezganing plastikligi o’z navbatda issiqlik-namlik bilan ishlov berish
rejimiga bog’liq. Ishlov berish rejimidan og’ish mezga xususiyatlarini o’zgarishiga
olib keladi.
Mezganing namligi me’yordan yuqori bo’lganda,
uning plastikligi oshadi va
presslashda kunjara hosil bo’lmaydi. Xom ashyo tushayotgan joydan moylar oqib
chiqadi, zeyer tirqishlaridan ezilib chiqayotgan mezga miqdori oshadi,
elektrodvigatel kuchlanishi kamayadi.
109
Mezga
haddan
tashqari
qurib
ketsa
uning
plastikligi
kamayadi,
yog’sizlantirilgan mahsulot unsimon bo’lib chiqadi, moy chiqishi kamayadi va
asosan kunjara chiqayotgan tomonga oqib tushadi, elektrodvigatel kuchlanishi oshib
ketadi, keyin keskin pasayadi.
Bosim ta’sirida mezga zarrachalari o’zaro bir-biriga yaqinalashadi, zichlanadi va
deformatsiyalanadi. Natijada mezga butun plastik massaga aylanadi.
Bosim ortishi
bilan g’ovakli kunjara briketi hosil bo’ladi.
Mezganing plastikligi pressdagi bosimga ta’sir qiladi va siqilish darajasini
ta’minlaydi. Pressning zeyerida bosimning hosil bo’lishi uning konstrultsiyasi va
presslanayotgan xom ashyoning turiga bog’liq. Shnekli presslarda mezganing
zichlanishi natijasida moylar ajralib chiqadi. Mahsulot
zichlanishning asosiy
sabablari:
-shnek qadami qisqarishi natijasida mahsulot hajmi kichrayishi;
-shnek o’qining diametrini o'zgarishi;
-shnek o’ramalarning balandligi o’zgarishi;
-mezga zarrachalarining shnek o’ramalariga, zeyer devorlariga va o’zaro
ishqalanishi;
-shnekning aylanishi natijasida o’ramalarning mezgaga mexanik ta’siri;
-kunjara qalinligini rostlab turadigan mexanizmning qarshiligi.
Mezga tarkibidagi moyni shnekli pressda maksimal miqdorda olish uchun
quyidagi shartlarga amal qilish kerak:
-
presslanayotgan mezga strukturasi presslash uchun optimal bo’lishi;
-
pressni xom ashyo bilan bir xil miqdorda uzluksiz ta’minlash;
-
pressda hosil qilinadigan bosimning miqdori maksimal moy ajralishini
ta’minlashi;
-
presslash jarayonining davom etish vaqti moyni ajratib olish uchun etarli
bo’lishi kerak.
Pressda ajratiladigan moyning asosiy qismi (96% cha)
uning birinchi yarimida
siqib chiqariladi. Mezgani presslash natijasida hujayralarning qo’shimcha buzilishi
(10...15%) ko’zatiladi.
110
Hamma turdagi presslash qurilmalarning asosiy konstruktiv elementlari shnekli
val va zeyerli silindr, qo’shimcha elementlari ta’minlagich, kunjara qalinligini
sozlovchi
mexanizmi, elektrodvigatel hisoblanadi. Asosiy va qo’shimcha
elementlarning barchasi cho’yan plitada yig’ilgan.
7-jadval
Do'stlaringiz bilan baham: 
