0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

9-§.  Buxoro  xonligida  davlat  boshqaruvi
Xonlik  hududi, 
geografik  joylashuvi 
va  aholisi
28

---

Dodxoh  mansabida  ishlagan  amaldor  esa  dargohga  tushgan  ari- 
zalarni  qabul  qilgan  va  ularga  javob  qaytargan.  Shuningdek,  dodxoh 
mamlakatda  adolat  mezonlariga  amal  qilinishini  ham  nazorat  qilib 
borgan.
Eng  muhim  davlat  mansablaridan  yana  bin  -   ko'kaldosh  mansa- 
bi  edi.  Bu  mansabga  xon  sulolasiga  eng  yaqin  shaxslardangina  ta- 
yinlangan.  Ko‘kaldosh  xon  siyosatiga  fuqarolarning  munosabatini  o‘r- 
gangan  va  bu  siyosatning  daxlsizligini  ta’minlagan.
Bugungi  kun  voqeligi  bilan  aytganda,  ko'kaldosh  davlat  xavfsizlik 
xizmati  idorasi  rahhari  bo‘lgan.  U  nafaqat  oddiy  kishilarning,  balki 
davlat  amaldorlarining  va  hatto  valiahdlarning  ham  hukmdorga  nis- 
batan  qiladigan  munosabatiga  javobgar  bo‘lgan.
Xon  va  shahzodalar  o‘rtasidagi  munosabatlar  masalasi  bilan  xon 
yasovuli  mansabida  ishlagan  amaldor  shug‘ullangan.
Xonlikda  eshikog'dboshi  lavozimi  ham  muhim  sanalgan.  Chunki 
bu  mansabga  tayinlangan  shaxs  dargoh  xavfsizligi  va  unda  o‘rnatilgan 
tartibga  rioya  qilinishi  uchun  javobgar  edi.
Katta  mavqega  ega  bo'lgan  shayxulislom  lavozimini  egallagan 
shaxs  shariat  qonunlari  bajarilishi  ustidan  nazoratni  amalga  oshirgan.
Qozikalon  (Bosh  qozi)  esa  barcha  bosqichlardagi  sudlov  ishlariga 
boshchilik  qilgan.
Muhtasib  (rais)  lavozimni  egallagan  shaxs  esa  mamlakatda  jamoat 
tartibining  saqlanishi,  diniy  marosim  va  amallarga  rioya  etilishi,  bo- 
zorlarda  narx-navo  va  tarozilaming  to ‘g‘riligi  uchun  mas’ul  bo'lgan.
Mehtar  lavozimiga  tayinlangan  mansabdor  esa  zakot  va  boshqa 
tushumlaming  zarur  o‘rinlarda  ishlatilishini  nazorat  qilardi.
Xonlikda  davlat  lavozimi  mansabdori  hisoblanmasa-da,  naqib  un- 
voniga  sazovor  bo‘lgan  shaxsning  xon  saroyida  nufuzi  baland  edi. 
Chunonchi,  u  xonning  yaqin  va  ishonchli  kishisi  sanalgan.  Ayni 
paytda,  u  davlat  ichki  va  tashqi  siyosati  masalalarida  xonning  mas- 
lahatchisi  ham  hisoblangan.  Zarur  bo‘lganda  elchilik  vazifasini  ham 
bajargan.
Avvalgi  mavzularda  aytilganidek,  shayboniylarning  davlat  boshqa- 
ruvida  dastlab  an’anaviylik  saqlandi.  Oliy  hukmdorlik,  ya’ni  xonlik 
otadan  bolaga  emas,  balki  sulolaning  yoshi  eng  katta  vakiliga  o‘t- 
gan.  Xususan,  Muhammad  Shayboniyxondan  keyin  taxtga  o'tirgan