0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Sud  ishlari

---

orasidan  imtihon  o‘tkazish  yo‘li  bilan  saralab  olingan.  G'oliblar  xon 
farmoni  bilan  taqdirlanganlar.  G‘olibning  qozi  etib  tayinlangani  to‘g‘- 
risida  ularga  xon  yorlig‘i  (,,Yorlig‘i  xumoyun-u  ali“)  berilgan.
Muftiy  qozi  hukmining  shariatga  qanchalik  mos  kelishi  haqida  fat- 
vo  chiqargan.  Sud  qarori  muftiy  unga  o‘zining  muhrini  qo‘yganidan 
so‘nggina  rasmiy  maqomga  ega  bo‘lgan.  Xiva  shahrida  7  naiar  muftiy 
faoliyat  yuritgan.  Ularga  islom  huquqining  eng  obro‘li  namoyandasi- 
a ’lam  rahbarlik  qilgan.  U  muftiylar  bergan  xulosani  ko‘rib  chiqib 
uni  yo  tasdiqlagan,  yo  qaytargan.  Sud  ishi  bo‘yicha  shikoyatlar  Xiva 
shahridagi  2  nafar  Oliy  qozilar  tomonidan  o‘rganib  chiqilgan.  Ular- 
ning  biri  qozi  kalon,  ikkinchisi  esa  qozi  o ‘rda  edi.  Ayni  paytda, 
qozi  xoss  mansabi  ham  bo‘lib,  u  xon  xonadoni  a’zolari  o ‘rtasidagi 
masalalarni  ко‘rib  chiqqan.
Qozi  askar  esa  qo‘shinda  sodir  bo‘lgan  islom  qonunlarining  bu- 
zilishi  bilan  bog‘liq  ishlar  ustidan  hukm  chiqargan.  Naqiblar  -   pay- 
g‘ambar  avlodlari  jamoasi  vakillari  bo‘lib,  jamiyatning  diniy  hayoti 
sohasi  uchun  mas’nl  edilar.  Ular  xonning  eng  ishonchli  kishilaridan 
sanalgan  va  harbiy  harakatlar  chog‘ida  doimo  unga  hamrohlik  qilgan. 
Shuningdek,  ular  ta’lim  sohasi  ishlari  uchun  ham  javobgar  edi.  Rais 
(qozi  rais)  esa  jamiyatda  shariat  qonun-qoidalariga  qanchalik  amal 
qilinayotganligi  ahvolini,  shuningdek,  ota-onalaming  bolalarini  mak- 
tabga  yuborayotganligini  kuzatih  borgan.
Harbi  ish 
Xiva  xonligida  Muhammad  Rahimxon  I  davrida 
muntazam  qo'shin  tuzildi.  Mazkur  qo‘shin  xon  nav- 
karlari  deb  ataldi.  Uning  umumiy  soni  2  ming  askardan  iborat  edi. 
Qo‘shinning  Bosh  qo‘mondoni  yasovulboshi  deb  atalgan.
Tinchlik  paytida  xon  navkarlari  xon  va  uning  oilasini  ham  qo‘- 
riqlagan.  Qo‘shin  va  harbiy  mansabdorlar  Xiva  shahriga  yaqin  at- 
rofdan  ma’lum  miqdorda  yer  maydoni  hamda  maosh  bilan  ta’min- 
langan.  Xonlikda,  shuningdek,  nomuntazam  qo ‘shin  —  xalq  lashkari 
ham  mavjud  edi.  XIX  asr  o‘rtalarida  ularning  soni  9 -1 0   ming  ki- 
shini  tashkil  etgan.  Biroq  Buxoro  qo‘shinidan  farqli  ravishda  Xiva 
xonligi  doimiy  qo‘shini  maxsus  harbiy  kiyim-boshga  ega  bo‘lma- 
gan.  Harbiylar,  asosan,  har  xil  chopon  kiyishgan.  Xonlikda  davlat 
chegarasini  qo‘riqlash  uchun  ham  qo‘shin  ajratilgan.  Chegara  qo‘- 
shiniga  qorovulbegi  qo‘mondonlik  qilgan.
93

---