0 ‘zbek3ST0n tarixi umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 8- sinfi uchun darslik

Respublika maqsadli kitob jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan chop etildi.
ISBN 978-9943-22-371-4
© U. Jo‘rayev va b.
© ,,0 ‘qituvchi“ NMIU, 2019

---

k i r i s h
„Виуик  tarixda  hech  narsa  izsiz  ketmaydi.  U 
xalqlarning  qonida,  tarixiy  xotirasida  saqlanadi.“
Shavkat  Mirziyoyev
Aziz  o‘quvchilar!
VIII  sinf  ,,0 ‘zbekiston  tarixi“  darsligi  Sizga  Vatanimizning  XVI 
asrdan  XIX  asr  o ‘rtalarigacha  boTgan  tarixi  haqida  bilim  beradi.
Tarixchi  olimlar  Vatanimiz  tarixining  bu  davriga  „So‘nggi  o‘rta 
asrlar“  yoki  „Uch  xonliklar  davri“  deb  nom  berishgan.  Bu  davr  ta- 
riximizning  eng  murakkab,  ziddiyatlarga  to‘la  davridir.  Chunki  bir 
vaqtlar  dunyoda  mashhur  boTgan,  jahon  tarixida  o‘chmas  iz  qoldirgan 
Temuriylar  davlati  XVI  asr  boshlarida  to ‘la  barham  topdi.  Siz  buning 
sabablarini  VII  sinf  ,,0 ‘zbekiston  tarixi“  darsligidan  bilib  olgansiz. 
VIII  sinfda  ularni  yana  bir  bor  esga  tushirasiz.
Temuriylar  sulolasi  hukmronligi  barham  topgach,  yurtimizda  shay- 
boniylar  sulolasi  hukmronligi  o‘matildi.  Mazkur  sulola  ishlab  chiqa- 
rish,  ilm-fan  va  madaniyat  rivojida  temuriylar  davrida  erishilgan  ulkan 
yutuqlarni  saqlab  qola  olmadilar.  Shayboniylar  hukmronligi  davrida 
oliy  hukmdor  — xon  davlat  hududlarini  sulola  xonadoni  a’zolariga  yurt 
(udel)  qilib  bo Tib  berdi.  Bu  esa  oxir-oqibatda  markaziy  hokimiyatning 
zaiflashuviga,  yurt  hokimlari  hokimiyatining  kuchayishiga,  siyosiy 
tarqoqlikning  hukm  surishiga  olib  kcldi.  Natijada,  XVIII  asr  boshla­
rida  Buxoro  xonligi  ikkiga  boTinib  ketdi.  Xonliklarda  yuz  bergan 
kuchli  siyosiy  tarqoqlik  va  markaziy  hokimiyatning  nihoyatda  zaif- 
lashuvi  oxir-oqibatda  dastlab  shayboniylar,  so‘ng  ashtarxoniylar,  Xiva 
xonligida  esa  arabshohiylar  sulolasi  hukmronligining  barham  topishiga 
olib  keldi.  Ulaming  o'rnida  urug‘-qabila  (Buxoro  xonligida  o‘zbek- 
larning  mangTtlar  qabilasi,  Xiva  xonligida  qo‘ng‘irotlar  qabilasi  va 
Qo‘qon  xonligida  minglar  urug‘i)  sulolalari  hukmronligi  qaror  topdi.
Bu  hodisa  bir  tomondan  urug‘-qabila  sulolalariga  markazdan  qo- 
chuvchi  mahalliy  hukmdor laming  qarshiligini  s indirib  markaziy  ho-
3

---

kimiyatni  kuchaytirishga  imkon  berdi.  Ikkinchi  tomondan  esa  bir 
xalqning  uch  davlatga  bo'linib  yashashiga  olib  keldi.  Ya’ni  bu  uch
larioing  yagona  o‘zbek  xalqiga  maosubligini  to‘la  his  eta  olmadi. 
Biroq  yuqorida  aytilgan  fikrlardan  X V I-X IX   asr  birinchi  yarmigacha 
bo‘lgan  davrni  qamrab  oluvchi  350  yillik  tariximiz  faqat  qoron- 
g‘ilikdan  iborat  bo‘lgan  ekan,  degan  xulosa  chiqarmasligimiz  lozim. 
Zero,  o‘zbek  davlatlarining  taraqqiyotda  orqada  qolishi  sabablarini 
faqat  hukmdorlar  yuritgan  siyosatdangina  izlash  adolatsizlik  bo‘ladi. 
Chunki  bu  davrda  faqat  0 ‘rta  Osiyo  emas,  balki  butun  islom  olami 
tushkunlik  davrini  boshdan  kechirayotgan  edi.  Siz  darslikdan  bular- 
ning  sabablarini  bilib  olasiz.
Shunday  qiyinchiliklarga  qaramay,  ajdodlarimiz  Yevroosiyo  karvon 
savdosini  rivojlantirdilar.  Ayni  paytda,  dunyo  ahlini  hayratga  soladigan 
darajada  me’morchilik  obidalarini  bunyod  etdilar.
Qo‘lingizdagi  darslik  Sizni  yuqorida  qayd  etilgan  fikrlarning  sa- 
bablari  bilan  tanishtiradi  va  Sizga  X V I-X IX   asr  birinchi  yarmida 
kechgan  tariximizni  puxta  o‘rganib  olishga  yordam  beradi.
;anishda
o‘zbek  davlati  aholisining  katta  qismini  tashkil  etuvchi  o‘zbeklar  o'z-
tarixiy