0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

25.2.  Sug'urta menejmentining funksiya va vazifalari

Sug'urta  menejmenti  funksiyalari  ko'p  qirrali  tushunchadir.  Shu  sababli 

ulami  muhim belgilar bo'yicha turkumlarga ajratib o'rganish zarurivati tug'iladi.

Boshqaruv  funksiyalarining  mohiyati,  klassifikatsiya  va mazmunini  o'rganish 

boshqaruvning  butun  jarayonini  tartibga  solib  turish  uchun  o'ta  muhimdir.  chunki 

yuqorida 

ta’kidlaganimizdek. 

boshqaruv 

mazmuni  jarayon 

sifatida  uning 

funksiyalarida namoyon bo'ladi.

G‘arb  menejmentining bugungi  zamonaviy nazariyasi boshqarish funksiyalarini 

turkumlashda  eng  awalo  uning  quyidagi  asosiy  (umtuniy)  funksiyalariga  ustuvorlik 

berishadi:

>  rejalashtirish;

>  tashkil qilish;

>

  tartibga solish va muvofiqlashtirish;

>  nazorat;

>  rag'batlantirish (motivatsiya).

299

---

Bu  funksiyalar  boshqaruvning  barcha  bo’g'inlarida  va  hamma 

bosqichlarida quvidagi izchillikda amalga oshiriladi.

Demak, boshqarish dastlab rejalashtirishdan  boshlanib.  faolivatni  tashkil  qilish, 

uni  tartibga  solish,  muvofiqlashtirish  bilan  davom  ettirilib,  nazorat  bilan 

tugaydi.  Bu  yerda  rag’batlantirish  barcha  funksiyalar  jaravonida  o’z  aksini 

topadi208.

Bu  funksiyalar  boshqaruvning  hamma  bosqichlariga  xos  bo'lgan  umumiy 

xususiyatlarga ega bo‘lib, boshqaruv apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari 

faoliyatida  mavjud  bo’ladi.  Ularni,  shuningdek.  boshqaruvning  hamma 

tomonlarini  qamragan  funksiyalar  deyish  mumkin,  chunki  ular  boshqaruv  tizimini 

ham bo’yiga (vertikal tomondan), ham eniga (gorizontal tomondan) qamrab oladi.

Sug'urta  menejmenti  funksiyasini  turkumlashning  ikkinchi  yondashuvida 

boshqarish  ishini  aniq  ijrochilar  bo‘yicha  taqsimlashga  ustuvorlik  beriladi. 

Bunda  bir  butun  aniq  funksiyalar  tizimi  ajratiladi.  Masalan,  zamonaviy  g'arb 

firmalarida  ishlab  chiqarishga  oid  20-25  tadan  kam  bo'lmagan  funksiyalar 

ajratiladi.  Bular quyidagilardir:

❖  asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;

❖  qo‘shimcha ishlab chiqarishni boshqarish;

*> ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish;

❖  marketingni boshqarish;

❖  moliyaviy boshqarish;

*> sifatni boshqarish;

***

 mehnatni boshqarish;

❖  xodimlami boshqarish;

*> innovatsiyani boshqarish va hokazo.

Bunday  holda  ishlab  chiqarishni  boshqarish  faoliyatining  ayrim  turlari  va 

sohalari alohida ajralib turadi.

Sug‘urta  menejmentining  yuqoridagi  sanab  o‘tilgan  asosiy  funksiyalari 

ulaming  ishlab  chiqarishni  boshqarish  jarayonidagi  o‘rni  o‘ta  muhim  va  zarur 

bo‘lganligi tufayli yanada batafsilroq ko’rib chiqamiz.

Sug‘urta  menejmenti  faoliyatining  turlariga  ko‘ra.  funksiyalar  quvidagicha 

boriadi:

*> 

boshqarishning iqtisodiy funksiyalari; ya’ni:

- mablag’laming doiraviy oborotini amalga oshirish;

- mahsulot ishlab chiqarish va xizmatlar ko'rsatish;

- marketing xizmatini uyushtirish;

- foyda olishni ta’minlash;

❖  

boshqarishning sotsial funksiyalari, ya’ni:

- mehnat sharoitini vaxshilash,

- xodimlaming uy-joyga ehtiyojini, ehtiyojlarini qondirish;

- moddiy rag'batlantirishni ta’minlash;

- ijtimoiy himoyani ta’minlash va h.k.

208 David F.Babbel Anthony M. Santometro.  Risk Management by Insurers:  An Analysis o f the Procress 2005,p.4

300

---

♦> 

boshqarishning ma'naviv - ma'rifiy  funksiyalari, ya’ni:

-xodimlami insoniylik, yaxshilik, mehr-shafqatli va o‘zaro munosabatlarda sabr- 

toqatli boiish ruhida tarbiyalash;

-xodimlami  Vatanga  muhabbat,  insonparvarlik  ruhida  tarbiyalash.  halollikni, 

adolat  tuyg'usini,  bilim  va  m a’rifatga  intilishni  tarbivalashgaxizmat qilish.

❖  

boshqarishning tashkiliv llinksiyalari209, ya’ni:

-ishlab chiqarishni tashkil qilish;

-o'zaro aloqalarni  o'matish va muvofiqlashtirish;

-barcha bo‘g'in  va bo‘limlar o ‘rtasida vazifalar taqsimoti, huquq berish va 

boshqarish apparati xodimlari o'rtasida mas'uliyatlami belgilash;

-boshqarishning aniq  uslubini  tanlash va qaror qabul qilishda ish tartibi 

izchilligi, axborotlar oqimini tashkil qilish va h.k.

Qayd  qilingan  lunksiyalar  bir-biri  bilan  bog'liq  va  ma'lum  darajada  tartibga 

solingan ko'p unsurlardan. komponentlardan iborat bo’lib, ular yaxlitlikka ega Shuning 

uchun  boshqarish  jarayonida  ulaming  birortasi  e’tibordan  chetda  qolmasligi  kerak. 

Sug'urta  menejmentining  funksivalaridan  yana  biri  -  bu  tarmoqli  boshqarish  bilan 

hududiy  boshqarishning  mutanosibligini  ta’minlashdir.  Har bir korxona qandaydir bir 

tarmoqqa  (sektorga)  kiradi.  Ayni  vaqtda  u  bir  tuman  hududida  jovlashganligidan 

mahalliy  ishlab  chiqarish  -  hududiy  kompleksiga kiradi.

Boshqarish  jarayonida  bu  funksiya  ham  hududiy.  ham  tarmoq  manfaatini 

ko‘zda  tutishi  lozim.  Tarmoqqa  doir  boMgan  boshqaruv  funksiyalari  zarur.  Busiz 

tarmoq  «yo‘qoladi», yagona texnik va texnologiya siyosatini amalga oshirish va butun 

tarmoqqa taalluqli  boshqa masalalami  hal etish qiyin boiadi.

Biroq,  ayni  vaqtda,  boshqarishning  hududiy  funksiyalari  ham  zarur.  Bu 

funksiya  muayyan  tuman,  viloyat  hududida joylashgan  turli  tarmoqlar  (sektorlar)ga 

qarashli  korxonalar  faoliyatini  muvofiqlashtiradi.  ratsional aloqalarni o'rnatilishini 

ta’minlaydi.  Hududiy  lunksiyalar  idorachilik  govlarini  yo'qotish,  noratsional 

tashuvlami  kamaytirish  va  pirovardida,  samaradorlik  darajasini  oshirish  imkoniyatini 

beradi.

Yuqorida qayd  qilingan  funksiyalardan tashqari boshqarishning o‘ziga xos aniq 

funksiyalari ham bor.

Sug‘urta  menejmentning  o‘ziga  xos  aniq  funksiyalari  deganda  muayyan 

boshqaruv  organiga  va  uning  boshqaruvchisiga  konkret  biriktirilgan  ishlar, 

mas’uliyat, maqsad va unga erishish vositalari majmuasi tushuniladi.

Tegishli  funksiyalaming  to‘la-to‘kis  va  sifatli  bajarilishi  uchun  ishlab 

chiqarishning  muntazam  yoki  umumiy  rahbarlari-direktor,  uning  oTinbosarlari, 

bo‘gin  va  boMimlar  boshlig‘i,  shuningdek,  xizmat  ko‘rsatish  bodimlari  rahbarlari  - 

kadrlar boTimi boshlig‘i, reja-iqtisod bo‘limi boshlig'i va boshqalar mas’uldirlar.

Bu  vazifalar  tashkiliv  boshqaruv  orqali  hal  etiladi.  Buning  obvektlari: 

boshqaruv  tizimlarini  hamda  struktura  (tuzilma)larini  shakllantirish,  boshqaruv 

funktsiyalarini  amalga  oshirish  mexanizmlarini  va  boshqa  qoida  yoki  tartiblami 

(reglament)  ishlab  chiqishdan  iboratdir.  Sug’urta  boshqamvining  funktsiyalarini 

rivojlantirish  ma’muriy,  iqtisodiy  va  ijtimoiy-psixologik  usullar  yordamida  amalga 

oshiriladi.

209

David  F .Babbel Anthony  M.  Santometro.  Risk Management by Insurers:  An Analysis of the Procress 2005, 3 P.

301

---

Qarorlaming  qabul  qilinishi  odatdagi  va  istiqbolli  boshqarishning  muhim 

obyektlari  boiishi  mumkin.  Istiqbolli  boshqarishda  uzoq  muddatli  maqsadlami 

qo‘yish  sug'urta  kompaniyasining  kelajakda  hayotiyligini  ta'minlash  voilarini 

belgilab beradi.

4   Joriy boshqaruvda muayyan vazifalami hal qilish;

•4  Ulami  insoniy,  moddiy,  axborot  va  moliyaviy  resurslar  bilan  ta'minlash 

jarayonini muvofiqlashtirish;

4   Erishilgan natijalar bo‘yicha tahlil va nazoratni ta’minlash;

4   Zarur hollarda tegishli tuzatishlar kiritish bo'yicha qarorlar qabul qilish.

Sug'urta 

faoliyatining 

joriy 

va 

istiqbolli 

boshqaruv 

obyektlari: