0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

15-MAVZU.

MOL-MULK SUG‘URTASI

15.1.  Mol mulk sug‘urtasi tushunchasining iqtisodiy moxiyati va  niazmuni

Bozor  iqtisodiyoti  tizimi  rivojlanib  borar  ekan  jamiyat  faoliyatining  barcha 

sohalari  ko‘rsatkichlariga.  ayniqsa,  iqtisodiy  munosabatlarda  iqtisodiyotning  muhim 

elementlardan biri boTmish sug'urtaga ehtiyoj  oshib boradi.

Sug‘urta  fuqarolar,  tashkilotlar  va  davlatning  mulkiv  manfaatlarini  har  xil 

tabiiy,  texnik  hamda  turli  xildagi  tavakkalchiliklardan  himoya  qilishini  bvudjetdan 

mablag'  talab qilmay ta’minlaydigan  mexanizmdir.

Tabiiy  ofatlar,  avariyalar va  boshqa  favqulotda ro‘y  beradigan  hodisalar  inson 

ongiga  bogTiq boTmagan holda yuz beradi.  Ilmiv  nuqtai-nazardan  qaraganda.  har bir 

mulk  egasi  o'z  mol-mulkini  qisman  zararlanishi  yoki  butunlav  yo‘qotilishi  oqibatida 

ko'riladigan zararlami qoplanishidan manfaatdor ekanligini  ko‘rish mumkin.

Qadim  zamonlardan  fuqarolar  o'rtasida  ko'rilgan  zarami  qoplash  maqsadida 

mulk  egalariga  tegishli  mol-mulklami  birlashtirish  va  zarami  birlashma  a'zolari 

o'rtasida  boTish  fikri  tug'ilgan.  Ushbu  birlashma  qatnashchilari  qanchalik  ko'p 

bo'lsa,  zarar  ko'rgan  tomonga  to'lanishi  kerak  boTgan  qoplama  uchun  ajratiladigan 

mablag1 ulushi  shunchakam boTgan.

Tarixdan  maTumki,  agarda har bir mulk egasi ehtimoli  mavjud bo'lgan  zarami 

qoplash  maqsadida  z&xirada  uning  aylanma  mablagTariga  teng  miqdorda  moddiy 

boyliklami  ushlab turishga majbur boTganlar.  Shu sababli xayrihoh shaxslami zarami 

birgalikda qoplash maqsadida birlashmaga birlashtirish g‘ovasi yuzaga kelgan.

Mulkiv  sug‘urta  har  qanday  turdagi  mulkdorlaming  (fuqarolar,  korxonalar, 

davlat)  mulkning yo'qotilishi yoki  unga ziyon yetkazilishi  xatarlariga doir manfaatlari 

himoyasini  ta’minlaydi.  O'ZRning  FKga  muvofiq  mulkiy  sug'urtaga  boshqa 

shaxslaming  hayoti,  sog'lig'i  yoki  mol-mulkiga  zarar  yetkazilishi  oqibatida  yuzaga 

keladigan  majburiyatlar  bo'yicha  javobgarlik,  shuningdek  tadbirkorlik  faoliyatidan 

kutilgan daromadlami ololmaslik xavfi kiradi.

Mol-mulk  -   mulkdor  yoki  uning  ishonchli  vakili  egalik  qilayotgan, 

foydalanayotgan,  tasairuf etayotgan  moddiy  obyektlar  yoki  ashyolardir.  SHaxsning 

yoki  tashkilotning  mol-mulki  o‘z  ichiga  yemi,  binolami,  jihozlami,  bank 

hisobvaraqlarini,  kiyim-kechaklami,  sanoat  aksiyalarini,  muzlatgich  ichidagi 

narsalami,  yozilgan  asarga  nisbatan  mualliflik  huquqlarini,  avtomobillami,  ixtiro 

patentlarini va boshqa minglab boshqa narsalami olishi mumkin.

Mulkdor  o‘z  egaligidagi  ana  shu  mol-mulklar  olishi  mumkin  boTgan 

daromadni  yo‘qotish  xavfmi  sug'urta  qildirishi  mumkin.  O'ZR  FKning  128- 

moddasida  sanab  o'tilgan  mulkiy  huquqlar  va  fuqarolik  huquqlarining  boshqa 

obyektlari ham sug‘urta himoyasi bilan ta’minlanishi mumkin.

165

---

Mol-mulk  uning  asralishidan  qonun  hujjatlariga  yoki  shartnomaga  asoslangan 

manfaatga  ega  bo'lgan  shaxs  (sug'urta  qildiruvchi  yoki  naf  oluvchi)  foydasiga 

sug‘urtalanishi  mumkin.  Sug‘urtalangan  mol-mulkning  asralishidan  manfaatdorlik 

bo'lmagan holda tuzilgan  mol-mulkni  sug'urta qilish  shartnomasi  haqiqiy  cmas.

15.1-jadval