0 ‘zbek isto n respublikasi oliy va q ‘rta m axsus t a ’lim vazirligi

20.3.  O‘zbekiston sug‘urta kompaniyalarida sug‘urta menedjmentning

zamonaviy holati

0 ‘zbekiston  Respublikasida  sug‘urta  kompaniyalar  faoliyatini  boshqarish 

davomida quyidagi bosqichlami belgilash mumkin (20.4 rasm):

•  sug‘urta mahsulotlami sotish;

•  marketing ishlarini olib borish;

•  yangi sug‘urta mahsulotlami ishlab chiqish va borini takomillashtirish;

•  ta’minlash xizmatlari amalga oshirish.

20.4-rasm. 

Sug‘urta kompaniyani boshqaruvini amalga oshiradigan faoliyatlar178

0 ‘zbekiston  sug‘urta  bozorida  asosiv  salmoqni  agentlar  orqali  sotuv,  so‘ng 

banklar  va  boshqa  kanallar  tashkil  qiladi.  Buning  sababi  shuki,  sug‘urta  bozori 

endigina  rivojlanish jarayonida  potensial  sug‘urtalanuvchiga sug‘urta kabi  murakkab 

mahsulotni  tanishtirish,  uning  afzallik  tomonlarini  ko‘rsata  bilish  va  shu  tariqa 

iste'molchilar  ehtiyojini  rivojlantirish  va  doimiy  ravishda  qondirib  borish  vazifasini 

agentlar bajaradi.

0 ‘zbekiston  Respublikasida  sug‘urta  kompaniyalari  faoliyatining  tahlili  shuni 

ko‘rsatmoqdaki,  sug‘urta  xizmatlariga  bo‘lgan  talabning  shakllanishi  deb  potensial 

iste'molchilarga  maqsadli  ta’sir  natijasida  Sug‘urta  xizmatlariga  bo'lgan  talab 

darajasini 

muayy'an 

sug‘urta 

kompaniyasi 

amalga 

oshirayotgan 

taklifiga 

yaqinlashtirish deb tushuniladi.

Potensial  iste’molchilarga ta’sir ko‘rsatishning quyidagi  usul va vositalar:  aniq 

maqsadga  yo‘naltirilgan  reklama,  sug‘urta  shartnomalari  tuzish  soxasidagi  tashkiliv 

tadbirlar 

majmuidan, 

narxning 

shakllanishi, 

sug'urta  xizmatlari 

tariflarini 

tabaqalashtirishdan  va  qo‘shimcha xizmat ko‘rsatishlar  yordamida  amalga oshirilishi 

mumkin.

Sug‘urta  shamomasining  tuzilishi  muayyan  sug‘urta  kompanivasining 

xizmatiga  bo‘lgan  talabning  shakllanishining  yakunlovchi  bosqichidir.  Bunda 

potensial  sug‘urtalanuvchi  hali  sug‘urta  kompanivasining  mijozi  bo‘lmaganligi 

sababli sug‘urta xizmatlariga talabni jonlantirishga ahamiyat berish muhimdir.

Mualliflar jamoasi tomonidan tayyorlandi.

243

---

Sug'urta xizmati  ko'rsatishning  yuqori  darajada  madaniyatli  boiishi  potensial 

sugrtalanuvchilarda  sug‘urta  xizmatlariga  talabning  shakllanishi  garovidir.  Shuning 

uchun  muayyan  sug‘urtalovchi  ko'rsatadigan  servis  darajasi  qancha  yuqori  bo"Isa. 

uning sug'urta xizmatlari talabi ham shuncha yuqori  bo‘ladi.

Lekin servis darajasini oshirish xarajatlami ko'paytirishga olib keladi.  Bu holda 

sug;urtalovchi  amalga  oshiradigan  marketing  xizmatining  vazifasi  xizmat  ko'rsatish 

bilan  sug'urta  xizmatlariga  talabning  iqtisodiy  omillari  o'rtasidagi  o‘zaro  nisbatning 

qonuniyligini aniqlashdan  iborat bo'ladi.  Sug'urtalanuvchilarga xizmat ko'rsatish sifat 

mezoni ular tomonidan e’tirozlami yo'qligi hisoblanadi.

Sug'urta  kompaniyalarining  faolivati  davomida  sug'urta  xizmatlariga  talabni 

shakllanishida quyidagi bosqichlami belgilash mumkin:

•  Sug‘urta bozorini o‘rganish va tahlil qilish uchun kerakli  axborotlami  to'plash:

•  Aniq  sug'urta  xizmati  turlariga  talabni  o'rganish  va  ulaming  raqobat  qodir 

narxlarini aniqlash;

•  Sug‘urtalovchininng reklama faoliyatini tadqiq etish.

Sug'urta  bozoriga  chiqishda  axborotlami  to'plash  birinchi  galdagi  vazifa 

hisoblanadi.  Marketing  axborotlari  birlamchi  va  ikkilamchi  ma'lumotlardan  iborat 

bo'ladi.  Birlamchi  ma’lumotlar  aniq  masalani  yechish  maqsadida  yangitdan 

to'planadi.  Ikkilamchi  ma’lumotlar  esa mazkur  muammoning  yechimiga  to'g'ridan  - 

to'g'ri bog'liq bo'lmagan va oldindan tayvorlangan ma’lumotlardir.

Undan  tashqari,  birlamchi  ma’lumotlami  yigish  faqat  ikkilamchi  ma'lumotlar 

yetishmay  qolganligi  uchun  zarur  bo'ladi.  Sug'urta  kompaniyasi  axborotlar  to'plash 

orqali bozorda:

•  aniq ustuvorlikka erishadi;

•  moliyaviy xavfsizlikni ta’minlaydi va mavqei tushib ketishining oldini oladi;

•  sug'urtalanuvchilaming munosabatini aniqlaydi;

•  tashqi muhitni nazorat qiladi;

•  strategiyani boshqaradi;

•  faoliyatini baxolaydi;

•  reklamasiga ishonchni oshiradi;

•  qarorlarini asoslaydi;

•  kelajagiga ishonch xosil qiladi;

•  samaradorligini yaxshilaydi.

Ammo  marketing  axborot  tizimida  biror  aniq  bozorga  kirish  muammosi 

belgilanmaguncha  ikkilamchi  axborotlar  o'rganilmaydi.  Shu  bilan  birga  ikkilamchi 

axborotlar to'la o'rganilmaguncha birlamchi ma’lumotlar to'planmaydi.

Bozorda  pozitsiyalash  -   bu  shubxa  tug'dirmavdigan,  boshqalaridan  aniq  farq 

qiladigan,  bozorda  eng  istalgan joyda bo'lgan  va  istemolchilaming  ongida  turadigan 

sug'urta  mahsulotini  taminlashdir.  Ana  shunday  xulosani  hisobga  olgan  holda 

sug'urtachi ikki yo'ldan borib bozorda o'mini (pozitsiyasini) tanlab olishi mumkin.

Birinchi  yo'l-o'zini,  mavjud  sug'urtalovchi  raqobatchilar  bilan  birga  bozorda 

yonma-yon  turib  pozitsiyalash  va  bozor  ulushi  uchun  kurashni  boshlash.  Aynan  ana 

shu  yo'lni  tanlash  sug'urtalovchining  raqobatchi  mahsulotidan  afzalroq  mahsulot 

yaratishga, ikkita raqobatchini yetarli darajada sig'dira oladigan bozoming kattaligiga, 

u  raqobatchinikiga  qaraganda  ko'proq  resurslarga  egaligiga,  tanlangan  pozitsiyasi

244

---

sug‘urtalovchining  kuchli  ishchanlik  tomonlarining  xususiyatlariga  to‘Iaroq.  javob 

berishiga bo'lgan ishonchi kurashishga asos bo'ladi.

Ikkinchi  yo‘I  hali  bozorda  paydo  bo'lmagan  va  qondirilmagan  ehtiyojini 

qondirishga  mo'ljallangan  sug;urta  mahsulotini  ishlab  chiqib  erkin  segmentchani 

egallab olishdir.

Lekin  bunday  qarorga  kelishdan  oldin  sug'urtalovchi  quyidagilarga  ega 

ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak:

1. Bunday sug‘urta maxsulotini yaratish uchun texnik imkoniyatlarga;

2.  Rejalashtirilayotgan b&xolar doirasida mahsulot yaratishga bo'lean  iqtisodiv

imkoniyatlarga;

3.  Bunday  sug‘urta  mahsulotini  avzal  ko'ruvchi  istemolchilaming  yetarli

darajadagi miqdoriga.

Agar  oldinga  qo'yilgan  masalalarga  boigan  javoblar  ijobiy  tus  olsa  bu 

«bo‘shlikni»  toidirishning  choralari  ko’riladi.  Sug'urtalovchi  o‘z  o’znini  topishi 

(pozitsiyalanish)  haqida  qarorga  kelgandan  so'ng  marketing  kompleksining  qolgan 

mayda ishlarini ishlab-chiqish bilan shug'ullaishi  mumkin.

Lekin  tanlangan  segmentlami  aniq  mo'ljal  qilish  minimal  tavakkalchilikni 

aniqlashga  qaratilishi  kerak.  Sug'urtalovchi  bozoming  muayyan  maqsadli  bo’g'ini 

(segmenti)ga  kirib  borish  strategiyasini  tanlab  strategik  rejalashtirish  va  marketing 

majmui (kompleksi)ni rejalashtirishga kirishadi.

Bozorlar xaridorlardan tashkil topadi, xaridorlar esa o'z navbatida bir-birlaridan 

turli  mezonlar  bilan  farq  qiladilar,  yani  ulaming  extiyojlari  mulkiy  munosabatlariga 

muvofiq  turlicha  bo‘ladi,  moddiy  imkoniyatlari  olgan  extiyojlari  darajasiga.  urf- 

odatlari  va  qiliqlaridagi  farqlarga  bogiiq  bo'ladi.  Bu  pozitsiyalaminig  har  biridan 

bozomi segmentlarga ajratish uchun foydalanish mumkin.

Aslida  har  bir  xaridor  bozoming  aloxida  bir  bo'g'ini  ekanligini  hisobga  olib. 

sotuvchi  xar  kirn  uchun  aloxida bir  marketing  dasturini  ishlab  chiqishi  lozim.  Biroq 

sug'urta  tovarlarini  har  bir  muayyan  xaridomigan  extivojini  qondiradigan  qilib 

moslashtirib  boimasa  kerak.  Bir-birlaridan  o'zlarining  sug'urta  mahsulotlariga 

bo'lgan  talablari  va  o‘zlarining  javob  tarzidagi  marketing  reaksiyalari  bilan  farq 

qiladigan istemolchilaming keng toifalarini aniqlash maqsadga muvofiqdir.

Sug'urta menedjmentni  muhim  qismi  -  aktuar hisob-kitoblami  amalga oshirish 

dir.  Hozirgi  vaqtda  mamlakatimiz  sug‘urta  kompaniyalari  tomonidan  sug'urta 

tariflarini  ishlab  chiqish  va  zaxiralarini  shakllantirishda  aktuar  hisob-kitoblaming 

zamonaviv  uslublaridan  foydalanish  qoniqarsizdir.  Hali  yosh  tarmoq  bo'lganligi 

sababli,  bu  sohada  ishlovchi  zamonaviv  bilim  va  yetarli  darajada  malakali 

mutaxassislaming yetishmovchiligi ham sezilib turadi.

Tajribali  mutaxassislaming tanqisligi sug'urta mahsulotini yaratishdan boshlab, 

uni  sug'urtalanuvchilarga  yetkazishgacha  va  undan  keyinga  jarayonlarda  yaqqol 

namoyon bo‘ladi. Bugungi kunda aktuar xizmatlari aksariyat sug'urta kompanivalarda 

o'zlarining  aktuar  bilim  talablariga javob  bermavdigan  xodimlari  tomonidan  amalga 

oshirilayotganligi  sug'urta  bozorida  aktuariylar  yetishmasligidan  dalolatdir.  Chunki. 

bugungi  kunda  O'zbekiston  Respublikasi  Moliya  vazirligining  2007  yil  6 

sentyabrdagi  82-sonli  buyrug'i  bilan  tasdiqlangan  "Aktuariy  malaka  sertifikatini

245

---

berish tartibi to‘g‘risida"gi  nizom1'9 asosida aktuariv  malaka  seitifikatiga ega  bo'lgan 

faqat ikkita aktuariy mavjud.*

 180

Sug‘urta shartnomasi tuzilguniga qadar sug'urta obyektini  ko’zdan  kechirish  va 

tekshirish,  sug'urta  shartnomasi  tuzilguniga  qadar  barcha  faktlami  va  tavakkalchilik 

holatlarini  tahlil  qilish,  tavakkalchilik  darajasini  aniqlash  hamda  tekshirilayotgan 

sug'urta  obyekti  bo'yicha  xulosa  tuzish  bo'yicha  xizmatlar  sug'urta  mcnedjmentni 

ajralmas qismidir.

O'zbekiston  sug‘urta  bozorida  sug'urta  syurveyeri  vazifalari  adjasterlar 

vazifalari  bajarilishi  kabi  sug'urta kompaniyalarining  professional  bilim  va  malakaga 

ega bo'lmagan  xodimlari  tomonidan bajarilmoqda.  Respublikamizda  aniq  bir yuridik 

shaxs sifatida tashkil etilgan sug'urta syurveverlik tashkiloti  mavjud emas.  Albatta. bu 

sug'urta  bozori  rivojlanishi  va  sug'urta  kompanivalari  tomonidtm  sug'urta 

qaltisliklami qabul qilishda salbiy holatlardan biridir.

Qaltisliklami  sug'urtaga  qabul  qilish  jarayoni  uslubiy  ta’minlanmaganlik  va 

sug'urta  bozori  rivojlanib  borayotgan  bir  paytda  sug'urta  kompaniyalarining  shaxsiy 

sug'urta  turlari  bo'yicha  sifatli  sug'urta  ekspertizani  amalga  oshirilishiga  bo'lgan 

talablari kuchayib bormoqda.

O'zbekiston  sug'urta  bozorida  sug'urta  menedjmenti  vazifalari.  bir  shaxs 

tomonidan  emas  balki  sug'urta  agenti,  sug'urta  brokeri.  sug'urta  syurveyeri  hamda 

adjaster kabi  sug'urta bozorining professional  ishtirokchilari  tomonidan yoki  sug'urta 

kompaniyalarining  professional  bilim  va malakaga  ega  bo'lgan  xodimlari  tomonidan 

bajarilmoqda.

Sug'urta  rivojlanishining  tendensivalari,  inson,  jamiyat,  davlat  va  iqtisodiy 

faoliyat  subyektlarining  manfaatlarini  turli  hil  qaltisliklardan  himoya  qilish 

instrumentini  tashkil  etish  bilan  chambarchas  bog'liqdir.  Bunda  sug'urta  ekspertiza, 

sug'urta  kompaniyasini  operativ  boshqarishning  asosiy  qismi  hisoblanadi.  sug'urta 

ekspertiza  natijalari  esa  ma lum  darajada  sug'urta  kompaniyasi  operatsiyalarining 

natijalarini belgilab beradi.

1,9  "O 'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plam i", 2007-yil, 41 -42-son,  423-m odda.

180 Atcryapnit aaoo  npaa,  aHOO 

MoaceT 

3

to

 aoKaaaaa,  En3Hec-BecTHKK 

BOCTOKa. 

itenoBaa 

ra3eTa. 

2008-yil  4-noyabr 

88 (1093)-son.  8-bet.

246

---