S a v o l :
J a d id la rn in g ijtim oiy ta rb iy a ishlarida a lo -
hida o q im b o i i b shakllanishi q a n d a y yuz berdi?
J a v o b :
J a d id la r h a ra k ati ijtim oiy tarb iy a ishlarida
alo h id a o q im sifatida XX asr b o sh larid a Q rim , K avkaz va
M arkaziy Osiyoda shakllandi. J ad id lar o ‘z siyosiy dasturini
ta n iq li q r i m - t a t a r siyosiy a rb o b i I s m o ilb e k G ‘a sp ira li
(G asp rinskiy ) (1851 — 1914) d a n oldilar.
Ism oilbek y uqori aslz o d a lar oilasidan c h iq ad i. Q rim -
da m u s u lm o n diniy m a k ta b id a, M oskva k a d etlar k o rp u -
178
sida harbiy t a ’lim oladi. Turkiya va Fransiya (2 yil yasha-
g an ) b o ‘ylab say o h at qiladi. Q rim yarim o ro lid a yashagan
a h o lin in g 25 foizini tashkil qilgan q rim ta tarlari orasida
turkiy til saqlanib qolish in i yoqlagan. 20 yil «Tarjimon»
ju rn a lin i n a sh r etadi. U n d a m ak tab va m ad ra sa la rd a diniy
bilim larini, arab, fors, rus tillarini o ‘rgatish bilan birga
tibbiyot, kim yo, n a b o to t, n u ju m , h a n d a s a Gami 17 fan)ni
h a m o ‘rgatishni ta rg ‘ib qiladi. J a d id la r d a stu ri m a k ta b n i
isloh qilishga q a ratilgan edi. 1892-yilda Ism oilbek G ‘as-
p ira li m u s u l m o n m a k t a b l a r i n i is lo h q ilis h lo y ih a s in i
Turkiston general gu b e rn a to ri R ozenbaxga yuboradi va rad
javobini oladi. 1893-yili B uxoro am iri A b d u la h ad g a y a n
gi usul m a k ta b larin i tu zishn i ta k lif qiladi. S o ‘ng u Q o z o n
ta ta rla rid a n foydalandi. Ism oilbek G ‘aspiralining h a ra k a t
lari natijasida keyinchalik Buxoro am iri unga birinchi jadid
m a k ta b in i o c h ish ga ruxsat berdi. Ikkin ch i ja d id m a k ta b i-
n i 1 8 9 8 -y ild a Q o ‘q o n d a S a l o h i d d i n o c h d i. 1 92 0-yili
T u r k isto n n in g tu rli jo y la rid a 50 ga yaqin s h u n d a y m ak tab
tuzildi. T o s h k e n td a 20 ta , Q o ‘q o n d a 16 ta a n a s h u n d ay
ja d id m a ktab lari ochildi.
Ja d id la r 1908-yilda B uxoroda r o ‘z n o m a la r n a s h r et-
tirdilar, yangi usul m aktabi («M aktabi usuli jadid» ) tashkil
qildilar, b u m a k ta b la rd a d in asoslari bilan birga hisob,
g e o grafiya, ta b ia ts h u n o s lik va b o s h q a d u n y o v iy fa n la r
o ‘q itila r edi. Biroq h a r q a n d a y islohiy harak atlarga tish-
tirn o q lari bilan qarshi tu rg a n ja h o la tp a ra s tla r ig‘vosi b i
lan a m irlik s a lta n a ti yangi uslub m a k ta b la rin i y o p a d i.
S h u n d a n s o ‘ng 1909-yil 18-iyunda Buxoro jad idlari «Bola-
lar tarbiyasi» nom idagi yashirin jam iyat tuzdilar. Bu maxfiy
jam iyat kam bag‘a l-y o ‘qsillar u c h u n m aktablar ochdi, ularni
b e p u l o ‘qitd i, o m m a o ra sid a g a ze ta , ju r n a l va kito blar
ta rq a td i. S hu h a ra k atla ri b ilan m e h n a tk a s h xalq fikrini
uyg‘o tis h d a k a tta hissa q o ‘shdi. «B olalar tarbiyasi» ja m i-
yatidagi m a ’rifatparvar jad id la r tashabbusi bilan 1912-yilda
g azetalar n a sh r etildi.
J a d id m a k ta b la r in i b itirg a n o ‘n lab y o s h la r a n a shu
ja m iy a t orqali m u s u lm o n S h a rq in ing Istam b ul, A n qara,
Q o h ira , M ak k a sh aharlarig a o ‘qishga yuborildi.
179
Download Do'stlaringiz bilan baham: |