0 ‘z b e k ist 0n respublikasi olïy ya g ‘rta m âxsus ta’lim yazirligi

■ 
qishüoq fermeriari ish tartibi va hayot tarzl — qishloq xo‘ja!igi 
hayvonlarini  saqlash,  yem-xashak  tayyorlash  raahsulotlarini 
yetishtirish va sotish.
Qishloq turizmini tashkil qilishda yuqoiida qayd qilingan turizm 
turlarining  barcha  resurslari  majmuali,  birikkan  holda  ishlaydi  va 
bar  qanday  turistni  ko‘proq  muddaílarga  ushlab  qoladi.  Shuning 
uchun  ham  Yevropa  davlatlari  qishloq  turizmini  rivojlantirishga 
o'tgan  asrning  60-yillaridan jadal  kirishdi.  Hoziiga  kelib,  Yevropa 
davlaílarida  qishloq turizmidagi  turistlarning  oqimi  60  mln.turisíni 
tashkil qihnoqda. Fransiya, Germaniya, Angliya, ítaliya davíatlarida 
qishloq  turizmi  xizmatlarini  ishlab  chiqaruvchi  10  minglab  turistik 
firmalar  va  turistik  tashkilotlar  muvaffaqiyat  bilan  ishlashmoqda. 
Biz  ham  mamlakatimizda  qishloq  turizrnining  mohiyati,  maqsadi 
va vazifalarini tadqiq qilishga endigina kirishayapmiz.
Jahonda  qishloq  turizmiga  har  bir  davlatlar  o‘zlaridagi 
imkoniyatlariga  qarab  har  xil  mazmunda  qaramoqda.  Masalaxi, 
Angliyada  aholisi  7000  kishilik  qishloqlarai  qishloq  turizmini 
rivojlaníirish rejasiga kiritishadi, Avstriyada bu sonli aholisi bo‘lgan 
qíshloqlami  shahar turizmini  rivojlantirish  rejalariga  qo‘shishadi. 
Shuningdek,  qishloq  turizmini,  agroturizmni  rossiyalik  olimlar 
ekoturizmning  tarmog‘i  deb  bilishadi.  Yevropa  davíatlarida 
aksincha agroturizm-dehqonehilik bilan bogiiq turizm, ekoturizm 
esa tabiat bag‘rida bolish va uni muhofaza qilishga ko‘maklashish 
deb  belgilangan.
Vatanimizda 
qishloq 
joylardagi 
resurslardan 
turistik 
maqsadlarda  foydalaníshni  majmuali  tashkil  qilish  qulayligini 
hisobga  olib  yuqorida  keltirilgan  turizm  turlarini jamlagan  holda 
qishloq  turizmi  deb atasak,  bu  turizm ni  rivojlantirish  dasturlarini 
ishlab  chiqish  ancha  oson  kechadi.  Shuning  uchun  ham  qishloq 
turizmini  tashkil  qilishdagi  muammolami  o‘rganishdan  oldin, 
dastawal  qishloq  turizrnining  mohiyatini,  maqsadi va vazifalarini 
belgilab  olishimiz  lozim bo‘ladi.
Jahondagi  ko‘plab  davlatlarda  «Qishloq  joylardagi  turizm» 
atamasi  ham  bor  va  ular  qishloqlardagi  turizm  resurelarga
88

---

bog‘liq  holda  turistik  infratuzilmalami  yaratadilar.  Bu  holat 
ularda  qishloq  turizmining juda  rivojlanganügmi  va  ayrim-ayrim 
yo‘na!ishlami hosil qilganligini ko‘rsatadi.  Biz uchun eng muhimi, 
qishloq  turizmini  rivojlantirish  mamlakatimizda  ichki  turizmni 
rivojlantirish  asoslari  ekanligini  anglab  olishimizdir.  Ma’lumki, 
ichki turizm  Butunjahon turizm  tashkilotining tasnifi bo‘yicha bir 
mamlakat  aholisining  o‘z  davlati  hududlaridagi  turistik  faoliyati 
deb belgilangan.
Qishloqlardagi  turistik  resurslar  ichki  turizmning  asosiy 
obyektlari  hisoblanadi.  Shuning  uchun  ham  AQSH,  Kanada, 
Angliya,  Fransiya,  Germaniya,  Ispaniya  kabi  davlatlar  dastlab 
(o‘tgan  asrning  70-yilIaridan)  o‘z  davlatlarida  ichki  turizmrti 
rivojlantirganlar,  butun  aholini  yangi  ijtimoiy-iqtisodiy  sohaga
—  turizm  jarayoniariga  ko‘p  yillar  davomida  tayyorlaganlar. 
Shu  tariqa  turizmdagi  tadbirkorlik  ayniqsa  qishloq  turizmidagi 
tadbirkorlik  kuchayib  ketgan.  Lekin  afsuski,  biz  hozirgacha 
ichki  turizmni  ham,  xalqaro  turizmni  ham,  tarixiy  obidalari  bor 
shaharlarga sayohat deb tushunmoqdamiz.
Respublikamizda  qishloq  turizmini  rivojlantirish  zarurligining 
eng  asosiy,  dolzarb  yana  bir  masalasini  —  shahar  aholisining 
qishloqlarda dam olishini tashkil qiiish deb tushunmog‘imiz lozim. 
Qayd  qilganimizdek,  dunyoda  qishloq  turizmini  rivojlantirish 
orqali  ichki  turizmni  so'ngra  xalqaro  turizmni  rivojlantirgan  va 
jahon  turizmida  «lider»  o‘rinlarni  egallab  kelayotgan  AQSH, 
Kanada,  Fransiya,  Angliya,  Germaniya,  Itaiiya,  Avstraiiya 
va  Ispaniya  davlatlari  jahon  turizmidagi  hozirgi  mavqelariga 
dastlab  qishloq  turizmini  rivojlantirish  orqali  erishdilar.  G ‘arbiy 
Yevropaning  barcha  davlatlari  ham  qishloq  turizmini  jadal 
rivojlantirishmoqda.  Sharqiy Yevropa  davlatlari  ko:p  yillar  sobiq 
sovetlar  ta’sirida  bo‘lganligidan  qishloq  turizmini  ishlab  chiqish 
dasturlarini tuzaolmadilar.
Respublikamizda  qishloq  turizmini  rivojlantirishning  mohiyati
— qishloqlarimizga  ichki  va  xalqaro  turistlarni jalb  qiiish  asosida 
qishloqiarimizdagi  obodonchilikni  kuchaytirish,  qishloqlarimiz
89

---

aholisini 
xalqaro 
hamdo‘stlik  jarayonlariga 
qo'shish 
va 
qishloqlarimizni xalqaro rniqyosda dunyoga ko'rsatish hisoblanadi. 
Qishloq turizmini  rivojlantirishning maqsadi — qishloq aholisining 
ish  bilan  bandligini  qo‘shimcha  imkoniyatlar  asosida  oshirish, 
qishloq ahoiisi mahsulotlarining ko‘proq sotiJishini ta’minlashdir.
Qishloq turizmini rivojlantirishning asosiy vazifasi — qishloqlarda 
turizmni  rivojlantirish tadbirkorligini tashkil qilish  asosida qishloq 
turizmi  xizmatlari  va  servisni,  qishloq  turizmi  infratuzilmalarini 
yaratishdan iboratdir deb  belgilasak  io‘g‘ri  bo‘ladi.
Qishloq  turizmini  rivojlantirish  mavzusida  respublikamizda 
hali jiddiy ilmiy-tadqiqotlaming boshlanmaganligini hisobga olib, 
xalqaro  texnologiyalar va  dasturlami  o‘rganishimiz  zarar boladi 
Qishloq  turizmini  rivojlantirishda  albatta  Yevropa  Ittifoqining 
«Qishloq 
turizmini 
rivojlantirishning 
strategik 
rejalari»ni 
o‘rganishimiz lozim.  Bu  strategik rejaga  asosan qishloq  turizmini 
rivojlantirish  dasturiga  quyidagilar kiritilgan.  Biz uchun bu dastur 
ancha  muhim  bo‘lishi  rnumkin:
•  qishloq  turizmini  rivojlantirishning  huquqiy  va  me’yoriy 
asoslarini  takomillashtirish;
•  salohiyatli  turistlarga  va  rivojlanayotgan  tarmoqlaming 
axborot byurolariga qishloq turizmi haqidagi barcha ma’lumotlami, 
axborotlarni bepul yetkazib berish;
■ 
dasturda qatnashuvchi dehqon xo'jaliklarini manzili bo'yicha 
moiiyaviy quwatlash;
•  qishloq infratuzilmalarini takomillashtirish bo'yicha maqsadli 
mablagiar ajratish;
•  qishloq  turizmi  korxonalarini  xususiylashtirishda davlatning 
foizli  qatnashuvini ta’minlash;
•  qishloq  joylarining  holati  monitoringini  doimiy  o'tkazib 
borish;
•  fermerlami  dotatsiyalash  va  imtiyozli  soliqlar  belgilashda 
rag‘batlantirish siyosatini  qo‘llash;
-  loyihalami amalga  oshirish  uchun  investorlarni  izlash;
Umpmiy qilib  olganda  Yevropa  daviatlarida  qishloq  turizmini
90

---

rivojlantirishdan 3 ta siyosiy holatni tashkil qilish va 3 ta manfaatni 
hosil  qilish  hal qilinmoqda:
1.  Qishloq joylarda  yangi  ish  o ‘rinlarini  tashkiJ  qilish  asosida 
qishloq  iqtisodiyotini  ko‘tarish,  qishloqda  ishlab  chiqarish  va 
savdo-sotiqni  kuchaytirish.
2.  Shaharliklarning  maqsadli  dam  olishini  tashkil  qilish  orqali 
shaharlildaming  mablag‘larini  qishloqqa yo‘naltirish.
3. 
Soliq 
tizimi 
orqali  davlat 
xazinasiga 
qo‘shimcha 
rnablagiarni  tushirish  hisobidan  qishloqlami  obodonlashtirish, 
ko‘kalamzorlashtirish 
(turizm 
infratuzilmalari, 
transport 
kommunikatsiyalari,  mehmonxonalar,  ovqatlantirish  korxonalari, 
sport ínshootlari va boshq.).
Yevropa  mamlakatlaridagi  qishloq  turizmidagi  turistik  talab 
va  takliflarning  oesish  istiqbolîarini  tahlil  qilganimizdan  ma’ium 
boladiki,  bu davlatlardagi  30%  shahar aholisi aynan qishloqlarda 
dam  olish  ham  qishki  mahsulotlarni  g‘amlash  orqali  qishloq 
turizm mi  kuchli  rivojlantirishning  maqsadli  yo‘nalish  ekanligidan 
dalolat  beradi.  Qishloq  turizmini  rivojlantirishda  jahonning 
ko'plab  davlatlari  Yevropa  modellaridan,  dasturlaridan,  strategik 
rejalaridan  nusxa  oîmoqdalar.  Chunki,  hozirda  qishloq  turizm i 
faqat Yevropa  davlatlarida barqaror rivojlanmoqda.
Mamiakatimizda  qishloq  turizmini  rivojlantirishda  xalqaro 
modellar, tan  olingan texnologiyalar va strategik rejalami  qo‘llash 
masalasini  tahiil  qilganimizda  shunday  xulosa  kelib  chiqadiki, 
ushbu  modellar,  texnologiyalar  va  strategik  rejalarda  biron- 
bir  qoyil  qiladigan  yoki  hayratga  tushadigan  tomonlari  yo£q.Bu 
texnologiyalar  va  strategik  rejalarda  belgilangan  jarayonkiT  va 
voqeliklar, îashkiliyjihatlarni hech qiynalmasdan tashkil qilishimiz 
ham,  bajarishimiz  ham  mumkin.
Bu  sohada  eng  muhimi  ijtimoiy-iqtssodiy  hayotimizda  ijobiy 
o‘zgarishlar  yaratadigan  ushbu  muhim  sohani  tashkil  qilish  va 
rivojlantirish  rejalari,  dasturlarini  ishlab  chiqish  jarayonlarini 
boshlashimiz kerak. Yevropa davlatlarining qishloq turizmi o‘tgan 
asrimizning  davomida  hozirg*.  taraqqiyotiga  erishgan.  Qishloq
91

---

turizmini  tashkil  qilishda  1970-yillarda  dastlab  Fransiyaning 
«Turizm va  qishloq joylarni  rivojlantirish  agentligi»,  Avstriyada— 
Avstriya  fermerlik  turizmi  assotsiatsiyasi»,  1990-yilda  Yevropa 
Ittifoqining  «Qishloq  joylarni  majmuali  rivojlantirish  Umum 
Yevropa  «Líder»  dasturi»  tashkiiotlari  muvaffaqiyat  bilan  ishlab 
kelmoqda.
Mamlakatimizda  qishloq  turizmini  rivojlantirishda  birinchi 
navbatda  « 0 ‘zbekistonda turizmni  rivojlantirish davlat  qo'mitasi» 
milliy  kompaniyasi  tarkibida  «Qishloq  turizmini  rivojlantirish» 
bolim ini  tashkil  qilishimiz  zarur.  Bu  bolim   qishloq  turizmini 
rivojlantirish  uchun  quyidagi  ishlarni  amalga  oshirishi  maqsadii 
yo‘nalish boladi:
•  qisMoqlardagi turistik resurslaming ro‘yxatini  olish,  ulardan 
ichki va xalqaro turizmda foydalanish damjalari,  tavsiflarini ishlab 
chiqish;
qishloq  turizmida  atrof-muhitni  muhofaza  qilishda 
ékoturizmni  rivojlantirish  dasturlarini yaratish;
•  qishloqlarda  yetishtirilayotgan  va  ishlab  chiqarilayotgan 
mahalliy  mahsulotlarning  sifatini  ko‘tarish  va  iste’molchini  taklif 
qilish;
•  qisMoq  turizmida  marketingni  tashkil  qilish  va  talab-taklif- 
iste’molchi tizimidagi  ishlarning  strategik  rejalarini  ishlab  chiqish 
va amalga oshirish;
•  qishloq  turizmining  infratuzilmalarini  yaratish  usuilarini 
ishlab  chiqish  va qishloq  turizmi  infratuzilmalarini  yaratish.
Mamlakatimizda  qishloq  turizmini  rivojlantirishning  strategik 
dasturini  ishlab  chiqish  hozircha  ancha  murakkab  hisoblanadi. 
Chunki.  qayd qilgardmizdek,  bu sohada keng ko‘lamli tadqiqotlar 
boshlanganicha  yo£q.  Lekin,  0 ‘zbekiston  Respublikasining 
Prezidenti  Shavkat  Mirziyoyev  va  0 ‘zbekiston  Respublikasi 
Vazirlar  Mahkamasining  vatanimizda  turizmni  rivojlantirish 
to ‘g£risidagi  farmonlari  va  qarorlari  asosida  qishloq  turizmini 
rivojlantirishning  strategik  dasturini  dastlab  loyiha  variantlarda 
ishlab  chiqishni boshlashimiz lozim boladi.
92

---

Mamlakatimizda 
birinchi 
navbatda 
qishloq 
turizmini 
rivojlantirishda  davlat  dasturi  ishlab  chiqilishi  talab  qilinadi, 
ikkinchi  talab  esa  strategik  reja  yaratishdir.  Qishloq  turizmini 
rivojlantirish  rejasi,  davlat  dasturi,  boshqarav  tarkibi,  moliyalash 
tizimi, 
qishloqlardagi 
imkoniyatlar, 
qishloqlardagi  turistik 
resurslar,  qishloq  ahoîisining  qishloqlarga  turistlaming  tashrifi 
haqidagi  munosabatlari,  qishloq  ijtimoiy-iqtisodiy  hayotiga 
ta’siri,  qisliîoq  tabiiy  resurslariga  ta’siri  haqida  davlat  ommaviy 
nashrlarida  respublikamizning  olimlari,  mutaxassislari,  ijtimoiy- 
iqtisodiy sohalar mutaxassislari  doimo  ilmiy ommabop  maqolalar 
bilan  chiqishlari  maqsadîi  bo‘ladi.  Ikkinchidan,  mamlakatimizda 
qishloq turizmini rivojlantirish masalaîari, muammolari va ulaming 
yechimlari  haqida  yengil  o'qiladigan  va  yengil  tushuniladigan 
o‘quv-uslubiy  qo‘llanmalar  chop  qilib,  qishloqlar  aholisiga  bepul 
tarqatilishi kutiladigan natijalami beradi.
0 ‘zbekistonda 
qishloq 
turizmini 
rivojlantirish 
naqadar 
foydaliligi va hozirgi  erkin bozor ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarining 
bajarilishida  davlatimizning  iqtisodiy  siyosatiga  mos  kelishi 
quyidagi tahlillardan ham tushunib olish mumkin. Mamlakatimizda 
qishloq turizmini  rivojlantirish  asosida  qishloqlarimizdagi  mavjud 
ishsizlikni yechish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishîab chiqishni 
ko‘paytirish va sifatini oshirish, qishloqlaming iqtisodini ko‘tarish, 
savdoni  tashkil  qilish,  milliy  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish, 
xaiqaro  hamdo‘stlikni kuchaytirish  kabi  muhim masalalarda katta 
yutuqlarga  erishishimiz mumkin.
Ikkinchidan,  shaharlarimizda  yashayotgan  aholining  dam 
olishini  tashkil  qilish,  shaharliklarni  qishloqlar  bilan  bog‘lash, 
ulaming  qishloq  xo‘jalik  mahsulotlarini  qishki  mavsumga 
g/amlab  olish  sharoitlarini  yaratish,  ayniqsa shaharlik bolalarning 
qishloqlarda  hordiq  chiqarishini,  tabiat  bag'rida  bo‘lib  tabiatni 
angîashni,  ekologik  ong,  ekologik  madaniyatni  shakllantirishimiz 
tabiatga  mehr uyg‘otishimiz osonlashadi.
Uchinchidan, 
qishloq 
turizmini 
rivojlantirishda 
soliq 
tushumlarining  ko‘payishini  ta’minîash  va  ushbu  mablag‘lar
93

---

asosida  qishloq  joylami  obodonlashtirish,  ko‘kalamzorlashtirish 
imkoniyatSari  paydo  boladi.
To‘rtinchidan, 
qishloq 
turizmini 
rivojlantirish 
asosida 
qishloq  tabiatini  muhofaza  qilish,  tarixiy  obidalarai  muhofaza 
qilish,  ta’mirlash,  muqaddas  ziyoratgohlami  obod  qilish  va 
ko‘kalamzorlashtirish,  ulardan  xalqimizning  erkin  foydaianishini 
ta’minJash masalalari ha! bo‘ladi.
Beshinchidan,  jahon  xalqlari  qishloqlarimizda  saqlanib 
qolingan va  mustaqilligimiz tufayli  tobora sayqalfanib borayotgan 
milliy  merosimiz,  milliy  san’atimiz  va  madaniyatimiz  bilan 
yaqindan  tanishadi.  Eng  muhimi,  0 ‘zbekisionning  Birinchi 
Prezidenti I.A.Karimovning qishloq hayotini tubdan o‘zgartirishga 
qaratilgan farmon va qarorlari,  «Qishloq taraqqiyoti va farovonligi 
yili»,  «Obod turmush yili» davlat dasturlaridagi rejalaming amalga 
oshishi  kuchayadi.
Mamlakatimizda  turizmni  rivojiantirfehda  qishloq  turiznuning 
o‘rra. O'zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirish muammolarini 
o‘rganishdan  oidin,  dastawal  qishloq  turizmining  mohiyatini 
xalqaro miqyosdagi maqsadiva vazifalarini yaxshilab o‘rganishimiz 
lozim  boladi.  Chunki,  tabiat  bilan  bog‘liq  rurizm  iurlari  ko‘p 
hollarda  bir-biri  bilan  bog‘liq  holda