0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

A B C


a)
7.1- rasm .
Asinxron dvigatel qo‘zg‘almas qism — stator va ayla-nuvchi qism — rotordan tashkil topgan. Statorda ayrim elek-trotexnik po‘lat plastinkalardan yig‘ilgan o‘zak o‘rnatilgan bo‘lib, uning sirtidagi ariqchalarga (pazlaiga) fazoda 120° ga siljigan mis simdan iborat uchta o‘ram joylashtirilgan. Bu o‘ramlar yulduzcha yoki uchburchak usulida ulangan uch fazali elektr tarmog‘iga tutashtirilgan. Stator chulg‘amlari-ning natijaviy magnit maydoni aylanuvchi bo‘lib, rotorning chulg‘amlarini kesib o‘tadi.
Asinxron dvigatelning rotori silindr shaklida ishlangan bo‘lib, uning ham o‘zagi ayrim elektrotexnik po‘lat plastin-kalardan yasalgan. Uning ariqchalarida (pazlarida) chul-g‘amlar joylashtirilgan. Asinxron dvigatellar rotor chulg‘ami ishlanishiga ko‘ra ikkiga boiinadi. Rotori qisqa tutashgan asinxron dvigatel, aluminiy steijenlardan tayyorlangan boiib, bunday asinxron dvigatelning rotori qisqa tutashgan asinxron dvigatel deyiladi (7.1.- rasm, a).
Agar rotor chulg'ami oddiy mis yoki aluminiy simlardan uch fazali qilib ishlansa, bunday asinxron dvigatel faza rotorli asinxron dvigatel deyiladi (7.1- rasm, b). Uning chulg‘amlari yulduzcha usulida ulanib, maxsus mexanizm vositasida har uchala faza qarshiliklari birdaniga o‘zgartirilishi mumkin. Faza rotorli asinxron dvigatellar qisqa tutashgan rotorli asinxron dvigatellarga nisbatan qator afzalliklarga ega. Bu afzalliklar haqida keyinroq gapirishamiz.
Stator chulg‘amlari natijaviy magnit maydonining aylanish tezligi quyidagi formuladan topiladi:

6 0 /

ho = — -
bunda: / — o‘zgaruvchan tok chastotasi, p — jufit qutblar soni.
77

www.ziyouz.com kutubxonasi

Bu magnit maydon rotoming chulg‘amlarini kesib o‘tib, chulg‘amlarda EYK va demak, berk kontur bo‘lganda tok hosil boiadi. Harqanday tokli o‘tkazgichni magnit maydonga kiritsak, bu o‘tkazgichga mexanik kuch ta’sir qiladi. Shunga binoan, rotorga ta'sir qiluvchi aylanuvchi moment vujudga keladi. Agar magnit maydon va rotor birga aylansa, bunday aylanish sinxron aylanish deyiladi. Asinxron dvigatellarda rotorning aylanish tezligi dvigatelning o‘qi (val) dagi ish mashinasi hosil qilgan tormozlovchi momentga bog‘liq. De-mak, rotorning aylanish tezligi magnit maydon aylanish tezligidan farq qiladi. Mana shu farqni xarakterlovchi kattalik „sirpanish“ deyiladi va bu kattalik quyidagi formuladan aniqlanadi:

19. 
    _ ”o ~ n\
    

bunda n — magnit maydonning aylanish tezligi, nx— rotorning aylanish tezligi.

Dvigatelni yurgizish paytida n — 0; 5 = 1 . Dvigatelning salt ishlash rejimida: n0 = n x, 5 = 0. Demak, sirpanish 5 = 1 + 0 atrofida o‘zgaradi.