0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

M = 9550 Zmex
Asinxron dvigatel o‘qining aylanish momenti:
M= K- 0 - I_ish COScp.
Bu formulada: K = 4,44 M Wl Kl — o‘zgarmas kattalik.
Wn

₂ El. ₂

Rotorning toki: / = — costp •

Z 2
Demak, dvigatelning o‘qidagi aylanuvchi moment sirpa-nishga bog‘liq ekan.
7.2- rasmda dvigatel aylanish momentining sirpanishga bog‘liqlik grafigi ko‘rsatilgan. Grafik va formulalaming tahlili shuni ko‘rsatadiki, sirpanish 0 dan kritik qiymatgacha
80

www.ziyouz.com kutubxonasi

o‘zgarganda asinxron dvigatel barqaror ishlaydi. Sirpanish kritik qiymatdan o‘zining maksimal qiy-matigacha o‘zgarganda ishi bar-qaror bo‘lmaydi. Dvigatelning eng katta (maksimal) qiymati kritik sirpanishga to‘g‘ri keladi. 7.2-rasmda ko‘rsatilgan grafikka ko‘ra, dvigatelni yurgizish paytida sir-panish 5 = 1 bo‘lib, aylanuvchi moment nominal qiymatidan kam

bo‘ladi, ya'ni A/aylanuvchi mo- ^{7.2- rasm.}

mentga baravar boiganda rotorda rejim o‘rnatiladi.

7.3- rasmda asinxron dvigatelning vektor diagrammasi ko‘rsatilgan. Vektor diagrammani magnit oqimdan boshla-gan ma’qul, chunki magnit maydon o‘zgarmas kattalik bo‘-lib, aylansa ham shu maydonga proporsional magnit oqim rotorga nisbatan o‘z yo‘nalishini o‘zgartirmaydi. Rotorning EYK bu oqimga nisbatan 90° siljigan bo‘ladi. Yurgizish pay-tida o‘zining maksimal qiymati 5 = 1 . Shu sababli rotoming toki ham maksimal qiymatiga erishib, nominal tokdan 8—12 marotaba oshadi. Lekin bu tokning aylanuvchi moment hosil qiladigan tashkil qiluvchisi 7.3- rasmda tasvirlangan vektor diagrammaga ko‘ra katta bo‘lmaydi. Rotoming aylanish tez-ligi ortgan sari sirpanishning nominal qiymati 0,06 dan = 0,01 0,06 gacha kamayadi va demak, rotorning toki ham kamayadi. Lekin bu tokning aylanuvchi moment hosil qiladigan tashkil quluvchisi ko‘payadi. Shunday qilib, yurgizish paytida rotor toki o‘zining eng katta qiymatiga ega bo‘lsa ham, bu tok hosil qiladigan yurgizish momenti M aylanish momentining qiymatidan kam. Yuqorida asinxron dvigatel rotor tezligining ifodasi keltirilgan edi:

Bu formulaning tahlili shuni ko‘rsatadiki, asinxron dvigatel rotor tezligini o‘zgartirish uchun:

1. 
   elektr tarmoq chastotasini o'zgartirish kerak;
   
2. 
   rotorning sirpanishi 5 n i o'zgartirish kerak;
   

4. 
   juft qutblar soni P ni o'zgartirish kerak.
   

6 — M. T. Turdiyev

81

www.ziyouz.com kutubxonasi

7.3- rasm.
Elektrtarmog‘ining chastotasi o‘zgarmas kattalikdir. Shu sababli rotor aylanish tezligini bu yoi bilan o'zgartirish uchun maxsus chastota o‘zgartirgichlardan foydalaniladi. Juft qutblar soni dvigatelni loyihalash paytida aniqlanadi. Juft qutblar soni magnit maydonni va demak, rotorning ham aylanish tezligini o‘zgartiradi. Quyidagi jadvalda juft qutblar soni va magnit maydonning aylanish tezligi ko'rsatilgan:

Juft qutblar soni	P	1	2	3	4
M agnit maydonning	a y l	3000	1500	1000	750
aylanish tezligi
	s

Juft qutblar sonini faqat maxsus dvigatellarda o‘zgar-tirish mumkin. Rotorning aylanish tezligini bu usulda o‘z-gartirish qisqa tutashtirilgan rotorli dvigatellarda qo‘llaniladi.

Sirpanishni rotor chulg‘amining aktiv qarshiligini o‘zgartirish yo‘li bilan o'zgartirish mumkin. Bu usul faza rotorli dvigatellarda qo'llaniladi. Faza rotorli asinxron dvigatellarda rotoming har uchala chulg‘ami maxsus moslama vositasida aktiv qarshilikka ulanadi.
Bu aktiv qarshiliklar 0‘zgartirilganda sirpanish o‘zga-radi va demak, rotorning aylanish tezligi ham o‘zgaradi. Yuqorida dvigatelning aylanish momenti formulasini chi-qargan edik, ya’ni
M=9550^^

"i
Rotorning aylanish tezligi n kamayganda, rotorning o‘qi (vali) dagi quwat o‘zgarmagan holda, uning aylanish mo-

www.ziyouz.com kutubxonasi

menti ham o‘zgaradi (ko‘payadi). Demak, rotor chulg‘amiga ulangan qarshilik o‘zgarsa, aylanish momenti ham o‘zgaradi. Faza rotorli dvigatellar asosan ko‘tarish-tashish mashina-larida qo‘llaniladi. Bu dvigatellarning geometrik o‘lchovlari katta, boshqarish ancha murakkab va narxi qisqa tutashgan rotorli dvigatellarga nisbatan katta bo‘lsa ham, qator afzal-Iiklarga ega: a) yurgizish toki qisqa tutashgan rotorli dviga-tellarga nisbatan kichik; b) yurgizish momenti katta;

4. 
   rotor aylanish tezligini pog‘onali boshqarish mumkin.