0 ‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi m. T. Turdiyev elektrotexnika va elektronika asoslari

3.6. Rezonans hodisasi
Har bir erkinlik darajasiga ega bo‘lgan konservativ sis-temalarda, ya’ni energiya to‘planish imkoniyatiga ega bo‘l-gan sistemada tebranish yuzaga kelishi mumkin. Bu tebranish energiya almashish natijasida vujudga keladi. Tebranish chastotasi tizimning parametrlari bilan aniqlanadi. Erkin yoki xususiy tebranishlar farq qilinadi. Agar bu sistema mexanik
38

www.ziyouz.com kutubxonasi

sistema bo‘lsa, tebranish kinetik va potensial energiyalar orasida, energiya almashish natijasida sodir bo'ladi. Agar bu sistema L induktivlik va C sig'imga ega bo‘lgan elektr zanjir bo‘lsa, tebranishlar magnit va elektr maydonlar orasida energiya almashishi hisobiga yuzaga keladi. Har bir sistemada, isrof borligi tufayli, energiya almashish natijasida energiyaning bir qismi yo‘qoladi. Shu sababli tebranishlar so'nuvchi bo‘ladi, ya’ni energiya almashish jarayonining har bir davrida tebranish amplitudasi kamayib boradi. Mexanik sistemada ishqalanish natijasida, elektr zanjirida qarshiliklarda issiqlik ajralib chiqishi natijasida energiya isrof bo‘ladi. Har bir sistemada tebranishlarga qarshilik ko‘rsatuvchi kuchlar mavjuddir.

Xususiy va manba ta'sirida sodir bo‘lgan majburiy tebranishlarning chastotasi tenglashganda rezonans hodisasi sodir bo‘ladi. Rezonans rejimida tebranishlar amplitudasi keskin oshadi.

1. 
   Zanjirda R, L, C qarshiliklar ketma-ket ulangandagi rezonans (kuchlanishlar rezonansi). Bunda zanjirda xususiy tebranish sodir boiadi va u zanjirning tebranish konturi deyiladi (3.10- rasmga qarang). Bu zanjirda rezonans sodir boiish shartidan xususiy tebranishlar chastotasini topamiz. Om qonuniga asosan:
   

26. 
    R + j ( xL - x c y
    

Zanjirdagi tok, agar xL = xc boisa, eng katta (maksimal) qiymatga ega boiadi, demak, reaktiv qarshiliklar tengligi bu zanjirda rezonans paydo boiish shartidir:

coL = — .

c0«
Bu munosabatdan xususiy tebranishlar chastotasini topamiz:

1

« 0 = “ rez = ~ f = -

•JL C
Bu formuladan ikkita xulosa chiqarish mumkin.
Birinchi xulosa. Rezonans paytida Z= R, ya'ni zanjirning umumiy qarshiligi aktiv qarshilikka teng va Ut = Uc boiadi.
39

www.ziyouz.com kutubxonasi

+j