|
3.5. Quwat. Quwat koeffitsiyenti
Zanjirdagi tok va kuchlanishning oniy qiymati:
= Imm sinco/ va U= Umm sin (a>t + cpj; umumiy quwatning oniy qiymati:
P=U=ImaxUmaxsit\(i>t ■sin((£>+q>)=UIcos(p—IUcos (2(n+q>)
formula bilan ifodalanadi. Bu ifodaning tahlili shuni ko‘r-satadiki, oniy quwat ikkita tashkil qiluvchidan iborat. Ik-
35
www.ziyouz.com kutubxonasi
kinchi tashkil qiluvchi vaqt t ga bog‘liq bo‘lib, UIcos (la> -t- cp) ikkilangan chastota bilan o‘zgaradi va bir davr davomida uning o‘rtacha qiymati nolga teng. Birinchi tashkil qiluvchi esa man-badan zanjir qabul qilayotgan quwatning T davr davomida o‘rtacha qiymatiga teng:
= ~/ rT\ Uidt = t//cos
+0 o
Quwatning bu qiymati aktiv (foydali) quwat deyiladi. Iste’molchida elektr energiyasi hisobiga bajarilgan ish aynan ana shu aktiv quwatga mutanosibdir.
Zanjirdagi tok ikkita tashkil qiluvchidan iborat:
/ = /a + j l p= /cosq>+ y'/sincp.
Demak, aktiv quwat formulasidagi / coscp bu tokning aktiv tashkil qiluvchisidir. Tokning reaktiv tashkil qiluvchisi Isin cp induktivlikni magnit maydoni va sig‘imning elektr maydonlarini hosil qilish uchun sarflanadi. Zanjirning induktivligi va sig‘imi davriy ravishda manba bilan energiya almashinuvi jarayonida qatnashdi. Mana shu energiya almashinuvi jarayoni reaktiv quwatni anglatadi va son jihatdan quyidagi formuladan topiladi:
Q = C//sincp,
bu yerda: /sincp —zanjirdagi tokning reaktiv tashkil etuvchisi. 0 ‘zgaruvchan tok zanjirlarida manbaning umumiy tokini xarakterlash maqsadida umumiy quwat tushunchasi kiritilgan.
5= UI=I 2Z= U2Y.
Umumiy to‘la quwat volt-amper [VA] yoki [kVA], [MVA] bilan o‘lchanadi. 0 ‘zgaruvchan tok zanjirining quwati to‘g‘risida tushunchalarni yakunlab quyidagi formulani yozish mumkin:
P = UIcoscp = I 2 R = IUa
Q = f//sincp = I 2 X = IUp
S=UI =I2Z
Aktiv, reaktiv va umumiy quwatlami kompleks koordi-natalarda tasawur qilsak, quwatlar uchburchagini hosil qilamiz (3.14-rasm).
36
www.ziyouz.com kutubxonasi
Bu chizmadagi cp burchak zanjir-dagi tok va kuchlanish o'rtasidagi faza siljishi — kuchlanish va tokning bosh-lang‘ich fazalari ayirmasi bilan aniq-lanadi: q>=
S = UI= UIcos
+ j - U I sin
= P + jQ = yjP2+Q2, bunda: I — tokning qo‘shma kompleks qiymati.
Quwatlar qarshiliklar va kuchlanishlar uchburchakla-ridan iborat:
P
|
R
|
p
|
UT .
|
Q
|
X
|
|
COS
|
= —
|
|
— ; sin
|
|
S
|
Z
|
I
|
U
|
S
|
Z
|
|
Elektr energiyasi uzoq masofalarga elektr uzatish li-niyalari orqali uzatiladi. Bunda elektr stansiyasidan iste’-molchiga yetib kelguncha elektr energiyasining bir qismi isrof bo'ladi. Bu isrof quyidagi formula orqali aniqlanadi.
P2+Q2
AP =~1F~«0-1,
bunda AP-elektr uzatish liniyasidagi isrof quwati, P, Q — mos ravishda, liniyada uzatilayotgan aktiv va reaktiv quwat, RQ—liniyaning bir kilometr masofadagi solishtirma qarshiligi, / — masofa.
Bu formulaning tahlili shuni ko'rsatadiki, reaktiv quwat foydali ish bajarmasa ham isrof qiymatiga katta ta'sir ko‘rsatadi. Demak, iste'molchining bajargan ishi o‘zgarmagan holda, reaktiv quwati qancha kam bo‘lsa, isrof ham shuncha kam bo'ladi. Yuqorida keltirilgan formulalardan ko'rinib turibdiki, cos
Iste'molchi qabul qilgan elektr energiyasining qancha qismi foydali ishga sarflanadi, qancha qismi magnit va elektr maydon energiyasiga, ya’ni reaktiv quwatga o'zgarishini
37
www.ziyouz.com kutubxonasi
baholash maqsadida quwat koeffltsiyenti tushunchasi kiritil-gan. Quwat koeffftsiyentini hisoblash formulasi yuqorida kel-tirilgan.
Xulosa qilib shunday deyish mumkin, iste’molchining quwat koeffftsiyenti qancha yuqori bo'lsa, elektr asbob-uskunalarning ishlash samaradorligi ham shuncha yuqori bo‘lar ekan. Quwat koeffftsiyenti qancha yuqori bo‘lsa, yoqil-g‘i xomashyo ham shuncha tejaladi. Iste'molchining toki quwat koeffftsiyentiga ham bog‘liq:
p
=--------
' coscp
Bu ifodadan ko'rinib turibdiki, quwat koeffitsiyenti ortgan sari, aktiv quwat o'zgarmagan holda, iste'molchining toki kamaya boradi. Bu bilan elektr uzatish liniyalarida o‘t-kazgich materiallar tejaladi. Amalda elektr energiyani taq-simlovchi korxonalar, quwat koeffitsiyenti ko‘tarilishini rag‘batlantirish maqsadida, cos cp ning maksimal qiymatini belgilaydilar. Shu ko'rsatkichga binoan korxonalaming elektr ta’minlash sistemalariga baho beriladi. Barcha iste’molchilar, shu jumladan, korxonalarda asosiy iste’molchi bo‘lgan asinxron dvigatellar ham induktiv xarakterga ega. Demak, quwat koeffitsiyentini aniqlovchi (p burchak manfiy bo‘lib, u iste'molchilarning induktivligi bilan belgilanadi. Yuqorida ko'rsatilgan, masalan, 3.14-rasmdagi, vektor diagrammaga muvofiq
Do'stlaringiz bilan baham: |
