Ó zbekstan Respublikası Joqarı hám orta arnawlı bilimlendiriw ministrligi. Berdaq atındaǵı Qaraqalpaq mámleketlik universiteti Fizika fakulteti Fizika tálim baǵdarı


-§. Elektr shınjırlarınıń túrleri. Kvazistacionarlıq



Download 440,58 Kb.
bet3/7
Sana24.06.2022
Hajmi440,58 Kb.
#698571
1   2   3   4   5   6   7
2-§. Elektr shınjırlarınıń túrleri. Kvazistacionarlıq
Elektr shınjırların úyreniwde shınjır kiriwine tásir etip atırǵan
elektromagnit maydan terbelisleriniń tolqın uzınlıǵı menen qaralıp atırǵan
shınjırdıń geometriyalıq ólshemleri arasındaǵı qatnastı biliw kerek boladı.
Mısal ushın toq ótip atırǵan parallel ótkizgishlerdi qarayıq (12a-súwret).
Ondaǵı processlerdi ornıqlı dep esaplaymız. Bunıń ushın baqlawdı shınjırdıń
túrli noqatlarındaǵı toq kúshi hám kernewdiń bir zamatlıq mánisleriniń
ózgeriwi belgili tártipte qaytalana baslanǵannan keyin baslanadi dep
esaplaymız. Bolmasa shınjırdaǵı processler ornıqlı bolmay ótetuǵın jaǵdayda boladı. 
a
)
Qaralıp atırǵan shınjır ushın eki arnawlı jaǵdaydı kórsetiwge boladı:
birinshi, shınjırdıń geometriyalıq ólshemleri tásir etip atırǵan elektromagnit
terbelislerdiń tolqın uzınlıǵınan jeterli dárejede kishi1(1 ≪ λ) hám ekinshi
shınjırdıń geometriyalıq ólshemleri tásir etip atırǵan elektromagnit
terbelislerdiń tolqın uzınlıǵı tártibinde, yamasa onnan úlken (1 ≥ λ).
Birinshi jaǵdayda shınjırdaǵı barlıq processler júdá ástenlik penen júredi.
Sonıń ushın hár bir baqlaw waqtında shınjırdıń túrli noqatlarındaǵı toqtıń
shamasın derlik birdey dep qaraw múmkin. Bunda shınjırdıń barlıq
noqatlarındaǵı barlıq qaytımlı hám qaytımsız processler derlik birdey boladı.
Bul bolsa olardı bir-birinen ajıratıp úyreniw múmkinshiligin beredi, yaǵnıy
shınjırdaǵı barlıq qaytımlı processler shınjırdıń bir noqatına jıynalsa,
qaytımsız processler basqa bir noqatında júrip atır dep qaraladı. Basqasha
aytqanda, shınjırdıń barlıq aktiv qarsılıqları jıynalıp, onıń bir noqatına,
induktivligi hám sıyımlıǵı jıynalıp, onıń basqa bir noqatına jalǵanǵan dep
qaraladı (12b-súwret). Bunday shınjırlar parametrleri jıynalǵan shınjırlar
dep ataladı.
Demek, shınjırlar ushın 1 ≪ λ shárti orınlansa, olar parametrleri jıynalǵan
shınjırlar boladı. Shınjırlardıń bul qásiyeti kvazistacionarlıq delinedi.
Ekinshi jaǵdayda, yaǵnıy 1 ≥ λ bolǵanda, joqarıda keltirilgendey shınjır
elementlerin bir-birinen ajıratıw múmkin emes. Sebebi hár bir baqlaw waqtı
ushın shınjırdıń túrli noqatlarındaǵı toq kúshiniń ózgeriwleri túrlishe boladı.
Nátiyjede olardı bir-birinen ajıratıp bolmaydı. Bunday shınjırlar parametrleri
shınjır boyınsha bólistirilgen elektr shınjırları dep ataladı. Bunday shınjırlar 
asa joqarı jiyilikler oblastında paydalanıladı hám úlken áhmiyetke iye boladı.
Elektr shınjırdan signal ótip atırǵanda onıń kiriwinen shıǵıwına qaray
belgili muǵdarda energiya uzatıladı. Sonıń ushın alıp ótilgen energiya
muǵdarına qaray shınjırlar aktiv hám passiv shınjırlarǵa ajıratıladı. Eger
shınjırdan signal ótiw processinde onıń energiyası jutılıp, shınjırdıń
shıǵıwdaǵı quwatlıǵı kiriwdegi quwatlıǵınan kishi bolıp qalsa, bunday
shınjırlar passiv elektr shınjırları dep (p2
1), kerisinshe, onıń quwatlıǵı
artıp shıqsa (p2>p1)-aktiv elektr shınjırları dep ataladı. Passiv shınjırlarǵa
elektr filtrları, aktiv shınjırlarǵa bolsa, kúsheytirgishler hám generatorlar
mısal bola aladı.
Kópshilik jaǵdaylarda elektr shınjırdaǵı processlerdiń analizi onıń
shıǵıwındaǵı signaldıń forması hám shaması haqqında maǵlıwmat beriwi
kerek. Soǵan qaray shınjırdan ótip atırǵan signaldıń ózgerislerin bahalaw
ushın shınjırlar sızıqlı hám sızıqlı bolmaǵan elektr shınjırlarına ajıratıladı.
Eger shınjırdaǵı processler sızıqlı integral yamasa differencial teńlemeler
menen ańlatılsa, bunday shınjırlar sızıqlı elektr shınjırları dep, kerisinshe
bolsa, sızıqlı bolmaǵan elektr shınjırları dep ataladı


Bizge L induktivlik, C sıyımlıq hám R rezistorlardıń izbe-iz jalǵanıwınan


dúzilgen shınjır berilgen (13-súwret). Oǵan jalǵanǵan derektiń kernewi
qálegen mániske iye bolsın. Usı shınjırdıń qanday shınjır ekenin anıqlaw
kerek. Bunıń ushın Kirxgof teńlemesin jazamız:


Bul birinshi dárejeli ekinshi tártipli differencial (integral) teńleme. Biraq
onı sızıqlı dep ataw múmkin emes. Sebebi R, L hám C koefficientlerdiń tábiyatı belgisiz. Eger olar toq kúshi I(t) hám kernew E(t) ǵa baylanıslı bolmasa (9) teńleme sızıqlı boladı. Sonlıqtan qaralıp atırǵan shınjır da sızıqlı boladı.
Eger shınjır elementlerinen birewi toq kúshi yamasa kernewge baylanıslı
ózgeriwshi shama bolsa, qaralıp atırǵan teńleme de, hám oǵan sáykes shınjırda sızıqlı bolmaydı.
Egerde R, L hám C shamalardan birewi waqıtqa baylanıslı ózgeriwshi
shama bolsa da shınjır sızıqlı boladı. Onda (9) teńleme parametrli teńlemege
aylanǵanı ushın shınjır parametrli shınjır delinedi.
Sızıqlı shınjırlardıń xarakterlewshi shamaları parametrleri turaqlı 
shamalar, yaǵnıy sızıqlı elementler boladı. Sızıqlı bolmaǵan shınjırlarda bolsa,
eń keminde bir dana sızıqlı bolmaǵan element qatnasadı. Sızıqlı shınjırlarda
toq kúshiniń artıwı onıń elementlerindegi potenciallar ayırmasınıń
proporcional ráwishte artıwına alıp keledi. Máselen, induktivli túteden
ótiwshi toqtıń kúshi I = Im ∙ sin wt n ese artsa, ondaǵı kernew UL = nwL ∙
Im cos wt bolıp, n ese kóbeygen boladı. Bul sızıqlı elementlerdiń volt-amperlik
xarakteristikaları sızıqlı baylanısta bolıwın kórsetedi (jiyilikli baylanıslar 
esapqa alınbaydı). 14-súwrette R aktiv qarsılıq, L induktiv qarsılıq hám C
sıyımlıqtıń volt-amperlik xarakteristikaları kórsetilgen

Bunda aktiv qarsılıqtıń volt-amperlik xarakteristikasında toq kúshi hám


kernewdiń bir zamatlıq hám amplitudalıq mánisi esapqa alınsa, induktivlik
hám sıyımlıqtıń volt-amperlik xarakteristikasında toq kúshi hám kernewdiń
tek amplitudalıq mánisleri arasındaǵı baylanıs esapqa alınadı. Bul sızıqlı
shınjırlardın signal ótip atırǵanda onıń forması buzılmay ótiwin kórsetedi.
Sızıqlı bolmaǵan elektr shınjırları hám olardıń elementleriniń voltamperlik xarakteristikası sızıqlı bolmaydı (15-súwret).

15-súwret. Sızıqlı bolmaǵan elementtiń volt-amperlik xarakteristikası.


Bunday shınjırlardan signal ótkende onıń forması buzıladı. Bul jaǵday
signaldıń spektriniń ózgeriwine alıp keledi. Sızıqlı bolmaǵan elementlerge
mısal etip elektronlıq lampalardı, yarım ótkizgishli hám gazorazryadlı 
ásbaplardı kórsetiw múmkin. 
Ulıwma alǵanda taza sızıqlı element bolmaydı. Tek toq kúshi hám kernew
ózgerisleriniń belgili mánislerinde ǵana shınjır elementlerin sızıqlı dep qaraw
múmkin. Bul fizikalıq shártler hám tekseriw dálligine baylanıslı. Máselen,
aktiv qarsılıqtı sızıqlı element dep alıw ushın onnan ótip atırǵan toqtıń kúshi
sonday dárejede kishi bolıwı kerek, qızǵanda qarsılıqtıń shamasınıń ózgeriwi
esapqa almaw múmkin bolsın.[1]

Download 440,58 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish