Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

намуна қўйилади. Бетондан ўтаётган гамма нури қувватининг кўрсат- 
кичи орқали унинг зичлиги аниқланади. Ҳозирги замонавий асбоб­
ларда бетондан ўтаётган 
гамма нурининг кувватига 
қараб аниқлаш графиги 
ёрдамисиз унинг зичлиги­
ни аниқласа ҳам бўлади.
Радиоизотоп усули билан, 
бетоннинг зичлигини 400 
дан 2500 к г/м 3 гача бўлган 
ораликда аниқлаш мумкин.
Бетон конструкциянинг 
зичлигини 3 минутда, қо- 
ришманикини эса 1 минут 
давомида топилади.
Намлик, %
2.24-расм.
Электрон усул билан қумнинг
63

---

Қизиқарли маълумотлар
Н А М ЛИ К Н И М А ?
Ҳаводаги кўзга кўринмас сув буғи намликдир. Нисбий намлик 
ҳавонинг бир ўлчам бирлигидаги ҳажмнинг сув буғи билан тўйин- 
ган ҳолатини ифодалайди. Ҳароратнинг ортиши билан ҳаводаги сув 
буғининг микдори ортади. Бинобарин, сувли жойларда ҳарорат 
юқори бўлса нисбий намлик 90 %гача кўтарилади. Ўрта Осиё ша- 
роитида нисбий намлик бирмунча кичик бўлади.
Н И М А У Ч У Н С У В М У З И Қ У В У Р Н И ЁРА Д И ?
Шар шаклидаги идишга ёки темир қувурга сув тўлғизиб уни 
музлатсак, унинг ёрилиб кетганини кўрганмиз. Икки бўлакка аж- 
ратмоқчи бўлган гранит ёки мармарни бир неча жойидан тешиб 
сув билан тўлғизиб музлатсак, яхлаган сув 9 — 10 %га кенгайиб уни 
бўлакларга бўлиб юборади. Демак, 9 литр сувни музлатсак, унинг 
ҳажми 10 литр бўлади дегани.
С И Н О В СА ВО Л ЛА РИ
1. Қурилиш ашёларининг хоссалари ва сифати ҳақида нималарни биласиз?
2. Ашё сифатини аниқлашда квалиметрия усули ва уларнинг хоссаларида қан- 
дай умумийлик бор?
3. Зичлик деб нимага айтилади?
4. Қурилиш ашёларининг музлашга чидамлилиги ва сув шимувчанлиги нима?
5. Қурилиш ашёларининг зарарли муҳит таъсирида чидамлилиги ва уларнинг 
иссиқлик ўтказувчанлик коэффициенти нима?
6. Ашёларнинг механик ва деформатик хоссалари ҳақида баён қилинг.
7. Қайишқоқлик модули ва мўртлик нима?
8. Майдалик даражаси ёки солиштирма юза нима? Унинг қурилиш ашёлари 
хоссаларига таъсири.
9. Қурилиш ашёларининг эстетик хоссаларига, хроматик ва ахроматик ранг- 
ларга тушунча беринг.
10. Қурилиш ашёларининг биологик хоссалари нималардан иборат?
11. Тезкор усулда қурилиш ашёларининг хоссаларини аниқпаш.
64

---