ва унинг эгилишга мустаҳкамлигини оширади. Икки томонидаги
картон қоғоз гипс тошига мустаҳкам ёпишган бўлиши лозим.
Шипларни пардозлашда ишлатиладиган гипс тахтаси эгилганда
гипс тошига ёпишган картон қоғоз кўчмаслиги керак.
Гипскартон
тахталар намлиги 60 %гача бўлган хона шиплари ва деворларини
қоплашда ишлатилади. Деворни қоплашда мих эмас, елим бўтқаси
билан ёпиштириш тавсия этилади. Чоклари эса дока ёки полимер
ёпишқоқ парда билан елимланиб, унинг усти шпаклёвка қилинади.
Гипсли буюмларни намликдан тўла сақлаш чоралари кўрилган
жойлардагина улар ишлатилади.
Гипсли буюмларнинг нам таъсирига
чидамлилигини ошириш
учун уларни тайёрлашда майда қилиб туйилган домна тошқоли
қўшилади. Пўлат арматура гипсли буюмларда тез занглаши сабабли,
гипсдан конструктив буюмлар олиш мақсадида кам фойдаланилади.
Агар буюм ёки конструкцияни арматуралаш лозим бўлса, арматура
юзаси битум ёки бошқа органик моддалар билан қопланиши лозим.
Гипсли қоришма тайёрлангандан сўнг у қолипга жойланади. Қот-
гандан кейин буюмни тезда қолипдан чиқариб қуритилади. Гипс
тахталар ва панеллар бир хил ҳажмдаги бўшлиқли ва қамиш билан
арматураланган турларга бўлинади.
Гипс тахталар, ичи кавак юпқа
буюмлар, меъморчилик буюмларининг қисмлари гипс бўтқасидан
тайёрланади.\/Гипс бўтқаси гипс, сув ва оз микдорда турли қўшилма
ашёлардан (ёғоч, тола ёки қипиқ, қоғоз чиқиндиси, асбест ва
ҳ.к.) иборат.
Пардеворларга кетадиган плиталар ва шу каби қурилиш буюм
лари гипс-бетондан тайёрланади. Гипс-бетон плиталарига арматура
ўрнига сувоқчиликда ишлатиладиган резги тахталар ва қамиш
қўйилади, улар буюмнинг эгилишидаги мустаҳкамлигини оширади.
Гипс сарфини камайтириш ва буюмни осонгина қуритиш учун
плиталарнинг узунлиги бўйлаб дойра шаклида бўшлик/iap қолдири-
лади. Бу буюмнинг оғирлиги ва иссиқлик ўтказувчанлигини янада
камайтиради. Гипс буюмларнинг ҳажмий оғирлиги 1000—1100 кг/м3,
сиқилишдаги мустаҳкамлиги 2,5—5 МПа га тенг. Гипс-тошқол бетон
буюмларининг ҳажмий оғирлиги 1200— 1300 кг/м 3, мустаҳкамлиги
2 —3,5 М Па. Титраткичлар билан зичлаб тайёрланган гипс
буюмларнинг мустаҳкамлиги 5—7,5 МПа. Қалинлиги 5 мм. дан кам
бўлган гипс тахта ўтдан муҳофаза қилиш мақсадларида ҳам ишла
тилади.
302
Пардеворларга ишлатиладиган гипс плиталар ишлаб чиқариш
қуйидагича амалга оширилади: гипс бункер орқали парракли қор-
ғичга туширилади ва тез қотирувчи ёки қотишни сусайтирувчи
қўшилмалар қўшилган сув юборилади. Қориштирилган
гипс хамири
қолиплар ўрнатилган ва муттасил айланиб турадиган машинага
қуйилади. Машинада тайёрланган буюм қотиб, етарли мустаҳкам-
ликка эга бўлади. Қотган гипс плита конвейер орқали қуритиш
камерасига юборилади.
Гипсли тахталар бўр, гипс ва суяк елимидан иборат ёпишқоқ
қоришма, резги ёғочлардан ишланган қол ипларда тайёрланади. Гипсли
тахта тайёрлаётганда қалин қоғоз юзасига қўйиладиган қоришмага
толали ашёлар (асбест, минерал пахта ва бошқалар) қўшилади, бу
уларнинг эгилишидаги мустаҳкамлигини янада оширади. Бундай
тахталар конвейер туридаги машиналарда тайёрланади.
Толали гипс бўтқаси
билан аралаштирилиб, тўр устига қуйи-
лади ва вакуумда ортиқча суви сўриб чиқарилади, зичланади, сўнг-
ра эса куритилади. Толали гипс панеллари 3 0 00x 1200 мм ва
2500x600 мм, қалинлиги 50— 120 мм ўлчамларда чиқарилади. Зич
лиги 800— 1100 к г/м 1 Гипс панелларини ишлаб чиқариш техноло-
гиясининг ҳозирги вақтдаги энг такомиллашган йўли
прокат
усулидир. Гипс тахталари ўзаро айланиб турувчи икки тасма орасида
прокат усулида қолипланади ( 10.6-расм).
IO.6-pi.-M. Гипс бетон панелларини прокат усулда ишлаб чиқариш:
/ — прокат сто.чи;
2 —
қориш м а қо р ги ч ;
3. 4,
J — ги п с, қум ва ёғо ч қипиги учун чум ич;
6—
тарози;
7—
ю кни ю р ги зувч и р ольганг;
8 —
п ан ел н и ағдарувчи .
303
С И Н О В CABОЛЛАРИ
1. Буғ қозонида қотириладиган буюмлар.
2. А сбест-ц ем ент буюмларининг таркиби ва ишлатиладиган хом ашёлар
тавсифи.
3. А сбест-цемент буюмларини ишлаб чиқариш технологиясини баён қилинг.
4. Силикат буюмлар. Силикат ғишт мустаҳкамлигини
ортирувчи моддаларни
тавсифланг.
5. Гипсли буюмларни олиш технологияси қандай босқичлардан иборат?
6. Гипс бетон турлари, хоссалари ва ишлатилишини айтинг.
7. Силикат ва гипсли буюмлар олишда ишлатиладиган минерал ва органик
кўшилмалар. Уларнинг буюм хоссаларига таъсири.
304
