Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

ЎЗБЕКИСТОН ҚУРИЛИШ АШЁЛАРИ САНОАТИДА 
ЧИҚИНДИЛАРНИНГ ИШЛАТИЛИШИ
Қурилиш ашёларини ишлаб чиқариш технологияларида етарли 
даражада дунё андозаларига риоя қилинмаслиги, лойиҳага кўра 
қурилиш мажмуиларини тўла ишга туширмаслик ҳамда хом аш ё­
ларни комплекс ишлатмаслик каби нуқсонлар халқ хўжалигида 
чиқиндиларнинг кўпайишига сабаб бўлмокда. Маълумки, республи- 
камиз халқ хўжалигида минглаб ҳар хил маҳсулотлар ишлаб чиқа- 
рилмокда. Бунинг учун тайёр маҳсулотнинг ҳажмига нисбатан жуда 
кўп миқдорда хом ашёлар ишлатилади. М асалан, бир тонна чўян 
учун 1,5—2,0 тонна хом ашё, алю миннинг бир тоннаси га 3— 10 
тонна, никел учун 5— 10 тонна, оҳак учун 1,5—2,0 тонна, цемент 
учун эса 1,4— 1,7 тонна хом ашё керак бўлади. Ш у билан бирга 
технологик ж араённинг ҳар бир босқичида тегишли микдорда чи- 
қинди ажралади.
Халқ хўжалигида энг кўп чиқиндилар чиқадиган саноат қури- 
лиш ашёлари саноатидир. Тайёр қурилиш ашёси таннархи ни нг 
50 %дан кўпини хом ашё ташкил этади. Кўпгина чиқиндиларнинг 
таркиби ва хоссалари асосий хом аш ёникига ўхшаш бўлади. Қури- 
лиш ашёлари ишлаб чиқаришда чиқиндилардан самарали ва оқи- 
лона фойдаланилса, хом ашё ресурсларини 40 %гача тежаш мумкин. 
Шу билан бирга, чиқиндилардан ишланган аш ёларнинг таннархи 
хом ашёдан иш ланганига нисбатан 10—30 % арзон бўлади. Кўп 
чиқиндилар чиқадиган саноат — бу т о ғ-металлургия, энергетика 
мажмуилари, қиш лоқхўж алиги, ўрмон ва ёғоч саноатидир. Кури­
лишда «саноат чиқиндилари», «қўшимча маҳсулот», «иккиламчи 
хом ашё» каби атамалар ишлатилади.
Саноат чиқиндилари 
деганда маҳсулот ишлаб чиқаришдан ёки 
ёқилғидан қолган чиқиндини, махсус технологиялар воситасида 
сифатли қурилиш ашёлари тайёрлашга ярок^ли бўлган қолдиқни 
туш унмоқ лозим. 
Қўшимча маҳсулот 
— табиий тайёр қурилиш 
ашёларидан фойдалангандан кейин, уни қайта ишлашдан чиққан 
керакли хом ашёдир.