Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


Я д р о в и й к у р о л т у р л а р и



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

Я д р о в и й к у р о л т у р л а р и
А Қ Ш
С С С Р
К и г ь а л а р а р о б а л л и с т и к р а к е т а л а р
1 0 1 8
1 3 9 8
С у п о с т и б а л л и с т и к р а к с т а л а р н и у ч и р у в ч и м о с л а м а л а р
6 7 2
9 2 2
O i и р б о м б а р д и м о н ч и с а м о л ё т л а р
5 1 8
1 6 0
Ж а м и у ч и р у в ч и с а м о л ё т л а р на м е х а н и з м л а р
2 2 0 8
2 4 8 0
Я д р о з а р я д л а р с о н и
1 4 8 0 0
1 0 0 0 0
АҚШ стратегиясида биринчи бўлиб хужум килиш режаси кўп 
йиллар давомида ўзгармасдан колди. Ҳагго АҚШ К онгрессида хам 
ядровий куролни биринчи бўлиб қўллаш очик-ойдин айтилди. Ядро 
куролини биринчи бўлиб кўллаймиз деган фикрларни АҚШ Пре- 
зидентлари хам айтиш ганди. Д. Эйзенхауэр Корея билан уруш дав- 
рида ва Тайван инқирозида Ж. Кеннеди, Кариб инкирози ва Ғарбий 
Берлин вокеалари даврида Л. Жонсон ва Р. Никсон, Вьетнам уруши 
даврида, Ж. Картер, 1980 йил январида. П резидент Р. Рейган даврида 
хам ядровий уруш хавфи хеч озаймади. А Қ Ш нинг бу харакатларига 
ж авобан СССР хам бу борада жавоб чораларини кўрди. Вазирлар 
мухокамаси қарорига мувофик, 1959 йил декабрида Куролли Куч­
ларнинг янги стратегик ракета қўш инлари тури тузилди (РВСН). 
С тратегик ядровий куроллар совет давлатининг асосий кудратига 
айланди. 1970 йилларда СССРда кигьалараро баллистик ракеталар 
1600 та, харбий флотда кигьалараро баллистик ракеталар сони 700 
тага етди. 1970 йиллардан бошлаб АҚШ да сифат жиҳатидан тако- 
миллаш тирилган 10 та “Трайдент” сув ости кемалари қурилиш и 
бош ланди. Янги стратегик тизим ларга эга бўлгаи канотли ракеталар 
иш лаб чикарила бош ланди. “ M X” иомли янги ракетасиситем аси иш-
425


лаб чиқилди.. АҚШ учирувчи мосламалар сонини кўпайтирмасдан 
туриб. ҳужум қилиш кучини 2 бараварга ош ириш га м уваф ф ақбўлди. 
Бир ракета ичидаги ядровий каллакларини кўпайтириш ҳисобига 10 
йил ичида АҚШ ўз ядро арсеналини 3950 тадан 10000 тагача етказ- 
ди. “М К -1 2 ” каллаклари ўрнига куч ва ниш онга тегиш и жиҳатидан 
2 карра аниқ "М К -12 А” каллаклари қўйилган янги қурол ишлаб 
чиқилди. “М ини тм ен-З" ракеталарига қўйилган бу каллаклар совет 
давлати учун катта хавф хисобланиб қолди. Сувда қўлланиладиган 
ядровий қуроллар хам АҚШ Қуролли Кучларида асосий ўрин тутар- 
ди.
1967 йилдан 1981 йилгача атом сув ости кемалари сони 41 тадан 
ошмаган бўлса-да. ядровий зарядлар сони ошиб борди. Бу зарядлар 
сонинииг ош иш и 1970 йилда “П осей д о н -3 ” ракеталарини мустақил 
ажралувчи каллаклар билан ж ихозланганда юз берди. А гар 1967 
йилда 656 та ракетада 1552 та заряд бўлган бўлса, 1970 йилда ра- 
кеталар сони ўзгармаган ҳолда ядро зарядлари 2048 та. 1975 йилда 
4536 та, 1980 йилда 6000 тага етди. 1979-1983 йилларда А ҚШ нинг 
12 та сув ости кемасидаги “ Посейдон - С -3 ” ракеталари “Трай­
ден т-Г " ракеталари билан алмаш тирилди. 1981 йилда “Т р ай д ен т-1” 
ракетаси билан қуролланган “Огайо"' типидаги янги атом сув ости 
кемалари ишлаб чиқилди; хар бир кемасида 24 тадан ракета бўлиб, 
хар бир ракетада 150 килотонна кувватга эга 3 та ажралувчи каллак­
лар бор эди. Бу кема ўзининг имкониятлари билан 160 та “ Поларис 
А -3 ” ракеталари билан қуроллангаи 10 та атом сув ости кемасидан 
устун эди. 1988 йилда АҚШ сув ости кемаларидаги 640 та баллис­
тик ракеталарда 5632 та ядро каллаклари мавжуд эди. Булардан 384 
та ракета - “Т рай ден т-1” (3072 каллак), 256 таси “П о сей д о н -3 ” 
(2560 каллак) ракеталари эди. 1989 йил АҚШ янада кучлироқ ракета 
“Т р ай д ен т-2 '’ни ишлаб чиқариш ни бош лаб юборди. Бу ракета хар 
бирининг қуввати 2 0 0-600 кт дан бўлган 7 тадан 14 тагача аж ралув­
чи каллакларни олиб юриш қудратига эга эди. “Т рай д ен т-1” раке- 
тасига нисбатан (7,4 минг км) 1,5 баробар узоққа (11 минг км) уча 
олар, ниш онни мўлжаллаш аниқлиги 5 баробар устун эди.
1989 йил бош ида АҚШ “П осейдон” ва “О гайо” типидаги 34 та 
стратегик атом сув ости кемасига эга эди. АҚШ нинг иттифоқчиси 
Англия давлати 80- йиллар охирида хар бири 1287 та каллакка эга 
(6 та “Поларис - АЗ - ТК”) ракета билан ж иҳозлаиган 4 та ядровий 
сув ости кемасига эга эди. 90- йил ўрталарида Англия Ҳукумати хам 
“Т рай ден т-2” ракеталари билан қуроланиш ни мўлжал қилиб қўйди.
426


С тратегик тийиб туриш нинг учи га хос реж асига мувофиқ, 80- йил­
ларда ҳар бири 16 та ‘‘М -2 0 " каллаклари билан куроллангаи б та, 
“М -4 ’' каллаклар билан куроллангаи 1 та ядровий сув ости кемала- 
рига эга эди. 1986 йил ноябрида кабул килинган навбатдаги дастурда 
“Редутабль” типидаги 4 та сув ости кемасига к>'п зарядга эга бўлган 
‘‘М -4 '’ ва “М -5 '’ ракеталариии ўрнатиш мўлжалланди. 90- йиллар- 
га бориб Ф ранция хам уз ядровий кемалари сонини 3 баравар оши- 
ришни максад килди. Ф ранция Президенти Ф. М иттеран 1986 йил 
“ Энфлексбль” сув ости кемасининг сувга туш ирилиш и муносабати 
билан ўтказилган йигинда: “Ф ранция атом сув ости флоти I дакика 
ичида 60 млн кишини йўк килиб ю бориш кудратига э га '’, - деб айг- 
ди.
С овет И тгифокида стратегик ядровий куролларнинг курукпикка 
мўж алланган Қ БР кагга урин эгаллаганлиги сабабли, сув ости ядро­
вий куроллари АҚШ ва унинг ҳарбий иттифоқчилариникига нис­
батан камрок эди. 1989 йилда СССР сув ости ядровий қуролларида 
3400 та каллаклар бор эди. Ядро каллаклари 1975 йил 724 та. 1981 
йилда 2000 та, 1984 йилда 2500 та бўлиб, А ҚШ га нисбатан икки ба­
робар кам эди. С овет Итгифокида ядро куроллари таш ий оладиган 
61 та сув ости кемаси бўлиб, 922 та ракетада 3434 та каллаклар бор 
эди. Бу хисобга “С тэрж ен”, “С киф” типидаги 144 та ракета хам ки- 
ригилди. “Тайфун”, “Д ел ьта -4 ” типидаги кемалар СССР сув ости 
кемаларинииг энг кудратлиси хисоблаиган. 20 та “Тайфун” кемасида 
ракеталар учириш га мўлжалланган 20 та учирувчи мослама бор эди. 
Бу кемалар Арктика худудларида хам харакатланиш имкоииятига эга 
эди. “Д ел ьта -4 ” ядровий каллаклар билан куроллангаи 23 та ракета- 
ларни олиб юра оларди.
Х алкаро манбалар С овет И тгиф окида олдин мавжуд бўлган сув 
ости кемаларига “Я н к и '’, “Д ел ьта -2 '’, “Д ел ьта -3 ” типидаги кемалар- 
ни хам киритади. “Д ельта” типидаги кемаларнинг хар бири 6 тадан 
каллакка эга бўлиб, 6500 км масофага учириладиган 16 та “S S - N - 1 8 ” 
ракеталарини олиб юра оларди. “SS - N -1 9 ” ракетаси 7800 км учиш 
масофасига, “ SS - N -2 0 " ракеталари эса 8300 км учиш масофасига 
эга эди.
Сувга мулжалланган ядровий ракета куролларинингтакомиллаш - 
тирилиш и билан биргаликда, сувга мулжалланган каногли ракета- 
ларга хам катта аҳамият берилди. А мерика ҲДФ га бу курол турлари 
1983 йилдан бош лаб кириб келди. АҚШ 90- йилларнинг ўрталарида 
198 та кемаии шундай ракеталар билан қуроллантириш яи режалаш -
427


тирганди. Ж умладан, ядровий ракеталари и 91 та сув ости кемасига, 
4 та “Л инкор'’га, 5 та атом ракета крейсерига, 22 та ракета крейсе- 
рига, 60 та эсмииецга ва 107 та сув ости кемасига жойлаш тириш
мўлжалланган эди.
1987-1988 молия йилида “Томагавк" ядровий ракеталар билап 8 
та сув усти. 15 та сув ости кемалари к у р о л л а т и р и л и ти матижасида. 
А Қ Ш нинг бу турдаги куроллари 2 баравар ош ди. АҚШ 90- йил бош- 
ларида эса 800 та ядровий каллакли, 2600 та оддий каллакли. 600 та 
кемаларга қарши оддий зарядли, умумий сони 4000 дан ортиқ “То­
магавк" ракеталари билан қуроланди. Қаиотли ракеталар комплекси 
дастури рахбари контр-адмирал Хостетлер: “Томагавк" ракеталари 
СССР худудидаги ниш онга олиш объектларимизни яксон қилиш га 
ўз хиссасини қўш ади”, - д е г а н эди.
Ядро қуролларига эса бўлган давлатлар Ҳ арбий-денгиз кучла- 
рига қарши иш латиладиган 6000 га яқин ядровий куроллар ишлаб 
чикдилар. 1981 йил июиида Рейган администрацияси 1980 йилда 
Президент Картер томонидан ишлаб чиқилган “чекланган ядро уру- 
ши" номи билан машхур бўлган 59- рақамли директивами кўллаб- 
қувватлаб, 80- йилларга мўлжалланган янги стратегияпи эълон 
қилди. Бу стратегия АҚШ Курол л и Кучларининг асосий доктри- 
наси бўлди. 1981 йил октябрда Рейган администрацияси стратегик 
қуролларни ривожлантириш учун 1983 йил давлат бюджетидан 
қўш имча 180 млрд доллар ажратди. П резидент 1982 йил 8 февралда 
(1982-86- й. й.) мўлжалланган харбий дасту рни эълон килди. Бу да- 
стур қисқача қуйидагилардан иборат эди:
- ядровий уруш даврида кўпга чидайдиган алоқа ва бошқариш 
сиситемасинй вужудга келтириш;
- 1980 йил ўрталарида “ В -1 3 " бобардимончи самолётларни иш­
лаб чикариш;
- 90- йилларда “Стеле" бомбардимончи самолётларни модерни­
зация килиш;
- “Т рай д ен т-2” баллистик ракеталарни ҳарбий кучлар саф ига ки- 
ритиш:
- “M X" типидаги ракеталарнинг харбий жихатларини ривожлаи- 
тириб бориш;
- “ П В О Г -15" типидаги ракета га қарши мудофаа тизимини ри­
вожлантириш.
Ҳарбий кучларни кўпайтириш учун ажратилган маблагиинг 63 
млрд доллари - янги тиндаги “ В -1 3 ”. “ В -5 2 " бомбардимончи само-
428


лётларни, “кўри
1 1
мае сам олёт’' деб ном олган “С теле” типидаги са­
молётларни иш лаб чикариш учун, 34 млрд доллар MX. ҚБР учун. 
23 млрд доллари - стратегик мудофаа учун, 18 млрд доллар страте­
гик кучларни бош кари ва назорат килиш учун мўлжалланди. Рейган 
1982 йил ию лида Конгресс аъзоларига ёзган хатида куролланиш дас- 
турлари ю ко р и су р ьатб и лан бораётганлигини таъкидлайди. Шундай 
булса-да, “С тратегик куролларни модернизация килиш " Д астури­
н и т баъзи бўлимларида тургунлик сезилиб турди. Бу китъалараро 
баллистик ракеталарнинг курукпикка мулжалланган “M X” типидаги 
куролларни ишлаб чикариш да кузатилди. Дастурни амалга ошириш 
учун 1981 йили 1000 га якин комианиялар 2 млрд доллар маблаг 
сарфлади. 1981-84 йили бу тип ракеталарини мудофаага кўйишга 
10 млрд доллар ажратилган булса-да, уни сарфлаш оркага сурил- 
ди. Чунки ўша вакгда курукпикка мулж алланган стратегик ракета­
лар ниҳоятда кўп эди. 1979 йилдан бошлаиган 300 га якин “Минит- 
м эи -3” ҚБРларипи хар бир каллаклар қуввати 350 кт (олдипгиси 170 
кт) булган янги “ М К -12 А " ядровий каллакпари билан ўзгартириш 
дастури ниҳоясига етаётганди. “М и н и тм эн -3" ракеталарига янги 
электрон ускуна ўрнатилган булиб. ускуна нишонни автоматик тарз- 
да белгилар эди. Олдин бу ишга бир ҳафта кетган бўлса, энди 25 
дакика кифоя эди. Америка сиёсий шархловчиси Жек А ндерсоннинг 
таъкидлаш ича. модерназация килинган “М и н и тм эн -3” ракеталари 
А Қ Ш стратегик кучларининг энг яхш иси хисоблаиган. Лскин ш ун­
дай булса-да, Пентагон тезли к билан янги тиндаги “M X” ракеталари 
ишлаб чикаришга ургу берди. Чунки бу ракета жуда кагга имкоиият- 
ларга эга эди. Старт вазни - 87 тонна, учиш масофаси - 11 минг км, 
хар бир ажралувчи каллак куввати 600 кт га эга булган 10 та каллак. 
ниш он аниклиги - 90 м. Объектларни вайрон килиш имкоииятига 
кўра, 1 та “ M X” 15-20 та “ М ини тм эн-3” ракеталари ўрнини босар 
эди. Бу дахш атни курган машхур Америка мутахассиси Г. Сковсен 
“ M X” дастурини “кулфат келтирадиган р е ц е п т ’ деб атади.
С тратегик авиация бўйича иш ларни икки йўиалиш да олиб бо­
риш мўлж алланди: биринчидан, сам олёт наркини модернизация 
килиш ; иккинчидан, хаво кучларидаги ракета куролларини тако- 
миллаш тириш . Ҳ озирги “ В -5 2 ” сам олётлари узи билан 1 мегатон­
на кувватдаги 4 та авиабомбани олиб юриш кудратига эга (1 мега­
тонна - 100 килотонна, 1 киллотонна 1000 тонна портловчи модда 
кувватига тенг). Я нги харбий д астурларга кура, “В -5 2 " сам олётла­
ри қанотли ракеталар билан куроллантирилди. 1982 йил охирида
429


Гриффитс авиабазасида 16 та ‘'В -5 2 ” бомбардимончи сам олётла­
ри га “А Д М -8 6 - В” қамотли ракеталар ўрнатилиб, биринчи ави ­
аэскадрилья тузилди. Бу сам олётларнинг хар бири 12 та қанотли 
ракеталар билан куролланди. 1983 йилда ‘*В-52 С ” типи даги са­
м олётларнинг иккинчи авиа эскадрильяси тузилди. 1984 йилда 4 
та эскадрильядаги 96 та сам олётда 1150 та қаиотли ракеталар м ав­
жуд эди. 80- йилларнинг охирларида эса қанотли ракеталар билан 
қуроллантмрилган самолётлар сони 268 тага етди. 1981 й илн и нг 2 
октябрида Р. Рейган 100 та “ B - l ” сам олётларини ишлаб чиқариш га 
карор қилганлигини эълон килди. С ам олёт м одиф икациясига баъ­
зи ўзгартириш лар киритилганлиги сабабли ун га “ В-1 В” номи 
қўйилди. У чиш в азн и -217 тонна, харбий в азн и -5 6 т, экипаж —4 
киши, учиш м а со ф аси -1 600 км. Бу ту рдаги сам олётнииг биринчи 
серияси 1984 йил апрелида ишлаб чикарилди ва 1985 йил майида 
Ҳ арбий-хаво кучлари ихтиёрига берилди. 1986 йилда эса 15 та са- 
молётдан иборат биринчи авиаэскадрилья тузилди. 1988-89- йил­
ларда 100 га яқин “ В-1 В” самолётлари иш лаб чикарилди.
Пентагон буюртмасига биноан, “ Рокуэлл интернейш нл” кориора- 
цияси ишлаб чиқарган “ В-1 В” самолётлари 22 тадан қанотли ра- 
кеталарни олиб юриш кувватига эга бўлди. Шу билан бир вақтда, 
“С теле” (АТВ) номли стратегик бомбардимончи самолётларини 
қуриш ишлари давом эттирилди. Бу лойихага асосан. 90- йиллар 
ўрталарида “С тельс” самолётлари сони 100-110 тага етиш и ке- 
рак эди. Лойихага 56 млрд доллар ажратилди. Л ойихага мувофиқ, 
“О гайо” типидаги сув ости кемаларига “Т р а й д е н т -1”, “С -4 ” ва 1989 
йилда “Трайдент—2” ракеталари жойлаш тирилди. Узок масофага 
учувчи қанотли ракеталарни ишлаб чикариш тез суръатлар билан 
олиб борилди. Бу қанотли ракеталарнинг учиш узоқлиги 4250 км дан 
11000 км гачадир. 1986 йилда бу турдаги ракеталарнинг биринчи се­
рияси ишлаб чиқилди. 90- йилларга келиб А Қ Ш да 7000 та қанотли 
ракета ишлаб чикарилди. 80- йилнинг охирида АҚШ стратегик 
каногли ракеталарнинг уч типини ишлаб чиқарар эди: “ В -5 2 ” само- 
лётларига мўлжалланган “А Л Е М -В ”, “Томагавк В С М -1 0 9 ” ва “То­
магавк В С М -109 А”. Бу типдаги қанотли ракеталар 2500 км га учуш 
имкоииятига эга бўлиб, хар бири 200 кт га тенг ядровий зарядларга 
эга эди. 1984 йил хар ойда Ҳ арбий-денгиз флотига мўлжалланган 
124 
қанотли 
ракеталар 
конвейрдан 
чиқарилди. 
Куруқликка 
мўлжалланган канотли ракета мосламага 4 тадан ж ойлаш тирилади- 
ган бўлди. АҚШ Европада 464 қанотли ракета жойлаш тириш ишини
430


бош лаб юборди. “Томагавк” канотли ракетаси билан 190 та сув ости 
ва сув усти кемасини куроллантириш амалга ош ирилди. 1989 йилга 
келиб Л Қ Ш ҳарбий кемаларида ядровий ва оддий зарядли 4000 та 
канотли ракеталари бор эди. Бутун қўш инларда эса канотли ракета­
лар сони 12000-13000 тага етди.
А Қ Ш ўзининг 14 та авианосец (хар бирида 40 -5 0 та самолёт), Ев- 
ропага ўрнатган 108 та “П ерш и нг-2'’ баллистик ракеталари билан 
тўғридан-тўғри СССРнинг Европа кисмига хавф солиб турарди. Шу 
билан бирга, НАТО давлатлари ядровий куролларнинг 
 
кисмига 
эга бўлган Англия. Франция давлатлари хам кагга куч хисобланарди. 
Уларнинг ядро зарядлари 80- йилларда 400 та. 1990 йилда 1200 та 
бўлган бўлса, 90- йилларнинг охирида 2000 га етиши Тарб экснерт- 
лари томонидан хисоблаб чикилди. Ш у борада 11АТО блокига бир на- 
зар таш лайлик. НАТО блоки жуда кўп йиллар давомида куролланиш 
нойгасининг генератори хисобланиб келди. Буни НАТО блокига аъзо 
бўлган давлатларнинг харбий харажатларидан хам билиш мумкин.

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish