Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

Биринчи. давлатлараро муносабатлар тизимидаги мувозанат бузил- 
ди. Ж ахонда сиёсий-иқтисодий бўлиниш рўй берди. Кучлар маркази 
илгари икки жойда бўлса, эядиликда бундай ахвол ва вазият ўзгарди.
Иккинчи, ж ахонда мулкий тенгсизлик - саноати ривожланган 
мамлакатлар билан ривожланаётгаи мамлакатлар ўртаеидаги та-
11


фовут ва зиддиятлар кучаймокда. Бу ҳолат жаҳон ресурсларили 
таксимлаш да яккол кўринади. Яъни габиат рссурслари. аслида. 
ривожланаётгаи мамлакатларнинг асосий бойлиги ҳисобланса хам. 
саноати юксак ривожланган мамлакатлар бу бойликларни назорат 
қилишии ўз қўлларига олиш га уринм окдалар. Бундан таш кари, ил­
мий ва техникавий билимлар. ш п ор технологиялар сохасида, эркин 
сармояни туплаш ва жойлаш тириш сохасида хам жуда катта таф о- 
вутлар мавжуд.
Учинчи, дунёда инсоннинг биологик тур сифатида яш аш ига бс- 
восита хавф-хатар бор. Экологик ва биогенетик бузилиш лар хавфи 
ха.мон сакданиб колмокда.
Туртипчи, 
жахон микёсидаги умумий тараккиёт. одамлар 
дунёкараш инииг ўзгариш и. коммуникациялар ю ксалиш и, халкаро 
муносабатларнинг рнвожланиш и ва унинг одамзод хаётига таъси- 
ри давлатлар ва халклар ўртасида ўзаро бирлаш иш га интилишни 
кучайтирмокда. Айни вактда, миллий хусусиятлар ва анъаналарни, 
сиёсий ва маънавий меросни саклаб қолиш там ойиллари хам яккол 
сезилмокда.
Бем ит ш , бугунги дунёда хар капдай мамлакатнинг нуфузи, ав- 
вало, унинг энг яхши технологияларнн кабул килмш ва фойдаланиш
қобилиятига қараб бел) иланади.
Апа шундай шароитда янги ва ривож ланаётгаи давлатлар томо­
нидан ички ресурслар хамда таш ки имкониятлардан унумли фой­
даланиш , реал геосиёсий омиллардан келиб чикиб, истикболли 
таш ки сиёсий стратсгияни ам алга ош ириш хар качонгидан хам 
мухимлаш мокда.
Ҳозирги кунда бугун ж ахонда кечаётгак глобаллаш ув жараёи- 
лари ж ам ият хаёти ва халкаро м уносабатларнинг иктисодий, иж­
тимоий, маданий томонларини камраб олиш и баробарида, сиёсий 
жихатдан чукур интеграция ва тран сф орм ац иям хам олиб келмовда. 
Бунда ўртага кўйилаётган асосий масалалардан бири миллий дав- 
латчилик суверенитети бўлиб, спёсатш унос олим лар томонидан 
унинг тобора емирилиб борастганлиги, миллий давлатчилик функ- 
цияларининг халкаро м уносабатларнинг янги субьектлари бўлмиш
трансмиллий кориорациялар (ТМ К), трансм иллий банклар (ТМ Б), 
халкаро нохукумат таш килотлари ва бош каларга аста-секин утиб 
бораётганлиги таъкидлаб келинмоқда. М азкур масалалар бўйича 
билдириластгап п рли-туман фикрлар орасида миллий давлатчилик 
суверенитети келажакда хам халкаро м уносабатларнинг етакчи оми- 
ли сифатида сақланиб қоладими ёки сиёсий глобаллаш ув окибатида


“дунёвий ҳоким ияг". “ глобал бошқарув'" кабилар унинг урнини 
эгаллайдими, деган масала га асосий урин ажратилмокда.
М аълум ки , д ав л ат суверен и тети м устаки л ички ва таш ки 
си ёсат олиб б ориш , уз худудининг дахлсизлигини таъминлаш , 
конунларни кабул килиш. уруш ва тинчлик масаласини ҳал килиш, 
суд ҳок им пяти н и амалга ош ириш , мансабдор ш ахсларни тайинлаш , 
мустакил вал юта га эга бўлиш кабиларни такозо килади. Д авлат су­
веренитети хакидаги гоя кейинги даврларда яиада р и вожл a m и р и л д и 
ва мазмунан бойитилди. У Бирлашган М иллатлар Таш килотининг 
Низом и ва куплаб мамлакатларнинг ко нстигу ци яс и да уз аксини 
топди. БМ Т Н изомининг 2- моддасида: “Таш килот ўзининг барча 
аъзолари и инг суверен тенглиги нринципига асосланади. Бирлаш­
ган М иллатлар Таш килотининг барча аъзолари ўзларининг халкаро 
муносабатлар и да хар қандай давлатнинг худуди й дахлсизлиги ёки 
сиёсий мустакиллигига карши куч билан тахдид килиш ёки уни иш- 
латиш дан, шуниигдек, Бирлашган Миллатлар мақсадларига тўгри 
келмайдигаи бошка бирон-бир тарздаги ҳаракатлардан ўзларими тия- 
дилар”, - деб эътироф этилган.
Бугунги кунга келиб. сиёсий с о ха да давом этаётган глобаллашув 
жараёнлари суверен миллий давлатларнинг бир катор функциялари 
қисқариш ига ёки халкаро муносабатларда уларнинг урнини боса- 
диган янги институтларнинг пайдо бўлиш ига олиб келмокда. Ху­
сусан, трансм иллий кориорациялар ва трансм иллий банклар томо­
нидан ам алга ош ирилаётган операциялар давлатларнинг иктисодий 
сохадаги рол и пинг тобора пасайиш ига сабаб булмокда. А йнан улар 
миллий, минтақавий ва ж аҳон бозорларини бирлаш тириш бўйича 
глобал стратегия ни амалга ош ириш орқали умумж ахон хўжалик 
алоқаларининг ривож ида асосий урин тутмокда.
А йни пайтда, ж ахонда 40 мингдан зиёд ТМ К лар фаолият 
кўрсатади. Улар тахм инап 250 минг хориж корхоналарига эга. Транс­
миллий корпорацияларнинг асосий кисми АҚШ , Европа Иггифоки 
ва Я поп ия да таш кил топ га и. Трансмиллий корпорациялар дунё са­
ноат маҳсулотларининг 40% ини, халкаро савдо ҳаж мининг тенг яр- 
мини ишлаб чиқаради. Умумий ишлаб чикариладиган маҳсулотлар 
хаж мида ТМК корхоиалари улуш и ҳар йили 1 трлидолларга тенг.
Энг бакувват саналган 500 та ТМ Клар хориж инвестицияси улу- 
шининг 3/4 кис ми га эгалик килади. Бу гигант ТМ Клар дунёдаги мав­
жуд электроника ва кимё махсулотл ар и н и н г 4/5 кисмини, фармацев­
тика махсулотларининг 9/10, машинасозлик маҳсулотларининг 8/10 
кисмини ишлаб чикаради. 2004 йил маълумотларига Караганда, дунё
13


хўжалигида 600 гадам ортик ТМ Клар хукмронлик қилган. Уларнинг 
300 таси дунё ял ни маҳсулотининг 3/4 кисмини ишлаб ч и карга н ва ўч 
маҳсулотлари ва хизматлари турини кескин кўнайтирган.
Т М К лар ўзак ком пани ялари н ин г 80 ф ои зи даи зиёди саноати 
ривож ланган д авл атларн и н г худудида ж ойлаш ган бўлиб. улар 
д ун ёдаги барча хусусий секторга тегиш ли инвестицияларнинг 90% 
дан кўпроқ улушини назорат киладилар. Ш ундай килиб, у ёки бу 
давлатга нисбатан сиёсий босим ўтказиш да ТМ К ларнинг моливий- 
иктисодий куч-кудрати асосий воситага айланмокда.
Халкаро хукуматлараро ва нохукумат таш килотлари, турли хил 
минтакавий ую ш м аларининг фаолияти халкаро микёсда кабул 
қилинаётган қарорларнинг натижасини белгилаб бермокда. Бу нарса 
таш ки сиёсат соҳасидаги миллий давлатчилик функнияларини маъ­
лум дараж ада чеклаб қўймокда, уларнинг мустакил таш ки сиёсат 
ю ритиш майдонини тобора кискартирмокда. Тўгри, халкаро таш ки- 
лотлар илгари хам халкаро сиёсатда мухим ўрин тутиб келган. Бирок 
бутунги кунда Х алкаро валю та фоиди (Х В Ф ), Бутунж ахон савдо 
таш килоти (БС Т), Ж ахон Банки, Европа Тикланиш ва Тараккиёт 
Банки (ЕТТБ) каби нуфузли таш килотлари инг ф аолияти ўта мухим 
ва хал килувчи ахам ият касб этм окда. Ж умладан, ж ахон савдоси- 
нинг 4/5 кисми Бутунжахон савдо таш килоти томонидан назорат 
килинади, жахон савдоси қоидалари ушбу таш килот томонидан 
бош кариб турилади.
Ш у билан бирга, тобора ривож ланиб бораётган глобал ОАВ ва 
электрон тармоклари исталган давлат тўгрисида иж тимоий фикр- 
нинг шаклланиш ига, ўзига хос “ахлоқий стандартлар”нинг юзага 
келишига, бу оркали миллий давлатлар сиёсатига муайян таъсир 
ўтказиш га олиб келмокда.
Д унёнинг турли минтақалари ва худудларида ф аолият кўрсата- 
ётган ва. шуниигдек, катта сармояларга эга сиёсийлаш ган куч мар- 
казлари таъсиридаги замонавий ахборот технологиялари ва ком­
муникация воситалари айрим минтака ва мамлакатларни онгли 
равиш да “ниш онга олиб"’, мавжуд сиёсий реж им билан фукаролар 
орасига нифок солиш, шу йўл оркали мавжуд конуний хукуматини 
заифлаш тириш ва, иложи бўлса, бартараф этиш амалиётини авжи- 
га чикариш мокда. БМ Т ва Ю Н ЕСКО хозирги зам онда дунёдаги ах­
борот окимлари ўртасидаги ж иддий номувофикликка қайта-қайта 
эътибор каратмокда. Буни моддий таъмииланганлик борасида хам, 
м азмунда хам кузатиш мумкин. Бугун Ж ануб давлатларида компью- 
терларнинг атиги 4% и мавжуд, телеф онларнинг 75% и эса дунёнинг
14


энг бой тўққиз давлатида жамланган. 39 та ривож ланаётгаи давлат­
ларда битта хам кундалик газета йўқ, яна 30 таси д а факат биттадан 
наш р бор. Ш у пайтнииг ўзида Я понияда 125 та, АҚШ да 1687 та кун­
далик газета нашр этилади.
Д авлатлар ўртасидаги аиъанавий рақобатга асосланган м уноса­
батлар тизим ида эндиликда ахборот рақобати хам пайдо бўлди. Гло­
бал ахборот макоиида хокимиятни қўлга киритиш мухим ахамият 
касб эта бош лади. Н атиж ада ахборот оркали бевосита ва билвосита 
инсон онги, хулқ-атвори хам да фаолиятига таъсир этиб, унинг усти- 
дан мафкуравий ва, керак бўлса, сиёсий назорат ўрнатиш имконияти 
вужудга келди. глобал ахборот макони йирик давлатлар ва кучлар 
учун геостратегик интилиш лар майдонига айланди.
Хуллас, давлатлар сувсрени гетига зиён етказаётган бундай хавф- 
хатарларнинг таъсирини камайтириш , миллий давлатчилик сувере­
нитети манфаатлари устунлигига эриш иш йўлларини излаш бундан 
буёи энг мухим муаммолардан бири сифатида сақлаииб қолади.
2- §. Сиёсий тар акқ и ётн и и г 
ўзига хос хусусиятлари

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish