Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


Уруш дан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet38/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

Уруш дан кейинги даврдаги халқаро муносабатларда
Ф ранц иян инг урни. Ж азоир инкирози ва давлат тепасига 
генерал Д е Голлнинг келиши
Қ арш илик кўрсатиш харакати таркибида де голлчиларнинг фа- 
оллик билан фаш измга карши кураш олиб бориш и натижасида 
Ф ранция ўзининг халкаро мавқеини тиклаш имкониятига эга бўлди. 
Бунда С С С Рнинг тутган сиёсати хам мухим ахамият касб этди. 1944 
йил ноябр-декабр ойларида Д е Голл бош чилигидаги Ф ранция де- 
легацияси М осквага таш риф буюрди. Бу м узокаралар натижасида 
“И ттиф оқчилик ва ўзаро ёрдам хакида”ги Ш артнома имзоланди. 
Ш артномада томонлар Германия билан сепарат музокаралар олиб 
бормаслик, битим имзолаётган томонларга карш и каратилган хар 
қаидай иттиф оқларда қатнаш маслик мажбуриятларини ўз зиммаси­
га олдилар. СССР ва Ф ранция ўртасидаги Ш артнома Ф ранциянинг 
иттиф оқчи давлатлар сафидан жой олиш ига имконият яратди. Бу ма­
сала Ялта К онференциясида узил-кесил хал килинди. Ф ранция Гер- 
м анияда уз оккупацион зонасига эга булган тўргга давлатдан бири 
бўлди. П отсдам Конф еренцияси карорларига кўра, ун и н г вакили 
Таш ки ишлар министрлари Кенгашига киритилди. Бу Кенгашнинг 
асосий вазифаси уруш дан кейинги даврда Германия билан боғлиқ 
муаммоларни бартараф этиш дан иборат эди.
П отсдам конференцияси ва Таш ки ишлар министрлари Кенга­
ш ининг йигилиш ларида Ф ранция Германия масаласи бўйича олиб 
борилган музокараларда ўта қатъий позицияни эгаллади. Ф ранцуз 
динломатияси ўзининг тарихан азалий душ манини максимал дара­
жада заифлаш тириш га. Германия устидан халкаро назоратии ўта 
қаттиққўллик билан ўрнатиш га, хаттоки мамлакатни бўлиб таш лаш
дараж асига олиб келишни мақсад килиб олди. Ф ранциянинг вакили 
И ттифокчилар Назорат Кенгашининг умумгерман хукумати асоси­
ни таш кил этадиган “ М арказий олмон департам ентлиги'‘ни таш кил 
этиш хакидаги карорга вето берди. 1945 йил ноябрида АҚШ ИНКга 
икки ёки уч зона учун марказий департам ентлик таш кил этиш так- 
лиф и билан чикди. С обик совет томони бу таклифни Германияни 
тўрт том онлам а бош қариш принципини бузиш деб хисоблаб, рад 
этди. Бу билан. маълум маънода, Ф ранциянинг манфаатларини хам 
химоя килди. Бир йил ўтар-ўтмас вазият кескин дараж ада ўзгариб 
кетди. И ттифоқчилар ўртасидаги келиш мовчиликлар очикдан-очиқ 
қарама-карш иликка айланди.
145


И нглиз-А м ерика оккупацион зоналарининг бирлаш тирилиш и. 
сўнгра француз оккупацион зонасининг қўш илиш и Ғарбий Герма- 
нияда давлат таш кил этилиш ига имкон яратилди. О лмон давлати- 
нинг парчалаб таш ланиш и, ГФ Рнинг гарбий давлатлар учун ҳарбий 
ва иктисодий зонага айлантирилиш и Ф ранция дипломатияси манфа- 
атларига мос келар эди.
1946 йили АҚШ билан Ф ранция ўртасида Ваш ингтон Ш артно- 
масининг имзоланиш и бу давлатларнинг стратегик иттиф оқчиларга 
айланиши учун биринчи қадам бўлди. Бу Ш артномада (1)ранцияга 
кредит бериш , унинг олдинги карзларидан воз кечиш, икки томонла­
ма иктисодий муносабатларни эркинлаш тириш (либераллаш тириш ), 
хукуматлар ўртасида муста.хкам алокаларни ўрнатиш ва маданий 
хамкорликни фаоллаш тириш масалалари кўрилди. Ф ранциянинг 
“ М арш алл реж аси”га кўш илиш и Ф ранция таш ки сиёсатида “Ат­
лантика бирдамлиги”нинг галаба козониш ига олиб келди. Ф ранция 
таш ки сиёсатида атлантик йўлнинг кучайиши мукаррар равишда 
С С С Р -Ф ранция м уносабатларининг бузилиш ига олиб келди.
Ф ранция Ғарб давлатлари харбий-сиёсий иттиф оқининг таш ­
кил тониш ида фаол иш тирок этди. Ф ранция 1948 йил 17 мартда 
Брю сселда имзоланган Ш артномага кўра таш кил этилган Ғарбий 
Иттифокнинг таш килотчиларидан бири бўлди. Бир йил ўтиб Ф ран­
ция 1949 йил 4 апрелида тузилган Ш имолий Атлантика Ш артнома- 
сига аъзо бўлди. Қиска вакт ичида Ф ранция А Қ Ш нинг Европадаги 
асосий харбий плацдармига айланди. Унинг худудига НАТОнинг 
харбий ва транспорт тузилм аларининг катта кисми жойлаш тирилди. 
Ф онтенблода НАТОнинг Бош ш таби жойлаш ди. 1950 йил 27 январ- 
да имзоланган шартномага биноан, Ф ранция А Қ Ш нинг Европадаги 
иггифокчиларига бераётган харбий ва моддий ёрдамларин'инг асо­
сий кисмини ола бош лади.
40г йилларнинг охирларидан бош лаб Ф ранция Европа интеграци- 
яси ж араёнида фаол катнаша бош лади. 1949 йилда Европа Кенгаш и­
нинг таш кил этилиш и эса бу борада мухим кадамлардан бири бўлди. 
Урушдан кейинги даврдаги ф ранцуз динломатиясининг етакчилари: 
Ж. Бидо, Р. Ш уман, Р. Плевен, Ж. М оннелар Европа интеграцияси 
ж араёнининг ўзига хос концепциясини иш лаб чикдилар.
1950 йилда Ф ранция шу концепцияга мос келадиган таш аббус 
билан чикди. 9 майда Ф ранция Таш ки иш лар вазири Роберт Ш уман 
Ғ арбий Европа мамлакатлари кўмир ва пўлат саноатини интеграцион 
бирлаш увини кўзда тутадиган лойихасини эълон килди. “Ш уман ре-
146


ж аси” тор до и рада I'и интеграцион бирлаш ув бўлса-да, бироқ Гарбий 
Европа интеграцион ж араёнларининг таянч принцинларига асос 
солди. 1951 йилда “Ш уман реж аси”нииг ам алга ош иш и натижаси­
да Европа И ггифоки ти зим идаги биринчи т а ш к и л о т - Европа кумир 
ва пўлат бирлаш маси ту зилди. Ф ранция иқтисодиётининг иегизи -
кумир ва металлургия саиоати шу бирлаш мага бўйсиидирилди.
1950 йил октябрида Бош Вазир Рене Плевен бирлаш ган Евро­
па Қуролли Кучлариии таш кил этиш режаси билан чикди. Ф ран­
цуз сиёсатчилари у н и Европа кумир ва пўлат бирлаш масининг 
мустаҳкамланиш и йўлидаг и қўш имча кадам деб баҳолаш ди. Узок 
давом этган музо! ралардаи суш ; 1952 йи.т май ойида “олтиликка" 
аъзо бўлган давлатлар ўртаси.ia Европа Мудофаа Бирлаш маси (ЕМ Б) 
тўгрисидаги Ш артнома имзоланди. Унга кура, Ш артнома иштирок- 
чилари ўз М иллий Қуролл! 'кучларидан воз кечиб га •. шрии ЕМБ 
доирасида бирлаш тириб, Америка генераллари бошчилик - :*пган 
НАТО қўм опдонлигига топш ирмокчи бўлдилар. А ммо 
v;- i : E ip T n o -
ма кучга кирмади. 1951 йил сайловларидан сўнг Ф ранаи i Иарла- 
ментининг янги таркиби ш аргномани ратификация қилмади. ЕМБ 
тўгрисидаги бахслар 1954 йил а в п с т и га ч а давом этди ва у шуни 
кўрсатдики. Европа интеграцияси муаммолари Ф ранция ички сие­
сий хаётидаги энг мухим масалалардан бирига айланди. Интеграция 
алоқаларииииг кераклиги хеч шубха уйгот'.- еа-.та. миллатлараро 
Европа институтларнинг кучайиш и кўпгина с 
л чилар томонидан 
миллий еуверенитетга хавф солиш и м у м к и н л т и эътироф этилди. 
Ш униси характерлики, ЕМ Б ш артномасини ратификация килиш дан 
бош торт ганидан бир ой кейин Ф ранция Гарбий Европа Иттифокини 
таш кил этиш тўгрисидаги шартномага қўш илди. Гарбий Европа 
И ггифоки тузилмасида М иллий Қуролли Кучларнииг тўла сакланиб 
колиши кўзда тутилган эди.
50- йилларнинг охирида Тўртинчи республика инқирозининг 
кучайиш и га қарамасдан, Ф ранция Европа интеграция жараёни 
тараккиётига ўз ҳиссасини қўш иш ни давом эттирди. 1957 йилда 
француз дипломатияси Европа Иктисодий Ҳамдўстлш и ва Европа- 
н и н гатом энергияси бўйича ҳамкорлигини таш кил этиш лойихасини 
қўллаб-қувватлади.
Урушдан кейинги Ф ранциянинг таш ки сиёсатидаги энг муа лмо- 
ли масала мустамлакачилик масаласи бўлди. Иккинчи жахон урхтни 
йилларида мустамлака тизим ига дарз кетди. Империяни тиклаш - 
нинг имконияти йўклигини тан олган Ф ранциянинг янги сиёсий куч-
147


лари бу вазиятдан чиқиб кетиш учун “Ф ранция И ттиф оки" форму- 
ласи куриниш идаги компромисс вариантни ўртага таш лади. Аммо 
бу ҳукукий формулани ҳам амалга ош ириш нинг имкони бўлмади. 
Бунга Туртинчи республика реж им ининг сиёсий жиҳатдан барқарор 
эмаслиги, колониялардаги маҳаллий маъмуриятларнинг жиддий 
қаршилиги ва француз ж ам иятининг ижтимоий онгида мустамлака- 
чиликка карш и қараш ларнинг ўсганлиги хам сабаб бўлди. 1945 йил 
майида мустамлака хукумати Ж азоирдаги қўзголонни дахш атли ра­
вишда бостирди. Бир ярим йил ўтиб худди шундай ходиса М адагас- 
карда ҳам бўлиб ўтди. М ахаллий аҳоли ичидаги курбонлар сони 80 
мингдан ортикни таш кил этди. Ҳиндихитойдаги харбий можаро хам 
Ф ранциянинг сиёсий хаётига салбий таъсир кўрсатди.
1945 йилнинг 19августида Вьетнамдаги қўзголончилар кўшинининг 
бошлиги Хо Ши Минь томонидан мустакил давлатнинг таш кил этил- 
ганлиги эълон килинди. Франция ва Вьетнам ўртасида Франция 
Иттифокига кирадиган Вьетнам Республикасининг мустакиллиги 
тан олинганлиги тўғрисида Ш артнома имзоланди. Бирок Ф ранция 
қўгирчоқ “Кохинхин Республикаси’Тшнг тузилиш ига якиндан ёр­
дам берди ва уни кўллаб-кувватлади. 1946 йил ноябридан бош лаб 
Ҳинди.хитой ярим ороли худудида харбий харакатлар бош ланди. У 
етти йилга чўзилди. 10 минг киш илик Вьетнам армияси партизан 
уруш и усулларидан фойдаланиб, ф ранцияликларнинг 90 минг ки­
ш илик экспедицион қўш инига карши кураш ди. АҚШ томонидан 
қўллаб-қувватланган Ф ранция экспедицион кўш инлари сонини 180 
минггача етказди. В ьетнамнинг хам армияси таркибида 100 мингдан 
ортик жангчи бор эди.
1954 йилнинг январ-феврал ойларида Ф ранция, Буюк Британия, 
АҚШ ва СССР давлатлари таш ки ишлар м инистрларининг Берлин 
Кенгашида 1954 йилнинг апрель ойида Ҳ индихитойда тинчлик 
ўрнатиш масаласида Ж еневада М ахсус Кенгаш чакириш тўгрисида 
келишиб олинди. 1954 йил 21 июлда Ж еневада “Женева Ш артнома- 
си" номи билан Битим имзоланди. Унга кўра, 17- параллелдан чегара 
чизиги ўтказилиб, Ш имолий ва Ж анубий Вьетнамда мустакил суве­
рен давлатлар таш кил этилди. Ф ранция Ҳиндихитой худудидан уз 
Куролли Кучларини олиб чикиб кетиш мажбуриятини олди. Бирок 
Ж анубий Вьетнам К уролли Кучлари устидан назорат ўрнатиш 
хукукини ҳам сақлаб колди. Бу уруш да Ф ранция ўлганлар, асир 
туш ганлар ва ярадор бўлганлар билан ж ами 140 м инг киш исидан 
ажралди.
148


50- йиллар бош ларида Ф ранция И ттифокига кирувчи Тунис ва 
М арокаш билан Ф ранция ўртасидаги муносабатлар кескинлаш иб 
кетди. 1951 йилнинг октябр ойида Тунис хукумати тўла мустакиллик 
бериш талаби билан чикди. Ф ранция бунга қатагонлар тўлкини би­
лан ж авоб берди. Бу қатагонлар, асосан, Тунисдаги Иео-Дестур 
миллий партиясининг фаолларига карши каратилган эди. Тунис 
хукуматининг Бош Вазири Ш еник қамоққа олинди, Тунис касаба 
ую ш м асининг бош котиби Х аш ед ўлдирилди. Тунисда партизанлар 
уруш и бош ланди. М арокаш даги вазият хам ўта кескинлаш ди.
1952 йил декабр ойида “И стиклол” М иллий партияси ва Марокаш 
Коммунистик партиясининг фаолияти таъқиқлаб қўйилди. 1954 йил­
да Ж азоирда Миллий Озодлик Ф ронтининг таш кил топиш и миллий 
озодлик харакатининг кучайиш ига олиб келди. 1955 йилда Ф ранция 
Парламенти Ж азоирда фавкулодда ҳолатни эълон қилиш га мажбур 
бўлди.
Ҳукумат тепасига Ги М олленинг келиши вазиятнинг кескин 
ўзгариш ига олиб келди. 1956 йил мартида М арокаш ва Туниснинг 
мустакиллиги тан олинганлиги тугрисидаги Ш артномалар тузилди. 
Ж азоир муаммоси бундан хам мураккаб эди. М амлакатда 1 млн дан 
ош ик евроналиклар истикомат килиб, улар бир неча ўн йиллар да­
вомида Ф ранция ва бош ка Европа давлатларидан келиб қолган ва 
махаллий аҳоли билан чатишиб кетган киш иларнинг авлодлари эди. 
Улар махаллий халк билан этник, маданий ва лингвистик (тил) син­
тез (богланиб. кўш илиб кетиш) оқибатида таш кил топган ўзига хос 
ижтимоий гурухлар эдилар. Еврожазоирликлар ўзларини бу мам­
лакатнинг асл хўжайинлари хисобларди. Ф ранция ж амоатчилиги 
назарида, Ж азоир мустамлака эмас, балки Ф ранциянинг бўлинмас 
худуди хисобланар эди. XIX асрнинг охирига келиб Ж азоир Ф ран­
ция М иллий худудининг бир қисми эканлиги хакидаги статусга эга 
булди. Мусулмон ахоли ичида миллий озодлик харакатининг авж 
олиш и туфайли фукаролар уртасидаги зиддиятлар кенг миқёели 
харбий ҳаракатларга айланиш хавфини келтириб чикарди.
Ҳаттоки деконолизациялаш (мустамлакачилик ка бархам бериш) 
ж араёнига хукуқий туе бериш га интилаётган Ги М олле хукумати 
хам Ж азоирда ҳарбии кучларни саклаб туриш тугрисида баёнот бер­
ди. Ги Молле бу низодан чикиб кетиш йўли сайлов тизим ида ислохот 
ўтказиш деб хисоблар эди. Бу ислохотга кўра, махаллий (туб) ва ев- 
ропаликларга оид аҳолининг сайлов хукукини тенглаш тириш л о­
зим эди. А ммо бу лойиха низолаш аётган хар иккала томонни хам
149


қониқтирмас эди. Ги М олле ҳукуматига фавкулодда ваколатларнинг 
берилиши юзага келган инқирознииг кучайиш ига олиб келди. Ж азо- 
ирга кўш имча равиш да 100 мингдан ортик аскар ва захира кисмлар 
ж ўнатилди. О радан уч ой ўтиб, 1956 йил июлида Ф ранция Ҳ>'кумати 
Сувайш каналини миллийлаш тирган М иср Ҳуқуматига карши ин- 
тервенцияда фаол катнашди. Бу можарода француз дипломатияси- 
нинг маглубиятга юз тутиш и Ж азоирдаги вазиятни янада кескин- 
лаштирди.
1957 йил январида генерал М ассю Ж азоирдаги бош карув вако- 
латини уз кулига олди. Бу ю зага келган низони сиёсий йўл билан 
бартараф этиб бўлмаслигини билдирарди. Ж азоирда катагон килиш 
сиёсати кучайтирилди. Янги хукумат бош лиги Ф. Гайаранинг Ж а­
зоир муаммосини А мерика дипломатияси ёрдамида бартараф этиш 
учун килган уриниш лари еврож азоирликлар орасида кучли норози- 
ликларни келтириб чикарди. Уларнинг раҳбарияти ичида генерал Де 
Голлнинг тарафдорлари мухим урин тута бош лади. “Ф ранцуз Ж азо- 
ирини янгилаш ва саклаб колиш учун кураш иттиф оки”нинг таш - 
килотчиси Ж. Сустель генерал М ассю билан биргаликда Ж азоирда 
ўта ўнгчилар фитнасининг таш аббускорлари бўлдилар. 1958 йил 
13 майда Ж .С у стел ь ва генерал М ассю бош чилигидаги “М иллий 
куткариш қўм итаси” Ж азоирдаги бош қарувнинг тўлалигича улар 
кулига угганлигини эълон килди. Ўша куни Ф ранцияда Т. Пфлимлен 
бош чилигида коалицион хукумат тузилди. Я нги хукумат билан гене­
рал Д е Голл ўртасида киска музокара бўлиб ўтди. М узокара Д е Голл 
бош чилигида “М иллатни куткариш хукумати"ни тузиш ва масала- 
ни Миллий Ассамблея мухокамасига кўйиш билан тугади. Нихоят, 
1958 йилнинг 1 июнида овоз бериш бўлиб ўтди ва купчилик овоз 
билан миллат қаҳрамони генерал Д е Голл бош чилигида “ М иллатни 
куткариш хукумати” тузилди.
3- §. Голлизм ва Б еш и н ч и р есп у б л и к ан и н г 
т а ш к и л то п и ш и

Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish