Ў збе к и с то н рес п у бл и к аси олий ва ўрта м ахсус та ъ ли м вазирлиги


 0 -5 0 - йилларнинг иккинчи ярмида Ф ранциянинг



Download 16,26 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/105
Sana24.02.2022
Hajmi16,26 Mb.
#221521
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   105
Bog'liq
Eng yangi tarix (1945-2010 yillar) Kichkilov H.

4 0 -5 0 - йилларнинг иккинчи ярмида Ф ранциянинг 
иж тимоий-иқтисоднй тараққиёти
Уруш давомида Ф ранциянинг кўрган моддий зарари 1440 млрд 
франкии таш кил этди. Уруш вақтида I 100 минг киш исидан аж рал- 
ди. 700 минг кишидан ортиқ киши Гермаиияга ишлаш учун олиб 
кетилди. М амлакатнинг 30 та департам енти талоф ат кўрди. 50 м инг­
га яқин саноат корхоналари батамом ёки қисман иш дан чикарилди. 
Кўплаб экстростанциялар, ш ахталар, верфлар (кемасозлик оъект- 
лари ) яксон килиб таш ланди. Транспорт тарм оқлари яроксиз ҳолга 
келтирилди. Ф ранция деярли харбий ва савдо флотидаи махрум 
бўлди. Нефтни қайта ишлаш корхоналарининг 80% и ўз фаолиятини 
тўхтатган эди. М амлакатдаги 101 та домна печидан 7 тасигина фой- 
даланиш га яроқли холатда-эди. К ўмир қазиб чикариш 4 бараварга 
қискарди. Саноат маҳсулотларини умумий ишлаб чиқариш ҳажми
140


уруш дан олдинги даврда гига нисбатан 38%, киш лок хўжалиги 
маҳсулотларининг умумий ҳажми эса 60% ни таш кил этди. 1 400 
минг гектар экин майдонлари таш ландик холга келиб колди. Мол и я 
тизим и батамом изидан чикди. Инфляция хаддан таш кари юкори да- 
ражага кутарилди. франкнинг кадр-киммати уруш гача булган давр­
да гида и 6 бараварга камайди. 1945 йилда мамлакат бюджетидаги 
танкислик деярли 200 млн франкни таш кил этди.
С аноат ва киш лоқ хўжалик тармокларини кайта тиклаш муваккат 
хукумат олдида турган мухим масалалардан бири эди. Хўжаликни 
кайта тиклаш тадбирларининг асосини кумир, газ, авиация, авто­
мобиль ишлаб чиқариш тармокларини давлат тасарруфига ўтказиш 
таш кил этарди. 1945-47- йилларда Ф ранция саноатига тегиш ли 
булган корхоналарнинг 20% и давлат мулкига айлантирилди. Йирик 
банклардан 5 таси давлат назоратиi a ўтказилди (буларнинг ичида 
Ф ранциянинг бош эмиссион таш килоти саналадиган Ф ранцуз банки 
хам бор эди). Бундан таш кари, жамгарма газ нас и ва сугурта компа- 
нияларининг бир кием и хам давлат назорати га утказилди. Д авлат та ­
сарруфига ўтказиш компенсация тўлаш асосида олиб борилиб, кол­
лаборационизм (фаш истлар билан хамкорлик калиш)да айбланган 
мулкдорлар бундан мустасно бўлди. Д авлат тасарруфига утказилган 
корхоналарда иш чилар иш тирокида маъмурий кенгаш л ар тузилиб, 
иш хакларини ошириш, мехнат ш артномаларини тузиш, турар-ж ой 
билан таъм инлаш каби мухим м асалалар масл ахатл а ш ил гаи холда 
уз ечимини топар эди. 1946-1950 йилларда бу кўрсаткич 27% дан 
50% га ўсди.
М уваккат хукум ат ичидаги сиёсий ихтилофларга карамай, 1947 
йил бахоридаёк баркарорлик дастури кўзга кўринган натижаларни 
берди. Ш у йил и саноатдаги ишлаб чикариш кўрсаткичлари уруш га­
ча булган даврдаги дараж ага етди (киш лок хўж алигида 1950 йилда), 
1949 йилда ЯИМ (Ялпи ички махсулот) дараж аси уруш гача булган 
даврдагидан ош ди, озик-овкат махсулотларининг карточка тизими 
бекор килинди. Ш ундай булса-да, давлат тепасида булган сўл цен­
тристик коалиция хукуматни бош кариш нинг фаол методларидан 
воз кечмади. 1946 йилдаёк Ж ана М онне бош чилигида иктисодиётни 
реж алаш тириш билан ш угулланувчи Бош Котибият таш кил этилди. 
Бу таш кил от мамлакатни ривожлантириш дастурларини тузиш би­
лан шугулланар эди. “Ф ранцузча реж алаш тириш нинг” концепту ал 
(фикр, туш унча мазмуни) асосларини иш лаб чик^ан Монне тех­
нократии элитанинг вакилларидан бири эди. У: “Иктисодиётнинг
141


ҳукумат томонидан тартибга солиниш и, жумладан, реж алаш тириш
хам сиёсий мафкурага боғлиқ бўлмаслиги керак”, - дер эди. С и ё­
сий мафкурага боглиқ булган да, салбий окибатларга олиб келиши- 
ни таъкидлаб утган эди. Режалаш тириш , М онненинг ф икрига кура, 
консенсус (ҳамфикр) ва ишонч га асосланиб, ўзига хос иқтисодий 
дипломатия бўлиб хисобланади.
1947-1953 йилларга мўлжалланган ривож лантириш нинг д аст­
лабки миллий дастурларидан бири 1947 йилда қабул қилинди. У 
“ Монне реж аси” ёки “қуролланиш ва модернизациялаш реж аси" деб 
номланди. Бу дастурнинг асосида давлат тасарруф ига утказилган 
корхоналарнинг ишлаб чиқариш қувватларини кескин янгилаш , 
саноатда ишлаб чиқариш ҳаж мини ош ириш га эриш иш , метроло­
гия ва денгизорти х>дудлари ўртасида савдо-сотиқни кенгайтириш , 
мехнат унумдорлигини ошириш каби тадбирлар ётар эди. Молиявий 
барқарорликни таъминлаш хам мухим масалалардан хисобланди. 
1947 йилнинг кузида молия министри Р. М айер мол и я тизим ида ком­
плекс ислохотлар утказиш ни бошлади.
1948 йил январида франкнинг девальвацияси амалга ош ирилди. 
Унга кура, франк қиймати олтин микдорида 44% га камайтирилди. 
Молиявий барқарорликнинг ю за га келиш ида Ф ранциянинг “ Мар­
шалл р еж аси 'та қўш илиш и мухим аҳам ият касб этди. 1 9 4 8 -1 9 5 1 
йиллар мобайиида АҚШ Ф ранцияни 2,5 млрд доллар ҳаж мидаги 
кредитлар. озик-овкат махсулотлари ва асбоб-ускуналар билан таъ- 
минлади. 1958 йилга келганда ам ерикаликлар берган ёрдам ининг 
умумий хажми 12 млрд долларни таш кил этди. Бу дастурни амалга 
ошириш жараёни АҚШ сармоясининг Ф ранция иқтисодиётига фаол 
кириб келиши учун кенг йўл очи б берди. Ф ранция Ҳукумати қабул 
қилган мажбуриятларга кўра, А ҚШ га хўж алик тарм оқлари ва мах- 
сус корхоналарининг ишлаб чиқариш кўрсаткичлари хақида ҳамда 
таш қи савдодаги махсулот айланмаси тизими ҳақида тўли к маълу- 
мотларни бериб туриш лозим эди. Бундай карамлик Ф ранция сиёсий 
ҳаётидаги купгииа кучларнииг кескин норозилигига сабаб бўлди. 
Аммо, шуни таъкидлаб ўтиш керакки, айнан ам ерикалик тадбиркор- 
лар доирасининг саъй-харакати туфайли Ф ранция иқтисодиётида 
катта ўзгариш лариинг амалга ош иш и осон кечди.
40- йилларнинг охирида Ф ранцияда мехнат муносабатлари маса- 
ласида муҳим ислохотлар амалга оширилди. 40 соатлик иш ҳафтаси. 
ха к тўланадиган таътил қайта тикланди. Иш вақтидан таш кари ба- 
жариладиган ишлар учун қўш имча ха к тўлаш жорий этила бош лади.
142


Эр ка к ва аёл мехдатига хдқ тўлаш да тенглик принципи кафолатлан- 
ди, иш сизларга хукумат томонидан ёрдам кўрсатиш тизими кенгай- 
тирилди. И ш ловчиларнинг сони 50 нафардан ош ган корхона ва таш - 
килотларда маъмурият вакиллари, иш чилар, мухандис ва техниклар- 
дан иборат “корхона кўм италари” таш кил этилди. Уларга мехнат 
ш ароитларини тартибга солиб туриш сохасида маслаҳатлар бериб 
туриш хукуқи берилган эди. Номинал иш хаки ва нафақаларнинг 
миқдори анча ўсди. 1950 йилдан эътиборан кафолатланган умумм ил­
лий иш хакининг минимуми киритилди. У яш аш м иним умининг ди­
на ми каси га караб ўзгартириб туриладиган бўлди. Қарилик ва ноги- 
ронлик нафакасига чикиш вақти 65 ёш этиб бел ги ланди. Ижтимоий 
сугурта бўйича хукуматнинг ягона тизими таш кил этилди. Бу тизим 
киш лок хўж алик сохасидан таш кари да иш лайдиган барча ёлланма 
иш чиларга нисбатан қўлланиладиган бўлди. Бу тизим ни маблаг би­
лан таъминлаш меҳнаткаш ларнинг ба дал лари (иш хаки нин г 6% и) 
ва сохибкорлар ажратган чегирмалари (иш хаки фондининг 10% и 
м икдорида) хисобига олиб борилар эди. Арзон турарж ойлар қуриш
ишлари бош ланди. Ҳ укумат хўж аликлари уруш даврида зиёи кўрган 
дехконлар га ва ўз хўжалигини таш кил этиш га харакат килаётган ёш 
деҳқонларга ссудалар ажратиб бера бошлади.
“Баркарорлик ш ароитида модернизациялаш ва технология би­
лан таъминлаш реж аси” 1954-1957 йилларга мўлж алланган иккин­
чи дастур эди. У Ф ранция саиоатининг рақобатба рдош л и ги н и ва 
махсулот сифатини ош ириш ни кўзда тутган эди. Энди эътибор хусу­
сий секторга каратилган эди. Хукумат ва фирм ал ар ўртасида тузи л­
ган махсус ш артномаларга асосланиб, тадбиркорлар асбоб-ускуна­
лар со гиб олиш учун кредитлар олиш ва мухим лойиҳаларни ам ал­
га ош ириш учун имтиёзли соликлар тўлаш имкониятига эга бўлди. 
Иккинчи реж ада кўрсатилган кўрсаткичлар ошиғи билан бажарил- 
ди. 50- йилларнинг ўрталарига келганда ишлаб чиқарилган саноат 
махсулотларининг умумий хажми уруш гача бўлган даврдаги дара­
ж ада н 60% га ош иб кетди. Огир саноатдаги ўсиш нихоятда барқарор 
бўлди. Ф ранция саноатида ж иддий тузилмавий кайта қуриш бош ­
ланди. Саноат корхоналари ж иҳозларини янгилаш оммавий хусуси- 
ят касб этди.
Саноатнинг инвестицион (сармоя) базаси мустаҳкамланиш ида 
таш қи бозорга капитал чиқариш нинг ка майи ши мухим аҳам ият касб 
этди. Й ирик банкларнинг давлат тасарруф ига ўтказилиш и муносаба­
ти билан миллий иктисодиётни сармоя билан таъминлаш нин г асосий
143


йўналишга айланиш и чет эл ссудалари ва заёмларинп иккинчи дара­
жага туш ириб қўйди. Агар XX аср бош ларида таш қи бозорга капи­
тал чиқариш микдори Ф ранция саноатига сарфланган маблагдан 10 
баробар кўп бўлган бўлса, 50- йилларнинг охирига келиб четга олиб 
чиқилаётган капитал микдори ички бозорга киритилган сармоядан 
6 баробар кам эди. Сармоя. асосан, огир саноат ва энергетика ком- 
плексига ажратилди. Бу сохаларга саноатни тараққий эттириш учун 
ажратилган маблагларнинг 90% га яқини йўналтирилаётган эди. 50- 
йилларнинг ўрталарига келганда эса сарфланаётган маблагларнинг 
асосий қисми кимё саноати, автомобиль ишлаб чикариш , самолёт- 
созлик сохаларини модернизациялаш учун иш латила бош ланди. Ке­
йинчалик эса янги сохалар: атом, электрон, пластик бую млар ишлаб 
чиқариш га катта эътибор берилди. Саноатнинг асосий соҳаларида 
йирик корпорацияларнинг ўрни мустаҳкамланиб борди. Автомобиль 
ишлаб чиқариш нинг 98% и 4 та трест, алю миний ишлаб чиқариш 2 
трест, пўлат ишлаб чиқариш нинг 72% и 5 та трест назорати остида 
эди. Йирик корхоналарда иш лаётган иш чилар саноатда банд бўлган 
иш чиларнинг 30% ини таш кил этарди. Лекин. шуни таъкидлаб ўтиш 
жоизки, Ф ранциянинг ўзига хос хусусияти ишлаб чиқариш концен- 
трациясининг юқори эмаслигида бўлди. Бир корхонада ишлаётган 
иш чиларнинг сони ўртача 13 нафар киш ини таш кил этди.
50- йилларнинг охирига келганда иқтисодий тараққиётнинг ара- 
лаш модели ўзининг олдинги самарадорлигини йўқота бошлади. 
Умуммиллий бойликнинг 36% ини таш кил этган давлат сектори 
тараккиётнинг олдинги суръатларини уш лаб туриш га заифлик қила 
бош лади. 50- йилларнинг иккинчи ярмига келганда Ф ранцияда ин­
фляция муаммоси яна кучайиб борди. 1957 йилга келганда нархлар 
уруш гача бўлган даврдагидан ўртача 25 баравар, номинал иш хаки 
эса 21 бараварга ошди.
Хукуматнинг киш лок хўжалиги сохасида олиб бораётган сиё­
сати хам кескин ўзгариш ии кутаётган эди. 50- йилларда бу сохада 
олиб борилган кимёлаш тириш ва юқори технология билан таъм ин­
лаш ишлари амалга ош ирилган бўлса-да, фермерлар мехнатининг 
самарадорлиги анча пастлигича қодаётган эди. Ф ранция дунёда 
киш лоқ хўж алик махсулотларини экспорт килиш бўйича иккинчи 
ўринда бўлиб, АҚШ биринчиликни бермай келаётган эди. Ф ран ­
циядаги экин экиладиган ерларнинг 25% гинаси зам онавий типдаги 
хўжаликлар ихтиёрида эди. Д еҳқон хўж аликларининг тахм инан 80% 
ида фойдаланилаётган трактор ва бош ка техникалар, асосан, кисқа 
муддатли ижарага олиб туриш йўли билан мавсумий иш латилар эди.
144



Download 16,26 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   105




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish