Ў з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги фарғона политехника институти

Олмани қуритишда таълаб этиладиган материаллар сарфи ва муддати ҳисоблаш.

Маълумки, Олма мевасини йиғиб-териб олиш масъулиятли жараён ҳисобланади. Ҳар бир мевани ўз вақтида териб олиш талаб этилади. Вақтидан кечиктириб териб олинган меваларнинг сифат кўрсаткичлари, хусусан, қайта ишлашга яроқлилиги ва сақлашга чидамлилик сифатлари кескин пасайиб кетади. Шунинг учун меваларни ўз вақтида териб олиш лозим. Бунинг учун барча терим тадбирларини тўғри ташкил этиш лозим.
1-жадвал
Олма мевасини қуритишда талаб этиладиган қуритиш майдони, муддати ва материаллар сарфи.

Маҳсулот тури	Олтин-гугурт, кг	Ош тузи, кг	Ишқор (каустик сода)	қўлланиладиган поднос сиғими	қуритиш муддати	Қуритишда 1 м^2 фойдали май-донга кетадиган маҳсулот, кг
Олма
Оддий	2	-	-	3	14-16	12
Яхшиланган	2	2	-	3	10-12	10

2-жадвал
Олма мевасини қуритишга келиб тушиш мавсуми

Маҳсулот тури	Май	Июн				Июл			Август			Сентябр				Октябр
	3	1	2	3	1		2	3	1	2	3		1	2	3	1	2		3
Олма				-----------------------------------------------------------------------

Қуритишга келтирилган 200 т олмани яхшиланган усулда+уритиш учун талаб этиладиган ускуна ва материаллар ҳамда қуритиш майдонини ҳисобланг.
Топшириқни бажариш тартиби:
Топшириқ юқорида келтирилган жадваллардан фойдаланган ҳолда ечилади.

1. 
   Жадвалдан фойдаланиб олмани қуритиш муддати топилади, яъни:
   

яхшиланган усулда - 10 кун

2. 
   Қуритишлар сони қанча? Бунинг учун – жадвалдан қуритишга келиб тушиш мавсумини маҳсулотнинг қуриш муддатига бўлинади, яъни:
   

100 : 10 =10 марта
3. Битта партияда қанча маҳсулот қуритилади? Бунинг учун қуритиладиган жами маҳсулотни қуритишлар сонига бўлиб топамиз, яъни:
200 т :10 = 20 т
4. Битта партия маҳсулотни қуритиш учун қанча патнис керак?
20 т : 3 кг = 6666 дона
5. Жами маҳсулот учун талаб этиладиган олтингугурт ва ош тузи ?
Олтингугурт - 200т х 2 кг =400 кг
Ош тузи - 200 т х 2 кг = 400 кг
6. Маҳсулот партиясини қуритиш учун қанча майдон керак?
20 т : 10 кг|м² =2000 м²

Олма мевасини қуритиш турига кўра маҳсулот чиқишни ҳисоблаш ва бунга боғлиқ ҳолда муайян миқдорда турли нав қуритилган маҳсулот олиш учун талаб этиладиган Олма мевасини хом ашёсини ҳисоблаш.

3-жадвал
Олма мевасини қуритишда тайёр маҳсулот чиқиши.

Мева тури	қуритишга тайёр маҳсулот чиқиши, %
Олма
Оддий	14-15
Яхшиланган	20-22

100т Олма мевасини қуритиб қоқи олиш учун қуритиш талаб этиладиган Олма меваси хом ашёсини ҳисобланг.

Топшириқни бажариш тартиби:
Топшириқни бажариш учун жадвалдан фойдаланилади ва қуйидаги формуладан топилади:
100т ----------------22 т
100т----------------- Х Х =22*100/100 = 22 т

5. 
   200 тонна олмани қуритишнинг иқтисодий самарадорлиги.
   

Олма меваси ҳўл ҳолида сақлаш ҳамда ортиш-тушириш ишларига чидамсиз бўлганлиги сабабли қуритиш ҳамда турли усулларда қайта ишлаш маҳсулотни йил давомида истеъмол этиш имконини беради.
100 тона олма меваси қуритилганда 22 олма қоқиси тайёр бўлади.

4-жадвал
Олма қуритиш ва сақлашнинг иқтисодий самарадорлиги.

№	Махсулот тури	Хом ашё. т	Тайёр махсулот. т	Харажат Млн. сўм	Махсулот нархи		Ялпи даромад Млн.сўм	Соф фойда Млн сўм	Рентабил-лик %
					Таннархи кг/сўм	Сотиш бахоси кг/сўм
1	Олма қоқиси.	100	22	69.260	3148	4000	88	18.740	27
2	Олмани сақлаш	100	95.7	120	1253	2150	205.755	85.755	71.4

Қуритиш учун.
Хомашёни сотиб олиш харажати. 100 т олма 490 сўмдан 49 млн сўм.
Олтингугурт 200 кг 500 сўмдан 100 минг сўм.
Ош тузи 200 кг нархи 800 дан 160 минг сўм.
Қайта ишлаш харажати 20 млн сўм.
Жами харажат 69.260 млн сўм. Махсулотни таннархи 3148 сўмни ташкил этди. Махсулотни 4000 сўмдан сотганимизда Ялпи даромад 88 млн сўмни ташкил этиб шундан 18.740 млн соф фойда хисобланади. 100 тонна олмани қуритишнинг рентабиллиги 27% ни ташкил этди.
Сақлаш учун.
Хомашёни сотиб олиш харажати 100 тонна олма 980 сўмдан. 98 млн сўм.
Омборга олиб келиш ва жойлаш харажатлари. 80 та ишчи кучи ва 4 та фура. 1 ишчига ўртача 20 минг сўмдан бўлса 1.6 млн ишчи харажати, бир рейс учун 600 минг сўмдан бўлса 2.4 млн сўм транспорт харажати. Ташкилий харажат. 1 млн сўм. Омборда сақлаш харажати. 1 кг махсулот учун 45 сўмдан бўлса 1 ой учун 4.5 млн сўм махсулотни 4 ой сақлаганимизда 18 млн сўм.
Жами харажат 120 млн сўм.
100 тонна олмани 4 ой мобайнида сақлаганимизда 4.3% табиий камайиш хисобига камайиб 95.7 тонна олма қолди. Махсулотни таннархи 1253 сўмни ташкил этди. Махсулотни 1 февралда 2150 сўмдан реализатция қилганимизда ялпи даромад 205.755 млн сўмни ташкил этиб шундан 58.755 млн сўм соф даромад олинди. 100 тонна олмани сақлашнинг рентабиллиги эса 71.4% ни ташкил этди.
Хулоса.
Ҳозирги қишлоқ хўжалигида ўтказилаётган изчил иқтисодий ислохатлар ахолини сифатли озиқ-овқат махсулотларига бўлган талабини тўлароқ қондириши ва шу билан бир пайитда бугунги куннинг энг катта муоммоларидан бири бўлган озиқ овқат хавсизлигининг олдини олиш долзарб масалалардан бири хисобланади.
Олма ва узум инсон организми учун мухим ахамиятга эга. Уларда енгил хазм бўладиган қанд моддалари, органик кислоталар ва пектин моддалар кўп. Инсон организмига жуда зарур бўлган витаминлар ва минерал моддаларнинг кўплиги олма ва узумнинг озиқлик ахамиятини янада оширади.
Ўзбекистонда узум, ўрик, шафтоли, олма ва бошқа мевалар, шунингдек, полиз маҳсулотларидан, асосан, қовун қуёшда қуритилади. Булусиз иссиқ, офтобли ҳавода бир неча кун мобайнида технологик жараён учун ортиқча ёқилғи, электр қуввати сарфламасдан қуритишни амалга ошириш мумкин.
Олманинг барча навларидан ҳам қоқи олиш мумкин. Аммо қанд моддаси ва кислотаси кўпроқ, хушбўй, эти зич, ранги оқ ёки оч сариқ меваларни қуритиш мақсадга мувофиқдир. Қуритиш учун яроқли навлар - «Самарқанд тўнғичи», «Пармен зимний золотой», «Делишес», «Золотое грайма», «Графенштейн-ский», «Осенний золотой» ва бошқалар ҳисобланади.қуритиш усулларига қараб ҳар хилқоқи олинади. Қуритишнинг қуйидаги усуллари мавжуд: оддий усулда ҳам, калифорния усулида ҳам мева пўсти арчилмайди, доира шаклида кесилади ва франсузча усулида унинг пўсти арчилиб, уруғ олинади ва доира шаклида кесилади. Бу усулнинг технологик жараёнига кўра мевалар терилади, ташилади, сақлаб қўйилади, дудланади, қуритилади, нами бараварлаштирилади, қутиларга солинади ва сақлабқўйилади.
200 тона олмани қуритиш учун 2000 м² ер майдони ва 6666 дона паднос керак бўлади.
200 тонна олмани 100 тоннасини қуритганимизда рентабиллик 27% ни ташкил этди. 100 тоннасини сақлаганимизда эса сақлашнинг рентабиллиги 71.4% ни ташкил этди.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

1. Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 29 мартдаги “Ўзбекистон Республикасида мева-сабзавотчиликни жадал ривожлантиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги ПФ-5388-сонли Фармони. Халқ сўзи газетаси, 2018 йил, 30 март.
2. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р. Мева-узум маҳсулотларини биокимёси ва технологияси Меҳнат 1996.
3. Бўриев Х.Ч. ва бошқалар Мева-сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш Меҳнат 2002.
4. Орипов Р. ва бошқалар Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси Меҳнат 1991.
5. Орипов В., Сулаймонов И., Умурзақов э. – Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш технологияси. Тошкент, “Меҳнат” нашриёти, 1991.
6. Ҳ.И.Бўриев, Р.Ж.Жўраев, О.А.Алимов – Дон маҳсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш. Тошкент, “Меҳнат” – 1997.
7. В.Н. Чирков. «Дон экинлари »Т.. «Ўқитувчи» 1975.
8. Л.А. Трисвятский «Хранения зерна» М-1986й.
9. Л.А. Трисвятский ва б. - «Хранения и технология селскохозяйственних продуктов» М «Колос» 1983.
10. Х. Буриев ва б. «Дон махсулотларини сақлаш ва қайта ишлаш» Т. «Мехнат» 1997.
11. М. Абдуллаев., Г. Закладной «Дон захиралари зараркунандалари ва уларга карши кураш профилактик чоралари» Т. «Шарк» 2001й.
12. Т.Т.Мирхаликов,Н.К.Айходжаева,М.А.Саидходжаева “Дон ва дон маҳсулотларини сақлаш”Т., “Меҳнат”2004
М.Г.Васиев, М.А.Васиева. Нон, макарон ва қандолат махсулотлари ишлаб чиқариш технологияси. –Т.: 2002.
13. Л.И.Пучкова. Лабораторний практикум по технологии хлебопекарного производства. –М.: 1971, «Пиш.пром.» -192с.