Ў з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й ва ў рта м а Х су с т а ъ л и м в а з и р л и г и


-§. АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ ЭСКИРИШИНИ



Download 4,59 Mb.
Pdf ko'rish
bet183/239
Sana12.06.2022
Hajmi4,59 Mb.
#658543
1   ...   179   180   181   182   183   184   185   186   ...   239
Bog'liq
3-424

4-§. АСОСИЙ ВОСИТАЛАРНИНГ ЭСКИРИШИНИ
ҲИСОБЛАШ ТАРТИБИ ВА ҲИСОБИ
Корхона ва таш килотлардаги асосий воситалар савдо, маданиятини 
яхшилашга қаратилган бўлиб, улар хужалик фаолиятида бўлиб, узок, мудцат 
ишлатилади. Шунинг учун асосий воситаларга таъриф берилганда, уларнинг хизмат 
килиш мудцатини бир йилдан юкори деб айтилади. Асосий воситаларни хужалик 
фаолиятида узок мудцатларда ишлатилиши уларнинг холатига таъсир қилади. Асосий 
воситаларнинг эскиришига фақат хизмат килиш мудцатларигина эмас балки уларга 
булган эътибор, саклаш, ишлатиш шароити, ишчиларнинг асосий воситаларга 
булган муносабатлари хам таъсир қилади.
Узок, мудцатларда ишлатилган асосий воситалар уз холатини маънавий ва 
жисмоний томондан йўқотиб беради. Асосий воситаларнинг жисмоний эскиришига 
уларнинг узоқ мудцат тўлик ишлатилиши сабаб бўлса, маънавий эскиришига 
асосий воситаларнинг талабга жавоб бермаслиги, унумдорлигининг пастлиги, 
кушимча харажатларни талаб килиши сингари омиллар таъсир килади. Асосий 
воситаларнинг ўзига хос хусусияти шундаки, улар узок мудцат ишлатилишига 
карамай, ўзининг бошлангич кийматини яратилган махсулот таннархига ёки муомала 
харажатларига қўшиб боради. Маълумки корхона ва ташкилотларда махсулот


таннархи, хужалик фаолияти натижаси хисобот даврининг охирида аникланади. 
Шундай экан, асосий воситаларни эскириш суммаси хам хисобот даврлари буйича 
бир меъёрда хисоб-китоб қилиниши керак, демак хар ойда асосий воситаларнинг 
эскиришига хисобланган суммаси белгиланган меъёрда хисобланиб чиқиш керак.
Асосий воситаларнинг эскириш меъёри давлат томонидан белгиланади. 
Белгиланган меъёр асосий воситаларнинг бошланғич кийматига нисбатан фоизда 
йиллик меъёрда к урсатилад и. А сосий воситаларга эскириш м еъёрлари 
белгиланаётганда уларнинг қайси гуруҳга тегишли эканлиги ҳисобга олинади. Бир 
турли асосий воситаларнинг эскириш меъёри бир хил фоизда белгиланади. Айрим 
асосий воситаларнинг ўзига хос хусусиятларини хисобга олиб, улар учун эскириш 
хисобланганда тегишли ўзгаришлар булиши мумкин. Асосий восита учун 
белгиланган йиллик эскириш меъёрига нисбатан ойлик эскириш суммаси 
аникланади.
Мисол: “Баҳор” совутгичининг бошланғич бахоси-40000 сўм. Йиллик 
эскириш меъёри 15,5%, унинг ойлик эскириш меъёри 15,5:12=1,3 фоиз, суммаси 
517 сўмни ташкил килади.
Агар асосий восита янгидан сотиб олинган ёки ишлатишга яқиндан 
киритилган бўлса, сотиб олинган ой учун эскириш ҳисобланмайди, кейинги ойдан 
хисобланади. Тугатилаётган асосий воситаларга эскиришни хисоблаш тугатилиш 
тўғрисидаги далолатнома тузилган ой учун хам хисобланади. Асосий воситалардан 
фойдаланиш давлат томонидан тўлиқ ёки кисман муддатга тўхтатилган бўлса, 
бундай асосий воситаларга эскириш ҳисобланмайди.
Бухгалтерия хисобида асосий воситаларга хисобланган эскириш суммасини 
хисобга олиш 02-“Асосий воситаларнинг эскириши” счётида олиб борилади. Бу 
счёт икки субсчётдан иборат: 02/1-“Ўзига тегишли асосий воситаларнинг эскириши”, 
02/2-“Узок муддатли ижарага олинган асосий воситаларнинг эскириши” субсчётлари. 
Ҳар ойда асосий воситаларга эскиришни хисоблаш тўғрисидаги варақада ташкилотга 
маълум бўлган асосий воситалар тегишли гурухлар буйича тақсимланиб бўлгандан 
кейин, ойлик эскириш суммаси аникланиб чиқади. Варақани тўлдиришга йиллик 
эскириш меъёри, ойлик меъёри ва сўммалари хар бир гурух буйича хисоб-китоб 
килинади.
Асосий воситалар учун ойлик эскириш суммаси хисобланганда дебет 26/2- 
“Муомала харажатлари” кредит 02-“Асосий воситаларни эскириши” счёти деб 
бухгалтерия ёзуви берилади.
Демак, 02-“Асосий воситаларнинг эскириши” счётининг кредит томонидан 
асосий вазифаларга хисобланган эскириш суммаси кўрсатилади, эскириш суммаси 
асосий воситанинг тугатилишигача хисобланади. Асосий воситаларни тугатилиши 
буйича тузилган далолатномага асосан, унинг натижаларини аниклаш, лозим 
бўлганда эскириш меъёри буйича хисобланган эскириш суммаси билан тартибга 
солинади.
Мулкчиликнинг турли шаклларида савдо корхоналари асосий воситаларни 
ижарага олиб ишлатишлари мумкин. Ижарага олинган асосий воситаларга эскириш 
суммаси хисобланганда, эскириш суммасига куйидагича бухгалтерия ёзуви берилади:
Дебет 80-“Фойда ва зарарлар” счёти,
Кредит 02/2-“Узоқ муддатга ижарага олинган асосий воситаларни эскириши” 
субсчёти.
Агар ташкилотда тузилган далолатномага асосан асосий воситанинг 
тугатилиши (чиқиб кетиш, сотиш) расмийлаштирилган бўлса, унга тегишли эскириш 
суммасига куйидагича бухгалтерия ёзуви берилади.
Дебет 02-“Асосий воситаларнинг эскириши” счёти,
Кредит 47-“Асосий воситаларни реЯлизацияси ва бошқа чиқиб 
кетишлар” счёти.
“Асосий воситаларнинг эскириши” счёти буйича алохида журнал-ордер 
юритилади. Журнал-ордерга ёзувлар асосан хар ойда тузиладиган асосий воситаларга 
эскириш ведомостидан олинади.


Узбекистон Республикаси Молия вазирлиги Ўзбекистон Республикаси 
Макроиқтисодиёт ва статистика вазирлиги билан биргаликда ишлаб чиккан “Яроксиз 
холатга келган бинолар, иншоотлар, машина, ускуналар, транспорт воситалари ва 
асосий воситалар (фондлар)га тегишли бошка мол-мулкни ҳисобдан чикариш 
тартиби тўғрисида”ги Низомида мулк эгасига тегишли асосий воситаларни ва унга 
тегишли бошка мулкни балансда чикариш ҳукуки берилган ва у куйидагича 
юритилади:
а) жисмоний эскириш, ҳалокат, табиий офатлар, нормал фойдаланиш 
шароитининг бузилиши ва бошка сабабларга кўра яроксиз холатга келганларини;
б) маънавий эскиришни;
в) корхоналар, цехлар ёки бошка объектларнинг курилиши, кенгайиши, 
кайта курилиши ва техника билан қайта жиҳозланиши сабабли ишдан чикканлари 
қайд килиб борилади.
Асосий воситаларни балансдан чикаришда, уларни тиклаш учун килинадиган 
харажатларнинг иктисодий жиҳатини ҳисобга олишга алоҳида аҳамият бериш 
зарур. Асосий воситаларни ҳисобдан чикариш-давлат корхоналарида киймати 3000 
сўмдан ортиқ булган асосий воситалар учун юкори ташкилотни розилиги билан 
амалга оширилади. Хусусий ва нодавлат мулкчилик шаклларидаги корхона ва 
ташкилотларда асосий воситаларни ҳисобдан чикариш, уларнинг колдик киймати 
буйича олиб борилади.
Асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш учун махсус комиссия тузилиб, 
хисобдан чикарилаётган асосий восита буйича комиссия аъзолари якуний 
ф икрларини тузилган далолатномада ифода этадилар. Ҳисобдан чикариш
тўғрисидаги далолатномада асосий воситанинг жойлашган ўрни, кайси моддий 
жавобгар шахс зиммасида туриши, баланс киймати, колдик баҳоси курсатилади. 
Шу билан бирга тугатилиш натижасидан олинган эхтиёт кисмлар, фойдаланиш 
учун олинган материаллар кўрсатилади. Агар тугатилаётган асосий восита тўлик 
амартизация ажратмалари билан копланмаган бўлса, тугатилишдан кўрсатилаётган 
зарар корхонанинг фойдасидан қопланади.

Download 4,59 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   179   180   181   182   183   184   185   186   ...   239




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish