£ з б е к и с т о н р е с п у б л и к а с и о л и й в а

Butunxorazm  qurultoyi  xonlik  tugatilganligi  va  yangidan  Xorazm  Xalq  Sovet 

Respublikasi tuzilganligini e’lon qildi. Qurultoy XXSRning muvaqqat Konstitutsiyasini 

qabul  qildi.  Qurultoy  shuningdek  15  kishidan  iborat  hukumat  -  Xalq  Nozirlar 

Kengashini sayladi. Yosh xivaliklar rahbarlaridan Polvonniyoz Yusupov uning birinchi

 

207

 

Manifestda 

nazarda 

tutilgan 

tadbirlar

 

---

raisi  bo’ldi.  Tsz  orada  (iyunda)  Rossiya  bolshevik  rahbarlari  ko’magida  Xorazm 

Kompartiyasi tashkil etilib, uning hukmronlik mavqei hayotda tayin etib borildi. Sovet 

Rossiyasi  ayni  paytda  yangi  tug’ilgan  Xorazm  Xalq  Sovet  Respublikasini  o’z  ta’sir 

doirasiga  olish  maqsadida  1920  yil  13  sentyabrda  XXSR  bilan  ittifoq  shartnomasini 

tuzadi. Bu shartnoma bilan birga ikkala respublika o’rtasida imzolangan xarbiy-siyosiy va 

iqtisodiy  kelishuvlar  asosida  Xorazm  Xalq  Sovet  Respublikasiga  sovet  Rossiyasi 

tomonidan tegishli harbiy, iqtisodiy va madaniy yordam ko’rsatish ko’zda tutilgan edi. 

Biroq  “katta  og’a”ning  bunday  yordami  zamirida  Xorazm  Xalq  Sovet 

Respublikasining  ichki  ishlariga  aralashish,  uning  siyosatini  o’z  manfaatlariga 

bo’ysundirish  maqsadlari  yotardi.  Faqatgina  1921  yil  davomida  Xorazm  Xalq 

Sovet  Respublikasida  uch  marta  (mart,  sentyabr,  noyabrda)  hukumat  o’zgarishi 

yasalib, Moskvaga ma’qul kelmagan uning tarkibi o’zgartirildi. O’z xalqining milliy 

manfaatlarini  ko’zlab  siyosat  yuritgan  Polvonniyoz  Yusupov,  M.  Ibniyaminov,  O. 

Muhammadrahimov bosh bo’lgan hukumat tarkiblari bekor qilindi, ularning rahbarlari 

aso ssiz qo r al an di, s o’ngra turli jazolarga giriftor etildi.

 

1923  yil  oktyabrida  bo’lib  o’tgan  IV  Butunxorazm  Sovetlari  Qurultoyi 

Xorazm  Xalq  Sovet  Respublikasini  Xorazm  Sovet  Sotsialistik  Respublikasi  deb 

e’lon  qildi  va  respublikaning  yangi  konstitutspyasini  qabul  qildi.  Unda  Xorazmda 

Sovetlar  rahbarligida  amalga  oshirilgan  jiddiy  o’zgarishlar  orqasida  bu  respublika 

endilikda  o’z  taraqqiyotining  yangi,  sotsialistik  bosqichiga  kirganligi  alohida 

ta’kidlandi.  Konstitutsiya  erga  bo’lgan  xususiy  mulkchilikni  bekor  qildi,  barcha  erlar 

umumxalq  mulki  deb  e’lon  etildi.  Vaqf  mulklari  maorif  nozirligi  ixtiyoriga  olindi. 

Xorazm xalqlarining xohish-irodasiga zid tarzda amalga oshirilgan bu xil tadbirlar va 

eng asosiysi, respublikani boshqarish jilovini tobora Sovetlar hukmronligi qo’l ostiga 

o’tib borishi, pirovardida voha aholisining umumiy noroziligining kuchayib borishiga 

sabab bo’ldi.