*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

XVI- BOB. MENEJMENTNI RIVOJLANTIRISH VA TAKOMILLASHTIRISH
 
Kalitli  so  ‘zlar:  Mezon,  unumdorlik,  unumdorlik  mezoni,  menejment
, 
mehnat 
unumdorligi, 
rejalashtirish, 
prognozlash, 
inson 
omili, 
takomillashtirish,  innovatsiya,  texnologiya,  professional,  tendensiyalar, 
nisbiy harajatlar.
 
1.
 
MENEJMENTNI TAKOMILLASHTIRISHNING EVOLYUSION ASOSLARI
 
Menejment  nazariyasining  resurslarini  taqsimlash,  asoslash  va 
qoilash 
jarayonini 
amalga 
oshirish 
va 
tendensiyalami 
shakllantirishning  asosiy  fundamenti  bo‘lib  menejer  resurslarining 
tobora kengayib borayotgan tarkibini aniqlash, o‘zlashtirish va ulardan 
foydalanishga 
evolyusion 
yondoshuvdir. 
Ushbu 
yondoshuv 
xodimlaming 
kasbiy 
yetakchiligining 
zamonaviy 
uslublarini 
shakllantirish  va  qoilash  uchun  mazmunli  asos  sifatida  ajratish, 
mutaxassislik,  tarqatish  va  kooperatsiyaning  evolyusion  ketma-
ketligini  qurish  va  amalga  oshirishning  obyektiv  xususiyatini  oqilona 
aks ettiradi.
 
Menejmentni  takomillashtirishning  asosiy  tamoyillaridan  biri 
sifatida
 
-
 
uning nazariyasini ishlab chiqishning datslabki qoidalaridan boshlab 
konstruktiv  komponentlaming  paydo  bolishidir.  Doimiy  ravishda 
tasdiqlash,  shakllantirish,  asoslash,  tasniflash,  adaptatsiya  va 
hakazolar  haqida  ko‘p  gapiramiz,  bular  boshqaruv  nazariyasini 
takomillashtirishning 
konstruktiv 
asoslarini 
ta’minlaydi. 
Bu 
menejment nazariyasini takomillashtirishga evolyusion yondoshuvning 
strategik istiqbollari va taktik imkoniyatlarini ishlab chiqish va ulardan 
foydalanishning doimiy ahamiyatini belgilaydi.
 
Menejmentni  ilmiy  bilimlar  sohasi,  amaliy  tizimlar  sifatida 
shakllantirish  turli  xil  ijtimoiy-iqtisodiy  sharoitlarda  kasbiy  amaliy 
faoliyatning  ko‘nikmalari  va  sohalari  turli  yollar  bilan  amalga 
oshiriladi.  Bozor  munosabatlariga  olish  sharoitida  bu  jarayonlar 

---

280 
 
mahalliy  sharoitda  sezilarli  darajada  kuchaytiradi,  ammo  barcha 
masalalar muvaffaqiyatli va to‘liq hal etilmaydi. Shunday qilib, olimlar 
va  amaliyotchilarning  katta  qismi  odatda,  menejment  va  boshqaruv 
tushunchalarini  farqli  jihatlarini  ochib  beradi,  ular  tomonidan 
"menejment" atamasini zamonaviy xorijiy tendensiyadan foydalanishni 
tushuntiradi.  Shu  bilan  birga,  menejmentni  professional  rahbariyat 
sifatida 
qarash 
mumkin, 
boshqaruv 
esa 
tashkilotga 
ta’sir 
ko‘rsatishning  keng  qamrovli  jarayoni  bo‘lib,  asosan  uning 
boshqaruvini  o‘z  ichiga  oladi.  Ushbu  misol  amalda  yangi 
konsepsiyaning  evolyusion  rivojlanishi  nazariy  jihatdan  ilgari  surilgan 
bir qator tushunchalardan qanday ustunligini aniq ko‘rsatib beradi.
 
Zamonaviy  menejmentning  amaldagi  rahbari  tomonidan  talab 
qilingan  bilim,  ko‘nikma  va  tasawurlaming  professional  ko‘rinishlari 
ko‘p  jihatdan  empirik"tarzda  shakllantiriladi.  Ushbu  nuqtai-nazardan 
menejment  nazariyasini  takomillashtirish-ning  eng  muhim  vazifalari 
dan  biri  tashkilotning  shartlari  va  resurslarining  ta’sirini  o‘rganish  va 
hisobga olish, atrof-muhit cheklovlari va ta’sirini maqsadlami belgilash 
va ularga erishishdir. Zamonaviy boshqaruv nazariyasi va amaliyotidan 
kelib  chiqib  bu  vazifani  faqat  konstruktiv  hal  etish,  ya’ni 
shakllantirilayotgan 
tuzilmani 
izchil 
takomillashtirish 
va 
rivojlantirishni ta’minlash orqali erishish mumkin.
 
Tashkilotning  o‘z  korporativ  va  ijtimoiy  maqsadlariga  erishish  va 
erishish  jarayonini  maqsadli  amalga  oshirishda  professional 
yondoshuvni  talab  qiladi.  Professional  yondoshuvning  asosini 
tashkilotning 
shakllanishi, 
faoliyat 
yuritishi 
va 
rivojlanishi 
qonuniyatlari  va  tamoyillarini,  xodimlaming  kasbiy  va  biznes 
ko‘nikmalari,  aniq  tizimni  va  tashkilotni  samarali  boshqarish 
jarayonlar  tashkil  qiladi.  Ushbu  professional  yondoshuvni  amalga 
oshiravchilar  tashkilot  rahbari  va  boshqaruv  apparati  xodimlaridir. 
Ular tashkilot faoliyatining dasturini professional asosda rejalashtirish, 
ishlab chiqish va amalga oshirish, zamonaviy menejmentning samarali 
usullari  va  vositalarini  o‘zlashtirish  va  qo‘llash  orqali  uning  barcha 
tizimlarining  ishlashini  malakali  va  mas’uliyatli  tarzda  ta’minlashga 
qaratishi lozim.
 
Zamonaviy tashkilotlaming menejmentini konstruktiv rivojlantirish 
yo‘lidagi  ayrim  to‘siqlami  bartaraf  etish  menejment  nazariyasi  kabi 
yangi intizomni o‘matish va takomillashtirish orqali ta’minlanadi.
 
Menejmentning  yangi  yo‘nalishlari  va  o‘quv  fanlarini  aniqlash  va 
shakllantirish  tashkilotni  boshqarish  bo'yicha  professional  bilimlami 
kengaytirish,  chuqurlashtirish  va  ixtisoslashtirishga  bo‘lgan  ehtiyojni 

---

 
aks ettiradi. XXI asr boshlarida ular o‘ndan ortiqni tashkil etib, maxsus 
menejment  bilimlari  majmuasining  yangi  tarkibiy  qismlarini  aniqlash 
imkonini berdi.
 
Bir  tomondan,  ко‘rib  chiqilayotgan  tendensiyalar  boshqaruvning 
zarur 
kasbiy 
bilimlarini 
izchil 
to'plash, 
kengaytirish 
va 
chuqurlashtirish  bilan  izohlanadi.  Bu  tashkilotni  boshqarish  bo‘yicha 
mutaxassislami  tayyorlashni  ta’minlaydigan  uzoq  vaqtdan  beri  ishlab 
chiqilgan  va  yangi,  hozirgi  davrga  moslab  tuzilayotgan  o'quv  fanlari 
majmuasining shakllanishini va talab etilishini belgilaydi.
 
Boshqa  tomondan,  menejmentni  o‘rganishning  yangi  tartiblari  va 
modullarini  aniqlash,  kasbiy  bilimlaming  tarkibi  va  mazmunini  tuzish 
va ixtisoslashtirish bo‘yicha evolyusion rivojlanayotgan tendensiyalami 
chuqurlashtirish bilan bog‘liq.
 
Menejment 
nazariyasini 
takomillashtirishga 
"buyuk 
tashkilotchilar"  deb  nomlangan  tashkilot  alohida  ta’sir  ko'rsatdi, 
ulaming  uzoqni  ko‘zlab  qilgan  harakatlari  asosan  bugungi 
ustuvorliklarga  erishishimizga  sababchi  bo'lgan
75
.  Ularga  yirik 
korxonalar 
direktorlari, 
kompaniyalar 
prezidentlari, 
samarali 
boshqamvning  qat’iy  konsepsiyasini  asoslagan  biznes-tashkilotlarining 
tadqiqotchilari  kiradi.  AQShda  ular  orasida:  G.  Ford,  E  Karnegi,  D. 
Muni  va  boshqa  yuqori  lavozimli  rahbarlar  o‘zlarining  tajribalarini 
umumlashtirib,  hamkasblarini  yaxlit  konsepsiya  sari  harakat  qilishga 
undashdi.  1939  yil  Nyu-Yyurkda  "tashkilot  tamoyillari"  asari  D.  Muni 
va A. Reyli tomonidan to‘liq va oqilona tarzda nashr etilgan. Menejment 
nazariyasini  takomillashtirishning  bugungi  yondoshuvlari  asosan 
ushbu tamoyillarga asoslanadi.
 
Menejment  nazariyasini  takomillashtirishning  asosiy  ustuvor 
yo‘nalishlari va muhim xususiyatlarini quyidagilardan iborat:
 
1)
 
menejmentni 
takomillashtirish 
rahbar 
va 
menejment 
funksiyalari  majmuasini  tashkilotda  amalga  oshiriladigan  umumiy 
mehnat jarayonidan ajratishdan lozimligi;
 
2)
 
menejment  darajasi  xodimlami  boshqarish  va  tashkilotni 
boshqarishda  professional  yondoshuvni  ishlab  chiqish  va  amalga 
oshirish bilan belgilanadi;
 
3)
 
tashkilotni 
boshqarish 
konsepsiyasini 
belgilash 
rahbar 
harakatini  ko‘rsatish,  boshqamv  apparatini  shakllantirish  orqali 
amalga oshiriladi va kasbiy ta’lim bilan ta’minlanadi;
 
                     
75
 
А.  М.  Лялина  Теория  менеджмента:  Учебник  для  вузов.  Стандарт  3-го  поколения.  —  СПб.:  Питер, 2009.  — 
438 с.: ил. — (Серия «Учебник для вузов»).
 

---

282 
 
4)
 
menejeming o‘mi va roli tashkilotning maqsadlariga erishish va 
erishish  jarayonini  ishlab  chiqadigan  va  amalga  oshiradigan  rahbar 
maqomiga mos kelishi lozim;
 
5)
 
Tashkilot  boshqaruvining  salohiyati  xodimlaming  kasbiy 
bilimlari,  ko‘nikmalari  va  uni  amalga  oshirish  samaradorligi  bilan 
belgilanadi;
 
6)
 
Menejment  samaradorligi  tashkilotning  yetakchilik  san’atining 
tashkiliy  xulq-atvori  va  korporativ  o‘zaro  hamkorligi  resurslarining 
muvofiqligiga ham bog‘liq.
 
Yuqoridagi 
tegishli 
xulosalar 
menejment 
nazariyasini 
takomillashtirish  usullarini  aniqlashda  batafsil  tahlil  qilishda 
qo‘llaniladi.