*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Hujjatlar  yuritish  madaniyati  va  uning  bosqichlari. 
Boshqamv 
madaniyatining  ajralmas  unsuri  -  hujjatlar  yuritish  madaniyatidir. 
Hujjatlaming  boshqamv  jarayonidagi  ahamiyati  juda  katta,  chunki 
boshqamvning  biron-bir  vazifasini  hujjatlar  asosida  yetkazilib 
beriluvchi  axborotsiz  amalga  oshirib  boimaydi.  Hujjatlardagi  axborot 
korxona tashqi va ichki faoliyatining barcha tomonini qamrab oladi.
 
Boshqamv  jarayoning  barcha  operatsiyalari  amalda  hujjatlardan 
boshlanib, hujjatlar bilan tugaydi.
 
Hujjatlar  yuritish  deganda-hujjatlar  qabul  qilingan  paytdan 
boshlab  yoki  bajarilish  tugagunga  qadar,  qabul  qiluvchiga  jo‘natish 
yoki ulami saqlash uchun topshirish jarayoni tushuniladi 
85
.
 
Hujjatlami  yuritish  doirasiga  muvofiq,  muayyan  fuqaroning, 
oilaning,  mansabdor  shaxsning,  tarkibiy  boiimning,  umuman 
tashkilotning,  davlat  boshqaruvining,  davlatning  hujjat  aylanmasini 
obyekti  sifatida  qarab,  ulami  olahida  ko‘rib  chiqish  mumkin.  Axir, 
oxir- oqibatda, har qanday hujjat va uning har bir nusxasi bir joyga 
qoldiriladi(arxivda)  va  saqlanish  muddati  tugagandan  so‘ng  bekor 
qilinadi, ya’ni yo‘q qilinadi.
 
Hujjat  aylanishi  yoki  tashkilotdagi  hujjatlar  harakati  tartibi 
quyidagi bosqichlargaboiinishi mumkin:
 
1.
 
Tashkilotga kelgan hujjatlami chuqur tarkibiy qayta ishlash.
 
2.
 
Hujjatlar  bilan  ta’minlash  xizmati  tomonidan  hujjatlami 
dastlabki nazoratini(ko‘rib chiqish) olib borish.
 
3.
 
Tashkilot 
ichidagi 
hujjatlaming 
oqilona 
harakatlanishi 
kuzatish.
 
4.
 
Ko‘rib chiqilgan va jo‘natilgan hujjatlami qayta ishlash.
 
Tashkilotda qanday hujjatlarga murojaat qilinadi?
 
Hujjat aylanishini tashkil etishning asosiy tamoyillari:
 
-
 
hujjatlami topshirish tezkor boiishi kerak;
 
-
 
hujjatning  har  bir  harakati  oqlanishi  kerak,  hujjatlaming 
qaytariladigan harakatlarini itsisno qilish yoki cheklash kerak;
 
-
 
asosiy  turdagi  hujjatlami  topshirish  tartibi  va  qayta  ishlash 

---

 
jarayoni
 
bir xil bo'lishi kerak.
 
Shunday  qilib,  hujjatlami  yuritish  oqimini  tashkil  etishning 
asosiy  vazifasi  -  hujjatlar  harakatida  aniqlik  va  ulami  qayta 
ishlashning bir xilligiga erishishdir.
 
Korxonada hujjatlar harakatining optimal yo‘nalishlarini tanlash 
uchun  harakatning  oqilona  yo'nalishini  texnologik  sxemalari  va 
hujjatlaming asosiy turlarini qayta ishlash lozim boiadi.
 
Hujjatni  yuritishda  hujjatlaming  uchta  oqimi  mavjud:  kimvchi, 
ichki  va  chiquvchi  hujjatlar.  Ular  bir-biri  bilan  chambarchas  bogiiq 
boiib,  bu  oqimlaming  har  biri  o‘z  ishlash  qoidalari  va  harakat 
yo‘nalishlariga ega.
 
Hujjatlar  bilan  ishlashning  birinchi  bosqichi  -  bu  kimvchi 
hujjatlar shaklida ifodalanadi.
 
Kimvchi hujjatlar oqimiga qo‘yidagilar kiradi:
 
-
 
yuqori  tashkilotlaming  hujjatlan.  qarorlar,  farmoyishlar, 
buyruqlar, xatlar va boshqalar.;
 
-birlamchi  hisobot-boshlangich  hujjatlami  va  turli  xil  so‘rovlami 
yuboradigan quyi tashkilotlar (firmalar)ning hujjatlari;
 
-
 
birgalikda  hal  qiladigan  masalalami  yechish  uchun  boshqa 
tashkilotlaming axborot almashish hujjatlari;
 
-
 
fiiqarolaming shikoyatlari va arizalari.
 
Hujjatlami  qayta  ishlash  jarayonida  chiquvchi  hujjatlar  ham 
asosiy  o‘rinni  egallaydi.  Ular  ustida  ishlash  jarayonida  hujjatlar 
loyihasini  tuzish,  qayta  chop  etish,  tasdiqlash,  ko‘rish,  imzolash, 
ro‘yxatga olish va jo‘natish kabi ishlar amalga oshiriladi
 
Loyiha  bosqichida  ijrochi  hujjatning  matniga  qo‘yiladigan 
talablami  va  hujjatlami  rasmiylashtirish  uchun  davlat  standartlari 
talablarini  bilishi  kerak.  Qayta  chop  etilgan  va  tasdiqlangan  loyiha 
ijrochiga keyingi ro‘yxatga olish - tasdiqlash, ko‘rish, imzolash uchun 
topshiriladi.
 
Hujjatlami  yuritishning  ushbu  bosqichida  keraksiz  holatlar  va 
takroriy  operatsiyalami  amalga  oshirmaslikka,  masalan,  hujjatlami 
ortiqcha  tasdiqlash  yoki  ko‘rishni  kamaytirishga  harakat  qilinishi 
kerak.  Chiqish  hujjatlarining  tayyorlangan  va  kelishilgan  loyihalari 
tashkilot  rahbariga  yoki  tarkibiy  boiinmalar  rahbarlari  tomonidan 
imzolanadi.
 
Muassasalar  rahbarlari  ko‘plab  ikkinchi  darajali  masalalami  hal 
qilishdan,  shu  jumladan,  bir  qator  hujjatlami  imzolashdan  ozod 

---

85
 https://studfiles.net/preview/360502/page: 15/
 
220
 
 
qilinishi  kerak.  Hujjatlaming  bir  qismini  imzolash  huquqi  tarkibiy 
boiinmalar  rahbarlari  va  mas’ul  ijrochilarga  topshiriladi,  bu  tarkibiy 
boiinmalar  va  lavozim  yo'riqnomalari  to‘g‘risidaginizomlarda  nazarda 
tutilgan  boiadi.  Bunday  tartib  ijrochilaming  mas’ulivatini  oshirishga 
yordam beradi va
 
219

---

 
hujjat  yuritishni  sezilarli darajada  osonlashtiradi. Imzolashdan  oldin 
ijrochi  hujjatning  to‘g‘riligini,  barcha  ilovalaming  mavjudligini,  zarur 
vizalarning mavjudligini tekshirishga majburdir.
 
Imzolangandan so‘ng hujjatlar ro‘yxatga olish va jo‘natish uchun 
yuboriladi. 
Hujjatni 
yuborishdan 
oldin 
ulaming 
to‘g‘ri 
rasmiylashtirilgan-  ligi  yana  bir  bor  tekshiriladi.  YA’ni  yuborilgan 
xatlami  qayta  ishlash,  saralash,  murojaat  qilish,  konvertlarga 
joylashtirish, kleylash, jo'natmalaming qiymatini aniqlash, ro‘yxatdan 
o‘tgan  pochta  uchun  registmi  tuzish  va  pochta  jo‘natmalariga  xat 
yozish kabilar amalgi oshiriladi.
 
Yuboriladigan  barcha  hujjatlar  qabul  qiluvchilar  manzillari 
bo‘yicha  saralanadi.  Doimiy  qabul  qiluvchilar  uchun  oldindan 
tayyorlangan  konvertlar  ishlatiladi,  ulaming  manzillari  tezkor 
ko‘paytirish  vositalari  bilan  chop  etiladi.  Agarda  hujjatlar  ikki  yoki 
uchta manzilga yuboriladigan boisa, ulaming har biriga yuboriladigan 
manzilni yozib chi?ish kerak. Hujjat bir vaqtning o‘zida to‘rtdan ortiq 
qabul  qiluvchilarga  yuborilganda,  habamomaga  ro‘yxat  tuziladi,  u 
hujjatning nusxalari bilan birga yuboriladi.
 
Hujjat  yuritish  madaniyatiga  ko‘ra  hujjatlar  imzolangan  kunga 
yuborilishi kerak, bulami АКТ vositalaridan telegrammalar va barcha 
shoshilinch aloqalar yordamida amalga oshiriladi.
 
Ichki  hujjatlar  quyidagi  bosqichlardan  o'tadi:  hujjat  loyihasini 
tayyorlash,  qayta  chop  etish,  muvofiqlashtirish,  ko‘rish,  imzolash, 
qabul  qiluvchiga  topshirish.  Shuning  uchun,  ulami  tayyorlash  va 
ro‘yxatga  olish  bosqichlarida  oiish  jarayonlari  chiquvchi  hujjatlar 
bilan bir xil va ijro bosqichida kimvchi hujjatlaming jarayonlari bilan 
mos keladi.
 
Biroq, ba’zi ichki hujjatlar o‘z yo‘nalishlariga ko‘ra ayrim alohida 
xususiyatlarga  ega  boiishi  mumkin.  Rasmiy  hujjatlar  (buyruqlar, 
farmoyishlar)  yuridik  boiim  orqali  oiadi.  Ba’zi  ichki  hujjatlar  idorada 
ro‘yxatga  olinadi,  ulaming  indeksatsiyasi  (aktlari,  bayonnomalar, 
buyruqlar)  mavjud  boiib,  ko‘pincha  nusxa  ko‘chirish-ko‘paytirish 
xizmatida  ko'paytiriladi  va  tarkibiy  boiinmalarga  yuborishni  talab 
qiladi.