*/ V /*v • •.* • j menejment nazariyasi 0‘quv qollanma 0‘zbekist0n respublikasi oliy va 0‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.
 
MENEJMENT MADANIYATINING ASOSIY ELEMENTLARI 
Boshqaruv  madaniyatini  takomillashtirish  -  uning  barcha  unsurlarini 
takomillashtirish demakdir.
 
Menejment madaniyatining asosiy elementlari quyidagilardir:
 
1.
 
boshqaruv bilimlari, tegishli fikrlash, his-tuyg‘ular vakayfiyat;
 
2.
 
bilim,  normalar  va  xulq-atvor  namunalarini  amalga  oshiriladigan 
boshqaruv va tashkiliy munosabatlar;
 
3.
 
ijodiy  xarakterga  ega  boigan  va  jamiyatning  qadriyatlarini  shaxsiy 
xatti-harakatlar  madaniyatiga  oikazish  imkonini  beruvchi  boshqaruv 
faoliyati;
 
4.
 
eng muhim huquqiy, axloqiy, tashkiliy, iqtisodiy va texnik
 
214 
meyorlar.
 

---

 
Tashkiliy madaniyat quyidagi elementlami o‘z ichiga oladi:
 
1.
 
E’tiqodlar-tashkilotda  nima  to‘g‘ri  ekanligi  haqida  xodimning 
fikrlarini hisobga olish;
 
2.
 
Tashkilotda  hukmronlik  qiladigan  qadriyatlar  tashkilotda  muhim 
ahamiyatga ega boigan narsalami aniqlaydi. -fadriyatlar ifodalanishi mumkin 
boigan sohalarga quyidagilar kiradi: odamlarga g‘amxo‘rlik qilish va ularga 
hurmatini  joyiga  qo‘yish,  iste’molchilarga  g‘amxo‘rlik  qilish,  tadbirkorlik, 
xizmatchilarga murojaat qilishda adolat va boshqalami o‘z ichiga oladi.
 
3.
 
Normalar-bu yozilmagan xatti-harakatlar qoidalari boiib, odamlarga 
qanday munosabatda boiishni va ulardan nimani kutishlarini o‘rgatadi.
 
4.
 
Xatti-harakatlar-odamlar  ish  jarayonida  va  boshqalar  bilan  o‘zaro 
munosabatlarda  o‘z  ishlarida  ishtirok  etadigan  kundalik  harakatlardir 
(shuningdek, muloqotda ishlatiladigan til).
 
5.
 
Psixologik  iqlim-bu  guruhning  ichki  aloqalarining  barqaror  tizimi 
boiib,  hissiy kayfiyat, jamoatchilik fikri  va faoliyat natijalari  bilan namoyon 
boiadi.  Tashkilotdagi  iqlim  -  odamlar  tashkilot  yoki  boiinmada  mavjud 
boigan  madaniyatni  qanday  qabul  qilishlari,  ular  haqida  o‘ylashlari  va  his 
qilishlaridir. Bu munosabatlami o‘rganish orqali baholanishi mumkin.
 
6.
 
Tashkiliy  iqlim.  Bu  makonni  jismoniy  tashkil  etish,  xodimlaming 
o‘zaro  muloqot  uslubi  va  mijozlar  va  boshqa  begonalarga  nisbatan 
xodimlaming xatti-harakati bilan yaratilgan umumiy tuyg‘u hisoblanadi.
 
Ushbu  komponentlaming  hech  biri  tashkilotning  umumiy  madaniyatini 
ifodalamaydi.  Biroq,  ular  birgalikda  tashkiliy  madaniyat  haqida  fikr 
yuritishga asos boiishi mumkin.
 
Tashkiliy  madaniyatlar turli yoilar bilan shakllantirilishi miunkin boisa-
da,  jarayon  odatda  bir  shaklda  yoki  boshqasida  quyidagi  bosqichlami  o‘z 
ichiga oladi:
 
1.
 
Ba’zi bir shaxs (asoschisi) yangi korxona yaratishga qaror qiladi.
 
2.
 
Ushbu  shaxs  boshqa  (yoki  undan  ko‘p)  asosiy  shaxsni  jalb  qiladi  va 
asoschining  g'oyalarini  tarqatadigan  asosiy  guruhni  yaratadi.  Shunday  qilib, 
guruhning barcha a’zolari bu g‘oyalarni qoilab-quvvatlab, ular usida ishlash 
mumkin, ular uchun xavf tug‘dirishi mumkin va ular buning uchun vaqt, pul 
va energiya sarflashlaydilar.
 
3.
 
Asosiy  guruh  zarur  mablagiami  qidirish,  patent  va  litsenziyalami 
olish, kompaniyani ro‘yxatdan oikazish, uning joylashuvini aniqlash,
 
215 
binolami ijaraga berish va hakazolar bilan shug‘ullanadilar.
 
4.
 
Ayni paytda boshqa shaxslar tashkilotga qo‘shilishadi va uning 
tarixi shakllana boshlaydi.
 
Tashkiliy madaniyatni shakllantirish ijtimoiy-psixologik muhitga, 

---

 
xodimlaming  xatti-harakatlariga  konstruktiv  ta’sir  ko‘rsatishga 
urinishdir.  Tashkilot  madaniyati  doirasida  muayyan  nuqtai-
nazarlami,  qadriyatlar  tizimini  yoki  tashkilot  xodimlarining  "dunyo 
modeli"ni  shakllantirib,  kerakli  xatti-harakatlarni  tahmin  qilish, 
rejalashtirish  va  rag‘batlantirish  mumkin.  Shu  bilan  birga,  ushbu 
tashkilotda o‘z-o‘zidan tashkil etilgan korporativ madaniyatni hisobga 
olish  har  doim  zarur  hisoblangan.  Ko‘pincha  biznes  muhitida 
rahbarlar  o‘z  korxonalarining  falsafasini  shakllantirishga  harakat 
qilishadi,  u  erda  ular  progressiv  qadriyatlar,  meyorlar  e’lon  qilishadi 
va ulaming istaklari va invetsitsiyalariga mos kelmaydigan natijalami 
olishadi.  Bu  qisman  sodir  boiadi,  chunki  sun’iy  ravishda  amalga 
oshiriladigan tashkiliy meyorlar va qadriyatlar mavjud boiganlar bilan 
ziddiyatga  olib  keladi  va  shuning  uchun  tashkilot  a’zolarining 
ko‘pchiligi tomonidan faol ravishda rad etiladi.