" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I


 - § .  D avlat  va  huquqning  vujudga  kelishi  t o 6g 6risidagi



Download 17,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet50/702
Sana02.01.2022
Hajmi17,78 Mb.
#307312
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   702
Bog'liq
Одилқориев Х.Т. Давлвт ва ҳуқуқ назарияси.Дарслик (1)

3 - § .  D avlat  va  huquqning  vujudga  kelishi  t o 6g 6risidagi

 

nazariyalarning  turli-tum anligi

Davlat  va  huquq  hodisalari  murakkab,  uzoq  tadrijiy  taraqqiyot  yo‘lini 

bosib  o ‘tgan.  Davlat  va  huquqning  vujudga  kelishi  va  rivojlanishi  jarayo­

nini  tushuntiruvchi  turli-tum an  nazariyalar  mavjud.  Davlat  va  huquq 

hodisalarining  vujudga  kelishi  va  taraqqiyotini  turli  tarzda  talqin  etilishi, 

quyidagilar  bilan  belgilanadi: 

birinchidan,

  davlat  va  huquqning  vujudga 

kelishi  jarayonining  o ‘zi  murakkab  va  serqirraligi; 

ikkinchidan,

  tadqi- 

qotchilarning  tafakkuri,  e ’tiqodi,  manfaatlari  va  boshqa  subyektiv  omillar 

bilan  bog‘liqligi; 



uchinchidan,

  u  yoki  bu  nuqtayi  nazarga  tayangan  holda 

davlat  va  huquqning  dastlabki  vujudga  kelishi  t o ‘g‘risidagi  masalani  buzib 

ko‘rsatishlaming  mavjudligi; 



to ‘rtinchidan,

  davlat  va  huquqning  vujudga

40



II  B O B .   DAVLAT  VA  H U Q U Q N IN G   V U JU D G A   KELISHI

kelishidan  keyin  o ‘tgan  vaqtning  uzoqligi,  faktik  materiallarning  saqlanib 

qolmaganligi1.

Davlat  va  huquqning  vujudga  kelishi  jarayonini  o ‘rganish  faqat 

nazariy  ahamiyatga  ega  b o ‘lmasdan,  shu  bilan  birga  siyosiy-amaliy 

ahamiyatga  ham  egadir.  Bu  davlat  va  huquqning  ijtimoiy  tabiatini, 

mohiyatini,  ularning  xususiyatlari  va  belgilarini  chuqurroq  tushunishga 

xizmat  qiladi.  Ularga  xos  bo‘lgan  barcha  funksiyalarni  aniq  belgilab  olish- 

ga,  ularning jamiyat  hayotidagi  o ‘rni  va  ahamiyatini  yanada  aniqlab  olish- 

ga  yordam  beradi.

Q adim da  vujudga  kelgan  davlatlarning  har  biri  o ‘ziga  xos  tarzda 

takrorlanmas  jarayonni  bosib  o ‘tgan.  Shunday  boMishiga  qaramasdan, 

olimlar  davlatlarning  vujudga  kelishida  ko‘p  takrorlanadigan  jihatlarni 

umumlashtirish  asosida  turli  t a ’limotlarni  ilgari  surganlar.  Eng  ko‘p  sub­

yektiv  fikr  aynan  davlat  va  huquqning  kelib  chiqish  jarayonini  talqin 

etishda  y o i   q o ‘yiladi.  Rus  olimi  G .F.Shershenevich,  davlat  va  huquqning 

vujudga  kelishini  tushuntiruvchi  ko‘plab  t a ’limotlar  mavjudligining 

sababini  tushuntiradi.  Uning  fikricha,  alohida  olimlar  uchun,  davlat 

haqiqatda  qanday  paydo  b o ‘lganligining  ahamiyati  yo‘q,  aksincha,  oldin- 

dan  kelib  q o ‘yilgan  fikmi  asoslash  uchun  lozim  b o ‘lgan  davlatning 

vujudga  kelish  yo‘lini  qanday  topish  mumkinligi  muhimdir.

Taniqli  davlatshunos  L.Gumplovich  ushbu  holatga  e ’tibor  qaratib, 

quyidagilarni  ta ’kidlaydi:  agarda  davlat  tushunchasi,  odatda  siyosiy  ten- 

densiyalami  ifodalash,  siyosiy  dasturlarni  tasvirlash  va  siyosiy  maqsadga 

erishish  uchun  bayroq  sifatida  xizmat  qilgan  bo ‘lsa,  davlatning  vujudga 

kelishi  t o ‘g‘risidagi  tarixiy  masalada  ham  xuddi  shunday  buzilishlarga  yo‘l 

q o ‘yilgan.  K o ‘p  hollarda  “oliy  g ‘o ya”lar  yo‘lida  u  buzilgan  holda  talqin 

etilgan.  Davlatning  vujudga  kelishi  to ‘g ‘risidagi  sof masala  muayyan  g‘oya 

ustida  qurildi,  m a ’lum  ehtiyojlardan  kelib  chiqib  izohlandi,  boshqacha 

qilib  aytganda,  muayyan  amaliy  va  axloqiy  motivlardan  kelib  chiqib 

tushuntirildi.  Ularning  talqinicha,  axloq  va  inson  qadr-qim m atini  saqlab 

turish  uchun  davlatning  haqiqiy,  tabiiy  kelib  chiqishini  yashirish,  buning

1  Общая  теория  государства  и  права.  Академический  курс  в  2-х  томах.  Отв.  ред.  проф.

М .Н .М арченко.  -   Том  1.  Теория  государства.  -   М .:  Издательство  «Зерцало»,  2000.  30-стр.

41



DAVLAT  VA  HU Q U Q   NAZARIYASI

o ‘rniga  ko ‘plar  uchun  maqbul  b o ‘lgan  biror-bir  qonuniy  va  insonparvar 

ta ’limotni  taqdim  etish  lozimdir.

Huquqshunoslik  adabiyotlarida  davlat  va  huquqning  vujudga  kelishi 

jarayonining  o ‘zi  turli-tum an  ekanligi  ta ’kidlanadi.  Bunda  bir  tom on dan, 

davlat  va  huquqning jamiyat  hayotida  ilk  paydo  b o ‘lish jarayonini  farqlash 

talab  qilinadi.  Bu  jamiyatda  hukm  surgan  davlat  va  huquqqacha  b o ‘lgan 

hodisa,  institut  va  muassasalarning  yemirilishi  asosida  davlat  va  huquq 

hodisalari,  institutlari  va  muassasalarining  shakllanish  jarayonini  ajratish 

lozim.


Ikkinchi  tom on dan,  oldin  amal  qilgan  lekin  qandaydir  sabablarga 

ko‘ra  ijtimoiy-siyosiy  sahnadan  ketgan  davlat-huquq  hodisalari,  institut­

lari  va  muassasalari  negizida  yangi  davlat-huquqiy  hodisalari,  institutlari 

va  muassasalarining  shakllanishi  va  rivojlanishi jarayonini  farqlash  kerak1.

Huquqshunoslik  adabiyotlarida  Qadimgi  Gretsiya,  Misr,  Rim  va 

boshqa  davlatlarda  ilk  davlat-huquqiy  tizimlari  jamiyatning  qullarga  va 

quldorlarga  bo‘linishi  negizida  vujudga  kelganligi,  0 ‘rta  Osiyo  va 

Rossiyada  esa  tom   m a ’noda  quldorchilik  tuzum i  mavjud  b o ‘lmaganligi, 

ularda  umumiy  yer  egaligiga  asoslangan  davlat  va  huquq  shakllanganligi 

e ’tirof etiladi.

Davlat  va  huquqning  vujudga  kelishi  ko‘p  jihatdan  insonlarning  tu r­

mush  tarzi,  dunyoqarashi  va  ehtiyojlari  tizimining  shakllanishiga  bevosita 

ta ’sir  ko'rsatgan  tabiiy  shart-sharoitlar,  iqlim,  tuproq,  suv,  hududning  suv 

havzalariga  yaqin  yoki  uzoqligiga  b o g liq   b o ‘lgan.  Shu  bilan  birga  har  bir 

avlod  o ‘tmish  ajdodlardan  boy  meros  olish  bilan  birga,  kelajak  avlodlarga 

muayyan  saboq  qoldiradi.  Shu  orqali  kelajak  ijtimoiy  hayotning  rivojla- 

nishiga  katta  ta ’sir  ko‘rsatadi.


Download 17,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   ...   702




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish