" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

Aflotun.

  Q o nunlar.  T oshkent.  «Yangi  asr  avlodi»,  2002.  75—76-betlar.

38

---

II  B O B .   DAVLAT  VA  H U Q U Q N IN G   VU JU D G A   KELISHI

Tashqi  harbiy  bosqinlardan  himoyalanish,  hududni  muhofaza  etish, 

ishlab  chiqarish,  sug‘orish  va  dehqonchilik  ishlarini  samarali  tashkil  etish, 

jam oaning  ichki  va  tashqi  aloqalarini  olib  borish,  diniy  urf-odatlarni 

amalga  oshirish,  ja m o a   a ’zolari  o ‘rtasida  vujudga  keluvchi  nizoli 

masalalami  hal  etish,  u m u m an   urug‘ni  boshqarish  kabi  m uhim   vazifalarni 

bajarish ja m o a   a ’zolari  orasidan  saylab  q o ‘yiladigan  oqsoqollarga  yuklatil- 

gan.

U rug‘  oqsoqolini  saylash,  uning  vazifalari,  unga  q o ‘yiladigan  talablar 

vaqt  o ‘tishi  bilan  o ‘zgarib  borgan.  Agarda  urug‘ning  ilk  shakllanish  davri­

da  urug"  oqsoqoli  etib  eng  kuchli  va  dovyurak  shaxs  saylangan  b o ‘lsa, 

keyinchalik  insonlarda  vujudga  kelgan  adolat,  ezgulik,  yaxshilik  tuyg‘ulari 

ostida,  urug1  oqsoqoli  sifatida  eng  aqlli,  adolatparvar,  tajribali  kishi  say- 

lanadigan  b o ‘lgan.

Oqsoqolni  saylash,  oldingisini  vazifasidan  olishda  urug1  a ’zolari  orasi- 

da  ziddiyatlar  kelib  chiqmagan.  Sababi,  birinchidan,  hech  bir shaxs  o ‘zini 

u m g ‘dan  tashqarida  turm ush  kechirishini  ta sa w u r qilmagan;  ikkinchidan, 

oqsoqol  lavozimi  hech  qanday  imtiyoz  bermagan.  Oqsoqol  oddiy  a ’zolar 

kabi  m ehnat  qilishi,  shuning  uchun  ulush  olishi  lozim  bo 'lgan1.  Oqsoqol 

hokimiyati  faqat  uning jismoniy  kuchi,  dovyurakligi  (dastlabki  davrlarda), 

tajribasi  va  aql-zakovatiga  (keyingi  davrlarda)  tayangan.

Jam oa  uyushmalarining  yiriklashuvchi  tabiat  injiqliklarini  yengishda, 

m ehnatning  yanada  takomillashgan  shakllarini  qoMlashda,  q o ‘shni  qabi­

lalar tazyiqidan  himoyalanish  hamda  ularga  hujum  qilishda  yangi  imkoni- 

yatlarni  vujudga  keltirdi.  Qabilalar  ittifoqi  vujudga  kelishi  mehnatning 

yangi  usul  va  qurollarini  o ‘zlashtirishni  tezlashtirdi.

Qabilalar  tegishli  urug‘  oqsoqollaridan  iborat  b o ig a n   oqsoqollar  ken- 

gashi  tom onidan  boshqarilgan.  Kengash  qabila  boshlig‘ini  saylov  asosida 

saylagan.  Qabila  b o sh lig l  lavozimi  ham  doimiy  boNmasdan,  muayyan 

m uddat  bilan  belgilangan.  Qabilalar  ittifoqi  qabila  boshliqlari  kengashi 

tom on id an   boshqarilgan.  U lar  o ‘z  oralaridan  bir  yoki  ikki  nafar  ittifoq 

boshliglni  saylaganlar.

0 ‘zbekiston  hududida  ham  shunday  yirik  uyushmalarning  vujudga

1 Общая  теория  права  и  государства:  У че б н и к/  Под  ред.  В.В.Лазарева.  —  2-е  изд.,  перераб.  и

доп.  -   М.:  Ю рист,  1996.  С.53.

39

---

DAVLAT  VA  H U Q U Q   NAZARIYASI

kelganligini,  bu ndan  5—6  ming  yil  oldin  Xorazm  vohasida  cVsha  davr 

uchun  o ‘ta  yirik  b o ‘lgan  su n ’iy  sug‘orish  kanallarining  qurilganligi  isbot- 

laydi.