" s h a r q " n a sh r iy o t -m a t b a a a k s iy a d o r L ik k o m pa n iy a si bosh t a h r ir iy a t I

huquq  normasi  —

  b a rc h a   h u q u q   subyektlari  u c h u n  

majburiy  b o ‘lgan,  davlat  to m o n id a n   o ‘rnatilgan  yoki  m a ’q ullangan,  ijti­

m oiy  m u n o s a b a t  q atnashchilarining  h u q u q   va  m ajburiyatlarini  o ‘zida  ifo- 

dalagan  x atti-h ara k at  qoidasi,  xulq -atv o r  m ezonidir.

Huquq  normasida jam iyatning,  xalq  hayotining m oddiy shart-sharoit-

 

lari  bilan  belgilanadigan  erki,  ifodasi,  m anfaatlari  ifodalanadi.

  H u q u q  

norm asi  shaxslarning  bir-biri  bilan  b o ‘ladigan  o ‘zaro  m u n o s ab atlarid a 

q anday  x atti-h ara k at  m odeliga,  n a m u n asig a  rioya  etishlari  lozimligini, 

y a ’ni  qaysi  h arakatlarni  sodir etish  m u m k in   yoki  q an d ay   xatti-h ara k atla rn i 

sodir  etm aslik  kerakligini  k o ‘rsatadi.  S hu  m a ’n o d a   h u q u q   norm asi  xulq- 

atvorning  huqu q iy   m ezo n i  sifatida  m a y d o n g a   chiqadi.  U n in g   tartibga 

soluvchi  vosita  sifatidagi  aham iy ati  shundaki,  m u a y y an   h u q u q   subyekti 

(xususan  shaxs,  organ,  m uassasa)  o ‘z  harak a tid a  h u q u q   n o rm a s id a   m us-

258

---

XII  B O B .   H U Q U Q   N O R M ASI

ta h k a m la n g a n   qoidaga  rioya  etadi  yoki  boshqa  h u q u q   subyektidan  huquq 

n o rm a s id a   belgilangan  tegishli  x a tti-h ara k atn i  sodir  etishni  talab  qiladi. 

Basharti,  belgilangan  huqu q iy   q o id a  bajarilm asa,  huquqb u zarg a  nisbatan 

davlat  t a ’sir  chorasi  q o ‘llaniladi.

H u q u q   subyekti  h u q u q   n o rm a s id a   belgilangan  x atti-h ara k at  m e ’yori- 

ga  rioya  qilgan  h o la td a  h u q u q   norm asi  x atti-h ara k at  o ‘lchovi,  faoliyat 

m e z o n i  sifatida  n a m o y o n   b o ‘ladi.  H u q u q   n o rm asid a  belgilangan  qoida 

b uzilganida  esa,  u  h u q u q   subyektining  harakatiga  b a h o   berish  vositasi 

sifatida  n a m o y o n   b o i a d i .

H u q u q   ijtimoiy  m u n o s a b a tla rn i  q a t’iy  tartibga  solish  salohiyati  tufayli 

katta  tarbiyaviy  aham iyatga  ega,  shu  bois  h u q u q   norm asi  h u q u q   buzilishi 

h o lla rin in g   o ld in i  olishga  x iz m a t  qiladi.  C h u n k i  h u q u q   subyekti 

to m o n id a n   q o n u n d a   belgilangan  h u q u q iy   x a tti-h a ra k a t  qoidasini  buzish, 

m u q a rr a r   ravishda  unga  nisbatan  t a ’sir  chorasining  q o ‘llanishiga  olib  kela- 

di.

H u q u q   n o rm asi  —  ijtimoiy  n o rm a la rn in g   alohida  turi  b o ‘lib  u  boshqa 

ijtim oiy  n o rm a la rd a n   (m asalan,  axloqiy,  diniy,  korporativ  n o rm a la rd a n ) 

b ir  q a to r jih atlari  bilan  ajralib  turadi.  A w a la m b o r,  h u q u q   norm asi  u m u ­

m iy  xususiyatga  ega.  U   ijtimoiy  m u n o s a b a t  q atnashchilarining  barchasiga, 

u larning  xohish-istagiga  b o g ‘liq  b o ‘lm agan  h o ld a  tegishli  b o ‘ladi.  Y a ’ni, 

ijtim o iy   m u n o s a b a t la r n i n g   m a ’lu m   b ir  toifasiga,  tu rig a  te gishlidir 

(m asalan,  b itim la r  tuzish,  pensiyaga  chiqish  tartibi,  n ik o h d a n   o ‘tish  va 

hokazo).