|
Norm ativ hujjatlarning vaqt bo'yicha am al qilishi
q o n u n yoki boshqa
huquqiy hujjatning yuridik kuchga kirish va uni y o ‘qotish vaqtini anglata-
di. H a r bir davlatda q o n u n va b o sh q a norm ativ hujjatlarning m a tb u o td a
e ’lon qilinishi va kuchga kirishi tartibi t o ‘g ‘risidagi n o rm a la r am al qiladi.
0 ‘zbekistonda q o n u n la rn i m a tb u o td a e ’lon qilish va yuridik kuchga
kiritish tartibi maxsus q o n u n c h ilik hujjatlari bilan belgalangan. X ususan,
0 ‘zbekiston Respublikasining q o n u n la ri, davlat hokim iyati respublika
organlarining h u quqiy hujjatlari qabul qilinganidan (im zo lan g a n id an )
s o ‘ng o ‘n k u n d a n kechiktirm asdan o ‘zbek, rus va q o ra q a lp o q tillarida
n ash r etiladi, ayni vaqtda radio va televideniye orqali e ’lon qilinishi h a m
m u m k in . Q o n u n la r 0 ‘zbekiston P rezidentining imzosi bilan e ’lon qilin a
di.
Q o n u n la r, Oliy Majlis p ala ta la rin in g b o s h q a q arorlari “ A xbo-
r o t n o m a ”da n a s h r etilgandan s o ‘ng 10 kun o ‘tgach, b u tu n respublika
h u d u d id a kuchga kiradi. X uddi m a n a shu hujjatlar rasmiy m a tb u o t o rg an -
lari ( “ Xalq s o ‘z i” , “ Н а р о д н о е с л о в о ” , “ Э р к и н Қ а р а қ а л п а қ с т а н ” va
“ Вести К а р а к а л п а к с т а н а ” gazetalari)da bosilib c h iq q a n id a n keyin 10
kun o ‘tgach yuridik kuchga kiradi. N o rm a tiv m a z m u n g a ega b o ‘lm agan
hujjatlar u lar qabul qilinib, m a tb u o td a e ’lon qilingan k u n d a n boshlab
kuchga kiradi. Albatta, bu u m u m iy qoidadir. Biroq q o n u n chiqaruvchi
organ vaziyatga qarab boshqa m udda tlarn i belgilashi h am m um kin.
A gar m uayyan q o n u n n i kuchga kiritish tartibi t o ‘g ‘risidagi qaro rd a
b o s h q ach a m u d d a tla r belgilangan b o ‘lsa, q o n u n n a s h r etilgach, y u q o rid a-
252
XI B O B . HU Q U Q IJO D KO R LIG I
gi m u d d a td a em as, balki p a rla m e n t q arorida k o ‘rsatilgan m u d d a td a k u c h
ga kiradi. M asalan, 0 ‘zbekiston Respublikasining Jin o y at kodeksi va
M a ’m u riy javobgarlik t o ‘g ‘risidagi kodeksi 1994-yil 2 4 -sen tab rd a qabul
qilinib,
1995-yil
1-apreldan boshlab kuchga kiritilgan; 0 ‘zbekiston
R espublikasining Soliq kodeksi 2007-yil 2 5 -d ek ab rd a qabul qilinib, 2008-
yil 1 -y a n v a rd a n e ’tib o ra n kuchga kiritilgan; Bojxona kodeksi 1997-yil 26-
dek ab rd a qabul qilinib, 1998-yil 1 -m artd an kuchga kiritilgan.
O d a td a , kodekslar va b o sh q a katta h ajm dagi q o n u n la r qabul qilin
g a n id a n boshlab k u chga kirgunicha bir n e c h a oy vaqt o ‘tadi. Bunday
m u d d a t belgilanishiga sabab tegishli ijtim oiy-iqtisodiy shart-sh aro itn i
vujudga keltirish, tashkiliy-tayyorgarlik ishlarini am alga oshirish u c h u n
vaqt va im kon iy atn in g z a ru r b o ‘lishidir. Bu davr ichida q o n u n n i hayotga
joriy etish m e x an izm i tarkibiga kiruvchi q o n u n osti hujjatlar (farm on,
h u k u m a t qarori, n iz o m va y o ‘riq n o m alar) ishlab chiqilib qabul qilinadi.
Z a r u r b o ‘lsa, tashkiliy-institutsional tu z ilm alar tizim i vujudga keltiriladi
va hokazo.
B a’zi n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar m a tb u o td a e ’lon qilingan k u n d a n
boshlab kuchga kiradi. Bu h a q d a tegishli k o ‘rsatm a q o n u n n i k u chga kiri
tish tartibi t o ‘g ‘risidagi q a ro rd a n a z a rd a tutilgan b o ‘ladi. A m aliyotda
q o n u n c h ilik hujjatlarini b o s q ic h m a -b o sq ic h qabul qilib, shu zaylda k u c h
ga kiritish hollari h a m u c h ra b turadi. M asalan, 0 ‘zbekiston Respublikasi
F u q aro lik kodeksining b irinchi qismi 1995-yil 2 5 -d e k a b rd a qabul qilindi,
F u q aro lik kodeksining ikkinchi qismi esa 1996-yil 29-avgustda qabul
qilinib, h a r ikkala qism 1997-yil 1 -m a rtd a n boshlab kuchga kirdi.
P rezid e n t fa rm o n larid a ularni k u chga kiritishning turli shakllari q o ‘llani-
ladi. M asalan, fa rm o n la r m a tn id a sh u n d a y q oidalar uchraydi: “ F a rm o n
im zo lan g a n v aq td an k u chga kiritilsin” , “ F a r m o n m a tb u o td a e ’lon qilin
g a n k u n d a n boshlab kuchga kiritilsin” , “ F a r m o n qabul qilingan v aq td an
boshlab kuchga kiritilsin” . K uchga kiritishning b u n d a y shakllari boshqa
turdagi n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlarga h a m xosdir.
R e fe re n d u m d a qabul qilingan q o n u n n i e ’lo n qilish va kuchga kiritish
tartibi “ R e fe re n d u m t o ‘g ‘risida”gi q o n u n d a belgilangan:
“ R e f e r e n d u m
n a tija la rin i
r e f e r e n d u m
o ‘tk a z u v c h i
M a rk aziy
253
DAVLAT VA H U Q U Q NAZARIYASI
Komissiya ovoz berish tugaganidan keyin o ‘n k u n d a n k echiktirm ay
om m av iy axborot vositalari orqali 0 ‘zbekiston Respublikasining aholisiga
m a ’lum qiladi. R efere n d u m o ‘tkazuvchi M arkaziy K om issiyaning q a r o r
lari ustidan bu q a ro rla r qabul qilingan k u n d a n boshlab b ir hafta ichida
0 ‘zbekiston Respublikasining Oliy sudiga shikoyat qilinishi m u m k in ” .
N o r m a tiv -h u q u q iy hujjatlarning k u chga kirish va a m a ld a b o ‘lish v a q
tini an iq belgilash m u h im aham iyatga ega. C h u n k i u lar belgilangan v a q t
d a n boshlab so‘zsiz bajarilishi lozim. Bu q o n u n ustuvorligi prinsipini h a
yotga joriy etish bilan b o g ‘liq. Q o n u n orqaga qaytish kuchiga ega em as,
degan talab q o n u n chiqarilgunga q a d a r vujudga kelgan h a m d a mavjud
b o ‘lgan harakat va m unosabatlarga tatbiq etilm aydi, degan m a ’noni
anglatadi. Biroq b u u m u m iy yuridik a k s io m ad an ikki h o la td a istisno bor:
birinchisi,
agar q o n u n yoki norm ativ hujjatning o ‘zida, u larning orqaga
qaytish kuchi k o ‘rsatilgan b o i s a ;
ikkinchisi,
agar q o n u n d a sodir etilgan
x a t ti- h a r a k a t u c h u n ja z o q o i l a s h t o ‘xta tilgan b o ‘lsa yoki ja z o n i
yengillashtirish k o ‘zda tutilgan b o ‘lsa, q o n u n orqaga qaytish kuchiga ega.
Q o n u n va boshqa n o rm a tiv -h u q u q iy hujjatlar quyidagi u c h asosga
k o ‘ra am al qilishini t o ‘xtatadi:
a ) n o rm ativ hujjatning am al qilishi belgilab q o ‘yilgan m u d d a t tugagan
b o ‘lsa;
b)
davlat vakolatli organining n orm ativ hujjatni b e k o r qilish t o ‘g ‘risi-
d a qarori b o i s a yoki eskisining o ‘rniga kelayotgan yangi qabul qilingan
norm ativ hujjatda b u haq d a k o ‘rsatilgan b o i s a ;
v) ilgari a m ald a b o i g a n n o rm ativ hujjatni alm ashtiruvchi yangi n o r
m ativ hujjat qabul qilinsa.
O d atd a, eskirgan norm ativ hujjatni b e k o r qilish yoki k uchini y o ‘q o t-
g an d eb topish h aqida m axsus q a ro r qabul qilinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
