§. Qutblanish tekisligining magnit maydoni taʼsirita aylanishi

3 = — mw²_m 4- R^ eV - eV₀ (176.2) YA
munosabatdan aniqlash mumkin, bu yerda V₀~P!e—chiqish poten- YA siali. YA
Fotoeffekt hodisasida elektron oladigan energiyani (176.2) YA munosabat yordamida aniqlash mumkin. Lenard va boshqalarning YA tekshirishlari quyidagi juda muhim qonunni topishga imkon ber- YA di: elektron qabul qiladigan energiya na tushayotgan yorug‘likning YA intensivligiga, na yoritilayotgan moddaning tabiatiga, na uning YA temperaturasiga bog‘liq emas; bu energiya tushayotgan monoxromatik YA yorug‘lykning chastotasigagyna bog‘liq bo‘lib, chastota ortishi bilan YA ortib boradi. , . J .. 2".^, YA

177. 
     §. Eynshteyn tenglamasi. Yerug‘lik kvantlari gipotezasi
     

Yuqorida t'ilga olingan qonun tajrybada sifat jihatidan aniqlangan davrdayoq Eynshteyn (1905 y.) yorug‘lik taʼsirida ozod bo‘lgan elektron oladigan energiya bilan bu yoruglik chastotasi o‘rtasidagi miqdoriy bog‘lanishni nazariy tomondan asoslab ber- di. Eynshteyn nazariyasiga muvofiq, fotoeffekt qonuni quyidagi ko‘rinishda yozilishi kerak:
£ = ^mw^ + P^eV + P = hv, (177.1)
bu yerda h — 6,6-10“³⁴ /Q*s— kvantlar nazariyasining Plank tak- lif silgan doimiysi.
Eynshteynning fikricha, elektron olgan butun energiya unga yorug‘lik tomonidan maʼlum hv porsiya sifatida keltiriladi va uni elektron butunlay «o‘zlashtiradi”; bu porsiyaning kattaligi yorur- lik chastotasiga bog‘liq бўлади' yorug‘lik kvanta). Shunday kilib, elektron katod moddasining atomlaridan energiya olmaydi, nati- jada moddaning tabiati 8 energiyani aniqlashda hech qanday aha- miyatga ega bo‘lmaydi.
Kvantning energiyasi elektronlarning issiklik energiyasidan kup marta katta va shu sababli jism temperaturasining o‘zgarishi chiqayotgan elektronlarning tezliklariga juda kam taʼsir ko‘rsa- tishi kerak (haqiqatan ham, fotoeffekt bo‘yicha oxirgi yillarda o‘tkazilgan tajribalarda shunday zaif taʼsir bor ekanligi aniq- landi). Eynshteyn nazariyasidan foydalanib to‘yinish fototoki kuchining yorug‘lik oqimiga proporsional bo‘lish sababini ham tu- shuntirish qiyin emas. Haqiqatan ham, yorug‘lik oqimi vaqt birli- gida sirtga tushayotgan yorug‘lik kvantlarining miqdori bilan aniqlanadi, sirtdan chiqayotgan elektronlarning soni esa tushayotgan kvantlarning soniga proporsional bo‘lishi kerak; tajriba- ning ko‘rsatishicha. tushayotgan kvantlarning kam qismigina o‘z energiyasini ayrim elektronlarga beradi, qolgan kvantlar o‘z energiyasini butun metallni sizdirishga sarflaydi.
Eynshteynning nazariy formulasi o‘n yildan so‘ng (1916 y.) Milliken tajribalarida ajoyib ravishda tasdiqlandi. Milliken tomonidan 176-§ dagi sxemani turli eksperimental ehtiyotkorlik choralarini ko‘rish (metall sirtini vakuumda tozalab turish, apparaturaning turli qismlari o‘rtasidagi kontakt potensiallar farqini hisobga olish va xrkazolar) natijasida murakkablashti- rib o‘tkazilgan o‘lchashlar bir necha metallarda V bilan v o‘rtasida katʼiy chiziqli bog‘lanish bor ekanligini ko‘rsatdi (32.5-rasm). Urganilgan bir necha metallar (Na, Mg, Al, Si) uchun chizilgan to‘g‘ri chiziqlarning og‘ish burchagini hisoblab. h doimiyning qiymati aniqlangan edi. O‘lchash natijasida topilgan o‘rta qiymat h — 6,67-10^—34 j • s bo‘lib, boshqa tur tajribalarda aniqlangan qiymatlar bilan bir xil bo‘ldi.
Keyinchalik bu usul yaxshilanib, yanada aniqroq qiymatlar⁶ to- pildi (y = 6,658 • 10^-34 J • s, P. I. Lukirskiy, 1928 y., sferik kondensator usuli, q. 176-§).
Millikenning o‘lchash natijalaridan foydalanib Eynshteyn formu lasi yordamida chiqish ishini hisoblab topish mumkin. Chastota- ning V — 0 mos keladigan v = v₀ qiymatini, yaʼni Milliken to‘g‘ri chizig‘ining (q. 32.5-rasm) abssissalar o‘qi bilan kesishiщ nuqta- sini topamiz: R ~ /zv₀.
Shunday qilib, metallni chastotasi v₀ ga teng (yoki undan ki- chik) yorug‘lik bilan yoritsak, w = 0 bo‘ladi, yaʼni maʼlum tezlash- tiruvchi maydon mavjud bo‘lgan holda xam elektron lar metall dan chiqmaydi. Shu sababli yuqorida ko‘rsatilgan tarzda aniqlangan v₀ chastota (yoki unga mos X_o = cjv₀ to‘lqin uzunligi) chegaraviy chastota (fotoeffektning qizil chegarasi) deb ataladi. Metall elektr jihatdan qancha musbat bo‘lsa, yaʼni u o‘z elektronlarini qancha yengil chiqarsa, bu chegara uzun to‘lqinlar sohasiga shuncha suriladi. Masalan, ishqoriy metallarning chegaraviy chastotasi ko‘rinadigan nurlar sohasida bo‘lgani xrlda ko‘pchilik boshqa metallarning bu chegarasi ultrabinafщa nurlar sohasida bo‘ladi. Metallda aralashmalar bo‘lganda, masalan, gazlarning metalldagi eritmasi bo‘lganda ko‘p hollarda elektronlarning chiqishi ancha yengillashadi va bunda chegara uzun to‘lqinlar sohasiga suriladi. Quyidagi jadvalda imkoniyati boricha toza bulgan. bir necha metall- ning «qizil chegaralari» siymatlari berilgan:

Metall	K	Na	Li	Hg	Fe	Ag	Au	Ta
nm	550,0	540,0	500,0	273,5	262,0	261,0	265,0	305,0