“ пул ва банклар

 
 
5-МАВЗУ: ПУЛ МАССАСИ ВА ПУЛ АГРЕГАТЛАРИ 
 
РЕЖА: 
5.1. Пул массаси тушунчаси, унинг моҳияти ва таркиби. 
5.2. Муомала учун зарур пул миқдорини аниқлаш. 
5.3. Пул мультипликатори ва унинг моҳияти. 
5.4. Ривожланган ва ривожланаётган давлатларда пул агрегатлари 
ва уларнинг таркиби. 
 
5.1. Пул массаси тушунчаси, унинг моҳияти ва таркиби. 
 
из олдин мавзуларда кўрганимиздек ва кейинги мавзуларда ҳам 
бевосита кўриб ўтадиган пул назарияларига кўра, пул таклифидаги 
ўзгаришлар фоиз ставкаси ва инфлация даражасига бевосита таъсир 
қилади. Иқтисодиётга таъсири туфайли пул таклифини аниқлаш муҳим 
аҳамиятга эга. Уни ким назорат қилади? Уни ўзгаришига нималар сабаб 
бўлади? Уни яхшилаш учун қандай тарзда назорат қилиш керак? Ушбу ва 
кейинги бўлимларда пул таклифи жараёнини махсус асослар орқали изоҳлаб 
берамиз ва юқоридаги саволларга жавоб бериб ўтамиз.
Б 

---

Пул массаси- юридик ва жисмоний шахсларга ҳамда давлатга 
тегишли бўлган нақд ва нақдсиз кўринишдаги пул маблағларининг 
йиғиндисидир.
Пул муомласини ташкил қилиш ва тартибга солиш бир нечта омилларга 
асосланади: 
1. Ана шундай муҳим омиллардан бири пул-товар муносабатларининг 
мавжудлиги ҳисобланади. 
2. Яна бир омил пул маблағларининг товарсиз ҳаракатланиши 
ҳисобланади.
3. Пул муомласининг меёрий ҳуқуқий асосларининг мавжудлиги.
4. Пул муомаласини ташкил қилувчи ва тартибга солувчи 
институтларнинг мавжудлигидир. Одатда пул муомласини Марказий банк 
томонидан ташкил қилинади ва тартибга солинади. Лекин пул муомналасини 
ташкил қилишда банк тизимининг 2-чи поғонасида турувчи тижорат 
банклари рол ўйнайди. 
Пул таклифи жараёнини тушунишнинг биринчи босқичи банклардаги 
депозитларни ўрганиш ҳисобланади, чунки депозитлар пул таклифининг 
катта таркибий қисмларидан бири ҳисобланади. Ушбу мавзуда банкларнинг 
депозит сиёсати ва улар билан боғлиқ операциялари ёритилган. 
Пул таклифи жараёнидаги 3 та асосий субъектлар: 
1.
Марказий банк-ҳукумат вакили ҳисобланиб, банк тизимини 
назорат қилишга ва монетар сиёсатни ташкил этишга жавобгар; АҚШда 
Федерал Захира Тизими. 
2.
Банклар (депозитарий институтлар)- аҳоли ва ташкилотлардан 
депосит қабул қилувчи ва қарз берувчи ташкилотлар: тижорат банклари, 
кредит ассоциациялари, махсус жамғарма банклар ва кредит уюшмалари. 
3.
Депозиторлар-банкларга депозит қўйган юридик ва жисмоний 
шахслар. 
Ушбу 3 субъектнинг орасида Марказий банк асосий ролни ўйнайди.
Фед.нинг операциялари ва монетар сиёсати унинг балансида, активлар 
ва мажбуриятлар ҳолатида акс этади. Ҳозир биз пул таклифи жараёнини 
тушунтириш билан боғлиқ бўлган операцияларни келтирамиз
57
.