“ пул ва банклар

Пулга бўлган спекулятив талаб. 
Пулга талабнинг Кейнсчиликнинг спекулятив моделига биноан аҳоли ўз 
бойлигини фақат пул кўринишида (агар кутилаётган даромад 
облигациялардан, пулдан кутилаётган даромаддан камроқ бўлса) ёки 
42
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 453

---

облигация кўринишида (даромаднинг тескари муносабатда) бўлса, 
фақатгина бу икки кўрсаткични тенглигида (жуда кам ҳолларда) аҳоли 
активларни икки кўринишда сақлайди. Бундан келиб чиқадики, Кейнснинг 
модели таҳмин қиладики, деярли ҳеч ким облигацияни ҳам пулни ҳам қадр 
қийматини сақлаб қолиш учун бир вақтда ишлатмайди. Кейнс назариясида 
камдам кам учрайдиган активларнинг диверсификацияси ва кўплаб 
тадқиқотларга асосланиши, бу пулга бўлган спекулятив талаб 
назариясининг қаттиқ танқидга учрашига сабаб бўлди. 
Кейнчилик ёндашувидаги камчиликларни енгиш учун Тобин спекулятив 
пулга талаб моделини ишлаб чиқди, таҳминларга асосланган, қайсики 
молиявий актив портфелинининг структурасини аниқлашда аҳоли фақат 
кутилаётган даромадни эмас, балки шу билан бирга бу активнинг бошқа 
актив билан таққослагандаги рискини ҳисобга олади. Тобин таҳмин қилдики 
кўпчилик таваккалчилик қилмайди ва камроқ даромад олиб келиш 
кўринишида активларни ушлашади. Муҳими пул даромади аниқ (Тобин 
таҳмин қилардии у нолга тенг). Шунинг учун агар облигациялардан 
кутилаётган даромад пулдан кутилаётган даромаддан юқорироқ бўлса ҳам 
одамлар бойлигини пул кўринишида сақлашади чунки облигациялар юқорироқ 
рискка эга бўлган активдир. 
Тобин моделидан келиб чиқадики, риск даражасининг молиявий 
активлар портфелида пуллар ва облигациялар сақлашни диверсификация 
қилиш орқали пасайтириши мумкин. Тобин модели Кейнс моделига нисбатан 
асослироқ чунки иқтисодий агентларнинг сай ҳаракатини аниқроқ 
ифодалайди. 
Аммо Тобин Кейнснинг пулга спекулятив талабининг камчиликларини 
тўлиқ ҳал қила олмади. Ҳатто пулга спекулятив талаб борлиги шубҳа 
уйғотади. Нима агар нолевой
 
рискли активлар мавжуд бўлса ( пулга ўхшаш) 
аммо юқори даромадли? Шу ҳолатда пулга спекулятив талаб бўлиши 
ўриннли бўладими? Йўқ, чунки аҳоли пулни эмас бу активни сақлашни 
истайди. Натижада молиявий актив потрфели даромади ортади ва риск 
ортмайди. Аммо бундай векселлар мавжудми америка иқтисодиётида? Ҳа, 
АҚШ ғазна векселлари ва бошқа активлар дефолт риски ва пул даромади 
билан алоқаси йўқ. Ундай бўлса нега жамғармани нақд пул кўринишда 
сақлаш лозим(трансакцион мотив ва эҳтиёткорлик мотивини ҳисобга 
олмаган ҳолда)?
Тобин модели буни тушунтирмаса ҳам нега аҳоли жамғармасини нақд 
пул кўринишида сақлайди, бу қандай қилиб иқтисодий агентлар активларни 
танлашида яхшироқ тушунишга ёрдам беради. Тобин модели активларни 
баҳолаш назариясида ва активларнинг молиавий портфелини тузишда( у ёки 
бу активларни сотиб олишда қарор қабул қилишда)янги босқич бўлди.
Кўрганимиздек Кейнснинг тарафдорлари пулга талабнинг учта турини 
яхшироқ тушунтириб беришга ҳаракат қилишди (трансакционлик бўйича , 
эҳтиёткорлик ва спекулятив бўйича). Кейс томонидан асосланган пулга 
спекулятив талабини қисман такомиллаштиришга эришилди чунки бундай 
талаб мавжудми ёки йўқми деган савол пайдо бўлади. Аммо трансакцион ва 
эҳтиёткорлик талаби бу икки таркибни фоиз ставкасига нисбатан тескари 
боғлиқликни кўрсатади. Бу Кейнс айтганаларини исботлайди яъни пулга 
талаб фоиз ставкага боғлиқ бундан келиб чиқадики пулнинг айланаиш 

---

тезлиги доимий эмас ва номинал даромад фақатгина пул массаси билан эмас 
балки бошқа факторлар билан ҳам боғлиқ.
43