“ пул ва банклар

 
3.7.Фридманнинг пулнинг замонавий миқдорий назарияси 
1956 йилда Милтон Фридман “Пулнинг миқдорий назарияси: янги 
версияси” машҳур китобини чоп этган, шунга қарамасдан, И.Фишернинг бу 
ишида миқдорий назарияси ишига суянган бўлса ҳам, унинг пулга талаб 
назарияси И. Фишерга нисбатан М.Кейнсга кўпроқ ўхшайди. 
Унинг ўтмишдошлари каби Фридман пулни сақлаш мотивларини 
ўрганди. Уларни изчил ўргангандан кўра Кейнсга ўхшаб, у шунчаки таҳмин 
қилдики ҳар қандай актив учун пулга талаб ўша факторлар билан 
аниқланади. Кейин Фридман талаб назариясини активлар ва пулга қўллади. 
Активларга талаб назариясига биноан, пулга талаб пулдан кутилаётган 
даромадга нисбатан бойлик ҳажмига ва кутилаётган бошқа активларнинг 
даромад олиб келишига боғлиқ. Кейнс каби, Фридман тан олдики малум 
миқдорда пул қолдиқларини ҳақиқий кўринишда ушлаб туришга ҳаракат 
қилишади. Шунинг учун Фридман пулга талабни қуйидагича ифодалади : 
𝑀
^=/(Йп,
+
 п ̴
р
м<
ре
 ̴
р
м<
п,
 ̴
р
м) 
Бу эрда М
д
/П ҳақиқий пул қолдиқларига бўлган талаб, Й – бойлик 
даражаси, Фридман бўйича доимий даромад деб номланади( жорий 
дисконтланган турар нархи келгуси барча даромадларнинг ёки 
соддалаштирилганда кутилаётган ўртача узоқ муддатли даромад) ,Ƨ
м
пуллардан кутилаётдан даромад, Ƨ
б
облигациялардан кутилётган даромад, Ƨ 
оддий акциялардан кутилаётган даромад, инфлясиянинг кутилаётган ўсиши. 
Тенглама остидаги белгилар кўрсатадики, пулга бўлган талаб билан ва унга 
мос 
ўзгарувчилар 
билан орасидаги қандай 
боғланиш 
борлигини 
кўрсатади:тўғри (+) тескари (-). Фридман назариясидаги пулга талаб 
омилларини ва уларнинг аҳамиятини кўриб чиқамиз. 
Малум бўлишича активларга талаб бойликка тўғри боғланиш, шунинг 
учун ҳам пулга талаб доимий даромадга тўғри боғланишдир( бойлик 
даражаси Фридман бўйича). Қайсики (+) белги билан белгиланган Й
п
 
ўзгарувчи остида. Доимий даромад (кутилаётган ўртача узоқ муддатли 
даромад) одатдагига қараганда қисқа муддат ичида анча кам тебранади, 
чунки унинг кўплаб ўзгаришлари вақтли ҳарактерга эга. Масалан, иқтисодий 
ўсиш пайтида даромадлар тез ортади, аммо бу ҳодиса вақтинчалик ва 
ўртача узоқ муддатли даромад унчалик ўзгармайди. Бундан келиб чиқадики, 
юқори фаоллик пайтида доимий даромад жорий вақтга нисбатан унчалик 
сезиларли даражада ортмайди. Ретсессия даврида жорий даромадларнинг 
камайиши кучли бўлади, аммо бу вақтинчалик ҳарактерга эга, Шунинг учун 
ўртача кутилаётган узоқ муддатли даромад жорийдагига қараганда 
унчалик камаймайди. Доимий даромаднинг пулга бўлган талаб омилларидан 
бири деб қараб шундай хулосага келамизки пулга талаб қисқа мудатли 
иқтисодиётдаги тебранишларда унчалик ўзгармайди. 
Аҳоли ўз жамғармасини фақат пул кўринишида сақламаслиги мумкин. 
Фридман альтернативе пулларга бўлган жамғармани 3 кўринишга бўлди: 
облигациялар, акциялар ва бойлик. Аҳоли агар уларнинг даромад келтириши 
43
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 455

---

кутилаётган пул даромад келтиришидан юқори бўлса бу турдаги пулни 
афзал кўради. Пулга талабдаги оҳирги учта ўзгарувчилар бу альтернатив 
пуллардан кутилаётган даромаднинг оғиши кутилаётган пулдан келадиган 
даромадга нисбатан. Ҳар бир ўзгарувчи остидаги (-)белгиси шундан далолат 
берадики , уларнинг иҳтиёрий биттасининг ортишида пулга талабни 
камайишига олиб келади .
Пулдан кутилаётган даромадга Ƨ
м,
барча учта ҳолда, иккита омил 
тасир этади. 
1. Депозит бўйича банк ҳизмати доираси, пул массаси ичига киради, 
масалан, пул тўловларини чек орқали ёки автоматик тарзда тўланиши. 
Бундай турдаги ҳизмат ҳажмининг ортиши билан пуллардан кутилаётган 
даромад ортади. 
2. НОW типидаги счотлар ва бошқа депозитлар бўйича фоизли 
тўловлар суммаси пул массасига киради. Фоиз тўловларининг суммасини 
ортганида пуллардан кутилаётган даромад ортади.
Агар пулга талаб функциясидаги Ƨ
б 
– Ƨ
м
 ва Ƨ – Ƨ
м 
ифода облигациялар ва 
аксийялардан кутилаётган даромадни ҳарактерлайдиган бўлса, бундай ҳолда 
пулдан кутилаётган даромадга нисбатан иф - Ƨ
м 
ифода бойлик ва пулдан 
кутилаёган даромад орасидаги фарқни ифодалайди. Бойликдан кутилаётган 
даромад- 
нарх 
ошганлиги 
туфайли 
капиталдаги 
кутилаётган 
кўтарилишнинг нормаси ва у кутилаётган инфлясия ўсиш суратига тенг. 
Масалан, 10 % инфлясия ўсиш сурати кутилаётган бўлса, бойликдан 
кутилаётган даромад ҳам 10 % ни ташкил этади. ∏
5
-р
м
 ўсганда бойликдан 
кутилаётган даромад пулга нисбатан ўсади, ва пулга талаб тушади.
44
 
44
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 456