“ пул ва банклар

9.5. Банк тизими ва унинг элементлари. 
анк тизими-тор маънода манк муассасалари йиғиндисидир. Банк 
тизими кенг маънода банк муассасалари ва улар фаолиятининг меёрий 
ҳуқуқий асослари, ташкилий моддий-техник ва молиявий асосларининг 
йиғиндисидир. 
1996-йил 25-апрелда “Банклар ва банк фаолияти тўғрисида”ги қонун; 
1995-йил 21-декабрда “Ўзбекистон Республикаси Марказий банки
тўғрисида”ги қонун. 
Америкалик олим Фридрих Мишкин , рус олими Андрушен ва яна 
кўплаб олимлар суғирта компанияларини , пенция фондларини ва кредит 
уйишмаларини банк тизими таркибига киритади. 
Бозор иқтисодиёти шароитида 2 поғонали банк тизими шаклланади: 
1-поғонада Маказий банк ; 
2-поғонада Тижорат банклари туради. 
Лекин 3 поғонали банк тизими ҳам пайдо бўлди. Бунга мисол қилиб,
эвропа ҳудудига кирган мам;лакатларнинг банк тизимини кўрсатиш мумкин: 
•
Эвропа Марказий банки 
•
Эвро ҳудуд мамлакатларининг Марказий банки
•
Эвропа ҳудуд мамлакатларининг тижорат банклари 
Банк тизими қуйидаги элементлардан ташкил топади: 
1. 
Банк тизимининг ҳуқуқий асослари . 
2. 
Банк тизимининг ташкилий асослари. Масалан: АҚШда тижорат 
банклари ташкилий тузилишига кўра 2 га ажратилади: 
Универсал банклар-депозит қабул қилиш ҳуқуқига эга, кредитлаш, 
ҳисоб-китоблар ва бошқа молиявий хизматлар кўрсатади. Лекин улар 
қимматли қоғозлар чиқариш йўли билан ресурс жалб қилиш ҳуқуқига эга 
Б 

---

эмас. Универсал банклар федерал захира тизими томонидан назорат 
қилинади. 
Инвестицион банклар-депозит қабул қилиш ҳуқуқига эга эмас. Улар 
қимматли қоғозларини муомалага чиқариб, ресурслар жалб қилади ва бу 
ресурслардан ўрта ва узоқ муддатли кредитлар беради.
Хитойда 4 та банк Марказий банк билан бир хил банк туради: Хитой
саноат банки, Хитой қишлоқ-хўжалик банки , Хитой экспорт-импорт банки 
ва Хитой банки. 
3. 
Банк тизимининг иқтисодий асослари. Банклар фаолият юритиш учун 
Марказий банк томонидан белгиланган миқдорда устав капиталини 
шакллантириш лозим. Устов капитали шакллангандан кейин Марказий банк
тижорат банкларга Бош лицензия беради.
4. 
Банклар турлари. Тижорат банклари мижозларнинг таркибига кўра 3 
турга бўлинади: 
а) улгуржи банклар – бу банклар йирик компанияларига молиявий 
хизмат кўрсатиш, аҳоли ва кичик бизнес субъектлари билан ишламайди. 
б) чакана банклар – фақат аҳолига ва кичик мижозларга молиявий 
хизмат кўрсатади. 
c) аралаш банклар бу банкларнинг мижозлари таркибида аҳолига ҳам , 
кичик субъектларига ҳам йирк компаняларга хизмат кўрсатади.