[13.09.20
11:53==============================
============
🐝🐛Asalari va tut ipak qurti jami 250 ta tuxum
qo'ydi. Asalarilarning 20 % tuxumlaridan
erkakk, tut ipak qurtining 50 % tuxumlaridan
urg'ochi organizmlar rivojlandi. Natijada 155 ta
XX karitipli organizmlar paydo bo'ldi.
Urug'lanishda qatnashgan spermatazoidlar
sonini aniqlang
A) 230 ta
B) 250 ta
C) 95 ta
D) 115 ta
YECHIM
x+y=250
0,8x+0,5y=155
X=100
Y=150
100 tuxum: asalari
150 tuxum: tut ipak qurti
100×0,8=80 ta asalari urgʼochi XX
150+80=230
Javob: A) 230
[13.09.20
11:56==============================
============
�🌾 Javdar õsimligining somatik hujayrasida
14 ta xromosoma bor. Agar javdarda 148 ta uruğ
205
hosil boʼlgan bõlsa, uruğlanishda qatnashgan
mikrosporalarda jami xromosomalar sonini
aniqlang.
A) 1036
B) 2072
C) 592
D) 296
YECHIM
1 ta urugʻga 1 ta mikrospora
Mikrospora xromasoma n.
1) 2n = 14. n =7
2) 1 ---------- 1
148 ------ x= 148
3) 148•7=1036
Javob: A) 1036
[13.09.20
12:00==============================
============
Ma'lum bir o'simlikning 80 ta birlamchi jinsiy
hujayralaridan hosil bo'lgan, spermiylarning 75
% i urug'lantrishda ishtrok etmagan.
Urug'lantirishda qatnashgan spermiylarning jami
xromasomalari soni urug'lantrishda
qatnashmagan spermiylardagi jami
xromasomalari sonidan 7680 taga farq qilsa,
ushbu o'simlikning kariotipini aniqlang
A) 2n=18
B) 2n=20
C) 2n=48
D) 2n=16
YECHIM
1) 80 • 8 =640
2) 640 • 0,75=480 ta qatnashmagan spermiylar
soni
3) 640-480=160 ta qatnashgani
4) 480-160=320
5) 7680:320=24
Spermiyda xromasoma n.
6) 24 • 2 = 48 2n=48
Javob: C) 2n=48
[13.09.20
12:01==============================
============
Nazariy qism.
••••••••••••••••••••••••••••
Ekologik piramida...
••••••••••••••••••••••••••••
Ekologik piramida qoidasiga koʻra oziq
darajalarida moddalar va energiya progressiv
kamaya boradi. Yani bir darajadan ikkinchi
darajaga oʻtganda energiyaning va moddaning
miqdori taxminan 10 barobarga kamayadi.
Bunda oziq zanjirning 10 % ini tana tuzilishiga
90 % i organizm hayot faoliyatini taminlashga
sarflanadi.
•••••••••••••••••••••••••••••••••••••••
[13.09.20
19:57==============================
============
🍁 Yangi 8-sinf darsligi asosida 🍁
OITV- orttirilgan immun tanqisligi virusi
1983 -yilda Lui Montane tomonidan aniqlangan.
Virus qon , limfa va orqa miya suyuqligida
uchraydi. U ko'proq limfositlarni zararlaydi. Shu
sababli bemor immun tizimi eng avval ishdan
206
chiqadi. OITV rivojlanishiga ko'ra 5 davrga
bo'linadi:
1. Inkubatsiya davri - 14 kundan 1 yilgacha
davom etadi.
2. O'tkir davr - 7-14 ba'zan 30 kun o'tgach
namoyon bo'ladi. Istima, sovqotish,
darmonsizlik, faringit, stomatit, toshma, ich
ketishi kabi alomatlar kuzatiladi.
3. Latentlik davri - 5-10 yil davom etadi. Limfa
bezlari yiriklashuvi kuztiladi.
4. OITSdan oldingi davr - 1 -2yil davom etadi.
Stomatit, gerpes, kandidoz va til leykoplakiyasi
takrorlanadi.
5. Terminal davr - sil, meningit, gripp,
salmonellyoz, saraton, limfoma, endmsefalit,
toksoplazmoz va shu kabi infeksiyali va
infeksiyasiz kasalliklar avj oladi. Bu 3yil
ko'pincha bir yil davom etadi.
Kanal uchun maxsus tayyorlandi .
[13.09.20
19:58==============================
============
📊Qisqa ma'lumotnoma
🔗Psilofit- 1859-yilda Kanadadan topilgan.
🔗Riniya- 1912-yilda Shotlandiyadan topilgan.
🔗Kuksoniya- 1937-yilda Buyuk Britaniyadan
topilgan.
✂�Ularda Ildiz va Barg bòlmagan.
🖇Shoxlagan poya va shoxlar uchida
sporangiylari bòlgan.
‼�Ularni bòyi 50-70 sm, poyasini yoģonligi esa
5-10 sm ga yetgan.
🛑Bundan 400-230 mln yil oldin dastlabki
quruqlikka chiqqan òsimliklardan
Qirqquloq,Qirqbòg'im va Plaunlar paydo bòlgan.
[13.09.20
19:59==============================
============
🌴 O'simliklarni bo'yi 🌴
✅Qora ituzum - 25-50 sm.
✅Oddiy na'matak - 2-3 m.
✅Oddiy jaģ-jaģ- 10-30 sm.
✅Tugmachagul - 10-40 sm.
✅Dorivor gulxayri - 70-150 sm.
✅Òtloq sebargasi - 25 - 50 sm.
✅Oddiy tok - 2-4(6-10) m.
✅Partenotsissus -10-15(20) m.
✅Qizil lola - 20-45 sm.
✅ Boychechak - 10-15 sm.
✅Javdar- 50- 150 sm.
✅G'umay - 50-150 sm.
✅Funariya - 1-3 sm.
✅Zuhrasoch - 10-40 sm.
[14.09.20
07:00==============================
============
2016-yil Respublika biologiya olimpiadasi
savoli!
Nomalum massali o’txorni yegan yirtqich
massasi 200 kg yetdi. Uning dastlabki massasi
o’txor yegan oziqdan 140 kg ortiq bo’lgan.
O’txor qancha kg ga semirgan. ( Oʻtxorni
dastlabki massasi 95 kg teng.)
A) 10 kg
207
B) 20 kg
C) 15 kg
D) 5 kg
YECHIM
Tenglama.
95+0,1x
1) -------------- + x+140 = 200
10
x = 50.
2) 50•0,1=5
Javob: D) 5 kg
[14.09.20
07:05==============================
============
Suv havzalaridagi oziq zanjirni tipik misolida
ekologik piramidagi barcha organizmni massasi
55550 kg bo`lsa u holda uni necha % ini mayda
baliq tashkil qiladi?
A) 9 %
B) 10 %
C) 12 %
D) 0,9 %
YECHIM
Fitoplankton→ zooplankton→mayda
baliq→yirik baliq.
Yirik baliqni = X
1) x+10x+100x+1000x=55550
1111x=55550
x=50 yirik baliq
2) 500 mayda baliq
500/55550•100=0,9%
Javob: D) 0,9%
[14.09.20
07:07==============================
============
Suv havzalaridagi oziq zanjirni tipik misolida
ekologik piramidagi yirik baliqni tana massasini
35 % ini muskull tashkil qilib muskullarini
ogʼirligi 105 kg tashkil qilsa u holda shu
piramidagi zooplanktonni 60 % dagi oʼgʼirligi
aniqlang.
A) 30 t
B) 18 t
C) 105 t
D) 19,5 t
YECHIM
Fitoplankton→ zooplankton→mayda
baliq→yirik baliq.
Yirik baliq baliq massasi
105/0,35=300 kg.
Mayda baliq 3000 kg.
Zooplankton 30 000 kg.
30 000 -------- 100%
x ---------------- 60%
x = 18 000 kg
18000÷1000=18 tonna
Javob: B) 18 t.
208
[14.09.20
07:09==============================
============
Suv havzalaridagi oziq zanjirni tipik misolida
ekologik piramidagi konsumentlarni 36 % dagi
og`irlik 12 t tashkil qilsa u holda shu
piramidadagi avtotrof organizmni necha foizi 90
tonnani tashkil qiladi?
A) 40 %
B) 100 %
C) 30 %
D) 60 %
YECHIM
Fitoplankton→zooplankton→ mayda
baliq→yirik baliq
1) 12 --------- 36%
x ---------- 100%
x= 33,3(3) tonna bu konsument (istemol
qiluvchilarni) larni massasi.
2) Bu yerda konsumentlar.
Zooplankton→mayda baliq→yirik baliq.
Yirik baliq = X.
Mayda baliq = 10x
Zooplankton = 100x
100x+10x+x = 33,3(3)
x= 300 yirik baliq massasi.
3) Fitoplankton massasi
300•1000 = 300 000 kg.
300 000/1000=300 tonna
4) 300 t --------- 100%
90 ---------- x= 30%
Javob: C) 30%
[14.09.20
07:10==============================
============
Ekologik piramidada
lochin→kaltakesak→chigirtka va bugʼdoy
boʼlib, shu piramidada lochinni massasi 8 kg
boʼlsa u holda oziq zanjirdagi hayvonlarni
barcha hayotiy jarayonlari uchun sarf boʼlgan
oziqni umumiy massasini toping.
A) 7992 kg
B) 8888 kg
C) 7200 kg
D) 8,888 kg
Yechimi:
Lochin 8 kg.
Kaltakesak 80 kg.
Chigirtka 800 kg.
Bugʻdoy 8000 kg.
Savolga etibor bering.
Hayvonlarni ozigʻi deyilgan.
8000+800+80=8880 kg
8880•0,9=7992 kg
7
90% hayotiy jarayonlar uchun sarf boʻladi.
Javob: A) 7992 kg
[14.09.20
07:12==============================
============
Oziq zanjiri ketma-ketligini
chigirtka→kaltakesak→kapcha ilon→burgut
tashkil qiladi. Burgut ozuqasi tarkibidagi
oqsildan chiqadigan energiya 820 kkalni tashkil
qiladi va u ozuqaning 25% ini egallaydi.
209
Ikkilamchi konsument(lar)ni va ozuqasi
miqdorini toping.
A) chigirtka-8000 g, burgut-80000 g
B) chigirtka-6 kg, kapcha ilon-60 kg
C) kapcha ilon-80 kg, kaltakesak-800 kg
D) kapcha ilon-8000 g
YECHIM
1) 1 g oqsil ---------- 4,1 kkal
200 = x ---------- 820 kkal
2) 200 / 0,25 = 800 g
Burgut - 800 g ( 0,8 kg)
Kapcha ilon - 8000 g (8 kg)
Kaltakesak - 80000 g (80 kg)
Chigirtka - 800000 g (800 kg)
Bu yerda ikkilamchi konsument ilon
hisoblanadi.
Javob: D)
[14.09.20
07:15==============================
============
Ekologik piramida fitoplankton → zooplankton
→ mayda baliqlar → yirik baliqlar → tyulen →
ayiqdan iborat. Ayiq massasi 800 kg boʻlsa,
zooplanktonlarning biomassasini aniqlang.
A) 80000 tonna
B) 8000 tonna
C) 800000 kg
D) 80000 kg
YECHIM
1) fitoplankton → zooplankton → mayda
baliqlar → yirik baliqlar → tyulen → ayiq
ketma-ketligida miqdor 10 marta kamaysa
Ayiq 800 kg boʻlsa qoidaga koʻra qolganlari 10
marta koʻpayadi
Zooplanktonlar massasi 800•10000=8000000 kg
8000000/1000=8000 tonna
Javob: B) 8000 t.
[14.09.20
07:17==============================
============
Ekologik piramida fitoplankton → zooplankton
→ mayda baliqlar → yirik baliqlar → tyulen →
ayiqdan iborat. Ayiq massasi 800 kg boʻlsa,
fitoplanktonlarning biomassasini aniqlang.
A) 80000 tonna
B) 8000 tonna
C) 800000 kg
D) 80000 kg
YECHIM
fitoplankton → zooplankton → mayda baliqlar
→ yirik baliqlar → tyulen → ayiq ketma-
ketligida miqdor 10 marta kamaysa
Ayiq 800 kg boʻlsa qoidaga koʻra qolganlari 10
marta koʻpayadi
Fitoplankton massasi
800•100000=80000000 kg
80000000/1000=80000 tonna
210
Javob: A) 80000 t.
[14.09.20
07:18==============================
============
Umumiy ogʻirligi 120 kg keladigan 20 ta oq va
30 ta kulrang quyonlar maʼlum vaqt davomida
204 kg oʻsimlik istemol qildi. Agar oq quyonlar
oʻz vaznidan 2 barobar kulrang quyonlar esa 1,5
barobar koʻp oʻsimlik yesa 3 ta oq va 7 ta
kulrang quyonni yegan boʻrini ogʻirligi necha kg
ga ortadi. (Oq va kulrang quyonlarning dastlabki
vazni teng boʻlgan)
A) 39,6
B) 27,9
C) 3,96
D) 2,79
YECHIM
Quyonlarning dastlabki ogʻirligi
120 : 50 = 2,4 kg dan.
Oq quyonlar 2,4 • 2 = 4,8
Kulranglari 2,4 • 1,5 = 3,6 kg dan oʻsimlik
istemol qilgan
Vazni esa qoidaga koʻra
Oq quyonlar 4,8/10=0,48 kg ga
Kulranglari 3,6/10=0,36 kg ga ortgan.
Ovqatlangandan soʻng quyonlar massasi
Oq quyon 2,4+0,48=2,88
Kulrang 2,4+0,36=2,76
Boʻrini oʻgʻirligini topamiz
( 2,88•3 ) + ( 2,76•7) = 27,96 kg
27,96 kg quyon istemol qilgan.
27,96/10=2,796 kg ga semirgan.
Javob: D) 2,79
[14.09.20
07:20==============================
============
Oziq zanjiri ketma-ketligi bugʻdoy-chigirtka-
kaltakesak-lochindan iborat. Lochin tanasining
30 % lipiddan iborat boʻlib undan ajralgan
energiya 5835 kj boʻlsa, bugʻdoy tanasidagi
oqsil va uglevoddan ajralgan energiyani (kj)
aniqlang.
A) 8 800 000
B) 6 160 000
C) 8 800
D) 6 610
YRCHIM
Lochinni massasini topamiz
Lipidni 1 g dan 38,9 kj energiya chiqadi.
38,9 ------------- 1
5835 ----------- x = 150 g lipid
150 : 0,3 = 500 g lochin massasi
Bugʻdoy massasi
500 • 1000 = 500 000 kg (500 t)7
Oqsil va uglevod energiyasi teng boʻladi yani
17,6 kj
500 000 • 0,7 = 350 000
350 000 • 17,6 = 6160000
211
Javob: D) 6 160 000 kj
[14.09.20
07:23==============================
============
Bugʻdoy tarkibida oqsil va uglevod boʻlib
ulardan hosil boʻlgan energiya 2640 kj ga teng.
II darajali konsument tarkibidagi lipid
parchalanishidan 93 kkal energiya hosil boʻlgan.
Lochin tana tuzilishi uchun sarflanadigan
energiya miqdorini (kj) aniqlang.
A) 635,4
B) 63,54
C) 26,64
D) 266,4
YECHIM
Oziq zanjir ketma-ketligi
Bugʻdoy-chigirtka-kaltakesak-lochin
I darajali konsument chigirtka
II darajali kaltakesak
III darajali lochin
Oqsil va uglevoddan ajralgan energiya
bugʻdoyda 24640 kj boʻlsa
Lochinda 24640÷1000=24,64 kj
24,64 kj energiya oqsil va uglevoddan hosil
boʻlib lochin tana tuzilishi uchun sarflangan.
II darajali yani kaltakesakda lipiddan ajralga
energiya
93 kkal boʻlsa 100 g lipid.
1 --------- 38,9
100 ---- x= 389 kj
Lochinda 389/10=38,9 kj bu lipiddan ajralgan
energiya
24,64 + 38,9 = 63, 54 kj
Javob: B) 63,54 kj
[14.09.20
19:38==============================
============
🍑Shaftolining somatik hujayrasida 🍒olchaning
gaploid holdagi xromasomasiga nisbatan 2
barobar koʻp xromasoma mavjud. Meyozning
anafaza I bosqichida har bir qutbga nechta
xromasoma tarqaladi
A) 64
B) 32
C) 16
D) 8
YECHIM
🍒Olchada xromasoma 2n=32 ta
Gaploid n=16
Endi 🍑shaftolini xromasomasini topamiz.
16•2=32 2n=32
Meyoz anafaza I 2n 4c
Demak har bir qutbga 16 tadan tarqaladi.
Javob: C) 16
212
[14.09.20
19:42==============================
============
Daun sindromi bilan tugʻilgan �♂ oʻgʻil
bolaning somatik hujayrasida mitozning profaza
bosqichida autosoma (a) va jami xromatidalari
(b) sonini aniqlang
A) a- 43 b- 47
B) a- 90 b- 94
C) a- 94 b- 94
D) a- 45 b- 94
YECHIM
Daun sindromida 21- juft xromasoma 1 taga
ortadi shu sababli autosoma xromasomasi 45 ta,
Jami xromasoma 47 ta boʻladi.
Mitoz profazasida 2n 4c
Demak 45 ; 94
Javob: D) 45 ; 94
[14.09.20
19:44==============================
============
🐒Shimpanzening epiteliy hujayrasida
kechadigan mitoz jarayonining metafaza davrida
jami xromasomalar soni (a), xromatidalar soni
(b), hujayra markazi soni (c), sentriolalar soni
(d) ni aniqlang.
A) a- 96 b- 96 c- 2 d- 4
B) a- 48 b- 96 c- 2 d- 4
C) a- 48 b- 48 c- 2 d- 4
D) a- 48 b- 96 c- 1 d- 4
YECHIM
🐵Shimpanzeda xromasoma 48 ta
Metafazada 2n 4c
Demak 48 ; 96 ta
Hujayra markazi va sentriola esa interfazaning
sintez davrida koʻpayadi shuni hisobiga 2 ta
hujayra markazi va 4 ta sentriolaga ega boʻladi.
Javob: B) 48 ; 96 ; 2 ; 4
[14.09.20
19:46==============================
============
🌾 Bugʼdoy donining rangi polimer tipda
irsiylanadi. Pushti rang tetraploid navli bugʼdoy
oʼzaro chatishtirilishidan olingan donning
endosperimidagi polimerlar sonini toping.
A) 12
B) 24
C) 32
D) 8
YECHIM
Pushti = A¹a¹A²a² bundan gameta olinsa...
holati n = A¹A² , A¹a² , a¹A² , a¹a²
1) Diploid navidagi (2n) polimer genlar soni...
n = holatida 2 ta polimer gen tutsa...
Mikrosporasida(n) = 2 ta
Somatik hujayrasida(2n) = 4 ta
Endospermasida(3n) = 6 ta
2) Tetraploid navidagi (4n) polimer genlar
soni...
Mikrosporasida(n) = 4 ta
213
Somatik hujayrasida(2n) = 8 ta
Endospermasida(3n) = 12 ta
Javob: A) 12 ta
[14.09.20
19:47==============================
============
🐒Shimpanzening embrionidagi blastomerlar
soni ularning tarkibidagi xromosomalar sonidan
6016 taga kam bo'lsa, zigota necha marta
meridian va va ekvatorial bo'linganini aniqlang?
A) 3 ; 2
B) 4 ; 3
C) 4 ; 2
D) 5 ; 2
YECHIM
🐵Shimpanzeda xromasoma 2n=48
1) 48-1=47 farq
2) 47 ----------- 1 ta blastomer
6016 ----- x =128 ta blastomer
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E
2 - 4 - 8 - 16 - 32 - 64 - 128
Javob: B) 4 : 3
[14.09.20
19:53==============================
============
🐀Qora kalamushning zigotasi 4 marta
meridianal bo'lingandan so'ng uning
blastulasidagi blastomerlarida jami
xromosomalar soni 2688 taga yetgan bo'lsa
uning tuxum hujayrasidagi xromosomalar sonini
aniqlang.
A) 19
B) 20
C) 18
D) 21
YECHIM
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M
2---4--8--16-32-64
1) 2688/64=42
2) 42/2=21
Javob : D) 21
[14.09.20
19:56==============================
============
Ma'lum bir organizmning embrional davrining
maydalanish bosqichida 4 ekvatorial bo'linish
sodir bo'lgandan so'ng jami hujayralardagi
autosomalar bilan jinsiy xromosomalar sonidagi
farqi 16384 tani tashkil qilsa u holda beshinchi
meridianal bo'linish sodir bo'lgandan keyin jami
blastomerlardagi xromosomalar sonini aniqlang.
A) 9728
B) 9216
C) 18432
D) 4864
YECHIM
214
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E - M - E
2--4--8--16-32-64-128-256-512
1 ta hujayrada ------ 2 ta jinsiy xromasoma
boʻladi.
1) 1 ------------- 2
512 ------ x = 1024 ta jinsiy xromasoma
2) 16384 + 1024 = 17408 autosoma
3) 17407 + 1024 = 18432 umumiy xromasoma
4) 18432/512=36
5) 36•256=9216
Javob : B) 9216
[14.09.20
19:57==============================
============
🙉Gorilla zigotasining ikkinchi marta ekvatorial
bo'linishidan hosil bo'lgan blastomerlarda necha
juft autosomalar bo'ladi?
A) 736
B) 288
C) 768
D) 1472
YECHIM
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E
2 - 4 - 8 - 16 - 32
Xromasomasi 48 ta
48 - 2 = 46 ta autosoma
1) 32 • 46 = 1472
2) 1472/2 =736
Javob : A) 736
[14.09.20
20:04==============================
============
Nomaʼlum hayvon 3 marta meridian boʼlinish
bilan 4 marta ekvatorial boʼlinishi natijasida
blastomerlardagi xromasomalar farqi 15872 ni
tashkil qilsa tuxum hujayrasida nechata
xromasoma boʼladi?
A) 64
B) 32
C) 30
D) 16
YECHIM
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M - E - M - E - M - E
2--4--8--16-32-64--128-256-512
512x - 16x = 496x
15872/496x
x= 32 ta xromasoma
32/2= 16 ta tuxum hujayradagi
Javob : D) 16
215
[14.09.20
20:06==============================
============
�Gidra zigotasi 3 marta meridianal bo'lingandan
so'ng uning blastomerlarida jami xromosomalar
soni 512 taga yetgan bo'lsa uning dastlabki 4 ta
blastomerida jami nechta xromosoma boʻladi.
A) 128
B) 56
C) 32
D) 64
YECHIM
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M
2 - 4 - 8 - 16
1) 512/16=32
2) 32•4=128
Javob : A) 128
[14.09.20
20:10==============================
============
🐙Gidra zigotasi 3 marta meridianal
bo'lingandan so'ng uning blastomerlarida jami
xromosomalar soni 512 taga yetgan bo'lsa uning
oraliq hujayrasidagi xromosomalari sonini
aniqlang
A) 32
B) 64
C) 38
D) 56
YECHIM
Meridian = M
Ekvatorial = E
M - M - E - M
2 - 4 - 8 - 16
512/16=32
Oraliq hujayrasida 32 ta
Javob : A) 32
[14.09.20
20:20==============================
============
EcoRI restriktazasi GAATTC nukleotidlar
ketma-ketligini tanib, GA nukleotidlari orasidagi
bogʻlarni kesadi. Maxsus sharoitda 110,5 nm
uzunlikdagi DNK molekulasi EcoRI
restriktazasi orqali A,B,C boʼlaklarga boʼlindi.
Hosil boʼlgan barcha DNK boʻlaklaridagi jami
vodorod bogʼlar soni dastlabki DNK
molekalusidagi vodorod bogʻlar sonidan 2% ga
kam. Agar nukleotidlar orasidagi masofa 0,34
nm ekanligi maʼlum boʼlsa, DNK boʼlaklari
(A,B,C) tarkibidagi vodorod bogʼlarning
nechtasi G va C nukleotidlari orasida
joylashgan?
A) 350
B) 450
C) 426
D) 334
216
YECHIM
1) G - A - A - T - T - C
||| || || || || |||
C - T - T - A - A - G
2) 1ta restriktaza 8 ta
[H================================
========== bogʻ uzsa,
A | B | C boʻlakka ajratish uchun 2 ta joyidan
uzishi kerak.
3) 2 • 8 = 16 ta
[H================================
========== bogʻ uziladi.
4) 16 : 0,02 = 800 ta
[H================================
========== bog'
5) 110,5 : 0,34 = 325
DNK 325 • 2 = 650
6) / 2 x + 2 y = 650
\ 2 x + 3 y = 800
x = 175
y = 150 • 3 = 450
2 - usul dioganal:
1) 16 : 0,02 = 800
[H================================
========== bog'
2) 110,5 : 0,34 = 325
3) 325 • 2 = 650
325 • 3 = 975
650 175 A va T
\ /
800
/ \
975 150 G va S
150 • 3 = 450 ta
[H================================
========== bogʻ G-S
Javob: B) 450
[15.09.20
19:31==============================
============
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
�Individlarni hamjamoa yashash turlari:�
Koloniya bo'lib yashovchi individlar:
1.Volvoks
2.Yumronqoziq
3.Pingivin
4.Koral polipi
Juft-Juft bo'lip yashovchi individlar:
1.Tez kaltakesak
2.Musicha
3.Yo'rg'a tuvalog'i
4.Bo'ri
5.Jayron (Ohu yoki g'izol)
6.Yirtqich qushlar
Gala bo'lip yashovchi individlar:
1.Primatlar(Maymunlar)
2.Tuyaqushlar(kichik gala)
3.Go'ngqarg'a va zog'cha
4.Chigirtkalar
5.Ko'chib yuruvchi qushlar
6.Uchib ketuvchi qushlar
Jamoa bo'lib yashovchi individlar:
1.Termitlar
217
Oila bo'lib yashovchi individlar:
1.Asalarilar
2.Chumolilar
3.Tulkilar
Poda bo'lib yashovchi individlar:
1.Jayron (Ohu yoki G'izol)
2.Dengiz mushugi
To'da bo'lip yashovchi individlar:
1.To'ng'iz (yovvoyi cho'chqa)
2.Arslonlar
3.Baliqlar
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[15.09.20
19:34==============================
============
8- sinf Xotira mavzusiga doir
1. Bosh miya yarim sharlari chakka va ensa
qismlaridagi eshitish va ko'rish markazlarida
qoladigan izlar bilan bog'liq bo'lgan xotira turini
toping.
A. Obrazli xotira
B. Emotsional xotira
C. Og'zaki xotira
D. Harakat xotiasi
2. Harakat xotirasi bilan bog'liq xususiyatlarni
toping.
1. odamlar qiyofasi. 2. raqsga tushish, 3. yozish,
4. taomlar hidi, 5. tabiat ko'rinishlari, 6.
transport boshqarish
A. 1,4,6
B. 2,3,6
C. 2, 4, 6
D. 1,4 5
3. Bu xotira turi barcha odamlarda mavjud, u
xissiy qo'zg'alishda ajralib chiqadigan gormonlar
bilan bog'liq. Qaysi xotira turi haqida gap
ketmoqda?
A. Harakat
B. Emotsional
C. Og'zaki
D. Obrazli
4. Xotirada saqlab qolish nimaga bog'liq?
A. Sezgi organlaridagi qo'zg'alish bilan
B. Sezgi organlaridagi tormozlanish bilan
C. Ta'sir izini saqlanishiga
D. Kuchli taasurot qoldiradigan hodisalarga
5. Xotira turlarini ularga mos ta'riflar bilan
juftlang.
A. Emotsional , B. Harakat, C. Obrazli.
1. bosh miya yarim sharlarining tepa qismi bilan
bog'liq, 2. xissiy qo'zg'alishda ajralib chiqadigan
gormonlar bilan bog'liq, 3. bosh miya yarim
sharlari chakka va ensa qismidagi eshitish va
ko'rish markazlari bilan bog'liq
A. A-2, B-1, C-3
B. A- 1, B-2, C-3
C. A- 3, B-1, C- 2
D. A- 2, B- 3, C-1
6. Xotira eng yaxshi rivojlangan payti(a), yaxshi
saqlanadigan payti(b) qaysi yoshga to'g'ri
keladi?
1-20, 2- 25, 3- 40, 4- 50
A. a-2, b-4
B. a- 1, b-3
C.a- 1, b- 2
D. a- 2, b-3
7. Uzoq vaqt saqlanib qoladigan xotira turi
qaysi?
A. Obrazli
B. Harakat
C. Kasbiy
D. Og'zaki
8. Xotira gigiyenasiga mos keladigan ta'riflar.
1-qayta takrorlash, 2-sxemalardan foydalanish,
3- kuchli taassurotlarni boshdan kechirish, 4-
muayyan narsa va hodisalarni saqlab qolishga
urinish, 5- maxsus metodlardan foydalanish, 6-
amaliy mashg'ulotlarni mustaqil bajarish.
A. 1,2,4
B. 2,4,6
C. 1,2,6
D. 3,4 5
218
Javoblarni
ga yuboring
[15.09.20
19:35==============================
============
🔰Yirtqich individlar:
✅Ninachi va uning lichinkasi
✅Meduza
✅Oq planariya
✅Zuluklar
✅Falangalar
✅Suvsarsimonlar
✅Yirtqich qushlar
✅Akulalar
✅Xonqizi
✅Timsohlar
✅Tillako'z
✅Trixogramma
✅Gabrabrakon
✅Inkarziya
[15.09.20
19:38==============================
============
🔰Individlarning nechiga yaqin turi tarqalagani:
✅Yomg'ir chuvalchangi-180 ta
✅Ko'p tuklilar-5000 ta
✅Sporalilar-4000ta
✅Qorinoyoqlilar-100000 ta
✅Ikki pallalilar-30000 ta
✅Boshoyoqli molluska-650 ta
✅Qisqichbaqa-30000 ta
✅Hasharot-11000 ta
✅Tangachaqanotlilar-150000 ta
✅Xordalilar-43000 ta
✅Akula-250 ta
✅Skat-350 ta
✅Xaltalilar-270 ta
✅Primatlar-200 ta
[15.09.20
19:39==============================
============
🔰Har bir individni kelip chiqish bo'g'ini:
✅Ot-Tarpan
✅Qo'y-Muflon
✅Tovuq-Bankiv
✅Qoramol-Yevropa turi
✅Cho'chqa-Yovvoyi to'ng'iz
✅G'oz-Kulrang g'oz
✅Kurka-Yovvoyi kurka
✅O'rdak-Yovvoyi o'rdak
✅Kaptar-Ko'k kaptar
[15.09.20
19:42==============================
============
🌚Kechasi ov qiladigan individlar:
✅Daryo qisqichbaqasi
✅Chayon
✅Qurbaqa
✅Yapaloqqushlar
✅Falanga
✅Gekkon
✅Bo'ri
✅Bo'rsiq (qashqaldoq)
🌝Kunduzi ov qiladigan individlar:
✅Baqa
✅Kunduzgi yirtqich qushlar
219
[15.09.20
19:48==============================
============
😱Parazit chuvalchanglarni yuqish yo'llari:
🍗🍖Go'sht mahsulotidan-Qoramol tasmasimon
chuvalchangi
🐶Daydi itlardan-Exinokokk
🌿☘�💦Ko'kat va suvdan-Jigar qurti
🍏🍌🌽🥕Meva va sabzavotlardan-Odam
askaridasi
🚽🚰🛁Yuvilmagan qo'l orqali-Bolalar gijjasi
♻�Parazit chuvalchanglarni-
🐛🐛Gelmintologiya o'rganadi
[15.09.20
19:55==============================
============
🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈🔈
[15.09.20
23:57==============================
============
🍒BITTA URUG' UCHUN:🍒(1)
🍁BITTA DIPLOID TO'PLAMLI
MIKROSPOROTSITDAN AVVAL MEYOZ
SO'NGRA MITOZ BO'LINISHI NATIJASIDA
8TA MIKROSPORA HOSIL BO'LADI-
🍁1mikrosporotsit(diploid)🔜 8ta
mikrospora🔜n-gaploid
🍁1 TA MIKROSPORADAN HAR DOIM
MITOZ BO'LINISHI NATIJASIDA YIRIK -
VEGETATIV
MAYDA-GENERATIV HUJAYRA HOSIL
BO'LADI. VEGETATIV HUJAYRADAN
CHANG NAYCHASI HOSIL BO'LADI.
GENERATIV HUJAYRA BO'LINIB IKKITA
SPERMIY HOSIL QILADI.
🍁1mikrospora(gaploid)-2 ta spermiy(gaploid)
🍒BITTA URUG' HOSIL BO'LISHI
UCHUN:🍒
🍀1 urug'kurtak
🍀1ta tuxum hujayra-- n gaploid
🍀1 markaziy hujayra- 2n diploid
🍀🍀2 ta spermiy har biri-- n gaploid
🍀1 mikrospora--n gaploid
🍀1 ta changdon-- 2n diploid
🍀1 ta generativ hujayra--n gaploid
🍀1ta vegetativ hujayra--n gaploid
🍀Arxeospora--2n diploid
1 ta tuguncha
🍒BITTA URUG' UCHUN: murtak xaltaning
hosil bo'lishi. 🍒(3)
🌿1TA DIPLOID TO'PLAMLI
MEGASPOROTSIT AVVAL MEYOZ
SO'NGRA 3MARTA MITOZ BO'LINIB
SAKKIZ YADROLI (8N) MURTAK
XALTANI HOSIL QILADI. 1TA
MEGASPOROTSITDAN(DIPLOID) MEYOZ
NATIJASIDA 1TA YIRIK
MEGASPORA(GAPLOID-N) HOSIL
BO'LADI. BITTA MEGASPORA 3MARTA
MITOZ BO'LINIB 8N MURTAK XALTA
HOSIL QILADI.
🌿1megasporotsit(diploid)🔜1megaspora
(gaploid)
🌿MURTAK XALTADA:
🌿BIR QUTBIDA 3TA;
🌿BIR QUTBIDA 3TA;
220
🌿MARKAZIDA-2YADROLI (DIPLOID)
MARKAZIY HUJAYRA;
🌿MIKROPILE TOMONIDAGI 3TA
HUJAYRANING O'RTASIDA TUXUM
HUJAYRA(N) HOSIL BO'LADI.
🌿1megaspora🔜1murtak xalta
🌿1murtak xalta🔜1 tuxum hujayra(gaploid)
🌿1murtak xalta 🔜1markaziy hujayra(diploid
2n)
[16.09.20
14:50==============================
============
🗞Sitoplazmatik irsiylanish – mitoxondriya,
xloroplastlar va
plazmida genlariga bog‘liq. Misollar: odamlarda
ko‘rish nervi
atrofiyasi, mitoxondrial sitopatiya va boshqalar.
Faqat onadan
farzandlarga o‘tadi (o‘g‘illariga ham, qizlariga
ham)
[16.09.20
14:50==============================
============
🔗Transformatsiya – hujayra irsiyatning unga
yot DNK kirishi
natijasida o‘zgarishi. (Griffit – 1928, Everi –
1944).
🔗Transduksiya – irsiy axborotni bir hujayradan
ikkinchisiga
viruslar (bakteriofaglar) orqali ko‘chirilishi.
[16.09.20
14:52==============================
============
💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥
♻� Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish
markazlarini o'rganamiz ♻�
🔵 Janubiy Osiyo tropik markazi -- ma'daniy
o'simliklarning 50%i jumladan sholi,
shakarqamish va sabzavotlar.
🔵 Sharqiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq
🔵 Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli,
dukkaklilar, zig'ir, sabzi
🔵 O'rta yer dengizi markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi,
beda, zaytun va karam
🔵 Abissiya(Efiopiya) markazi --- oq jo'xori,
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti
🔵 Markaziy Amerika --- oshqovoq, loviya,
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti
🔵 Janubiy Amerika (And) -- kartoshka, tamaki,
ananas vatani.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[16.09.20
14:55==============================
============
📈💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢📉
📓Neytralizm --- bir jamoada yashaydigan
organizmlarda bir biriga foydali va zararli ta'sir
mavjud emas.
📔Mutualizm ---- har ikkala populyatsiya uchun
manfaatli va majburiy munosabat turi.
📒Kommensalizm ---- birga yashaydigan
organizmning biri ushbu munosabatdan foyda
221
ko'radi, ikkinchisi foyda ham zarar ham
ko'rmaydi
📕O'zaro raqobat ---- o'xshash extiyojga ega
bo'lgan organizmlar(ozuqa, yashash joyi uchun)
📗Amensalizm --- bir tur boshqa turga zararli
ta'sir etib, o'zi esa bu munosabatdan foyda ham
ziyon ham ko'rmaydi
📘Parazitizm ---- bir tur parazit boshqa turdan
ozuqa va yashash joyi sifatida foydalanadi.
[16.09.20
14:56==============================
============
◼�BIOGEOGRAFIK VILOYATLAR◼�
🌎AVSTRALIYA BIOGEOGRAFIK
VILOYATI
♻�tuban sutemizuvchilar va xaltalilarning
barcha vakillari tarqalgan.
🌍NEOTROPIK
♻� gajak dumli maymun, gajak dumli ayiq,
dengiz cho'chqasi, opossum, zirxlilar,
chumolixo'r, yalqov, kolibri, yirtqich qushlar,
alligator, iguanlar va ilonlar.
🌏HINDOMALAY
♻�gibbon, orangutan, tupay, fil, yo'lbars,
antilopa, tapir, nosorog, bankiv tovug'i,
qirg'ovul, tovus, ilon , timsoh, bambuk , banan,
qora daraxt.
🌍HABASHISTON
♻�lemur, arslon, fil, begemot, jirafa, zebra,
giena iti, odamsimon maymunlar va sudralib
yuruvchilar keng tarqalgan. Qizil daraxt,
boabab, palma, akatsiya va epifit o'simlaiklar
tarqalgan.
🌍PALEOARKTIK
♻�tuyoqli va yirtqich sutemizuvchilar,
hashorotxo'rlar, qo'lqanotlilar vakillari tarqalgan.
Asosan ochiq urug'li o'sumliklar va eman , tol,
terak , gledichiya uchraydi.
🌎NEOARKTIK
♻�sixshox kiyik , tog' echkisi, ilvirs, muskusli
qo'y, badbo'y kaltadum , yenot, qunduz, bug'u va
los. Kemiruvchi sutemizuvchi hayvonlar
uchraydi.
[26.09.20
19:31==============================
============
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula
hisoblanadi. Oqsil monomerlari –
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri –
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅
📌Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅
📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN,
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN,
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza,
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil
topgan.✅✅
222
📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod)
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq
qiladi. ✅✅
📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa,
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅
📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅
📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅
📌DNK ning RNK dan farqli tomoni –
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat,
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S,
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅
📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar
yordamida birikkan. ✅✅
📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam
bo’ladi. ✅✅
📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅
📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida
kechadi. ✅✅
📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi,
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda
kechadi. ✅✅
📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi.
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet)
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta
nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga
genetik kod deyiladi. ✅✅
📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan.
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota
uchramaydi.
1. Metionin va triptofan - 1 ta;
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin,
sistein, serin - 2 ta;
3. Izoleysin - 3 ta;
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin
- 4 ta;
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi
tugallanganini bildiradi.
📌Jami 64 ga teng.
📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅
📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid)
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅
👈
👈
👈
[26.09.20
19:57==============================
============
💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢
223
Genlarning Brikkan xolda irsiylanishi
Asoschisi —---- Tomas Morgan
O'rganilgan —---- Drozofila Melanogaster
Drozofila Melanogaster Xromosomalari soni
diploid 4 ta
Genlarning brikkan xolda irsiylanishini o'rganish
:
1. Drozofilada —— genlar brikishi
A | | a
B | | b xolatda boladi.
Ya'ni A va B va a va b bitta xromosomada
joylashadi.
Meyoz bolinish vaqtida ushbu genlar Brikkan
xolda gametalarga o'tadi.
Ma'lumki Meyoz bo'linish Profaza | bosqichida
Xromosomalarda konyugatsiya va Krosingover
Jarayonlari ro'y beradi va Xromosoma o'xshash
qismlari almashinadi.
O'xshash genlar almashinishi
Erkaklarda —---- ❌
Urg'ochilarda — ✅
Drozofilada :
Kulrang tana —---— A
Qora tana —--------- a
Normal qanot —--- B
Kalta qanot —------ b ko'rinishida bo'ladi.
Krosingover jarayoni Xrmosomalarning kichik
qismida amalga oshadi
XX ushbu gomologiik xromosomalar Profaza
| da chetlari brikkan xolda bo'ladi va aynan shu
brikkan joydagi genlar Bir biri bilan alishadi.
Shunga ko'ra :
A | | A
Erkak D : B | | B
Urg'ochi D : A | | A
B | | B
F 1 avlod Xammasi A | | B
a | | b
Xosil bo'lgan avlodlar qayta chatishtirilganda :
Erkak D Urg'ochi D
A | | B A | | B
a | | b x a | | b
Gametalar :
Erkak —--- A | a |
B | ' b |
Krosingover ❌
Urg'ochi D —------- A | a | A | a |
B | , b | , b | , B |
Krosingover ✅
Ya'ni A | a |
b | B | genlar krosingoverga uchragan
✅
Shuni takidlash joizki Drozofila
Xromosomalarning
17 % i krosingoverga uchraydi ✅
83 % i krosingoverga uchramaydi ❌
F 2 da xosil bo'lgan avlod
E —--- A | a |
B | b |
U
A | A | | B A | | a
B | A | | B B | | b
a | A | | a a | | a
b | B | | b b | | b
Krosingoversiz avlod ❌
A | A | | A A | | b
b | B | | b b | | b
a | A | | a a | | a
B | B | | B B | | b
Krosingoverli avlod ✅
Erkak Drozofilalarda krosingover bo'lmasligini
xisobga olsak 4 ta avlodda krosingover ro'y
bermaydi
Qolgan urg'ochi 4 avlodni 2 tasida Krosingover
ro'y beradi.
A | | a
224
B | | b 41,5 %
⤵�
83 % ✅
a | | a 41,5 %
⤴�
b | | b
A | | a
b | | b 8,5 %
⤵�
17 % ✅
a | | a 8,5 %
⤴�
B | | b.
Tuzuvchi 🖊 :
👈
👈
👈
[27.09.20
08:14==============================
============
Bugun taslim boʻlish hayolingga kelganida
ortingga bir qarab qoʻy. Shuncha yoʻlni qanday
bosib oʻtding? Shu darajaga erishguncha qancha
mehnat qilding ? Nahotki ularni shunchaki
tashlab qoʻymoqchisan. Shuncha yoʻlni taslim
boʻlish uchun bosib oʻtdingmi. Eslab koʻr
qanday goʻzal orzularing bor edi. Esla
harakating boshida nimalarni maqsad
qilganding. Hammani oldida ota-onang oldida
yuzing yorugʻ boʻlishini ular sen bilan faxrlanib
yurishini niyat qilmaganmiding. Nahotki shu
oddiy kelgan sinov seni bu yoʻldan qaytara olsa
Nahotki oʻzingni shunchalik ojiz inson deb
bilsang ? Ishonaver seni oldinda hali buyuk
ishlar kutmoqda. Sen hali minglab odamlarga
yordam berishing, millonlab insonlarga tanilib
dunyoga mashhur kuchli shaxs boʻlishing
mumkin. Hali shunday kunlar keladi. Barcha
seni ismingni oʻz farzandlariga qoʻyishadi.
Hammani havasi keladi keladigan hamma
hurmat qiladigan kuchli insonga aylanishing
mumkin. Agar taslim boʻlsangchi oʻylab
koʻrdingmi ? Nahotki bu dunyoda hech narsaga
erishmay, oʻzingdan hech qanday nom
qoldirmay yashab oʻtib ketmoqchisan ? Men
ishonaman. Sen albatta olgʻa borasan.
Maqsading sari yana harakatni hoziroq
boshlaysan. Omad yor boʻlsin doʻstim hali
choʻqqilarda koʻrishamiz xudo hohlasa
Azizlar bu soʻzlar sizlarga yana bir bor orzu
niyatlaringizni eslashingizda va ular sari olgʻa
borishingizga ozgina turtki boʻlgan boʻlsa biz
bundan xursandmiz ⚡�
👈
👈
👈
[27.09.20
08:16==============================
============
Хар доим ҳаракатда бўлинг. Зеро
ҳаракатларингиз натижаси бир кун амалга
ошади. Ҳаракат қилмасдан туриб ҳеч нарсага
эришиб бўлмайди.
Агар темир ишлатилмаса, занглайди. Агар
сув ҳаракатланиб турмаса, айнийди. Агар
киши фикрламаса, ақлда хам худди шундай
ҳолат юз беради.
© Леонардо Да Винчи
👈
👈
👈
[27.09.20
09:30==============================
============
Nukleotidlar tarkibi:
1.fosfor kislota,
2.monosaxarid,
3.azot asosi
---------------------------------------------------
DNK nukleotidlari:
adenin – A; timin – T;
guanin – G; sitozin – S.
RNK nukleotidlari:
adenin – A; uratsil – U;
guanin – G; sitozin – S.
____________________________
225
DNK zanjirida Adenin (A) nukleotidi Timin (T)
ga, Guanin (G) esa Sitozin (S) ga
komplementardir. A va T orasida 2 ta vodorod
bog’i,
G va S orasida 3 ta vodorod bog’i bo’ladi.
1-zanjirning nukleotidlar qatori A-G-S-T bo’lsa,
shu zanjirga parallel turgan 2-
zanjirning nuleotidlar qatori T-S-G-A tarzida
bo’ladi.
Purin asosi: Adenin va Guanin; Pirimidin
asosi: Timin va Sitozin
👈
👈
👈
[27.09.20
09:31==============================
============
Azot asoslarning komplementarlik
qonuniyatlari E. Chargaff qoidasida aks etgan
• Purin asoslarining soni pirimidin asoslari
soniga teng .
• Adeninlar soni timinlar soniga , guaninlar soni
sitozinlar soniga teng A=T , G=C.
• Adenin va guaninlar sonining yig’indisi
sitozinlar va timinlar sonining yig’indisiga teng.
A+G=T+C
👈
👈
👈
[27.09.20
09:31==============================
============
Oqsil biosintezi ikkita bosqichda boradi:
Transkripsiya,
Translatsiya
1) Transkripsiya(yadroda)- i-RNK DNK
molekulasidagi oqsil to’g‘risidagi axborotni
o‘ziga ko‘chirib oladi.
Bir molekula — i-RNK DNK molekulasining
bitta genga to‘g‘ri keladigan bo‘lagidan
axborotni ko‘chirib oladi va bu axborot asosida
bir molekula oqsildagi aminokislota- larning
ketma ket joylashishini belgilaydi. i-RNK
yadrodan sitoplazmaga chiqib ribo-soma bilan
birlashgach, sintez qilinishi kerak bo‘lgan
oqsilga nisbatan nusxa beruvchi (matritsa) bo‘lib
xizmat qiladi. RNK ning DNK asosida sintez
qilinish jarayoniga transkripsiya (nusxa
ko‘chirish) deyiladi. DNK asosida RNK ni
sintez qiladigan RNK polimeraza fermenti
ishtirok etadi. RNK polimeraza uch xil, ya’ni
i-RNK, t-RNK, r-RNK larni ham sintez qila
olishi mumkin.
2)Translatsiya(ribosomada)—t-RNK oqsil
sintezi uchun kerakli aminokislotalarni oqsil
sintez qilinayotgan joyga olib keladi. t-RNK
ning i-RNK kodoniga to‘g‘ri keladigan joyi
antikodon deyiladi.
@ _biolog
[28.08.20
15:26==============================
============
📈💢💢💢💢💢💢💢💢💢💢📉
📓Neytralizm --- bir jamoada yashaydigan
organizmlarda bir biriga foydali va zararli ta'sir
mavjud emas.
📔Mutualizm ---- har ikkala populyatsiya uchun
manfaatli va majburiy munosabat turi.
📒Kommensalizm ---- birga yashaydigan
organizmning biri ushbu munosabatdan foyda
ko'radi, ikkinchisi foyda ham zarar ham
ko'rmaydi
📕O'zaro raqobat ---- o'xshash extiyojga ega
bo'lgan organizmlar(ozuqa, yashash joyi uchun)
📗Amensalizm --- bir tur boshqa turga zararli
ta'sir etib, o'zi esa bu munosabatdan foyda ham
ziyon ham ko'rmaydi
📘Parazitizm ---- bir tur parazit boshqa turdan
ozuqa va yashash joyi sifatida foydalanadi.
226
[28.08.20
15:26==============================
============
📊
☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑�☑
�
Olimlar va ularning ishlari
darslik ketma-ketligida
BOTANIKA-5
1) Robert guk----1665- yilda osimlik hujayrasini
kashf etgan
2) Robert Braun---1831-yil magiz hujayraning
asosiy qismi ekanligini aniqladi
3) N. Gryu ---1682-yilda toqima tushunchasini
fanga olib kirdi
4) A. Timirzayev ---u ozining <va xlorofil>> nomli kitobida fotosintezni asoslab
berdi
BOTANIKA-6
1) Arnold va Tomos Stafford Raflez--- 1818-
yili dunyodagi eng yirik gul rafleziyani topgan
2) Karl Liney--- osimliklarni qoshaloq (ikki
nom) bilan atash yani binar nomenklaturani
fanga kiritdi
3) Anton Levenguk--- bundan 300 yil oldin
mikroblarni mikroskopda aniqlagan
4) A.A.Ibn Sino--- yuqumli kasalliklarning suv
va havodan tarqalishini bundan 1000 yil ilgari
aytib otgan
5) A.M. Muzaffarov--- Ozbekistondagi suv
havzalari suv otlarini organgan
6) Al Beruniy va Ibn Sino--- 1000 yil oldin oz
asarida yopiq urugli osimliklar sinfiga oid
dorivor osimliklar haqida yozgan
7) Rizamat ota Musamuhamedov---
Ozbekistonda uzumchilikni rivojlantirgan
8) A.L. Taxtadjyan--- osimliklarni gul
tuzilishiga qarab mognoliyasimonlarni eng soda
osimlik deb takidlagan
9) B.F. Fedchenko va O.A. Fedchenko--- 1906-
1916-yillarda 6 qisimli <royxati>> Unda 4111 tur bor
10) A.I. Vedenskiy --- uning raxbarligida 6 jildli
<> chop etildi 138 oila
4230 tur bor
11) AKADEMIKLAR --(Ozb.da botanika faniga
xissa qoshgan) Q.Z. Zokirov, Y.P. Korovin,
J.K.Saidov, A.M.Muzaffarov, Rusanov
12) PROFESSORLARI---M.Popov, I.Granitov,
M.Orifxonova, Usmonov, S.Sahobiddinov,
P.Q.Zokirov, V.P.Bochansev
13) Abu Rayhon Beruniy--- <fit tibb >> asarida dorivor xona osimliklari
haqida malumot bergan
14) Zokirov--- 10 jiltli <aniqlagichi>> 125 oila 1151 turkum 8094 tur
(5jiltli <>)
15) S.G.Navashin―Gulli osimliklarda qosh
uruglanish hodisasini kashf etgan
16) A.Muzaffarov―Suv otlarni organgan,
Xlorella suv otidan chorva mollarining
mahsuldorligini oshirishda va suvni suv
otlaridan tozalash
17) Mahmud Mirzayev―Meva va rezavor
mevalarning 200 ga yaqin navlari yaratildi
ZOLOGIYA-7
1) Arastu--zologiyaga oid dastlabki asarlarni
eramizdan IV asr oldin yozgan. U oz asarida 500
ga yaqin hayvon haqida yozgan
227
2) Anton Levenguk--- XVI-XVII asr
mikroskopda korinadigan hayvonlarni kashf
qilgan
3) Karl Liney--- XVIII asrda hayvonlar
klassifikatsiyasini yaratgan
4) Charls Darvin--- XIX asrda hayvonlarni
organib Evolutsion talimotni yaratdi
5) D.N.Kashkarov--- hayvonlar ekologiyasini
organgan
6) L.M.Isayev, P.F.Baroskiy--- Orta Osiyoda
rishta bezgak kasalliklarini tugatilishiga sabab
boldi
7) T.Z.Zoxidov, O.P.Bagdanov--- umurtqali
xayvonlarni organgan
8) A.M.Muhammadiyev, Alimuhamedov,
Yahontov, Tolaganov, Azimov, Sultonov---
umurtqasiz hayvonlarni organgan
9) K.I.Skryabin--- uning boshchiligidagilar
gelmentlarni organish va unga qarshi kurash
usullari ishlab chiqilgan
10) A.A.Ibn Sino--- << Tib Qonunlari>> asarida
dorivor giyohlar bilan odamdan parazit
gelmentlarini haydash haqida topgan
11) A.T.Tolaganov--- osimliklar gelmentlarini
organgan
12) M.A.Sultonov, J.A.Azimov, E.X.Ergashev--
- yovvoyi va uy hayvonlari hamda
o’simlikgelmentlarini organgan
13) A.O.Kovalevskiy--- lansetnikni kashf etgan
✅
[28.08.20
15:26==============================
============
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
GIDROBIONTLAR -11- SINF
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺
🔰Suv muhitida yashovchi organizmlar
gidrobiontlar (yunoncha «hydor» – suv, «bios» –
hayot) deyiladi.
🔰O‘SIMLIKLARNING SUV MUHITIGA
MOSLANISHLARI
🔰A. Suvotlardagi moslanishlar
- o‘simliklar yorug‘lik tanqisligiga qo‘shimcha
pigmentlar hosil qilish bilan moslashadi.
🔰 Ular turli chuqurlikda yashashga
moslashgan:
🔰a. suv havzalarining sayoz qismlarida yashil
suvo‘tlar
🔰b. chuqurroq qatlamlarida qo‘ng‘ir suvo‘tlar
🔰c. eng chuqur qismida qizil suvo‘tlar
🔰B. Yuksak osimliklarda
Suv muhitida o‘sadigan yuksak o‘simliklar
gidrofitlar (yunoncha «hydor»
🔰– suv, «phyton» – o‘simlik)
deyiladi
🔰- mexanik to‘qima, o‘tkazuvchi to‘qima va
ildiz tizimi kuchsiz rivojlangan
- ildizlarida tukchalar bo‘lmaydi
- ba’zi o‘simliklarda ildiz bo‘lmaydi
🔰(ELODEYA)
🔰- ildiz faqat substratga birikish vazifasinigina
bajaradi (QO‘G‘A, O‘QBARG)
🔰- Suvda kislorod miqdorining tanqisligiga
moslashish mexanizmi sifatida o‘simlik
organlarida havo bilan
to‘lgan to‘qima – AERENXIMA rivojlangan.
🔰- Barg yaproqlari yupqa, ba’zi o‘simliklar
(SUV NILUFARI, SUV YONG‘OG‘I)
barglarining shakli havo va
suv muhitida joylashganiga qarab farq qiladi.
🔰- Suv o‘simliklarining chang donachalari,
mevasi va urug‘lari suv o‘tkazmaydigan qobiq
bilan qoplangan
va suv yordamida tarqaladi.
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
[28.08.20
15:26==============================
============
228
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨
� Odam skeleti 206 ta suyakdan
tashkil topgan.Ulardan 85 tasi juft,36 tasi toq.
📕 Tuzilishiga ko’ra suyaklar:
📕 Uzun naysimon-12 ta( bular o’z
navbatida:Yelka-2 ta,bilak-2ta
📕1. Naysimon son-2 ta, boldir-4 ta )
📕Kalta naysimon-76 ta( bular o’z
navbatida: kaft 10 ta (oyoq bilan 20
ta),barmoq suyaklari-56 ta)
📕2.Yassi-20 ta (tepa-2 ta,kurak-
2ta,ensa-2ta, yuz-15 ta)
📕Uzun g’ovak- 27 ta(qovurg’a-24 ta,to’sh-1
ta,o’mrov-2ta)
📕 3.G’ovak
📕Kalta g’ovak- 50 ta(umurtqa-33-34
ta,kaftusti-32 ta (oyoq bilan)
📕4.G’alvirsimon-yuqori jag’-2 ta,peshona-1
ta,ponasimon-1 ta,g’alvirsimon-1 ta
📕Dumg’aza-5 ta
📕Bel umurtqalari-5 ta
📕Ko’krak umurtqalari-12 ta
📕Yelka kamar-4ta
📕Bosh qutisi : 23ta (miya qutisi-8ta,yuz-15ta)
📕Umurtqa pogonasi-33-34
📕Umurtqa pogonasi 5 ta qismdan iborat:
📕boyin-7 ta,ko’krak-12 ta,bel-5 ta,dumgaza-
5ta va dum 4-5 ta
📕Qovurg’a -24 ta(haqiqiy-chin qovurgalar-14
ta,soxta qovurga-6 ta,yetim qovurg’a-4 ta
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵
�⤵�
[28.08.20
15:26==============================
============
1. Biologiya atamasi 1802- yilda fransuz olimi
J.B.Lamark va nemis olimi G. R. Treviranus
tomonidan fanga kiritilgan.
2. Tarixiy usulning biologiyada qo‘llanishi
Ch.Darvinning nomi bilan bog‘liq.
3. Abu Ali ibn Sino eksperimental yoki tajriba
usuli biologiyada 0‘rta asrlarda boshlab bergan.
4. D.I.Ivanovskiy 1892- yilda rus olimi tamaki
o‘simligida uchraydigan tamaki mozaikasi deb
ataluvchi kasallik qo‘zg‘atuvchisining o‘ziga
xos xususiyatlarini aniqladi.
5. F.Leffler va P.Froshlar uy hayvonlarida
uchraydigan oqsil kasalligini qo‘zg‘atuvchilar
ham bakteriyali filtrdan o‘tib ketar ekan, degan
xulosaga keldilar.
6. 1917- yil kanadalik bakterio- log F.de Erell
bakteriyalarni zararlovchi bakteriofag-virusni
kashf etdi.
7. 1665- yilda ing- liz olimi Robert Guk daraxt
po'stlog'idagi po'kak to'qimadan yupqa kesmalar
tayyorlab mikroskop yordamida kuzatganda
ajoyib yangilikni kashf etdi.
8.Ddaraxtning po'stlog'i bir xil massadan iborat
bo'lmay, balki juda mayda bo'shliqlardan, ya’ni
katakchalardan iborat ekanligini aniqladi. Bu
mayda bo'shliqlarni R.Guk “sellula” (katakcha,
uyacha, hujra) deb atadi.
9. M.Malpigi va N.Gryu 1671- yilda o'simlik
hujayralarining tuzilishini aniqladi.
10. A.Levenguk 1680- yilda qondagi qizil qon
tanachalari — eritrositlarni, bir hujayrali
hayvonlar va bak- teriyalarni birinchi marta
o'rganadi.
11. 1831- yilda ingliz botanigi R.Braun
hujayralarda yadro mavjudligini aniqlaydi.
bb 12. Chex olimi Ya.Purkine
1839- yilda hujayra tarkibidagi suyuqlikni
protoplazma deb atashni taklif etadi.
13. 1838—1839- yillarda nemis olimlari:
botanik M. Shleyden va zoolog T.Shvann o‘sha
vaqtgacha fanda to‘plangan hujayra haqidagi
ma’lumotlarga tayanib hujayra nazariyasini
yaratdilar.
[28.08.20
15:26==============================
============
��������������
Eritrositlar ---
⬇�⬇�⬇�
💉 Hosil bo'ladi--- Qizil ilikda
229
💉 Saqlanadi ---- O't, jigar, teri va taloqda (70%
dan ortiq)
💉 Yemiriladi --- Jigar va taloqda
💉 Funksiyasi --- Transport
💉 1mm 3 qonda --- 4-6mln ta
💉 Yashaydi ---- 120 kun
💉 Kamayishi ---- Anemiya
💉 Tarkibida saqlaydi -- Gemoglobin
💉 Gemoglobin tarkibi --- gem (oqsil qism) va
globin (Fe tutadi)
💉 Kislorodni biriktirib ---- Oksigemoglobin ga
aylanadi
LEYKOTSITLAR
⬇�⬇�⬇�
💭 Hosil bo'ladi --- Qizil ilik, ayrisimon bez,
taloq, limfa tuguni
💭 Yashaydi ---- 2-5 kun
💭 1mm3 qonda ---- 6-8 mingta
💭 Funksiyasi ---- Himoya
💭 Ishlab chiqaradi --- Antitelo va antitoksin
💭 Antigenni eritadi ---- Antitelo
💭 Zaharli moddalarni neytrallaydi ---
Antitoksin
TROMBOTSITLAR
⬇�⬇�⬇�
🕸 Hosil bo'ladi --- Suyak ko'migi va taloqda
🕸 Yashaydi --- 2-5 kun
🕸 1mm3 qonda ---- 300-400 000 ta
🕸 Vazifasi --- Qon ivishida
🕸 Tarkibida --- Tromboplastin
🕸 Qon ivishi ---- Trombotsitlar yoriladi ---->
Tromboplastin qon plazmasiga chiqadi ----->
Protrombinni trombinga aylantiradi ---->
Plazmada fibrinogen fibringa aylanadi ----->
Fibrin jarohatlangan joyda to'r hosil qiladi.
[28.08.20
15:27==============================
============
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
. ☑�☑�☑�☑�
☑�MITOZ!☑�
☑�☑�☑�☑�
🔰Interfaza 🔰Mitoz bosqichlari
⬇�. ⬇�
➡�G1-2n2c.✅ ➡�Profaza-2n4c✅
➡�S-2n4c.✅ ➡�Metofaza-2n4c✅
➡�G2-2n4c.✅ ➡� Anafaza-4n4c✅
➡�Telofaza-2n2c✅
✅✅✅✅
✅MEYOZ✅
✅✅✅✅
🔰Interfaza
⬇�
1⃣ G1-2n2c✅
2⃣ S - 2n4c✅
3⃣ G2-2n4c✅
�
🔰MEYOZ BOSQICHLARI
↙�. ⬇�. ↘�
Meyoz-I Interkinez. Meyoz-II
(Reduksion).
⬇� (Ekvatsion)
⬇�. (n 2c) ⬇�
➡�Pro-I (2n4c).✅ ➡�Pro-II (n 2c)✅
➡�Meta-I (2n4c)✅➡�Meta-II(n2c)✅
➡�Ana-I (2n4c).✅➡�Ana-II (2n2c)✅
➡�Telo-I (n 2c).✅ ➡�Telo-II (n c)✅
➡�Izoh: n-xromasomalar soni☑�
c-xromatida(DNK) soni☑�
🔘Xromasoma va xromatida(DNK) larning
o'qilishi!
🔴1n1c- 1 ta xromatida(DNK)li
xromasomalarning gaploid to'plami.✅
🔵1n2c- 2 ta xromatida(DNK) li
xromasomalarning gaploid to'plami.✅
⚫�2n2c- 1 ta xromatida (DNK) li
xromasomalarning diploid to'plami.✅
�2n4c- 2 ta xromatida(DNK) li
xromasomalarning diploid to'plami.✅
230
�4n4c-1 ta xromatida(DNK) li
xromasomalarning tetraploid to'plami!✅
[28.08.20
15:27==============================
============
🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨OITV-
orttirilgan immun tanqisligi virusi
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�
📕📌1983 -yilda Lui Montane tomonidan
aniqlangan. Virus qon , limfa va orqa miya
suyuqligida uchraydi. U ko'proq limfositlarni
zararlaydi. Shu sababli bemor immun tizimi eng
avval ishdan chiqadi. OITV rivojlanishiga ko'ra
5 davrga bo'linadi:✅✅
📕🔰1. Inkubatsiya davri - 14 kundan 1 yilgacha
davom etadi.✅✅
📕🔰2. O'tkir davr - 7-14 ba'zan 30 kun o'tgach
namoyon bo'ladi. Istima, sovqotish,
darmonsizlik, faringit, stomatit, toshma, ich
ketishi kabi alomatlar kuzatiladi.✅✅
📕🔰3. Latentlik davri - 5-10 yil davom etadi.
Limfa bezlari yiriklashuvi kuztiladi.✅✅
📕🔰4. OITSdan oldingi davr - 1 -2yil davom
etadi. Stomatit, gerpes, kandidoz va til
leykoplakiyasi takrorlanadi.✅✅
📕🔰5. Terminal davr - sil, meningit, gripp,
salmonellyoz, saraton, limfoma, endmsefalit,
toksoplazmoz va shu kabi infeksiyali va
infeksiyasiz kasalliklar avj oladi. Bu 3 yil
ko'pincha bir yil davom etadi. ✅✅
[28.08.20
15:27==============================
============
QON TOMIRLARI , QON AYLANISHI.
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�
Qon va qon aylanish doirasining asosiy vazifasi
kislorod va oziq moddalarni hujayralarga
yetkazib berish hisoblanadi.
🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�
🔸Asosiy qon aylanish organlari.
📕1. Yurak ✅
📕2. Arteriyalar ✅
📕3. Venalar ✅
📕4. Kapilyarlar. ✅
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺
Arteriyalar ---- > Yurakdan chiquvchi qon
tomirlar.
Devori 3 qavatdan iborat.
📕1. Qalin elastik brikiruvchi to'qima ✅
📕2. Silliq muskulli qavat ✅
📕3. Bir qavat epiteliy. ✅
📕Venalar ---- > Yurakka keluvchi qon tomirlar.
Devori 3 qavat arteriya devoriga o'xshash lekin
birmuncha yupqa. ✅
Kapilyarlar ---- > Hujayra va to'qimalarda gazlar
almashinuvida ishitok etuvchi qon tomir
hisoblanadi.
Devori bir qavat hujayralardan iborat epiteliy
bilan qoplangan. Kapilyarlar qalinligi odam
sochidan 50 marta ingichka. ✅
🔴🔴🔴🔴🔴🔴🔴🔴🔴
📌 Qon aylanish doirasi.
Odam organizmida asosiy ikkita qon aylanish
doirasi mavjud.
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
1. Katta qon aylanish doirasi.
Chap qorincha -- > Aorta -- > Arteriya -- >
Buyrak arteriyasi ( Qon zararli moddalardan
tozalanadi. ) -- > Arteriola -- > Kapilyar(
To'qimaga kislorod va oziq moddalar berilib ,
Karbonag anhidrid va zararli qoldiq qonga
chiqariladi. ) -- > Venula -- > Venalar -- > Jigar
Venasi ( Shuningdek oshqozondagi oziq
moddalar ham Vena qon tomiri orqali jigarga
keladi. ) -- > Yuqori va pastki kovak vena -- >
O'ng bo'lmacha. ✅
🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨
2. Kichik qon aylanish doirasi.
O'ng qorincha -- > O'pka arteriyalari -- > Venula
-- > O'pka kapilyarlari ( Karbonat angidrid
tashqi muhitga beriladi , kislorod Qonga o'tadi.
231
) -- > Arteriola -- > 4 ta o'pka venalari -- > Chap
bo'lmacha. ✅
Ko'rinishida organizmda qon aylanadi.
📕📌 Limfa sistemasi.
Organizmda qon aylanish bilan birga limfa
aylanish sistemasi ham bo'lib organizmnda
immunitetda ishtirok etadi.
Qon aylanishdan limfa aylanishning asosiy farqi
Tomirlar to'qimalarga bormaydi balki ,
to'qimalardan boshlanadi.
Organizmda limfa tugunlari soni 460 tani tashkil
etadi.
📕Limfa tugunida limfotsitlar harakatlanib
📕vena qon tomirlariga quyiladi.
📕Limfa tomirlarida o'rtacha 1 - 1,5 l limfa
.
📕suyuqligi harakatlanadi..
📕 Bir kecha kunduzda 1200 - 1500 ml qon
📕Vena qon tomirlariga
[28.08.20
15:27==============================
============
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨
�♨�♨�SAVOL KO`P TUSHADIGAN
JOYLARDAN MALUMOTLAR
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰 📕 a -
tashqi ko'rinishi,
📕 b - ichkituzilishi:
📕1 - aorta yoyi,
📕2- yuqori kovak vena,
📕 3 - o‘pka arteriyasi,
📕4 - o‘pka venasi,
📕5 - pastki kovak vena,
📕6- o‘ng bo‘lmasi,
📕7 - chap bo'lmasi,
📕8 - tavaqali klapanlar,
📕9 - chap qorincha
[28.08.20
15:27==============================
============
♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�♨�
Oqsillar molekulasining tuzilish
darajalari.
📕📕📕📕📕📕📕📕📕📕📕📕
✅📌Oqsil makromolekulasining strukturasida
tuzilishining bir necha xillari farqlanadi.
Bulardan birinchisi oddiy peptid bog‘lar
yordamida o‘zaro bog‘langan aminokislotalar
zanjiridir. Bu struktura oqsilning birlamchi
strukturasi deyiladi. Oqsilning birlamchi
strukturalari odatda o‘zgarmas, irsiy belgilangan
bo‘ladi. Hujayrada oqsillar birlamchi chiziq
shaklda bo‘lmay balki, o‘ralgan, spiralsimon,
globulyar, ipsimon fibrillyar shakllarda bo‘ladi.
Oqsillarning to‘rtta strukturasi mavjud. Ular
birlamchi, ikkilamchi, uchlamchi va to‘rtlamchi
strukturalardir
📕📕📕📕📕📕📕📕📕📕
✅📌Birlamchi struktura --->polipeptid zanjirda
o‘zaro peptid bog‘i yordamida bog‘langan,
chiziqli aminokislotalar ketma-ketligidan iborat.
(DNK kodlagan, spetsifik, oqsilning funksiyasi
va tarkibi birlamchi strukturaga bog‘liq.) Insulin
gormoni birlamchi strukturada bo‘ladi.
🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�
✅📌Ikkilamchi struktura ---->polipeptid zanjir
spiralsimon bo‘lib, zanjirdagi bir
aminokislotaning CO – karboksil gruppasi bilan
ikkinchi aminokislotaning NH – amino gruppasi
o‘rtasida vodorod bog‘i hosil bo‘ladi. Vodorod
bog‘i peptid zanjirda bir qancha bo‘ladi va ular
qo‘shni bo‘lmagan, lekin bir-biriga yaqin
bo‘lgan aminokislotalar o‘rtasida sodir bo‘ladi.
Globin, sochdagi keratin, kollagen oqsillari
ikkilamchi strukturada ega.
🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�
✅📌Uchlamchi struktura --->
aminokislotalardan iborat polipeptid zanjir
globulyar shaklda bo‘ladi. Ko‘pgina oqsillar
uchlamchi strukturada bo‘ladi. Aminokislotalari
o‘rtasida ion bog‘lar, vodorod bog‘lar, disulfid
bog‘ (S–S), gidrofob aloqalar mavjud bo‘ladi.
Hamma globulyar oqsillar – fermentlar,
antitelolar, mioglobin, gormonlar uchlamchi
strukturada bo‘ladi.
🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�🅾�
✅📌To‘rtlamchi struktura ---> bir qancha
polipeptid zanjirlar disulfid ko‘priklar orqali,
vodorod bog‘lari va gidrofob aloqalar
232
yordamida birlashib oqsilning to‘rtlamchi
strukturasini hosil qiladi. Masalan, gemoglobin
molekulasi to‘rtlamchi strukturaga ega.
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�
♻� Oqsil tarkibidagi 20 ta ♻�
♻�aminokislotalarning nomi va. ♻�
♻�qisqartmalari. ♻�
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�
🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨🌨
🔰I. Ochiq zanjirli (atsiklik) halqasiz
aminokislotalar
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
✅📌1. Monoaminomonokarbon kislotalar:
Glitsin Gli
Alanin Ala
Serin Ser
Sistein Sis
Sistin Sis
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
✅📌2. Dikarbon aminokislotalar:
Aspartat Asp
Asparagin Asn
Glutamat kislota Glu
Glutamin Gln
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺
✅📌3. Diaminokislotalar:
Treonin Tre
Lizin Liz
Valin Val
Arginin Arg
Metionin Met
Leysin Ley
Izoleysin Ile
🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿
✅🔰II. Siklik (halqali) aminokislotalar
🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿🌿
📌1. Aromatik aminokislotalar
Fenilalanin Fen
Tirozin Tir
📌2. Geterotsiklik aminokislotalar
Gistidin Gis
Triptofan Trp
🔰III. Iminokislotalar
Prolin Pro
Oksiprolin Pro
📌Qoʻshimcha Malumotlar
Aminokislota tarkibidagi korboksil va
aminoguruhlarning bo‘lishi ularga amfoterlik
xususiyatni beradi.
Ular kuchli kislotali sharoitda ishqor, ishqoriy
sharoitda esa kislota sifatida reaksiyaga
kirishadi.✅✅
📌Ko‘p aminokislotalar biologik aktiv moddalar
– gormonlar, vitaminlar, antibiotiklar sintezi
uchun zarur mahsulot hisoblanadi. ✅✅
📌O‘simliklar va ko‘pchilik mikroorganizmlar
o‘ziga kerakli aminokislotalarni
boshqa moddalardan o‘zlari sintezlay oladi.
✅✅
📌Odam va hayvonlar bir qancha
aminokislotalarni sintezlay olmaydi. Bu
aminokislotalar
o‘rni almashmaydigan aminokislotalar deyiladi.
Ularga---> valin, leysin, izoleysin, trionin,
fenilalanin, triptofan, metionin, arginin, gistidin
kiradi.
Ular faqat ovqat tarkibi bilan kiradi.✅✅
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
🔰
[28.08.20
15:27==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
BIOGEOGRAFIK VILOYATLAR.
Yer yuzida tarqalishiga ko'ra o'simliklar va
hayvonlar bir xilda tarqalmagan. Hayvonlar va
o'simliklarni quruqlikda tarqalishiga qarab
olimlar sayyoramizni 6 ta guruxga ajratadilar.
Bunda ular sutemizuvchilar , qushlar , ochiq va
yopiq urug'li o'simliklar sudralib yuruvchilar ,
233
suvda va quruqlikda yashovchilar , qurulikdagi
sporali o'simliklarni tarqalishini asos qilib
oldilar.
Asosiy Biogeografik viloyatlar
1. Avstraliya
2. Neotropik
3. Hindomalay
4. Habashiston
5. Polearktik
6. Neoarktik
Quyida ushbu biogeografik viloyatlarga batafsil
to'xtalib o'tamiz.
🔰AVSTRALIYA BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🛑 Hududlari --- > Yangi zelandiya , Yangi
gvineya , Polineziya , Tasmaniya orollari. ☑�
🛑 Tuban Sutemizuvchilari --- > O'rdakburun ,
yexidna. ☑�
🛑 Xaltali Sutemizuvchilar --- > Kenguru ,
xaltali krot , xaltali tiyin , xaltali bo'ri , xaltali
ayiq ☑�
🛑 Yo'ldoshli Sutemizuvchilar --- >
Sichqonsimon kemiruvchilar , ko'rshapalaklar ,
dingo iti ☑�
🛑 Qushlar --- > Jannat qushlari , xashaki
tovuqlar , kapachi qushlar , lira qushi , qanotsiz
kivi , emu tuyaqushi. ☑�
🛑 Sudralib yuruvchilar --- > Taxminlariga ko'ra
paleozoy erasi sudralib yuruvchilariga o'xshash
☑�
🛑 O'simliklar --- > Evkalipitlar , janubiy
qoraqayin , daraxtsimon paparotniklar ☑�
🔰NEOTROPIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🔴 Hududlari --- > Janubiy va Markaziy Amerika
, Meksikaning tropik qismi , Karib arxipelagi.
☑�
🔴 Sutemizuvchilar --- > Gajak dumli maymun ,
gajak dumli ayiq , pampas mushugi , dengiz
cho'chqasi , janubiy amerika tulkisi. ☑�
🔴 Tuban Sutemizuvchilar --- > Oppossum ,
Zirhlilar , chumolixor , yalqov. ☑�
🔴 Qushlar --- > Kolibri , yapaloq qush , Nandu
☑�
🔴 Sudralib yuruvchilar --- > Alligatorlar ,
iguana , ilonlar uchraydi. ☑�
🔰HINDOMALAY BIOGEOGRAFIK
VILOYATI🔰
⭕� Hududlari --- > Hindiston , Hindixitoy ,
Seylon , Yava , Sumatra , Tayvan , Filippin
orollaridan tashkil topgan. ☑�
⭕� Sutemizuvchilar --- > Orangutan , Tupaylar
( chala maymunlar ) , hind fili , yo'lbars ,
bambuk ayig'i , antilopalar , tapir , nasoroglar.
☑�
⭕� Qushlar --- > Yovvoyi bankiv tovuqlari ,
qirg'ovullar , tovuslar. ☑�
⭕� Sudralib yuruvchilar --- > Zaharli ilonlar ,
har xil kaltakesaklar , timsohlar. ☑�
⭕� O'simliklar --- > Bambuk , Banan , qora
daraxt. ☑�
HABASHISTON BIOGEOGRAFIK
VILOYATI. 🔰
🛑 Hududlari ---- > Afrikaning markaziy ,
janubiy qismi , Madagaskarni egallagan.
🛑 Sutemizuvchilar --- > Martishka , lemur ,
arslon , fil , begemot , oq va qora ikki shoxli
nosoroglar , jirafa zebra , giyena itlari , gorilla ,
shimpanze ☑�
🛑 Sudralib yuruvchilar --- > Agamalar ,
xameleonlar. ☑�
🛑 O'simliklar --- > Baobob , qizil daraxt , palma
, akatsiya , daraxtda o'simliklar - epifitlar. ☑�
🔰POLEARKTIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🔘 Hududlari --- > Yevropa , Osiyoning
shimoliy va markaziy qismi , Afrikaning
shimoliy qismini egallagan. ☑�
234
🔘 Sutemizuvchilar --- > Ot , sayg'oq , yelik ,
kabarga , tog' echkisi , los , yovvoyi qo'y ,
qo'ng'ir ayiq , bo'ri , tulki , qunduz , vixuxol ,
ko'rshapalaklar. ☑�
🔘 Qushlar --- > Kar , tustovuq , chittak. ☑�
🔘 O'simliklar --- > Archalar , pixta , qora
qarag'ay , qarag'ay , eman , terak , tol , akatsiya ,
gledechiya. ☑�
🔰NEOARKTIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI. 🔰
🔵 Hududlari --- > Shimoliy amerika ,
Grenlandiya , Bermud va Aleut orollari. ☑�
🔵 Sutemizuvchilar --- > Sixshox kiyik , tog'
echkisi , ilvirs , muskusli qo'y , badboy kaltadum
, yenot , daraxt jayralari. ☑�
🔵 Ikkid hududa ham uchraydigon hayvonlar (
Polearktik - Neoarktik ) --- > qunduz , bug'u ,
los , tulki , suvsar , oq ayiq , oq sichqon , oq
tovushqon , yumronqoziq , silovsin ☑�
[28.08.20
15:27==============================
============
Hayvonlarda qon aylanish
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
1⃣ Hashorotlar
━━━━━━━━━━
📌 Qoni O² tashishda ishtirok etmaydi.
2⃣ Qorinoyoqli moluskalar
━━━━━━━━━━━━━
🔰 Yuragida arterial qoni bor hayvonlar
hisoblanadi. O² ga toʻyingan qon yurak
boʻlmasida boʻladi.
🎯 Qon va gazlar harakati
Yurak qorinchasi → O² → arteriyalar → O² →
toʻqimalar → CO² → venalar → CO² → oʻpka
→ O² → yurak oldi boʻlmachasi
3⃣ Qisqichbaqasimonlar
━━━━━━━━━━━━━━
🔰 Yuragida O² ga toʻyingan qon boʻladi. Qon
aylanish sistemasi ochiq.
4⃣ 2 pallali moluskalar
━━━━━━━━━━━━━
🔰 Qon aylanish sistemasi ochiq. Yurak
boʻlmasida O² li qon boʻladi.
🎯 Qon va gazlar harakati
Yurak qorinchasi → O² → arteriyalar → O² →
toʻqimalar → CO² → venalar → CO² → jabralar
→ O² → yurak oldi boʻlmachasi
Davomi bor...
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:27==============================
============
5⃣ Bosh skeletsizlar
━━━━━━━━━━━
📌 CO² li qon - qorin aortasida
📌 O² li qon - orqa aortasida
🎯 Qon harakati
Qorin aorta → jabra kapilyarlari → orqa aorta
→ toʻqima va organlar kapilyarlari → qorin
aorta
6⃣ Baliqlar
━━━━━━━━
📚 Yuragida venoz qoni bor hayvonlar
hisoblanadi.
📌 Qon yuragiga 1 ta tomir (vena tomiri) orqali
kiradi
📌 1 ta tomir orqali chiqadi.
235
📌 CO² li qon - yurak boʻlmasida, yurak
qorinchasida, qorin aortasida, yurak venasida
boʻladi.
📌 O² li qon - orqa aortasida
🎯 Qon harakati
Yurak qorinchasi → qorin aorta → jabra
arteriyasi → kapilyarlar → orqa aorta →
arteriyalar → kapilyarlar → venalar → yurak
boʻlmasi
Davomi bor...
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:27==============================
============
8⃣ Reptiliyalar
━━━━━━━━━━
📌 Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlik
hayvonlari bo‘lib, qon suyak ko‘migi va taloqda
ishlab chiqiladi.
📌 Ularning yuragi ikkita boʼlmacha va bitta
qorinchadan iborat. Qorincha chala to‘siq bilan
ajralgan boʼladi.
📌 Timsohlarda to‘siq toʼliq boʻlib, yuragi to‘rt
kamerali.
📌 Lekin sudralib yuruvchilarning barchasida
tanasida aralash qon oqadi.
📌 Suvda hamda quruqlikda yashovchilardan
farqli ravishda sudralib yuruvchilarda
qorinchadan mustaqil ravishda 3 ta qon tomiri
chiqadi.
📌 Qorinchaning chap tomonidan arterial (O²)
qonga ega o‘ng aorta yoyi chiqib, undan bosh
miyaga ketuvchi uyqu arteriyasi
📌 O‘rta qismidan tanaga ketuvchi chap aorta
yoyi
📌 Oʼng tomonidan o‘pkaga ketuvchi venoz
(CO²) qonga ega o‘pka arteriyasi boshlanadi.
📌 O‘ng va chap aorta yoylari birlashib orqa
aortani hosil qiladi.
📌 Shuning uchun miyaga arterial qon (O²)
📌 Tanaga aralash qon (CO²+O²)
📌 Oʻpkaga esa venoz (CO²) qon boradi
📌 O'pka venalari chap boʼlmachaga quyiladi.
📌 Bosh miya va tanadan keluvchi venoz qon
oʼng boʼlmachaga quyiladi.
📌 Kichik qon aylanish doirasi yurak
qorinchasidan chiqib, o'pkada kislorodga
to‘yinib, chap boʼlmaga quyiladi.
📌 Chap va oʼng bo‘lmalardagi qon yurak
qorinchasiga oʼtadi.
📌 Yurak qorinchasida venoz va arterial qon
qisman aralashadi.
📌 Yurak qorinchasidan qon aylanishining katta
doirasi boshlanadi. U organ, to‘qima va
hujayralardagi gaz almashinuvida ishtirok etib,
yurakning o‘ng bo‘lmachasiga kelib quyiladi.
📌 Sudralib yuruvchilarning arteriya qon
tomirlarida aralash (venoz va arterial) qon
boʼlganligi sababli, moddalar almashinuvida
kam energiya hosil boʼladi.
Davomi bor...
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
236
[28.08.20
15:27==============================
============
7⃣ Amfibiyalar
━━━━━━━━━━
📌 Katta qon aylanish doirasi - qorinchasidan
boshlanib o‘ng yurak boʻlmachasida tugaydi.
📌 Kichik qon aylanish doirasi - qorinchasidan
boshlanib chap yurak boʻlmachasida tugaydi.
🔵 CO² li yoki venoz qon - yurak oʻng
boʻlmasida, oʻng boʻlmaga qon olib keluvchi
vena tomirida, oʻpka va teriga qon olib boruvchi
oʻpka va teri arteriyalarida, miyadan qaytuvchi
va tanada yigʻilgan qon quyiladigan kovak
venada
🔴 O² li yoki arterial qon - yurak chap
boʻlmasida, chap boʻlmaga qon olib keluvchi
oʻpka venasida, teri venasi orqali kovak venada,
miyasiga qon olib boruvchi 1 juft uyqu
arteriyalarida
📌 Oʻpka va teri kapilyarlarida esa O² li qon
hosil boʻladi.
📌 Qorinchasidagi aralash qon 1 juft (oʻng va
chap) aorta yoyi orqali tanaga boradi.
🔎 Bularda yurak urishi (puls) past 40-50 tani,
ba’zilarida 20-30 tani tashkil qiladi
Davomi bor...
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:27==============================
============
9⃣ Qushlar
━━━━━━━━
📌 Oʻng aorta ravogʻiga ega hayvonlar
hisoblanadi.
🔵 CO² li qon - yurak oʻng boʻlmasi va
qorinchasida, yurak oʻng boʻlmasiga qon olib
keluvchi vena tomirida, oʻpka arteriyasida
🔴 O² li qon - yurak chap boʻlmasi va
qorinchasida, oʻpka venasida, hamda oʻng
tomonga yoʻnaluvchi aortada boʻladi.
🛡 Yuragidan chiquvchi qon tomirlari - chap
qorinchadan chiquvchi oʻngga yoʻnalgan aorta
(O² li qon), oʻng qorinchadan chiquvchi oʻpka
arteriyasi (CO² li qon)
🛡 Yuragiga kiruvchi qon tomirlar - oʻng
boʻlmachaga kiruvchi vena tomiri (CO² li qon),
chap boʻlmaga kiruvchi oʻpka venasi (O² li qon)
Davomi bor...
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:27==============================
============
1⃣0⃣ Sutemizuvchilar
━━━━━━━━━━━━
📌 Chap aorta ravogʻiga ega hayvonlar
hisoblanadi.
🔴 CO² li qon - yurak oʻng boʻlmasi va
qorinchasida, oʻpka arteriyasida, oʻng boʻlmaga
qon olib keluvchi vena tomirida
🔴 O² li qon - yurak chap boʻlmasi va
qorinchasida, oʻpka venasida, chapga yoʻnalgan
aortada boʻladi.
🔰 Yuragiga kiruvchi qon tomirlar - oʻng
boʻlmaga kiruvchi vena tomiri (CO² li qon),
chap boʻlmaga kiruvchi oʻpka venasi (O² li qon)
🔰 Yuragidan chiquvchi qon tomirlari - chap
qorinchadan chiquvchi chapga yoʻnalgan aorta
tomiri (O² li qon), oʻng qorinchadan chiquvchi
oʻpka arteriyasi (CO² li qon)
237
Davomi yo'q😎
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:27==============================
============
🔰Har bir individni kelip chiqish bo'g'ini:
✅Ot-Tarpan
✅Qo'y-Muflon
✅Tovuq-Bankiv
✅Qoramol-Yevropa turi
✅Cho'chqa-Yovvoyi to'ng'iz
✅G'oz-Kulrang g'oz
✅Kurka-Yovvoyi kurka
✅O'rdak-Yovvoyi o'rdak
✅Kaptar-Ko'k kaptar
�💻Tuzgan:
[28.08.20
15:28==============================
============
[ GIF
==================================
========
TAKRORLASH UCHUN
Ko‘zning funksiyasi.
Ko'zni optik kameraga o‘xshatish mumkin.
Uning to‘r pardasi yorug‘likka sezgir ekran,
ko‘z gavhari va shox parda yoruglikni sindi-
ruvchi muhit hisoblanadi. Kamalak parda
orqasida joylashgan kipriksimon mus- kullar
ko‘z gavhari qavariqligini o‘zgartirib, yorug‘lik
nuriarini ko‘proq yoki kamroq sinishini
ta’minlaydi. Ko‘z gavhari o‘z egikligini
o‘zgarlirib, predmetdan tushadigan nurlarning
to‘r pardada fokuslash jarayoni akkomodatsiya
deyiladi. Akkomodatsiya tufayli buyumlar uzoq
yoki yaqin turishiga qaramasdan, aniq ko‘rinadi.
Biz narsalarga har ikkala ko‘zimiz bilan
qaraymiz. Lekin narsa bitta bo‘lib ko‘rinadi.
Narsaning tasviri ikkala ko‘zning bir xil joyiga,
ya’ni sariq dog‘ga tushganida bitta bo‘lib
ko‘rinishi slereoskopik ko'rish deyiladi.
Ko'zning ikki nuqtani ular orasidagi eng kam
masofada ajrata olish xususiyati ko'rish
o'tkirligi, ya’ni ko'rish kuchi
deyiladi.👆👆👆👆👆👆👆👆👆
[28.08.20
15:34==============================
============
🔰Individlarning nechiga yaqin turi tarqalagani:
✅Yomg'ir chuvalchangi-180 ta
✅Ko'p tuklilar-5000 ta
✅Sporalilar-4000ta
✅Qorinoyoqlilar-100000 ta
✅Ikki pallalilar-30000 ta
✅Boshoyoqli molluska-650 ta
✅Qisqichbaqa-30000 ta
✅Hasharot-11000 ta
✅Tangachaqanotlilar-150000 ta
✅Xordalilar-43000 ta
✅Akula-250 ta
✅Skat-350 ta
✅Xaltalilar-270 ta
✅Primatlar-200 ta
Tuzuvchi:
[28.08.20
15:34==============================
============
❕❗� Allel genlar ❗�❕
✅ Allellar (yun. allelon – bir-birini o‘zaro),
allelomorflar,
✅ Allel genlar – bir genning gomologik xromo-
somalarning o‘zaro bir xil joy (lokus)laridagi
bo‘lishi mumkin bo‘lgan har xil holatlari.
✅ A. ma’lum bir belgining rivojlanishini
nazorat qilib, uning alternativ (bir-birini inkor
etuvchi) ifodalanishiga sabab bo‘ladi.
238
✅ "A." atamasini daniyalik olim V. Iogansen
taklif etgan (1909). Aksariyat genlar faqat ikki:
dominant va resessiv A. ga ega.
✅ Diploid organizmlarning somatik
hujayralarida har ikkala, gametalarda esa faqat
bitta allel bo‘ladi.
✅ Barcha holatlarda ham ma’lum genning
dominant alleli ta’siri shu genning resessiv
allelinikidan ustun keladi.
✅ A. ning dominantlik xususiyati ularning
o‘zaro allellik ta’siriga, genoti-pik muhit va
tashqi sharoitlarga bogliq.
✅ Dominant va resessiv A. gomozigotalik (SS
yoki ss) yoki geterozigotalik (Ss) holatlarida
ishtirok etishlari mumkin.
✅ Bundan tashqari genning ko‘p allellilik
seriyalari ham uchraydi. Bunday holda ham
dominant allel bosh harf bilan, allellarning
barcha resessiv seriyalari esa turli nishonlar
qo‘yilgan kichik harflar bilan belgilanadi
[28.08.20
15:34==============================
============
🔰DTM🔰
Ma'murjonning bir kunlik ovqati tarkibidan
ajralgan energiya 4280kj ni tashkil etib oqsildan
ajralgan energiya foizi yog va uglevod foizidan
28%ga kamligi uglevoddan 2%ga kopligi aniq
bolsa, bir kunlik istemol qilgan yog`
miqdorini(gr) toping.
A)33 B)133 C)73 D)313
Ishlanishi:
Oqsil(x) Yog(y) va Uglevod(y)= 100%
x.
x+y = 100% x+28 = y
100-28 = 72
72/2 = 36
36(oqsil)
36+28 = 64(uglevod,yog'
36-2 = 34(uglevod)
64-34 = 30(yog')
4280--------100
1284=x-------30
1284/38,9 = 33gr(yog')
J: A)
II Usuli
Oqsil(x) yog' van uglev(y)
x+y = 100
y-x = 28
x = 36
36-2 = 34(uglev)
36+34 = 70
100%-70% = 30(yog')
4280-------100%
1284=x-----30%
1284/38,9 = 33gr
J: A)
[28.08.20
15:34==============================
============
� Genlarning polimer ta'siriga doir qiziqarli
faktlar:
✅ polimeriya ikki xil bo'ladi
1⃣ Kommulyatev
2⃣ Nokomullyatev
✅ kumilyativ polimeriyada digeterozigotali
organizmlar o'zaro chatishtrilganda, fenotip
jixatdan, 1:4:6:4:1 nisbatda ajralish kuzatiladi
✅ Trigeterozigotali organizmlar
chatishtrilganda fenotip jixatdan nisbat
1:6:15:20:15:6:1
✅ Tetrageterozigotali organizmlar o'zaro
chatishtrilganda esa, fenotip jixatdan, ajralish
1:8:28:56:70:56:28:8:1 nisbatda bo'ladi
239
✅ Nokumilyativ polimeriyada esa,
digeterozigotali organizmlar chatishtrilganda,
fenotipik nisbat 15:1
✅ Trigeterozigotali organizmlar
chatishtrilganda esa, fenotipik nisbat 63:1
✅ Tetrageterozigotali organizmlar
chatishtrilganda, fenotipik nisbat 255:1 nisbatda
ajralish kuzatiladi
[28.08.20
15:34==============================
============
💢💢💢💢 Navlar 💢💢💢💢
✔�1. Atirgul – qirqog’ayni.
✔�2. Tok – kishmish, katta qo’rg’on,
qorago’zal, daroyi, buvaki, hiloliy, qirmizi,
husayni, sohibi, rizomat, toyipi, charos, soyaki,
chillaki, gultish.
✔�3. Bug’doy – Ulug’bek 600, Sanzor.
✔�4. Olma – oq olma, qizil olma, Namangan
olmasi, targ’il olma, qozi dastor olmasi.
✔�5. Shaftoli – Vatan, Lola, Anjir shaftoli,
Zarafshon, Farhod, Zarg’aldoq.
✔�6. Kartoshka – Nimrang –
cho’zinchoq,pushti,o’rta pishar
Obidov – kechpishar
Samarqand – 1yilda 2marta hosil beradi.
✔�7. G’o’za
♻�Yangi istiqbolli–Buxoro – 9, Buxoro–102,
Namangan–34(39), Omad.
♻�(Sodiq mirahmedov) Viltga chidamli-
Toshkent–1, Toshkent–2, Toshkent–3.
♻�(Nabijon Nazirov, Oston Jalilov) Serhosil –
AN – 402, Samarqand – 3, Yulduz.
♻�Raxmonqulov yaratgan navlar-Umid,
Oqqo’rg’on -2, Mang’it-1, Mang’it-2,
Istiqlol-2, Sulton,
♻�Abduraxmonov Genetik injineriya
vabiotexnalogiya usullarini qo’llash orqali
g’o’za genlaridan foydalanishning yangi
imkoniyat topib –PORLOQ navini yaratdi.
♻�2013- yildan boshlab ekib kelinmoqda
Porloq-1, Porloq-2, Porloq-3, Porloq-4.
✔�8. Qovun – bosvoldi, zarmiton, cho’gari,
bo’rikalla, umrboqi, bargi, aravakash
[28.08.20
15:34==============================
============
XEMOSINTEZ.
📌Temir bakteriyalari ikki valentli temirni uch
valentli birikmalargacha oksidlab, hosil bo’lgan
energiya hisobiga uglerodning
anorganikbirikmalaridan organik moddalarni
sintezlaydi. ✅✅
4FeCO3+O2+6H2O=4Fe(OH)3+4CO2+energiy
a
📌Nitrifikator bakteriyalar organik
moddalarning chirishidan hosil bo’lgan
ammiakni nitritlarga (HNO2), nitritlarni
nitratlargacha (HNO3) oksidlab, shu jarayonda
hosil bo’ladigan energiyadan foydalanadi: ✅✅
2NH3+3O2=2HNO2+2H2O+energiya
2NHO2+O2=2HNO3+energiya
📌Oltingugurt bakteriyalari vodorod sulfidni
molekular oltingugurtga yoki sulfat kislotagacha
oksidlab o’z tanasida oltingugurt to’playdi.
Vodorod sulfid yetishmaganida bakteriyalar o’z
tanasida to’planib qolgan oltingugurtni sulfat
kislotagacha oksidlashdan ajraladigan
energiyadan foydalanadi. ✅✅
2H2S+O2→2H2O+2S+energiya
2S + 3O2+ 2H2O = 2H2SO4+energiya
📌Vodorod bakteriyalari. Vodorod bakteriyalari
vodorodni oksidlaydi.
2H2+O2=2H2O+energiya✅✅
240
[28.08.20
15:34==============================
============
ALBERT EYNSHTEYNDAN 🔟 TA
HAYOTIY MASLAHAT!
Albert Eynshteyn nafaqat buyuk fizik sifatida
mashhur bo’lgan, balki o’z davrining eng dono
odamlardan biri! bo’lgan. Uning maslahatlari
butun dunyoga tarqatildi va shu kungacha
dolzarbligini yo’qotmadi.
1⃣. QIZIQUVCHAN BO'LING:
«Mening hech qanday maxsus iste’dodim yo'q.
Men shunchaki, juda qiziquvchanman.»
2⃣. BEBAHO QAT'IYAT:
«Men har bir masalaga, boshqalarga nisbatan,
juda e'tibor va ehtiyotkorlik bilan qarayman.»
3⃣. VAQTDAN YUTISHGA XARAKAT
QILMANG:
«Bir vaqtda bir necha ish qila olasan, lekin
hammasini mukammal qila olmaysan”
4⃣. ENG KATTA KUCH BU — TASAVVUR:
«Tasavvur – bu hamma narsa. Bu hayotdagi
bo’lajak voqealarni ko’rib chiqishdir. Tasavvur
bilimdan ham muhimdir.»
5⃣. XATO QILISH:
«Hech qachon xato qilmagan inson, yangi
narsani umuman tatib ko’rmaydi.»
6⃣. HOZIRGI VAQT BILAN YASHANG:
«Men hech qachon kelajak haqida o’ylamayman
– u juda tez yaqinlashib keladi.»
7⃣. QADRIYATLARNI YARATING:
«Muvaffaqiyatga erishish uchun intilmang, balki
hayotingiz mazmunli bo’lishiga intiling.»
8⃣. TAKRORLAMANG:
«Bir ishni qayta-qayta qilib, lekin-har xil
natijani kutish axmoqlik.»
9⃣. BILIM TAJRIBADAN KELIB CHIQADI:
«Axborot – bilim emas. Ilmning yagona
manbasi – tajriba.»
🔟. O'YINDA YAXSHIROQ O'YNASH
UCHUN, QOIDALARNI BILISH KERAK:
«Siz o’yin qoidalarini o’rganishingiz kerak.
Shundan so’ng, hammadan ko’ra yaxshiroq
o’ynashingiz mumkin»
[28.08.20
15:34==============================
============
🔉🔉🔉=========Mitoz sikli========
Interfaza 3 bosqich :
●G1-sintezdan oldingi davr
2n 2c =》 46:46
●S-sintez davri (reduplikatsiya)
2n 4c =》 46:92
●G2-sintezdan keyingi davri
2n 4c =》 46:92
Mitoz 4 bosqichdan iborat:
○1. Prodaza 2n 4c =》46:92
○2. Metofaza 2n 4c =》46:92
○3. Anafaza 4n 4c =》92:92
○4. Telofaza 2n 2c =》46:46
======Meyoz boʻlinish ======
______I Meyoz___________
Profaza I 2n 4c =》46:92
Metofaza I 2n 4c =》46:92
Anafaza I 2n 4c =》46:92
Telofaza I 1n 2c =》 23:46
----------------------------
Interkinez 1n 2c =》23:46《=
----------------------------
______II Meyoz__________
Profaza II 1n 2c =》23:46
Metofaza II 1n 2c =》23:46
241
Anafaza II 2n 2c. =》 46:46
Telofaza II 1n 1c =》23:23
🔉🔉🔉🔉HAMMA ETIBOR BERIB
YODALB OLSIN SAVOL BOR BU
BO`YICHA
[28.08.20
15:34==============================
============
📕 Qo‘shimcha ma'lumot
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
🐛 Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan
🕷 Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan
iborat.
� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak umurtqalari
bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz birikkan.
Qovurgʻalar va pastki jagʻlari harakatchan
birikkan.
🐟 Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi
bilan harakatsiz birikkan.
🐸 Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin umurtqasi
orqali kalla suyagi bilan harakatchan birikkan.
� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan.
🐢 Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va
dum umurtqalari harakatchan birikkan.
🐍 Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan
birikkan.
🐕 Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro
harakatchan birikkan.
Tuzuvchi:
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
15:34==============================
============
Ignabargli o‘rmon (tayga).
-U Yevrosiyoning shimoliy qismlari va
Shimoliy Amerikani o‘z ichiga oladi.
-Qishi uzoq va sovuq, yog‘ingarchilik miqdori
ko‘p va asosan qor ko‘rinishida bo‘ladi.
-Doimiy yashil ignabargli daraxtlar hukmronlik
qiladi
-pixta, ✅
-kedr, ✅
-qarag‘ay. ✅
Hayvonot olami yirik tuyoqli sutemizuvchi
hayvonlar
-los, ✅
-kabarga✅
mayda o‘simlikxo‘r sutemizuvchilar
-qunduz, ✅
-olmaxon, ✅
-yirtqich sutemizuvchilar
-ayiq, ✅
-silovsin, ✅
-tulki, ✅
-bo‘ri, ✅
-norka)dan iborat.
Bu biomlarda botqoqliklar va ko‘llar uchraydi.
[28.08.20
15:34==============================
============
Energiya almashinuvi 3-bosqichli j-n
1�⃣1-bosqich
| Kam miqdorda energiya ajraladi
| ↑100% tarqaladi
| Energiyani《
| ↓0 % to‘planadi
|
2�⃣2-bosqich (hujayra_sitoplazma) |nomlari:
glikoliz, to‘liqsiz, oraliq, |kislorodsiz, anaerop,
chala |parchalanish, achish. 1 |molekula(180gr)
glukozani |parchalanishi misolida
| 200 kJ energiya ajraladi
242
| ↑120 kj tarqaladi (60%)
| 200kJ 《
| ↓80 kJ 2ta ATF da (40%)
| to‘planadi
|
3�⃣3-bosqich (mitoxondriyada )
|nomlari: aerop, to‘liq parchalanish, O² | li nafas
olish, oksidlanish d-di.
| 2600 kJ energiya ajraladi
| ↑1160 kJ tarqaladi(44,6%)
| 2600 kJ《
| ↓1440 kJ 36 ta ATF(55,4%)
| to‘planadi
| 1 ta 180 gr Glukoza (C6H12O6)
| Sitoplazmada 200 kJ
| 2800 kj《
| Mitoxondriyalarda 2600
|
| ↑120 issiqlik sifatida ta
| 200《
| / ↓80 2 ta ATF da
| 2800 ↓1440 36 ta ATF da
| \ 2600《
| ↑1160 issiqlik sifatida
|
| Jami = sitoplazmada + mitoxondriy
| 2800 = 200 kJ + 2600 kJ
| | chala |to‘la | jami
| Jami tarqalgan 120 + 1160 = 1280
| Jami to‘plangan 80 + 1440 = 1520
| Jami energiya ↑1280 +↓1440 = 2800
|
| 2800________100%
| 1520________X¹=54,28 %
| 1280________X²=45,71 %
🔉🔉🔉 HAMMA YANA BIR BOR QARAB
CHIQSIN
[28.08.20
15:34==============================
============
YECHIM
1) EcoRI restriktazasi bir marta kesganda DNK
molekulasidan 8 ta vodorod boğlar kamayadi.
Bu vodorod boğlar A va T juftligiga tegishli.
Izoh:
↓
G↓ A A T T C
→ →→↓
C T T A A↓G
2) BamHI restriktazasi bir marta kesganda DNK
molekulasidan 10 ta vodorod boğlar kamayadi.
Bu vodorod boğlarning 4 tasi
A va T juftligiga, 6 tasi C va G jutligiga tegishli.
izoh:
↓
G↓G T A C C
→ → → ↓
C C A T G↓G
3) EcoRI - birinchi bõlagini - x
BamHI - ikkinchi bõlagi - y
4) DNK molekulasining bitta restriktaza bir
marta kesganda 2 ta bõlak hosil bõladi.
Shuning uchun: 15 - 2 = 13
(marta kesilgan)
5) x + y = +13
8x + 10y = 116
y = 6
x = 7
y - BamHI
x - EcoRI
6) 1 marta kesganda ------ 8 ta
7 marta kesganda --- x=56 ta
(EcoRI)
1 marta kesganda ----- 4 ta
6 marta kesganda ---x= 24 ta
(BamHI)
7) 56 + 24 = 80 ta vodorod boğ kesilgan (A va T
juftligi orasida).
J: D
[28.08.20
15:34==============================
============
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
🛑Ekosistema strukturasi---- moddalarning
davriy aylanishida funksiyasiga qarab turlar
243
produsentlar konsumentlar va
redusentlar(destruktorlar )✅
🛑PRODUSENTLAR---- o'simliklar
fotosintezlovchi va xemosintezkovchi
bakteriyalar
🔴KONSUMENTLAR ---- barcha hayvonlar va
parazit o'simliklar
🔵REDUSENTLAR yoki destruktorlar-----
tuproq bakteriyalari va zamburug'lar
�DETRIT --- chiriyotgan organizm qoldiqlari
�DETRITOFAGLAR--- tuproq bakteriyalari,
chuvalchanglar, zamburug'lar.
🛑OZIQ ZANJIRIning birinchi bo'g'ini yashil
o'simliklar ikkinchi bo'g'inida o'simlikxo'r
organizmlar uchinchi bo'g'inda esa yirtqichlar va
parazitlar tashkil qiladi.
⭕�Trofik darajalar organizmlarning oziq
zanjiridagi o'rni.
Ularning soni oziq zanjiridagi bo'g'inlar soniga
teng. Avtotrof organizmlar birinchi trofik
daraja, fitofaglar ikkinchi trofik daraja,
yirtqichlar uchinchi trofik darajaga
mansubdirlar.
Tabiiy jamoalar turlar tarkibi jihatdan tubdan
farq qilsada, trofik strukturasi bo'yicha o'xshash
bo'ladi. Ular asosiy ekologik komponent avtotrof
organizmlar, turli tartib konsumentlari(1, 2,
3lamchi) va redusentlardan tashkil topadi.
ZOOLOGIYADAN BIR SHINGIL
🔴 Morfologiya-- hayvonlarni tashqi tuzilishi
🔵 Anatomiya-- hayvonlarni ichki tuzilishini
� Embriologiya-- hayvonlarni embrional
rivojlanishini
🛑 Filogenetika-- hayvonlarni tarixiy
rivojlanishini
🔘 Etologiya-- hayvonlarni hulq ahvolini
🛑Paleozoologiya -- qadimda yashab hozirda
qirilib ketgan hayvonlarni
⭕� Fiziologiya-- hayvonlarni organizmi
📛 Protozoologiya--bir hujayrali hayvonlarni
❇� Gelmintologiya--parazit chuvalchanglarni
✳� Entomologiya -- hashorotlarni
� Akorologiya-- kanalarni
➡� Ixtiologiya-- baliqlarni
🔜 Ornitologiya--qushlarni
🔘 Teriologiya-- sut emizuvchi hayvonlarni
o'rganadi.
[28.08.20
15:34==============================
============
📒📒MALUMOTLAR 📒📒
Nukleotidlar tarkibi: fosfor kislota,
monosaxarid, azot asosi DNK nukleotidlari:
adenin – A; timin – T; guanin – G; sitozin – S.
RNK nukleotidlari: adenin – A; uratsil – U;
guanin – G; sitozin – S.
Riboza – C5H10O5 Dezoksiriboza – C5H10O4
DNK zanjirida Adenin (A) nukleotidi Timin (T)
ga, Guanin (G) esa Sitozin (S) ga
komplementardir. A va T orasida 2 ta vodorod
bog‘i, G va S orasida 3 ta vodorod bog‘i bo‘ladi.
1-zanjirning nukleotidlar qatori A-G-S-T bo‘lsa,
shu zanjirga parallel turgan 2-zanjirning
nuleotidlar qatori T-S-G-A tarzida bo‘ladi.
ya‘ni: 1-zanjir: A - G - A - A - T - S – G
2-zanjir: T - S - T - T - A - G – S
Purin asosi: Adenin va Guanin; 🌿🌿Pirimidin
asosi: Timin va Sitozin Nukleotidlar orasi 0,34
nm ga teng. Transkripsiya –
DNKdagi oqsil to‗g‗risidagi axborotni i-RNKga
ko‗chirib o‗tilgandek yozilishi. Transkripsiya
yadroda kechadi.
🔉Translyatsiya – i-RNKdagi nukleotidlar
ketma-ketligini aminokislotalar ko‗rinishida
namoyon bo‗lishi.
Qo‘sh zanjirli DNKning bitta geni joylashgan
masofasi polimeraza fermenti yordamida orasi
ochilib, RNK sintezlanadi.
Bu hodisa, ya‘ni iRNKni ko‘chirib olish
jarayoni transkripsiya deb yuritiladi. iRNK
sintezlanishi jarayonida DNKning nusxa
ko‘chirilayotgan fragmentidan komplementar
tarzda nukleotidlar qatori ajraladi. Lekin, iRNK
zanjirida DNKdagi T o‘rniga
Uratsil (U) nukleotidi hosil bo‘ladi. DNK
244
zanjiridan iRNKning sintezlanishi ya‘ni
transkripsiya quyidagicha boradi:
Oqsil biosintezi bosqichlarining farqi
📒Transkripsiya
- DNK dagi oqsil to‘g‘risidagi axborotni –RNK
ga ko‘chirib o‘tilgandek yozilishi;
- Yadroda kechadi:
📒Transiyatsiya- i-RNK dagi nukleotidlar
ketma-ketligini amino kislotalar ko‘rinishida
namoyon bo‘lishi;.
-Ribosomada kechadi:
[28.08.20
15:34==============================
============
GULLI O'SIMLIKLARDA JINSIY
YETILISH,URUG'LANISH
Gulli o‘simliklarda sporogenez va gametogenez
O’simliklarda jinsiy hujayralarning shakllanish
jarayoni 2 bosqichga
Bo’linadi: 1- bosqich — sporogenez — gaploid
sporalaming hosil bo’lishi;
2- bosqich -- gametogenez —
gametalaming rivojlanishi bilan tugallanadi.
O'simliklarda mikrosporalar hosil bo’lish
jarayoni mikrosporogenez,
megasporalarning hosil bo’lish
jarayoni esa megasporogenez deb ataladi.
Changchi hujayraning hosil bo’lishi:
Mikrosporogenez va mikrogametogenez
Yosh changdonning to‘qimasida arxeospora
hosil bo’ladi.
Arxeospora meyozning 1-bo’linishdan keyin
ikkita spora,
2- bo‘linishidan so‘ng
to‘rtta gaploid to‘plamli mikrosporalar hosil
qiladi. Ular sporalarlarnng tetradasi deb ataladi.
Mikrosporalar hosil bo‘lgandan so‘ng
mikrogametogenez boshlanadi. Наг bir
mikrospora mitoz bo‘linishi oqibatida vegetativ
va generativ hujayralaming hosil bo‘lishiga olib
keladi.
Keyinchalik vegetativ hujayra bo‘linmaydi.
Unda oziq moddalar to‘planadi,ular generativ
hujayraning bo’linishini taminlab beradi.
Generativ hujayra yana bo’lnib, ikkita
spermiyalar rivojlanadi. Yetilgan chang
donachasi bitta vegetativ hujayra va ikkita
generativ yadrodan tashkil topadi.
Mikrogametagenez chang hujayrasini
rivojlanishi
Urug‘chi hujayraning hosil bo’lishi
Megasporagenez va megametogenez.
Yosh urug‘kurtakning qavatida arxeosporalar
hujayra yetishadi. U meyoz usulda bo’linib bitta
yirik, bitta mayda sporani hosil qiladi. Bu
sporalar meyoz usulda bo’linish natijasida bitta
yirik,uchta mayda spora rivojlanadi. Uchta
maydasi keyinchalik yemiriladi. Qolgan bitta
yirik spora gaploid to‘plamli xromosomaga ega
bo‘ladi. Bu spora uch marotaba mitoz usulda
bo’linib 8 yadroli murtak xaltachasini hosil
qiladi.
Murtak xaltachasining mikropile (spermiyalar
kiradigan joy) qismida to‘rtta yadro
joylashib,bittasi tuxum hujayrani hosil qiladi,
to‘rtinchi yadro bo’lsa murtak xaltachasini
markazidan o‘rin oladi. Murtak xaltachasini
mikropilega qarama-qarshi qismida ham to‘rtta
yadro joylashib, ulardan bittasi markazga intilib
mavjud markazdagi yadro bilan qo‘shilib diploid
to‘plamli markaziy yadro qiladi. Murtak
xaltachasining pastki tomonida qolgan uchta
yadro qo‘shiladi. Shunday qilib murtak
xaltachadagi 8 hujayradan 6 tasi gaploid
xromosomali, murtak xaltachasini markazidagi
ikkitasi o‘zaro qo‘shilib diploid xromosomali
hujayraga aylanadi.Chang hujayrasidagi
spermiyaning biri murtak xaltasidagi tuxum
hujayra bilan, ikkinchisi esa markaziy yadro
bilan qo‘shiladi Urug’langan tuxum hujayrada
xromosomalaming diploid to‘plami tiklanadi va
u urug‘ning murtak qismini hosil qiladi.
megasporagenez tuxum hujayraning rivojlanishi
Murtak xaltasidagi markaziy yadro bilan
spermiya qo’shilishidan xromosomalaming
triploidi hosil bo‘lib, undan urug‘ning
endospermasi rivojlanadi.
Chang naychasidagi bir spermiyaning tuxum
hujayra, ikkinchisining markaziy yadro bilan
qo‘shilishi qo‘sh urug’anish deyiladi. U 1898-
yilda rus olimi S.G.Navashin tomonidan kashf
qilingan.
245
[28.08.20
15:35==============================
============
💡 MEGA FAKTLAR 💎
Har 2 milliard kishidan👳 1 tasi 116 yoshdan
ko'p yashaydi.
Saudiya Arabistonida birortayam daryo 🏊 yo'q.
Yer sharida 10% erkak👨 va 8% ayol 👩
chapaqay.
Dunyodagi eng kam o'lim👤 ko'rsatkichi 1998-
yili Qatarda qayd etilgan. O'shanda har 1000
nafarga 1,6 kishi to'g'ri kelgan.
Ulkan stegozavrning🐊 miyasi mutlaqo kichkina
50 gramm atrofida (yong'oqdek) bo'lgan.
Inson paydo bo'lgunga qadar yer yuzida
yashagan jonivorlarning 99,9 % qirilib ketgan.
🐦 Kalibri orqaga ucha oladigan yagona qush.
🐔Tuyaqush 140 kg. gacha tosh bosadi. Ko'zi 👀
miyasidan katta.
🐧 Pingvin ucha olmaydigan, lekin suza
oladigan va gavdasini tik tutib yuradigan yagona
qush.
Yangi Zelandiyada uchraydigan 🐣 kivi
jussasiga nisbatan eng katta tuxum qo'yadigan
qushdir.
🐘 Fil kuniga 230 kg pichan yeb, 270 litr suv
ichadi.
Sovuqqa eng chidamli jonivorlar g'oz va
mushuk ekan. Bu jonivorlar -110 C' daraja
sovuqda ham bemalol yashay oladi. Boshqa
aksariyat sut emizuvchilar faqat -45 C' darajaga
bardosh bera oladi.👆Hatto, oq ayiq ham -80 C'
daraja sovuqdan keyin muzlab qolarkan.
Kechasi 🐱mushukning ko'zlari odamnikidan 4
marta yaxshiroq, kundizi esa 5 marta yomonroq
ko'radi.
� Jayraning tanasida taxminan 30 000 ta nayza
bor.
🐍 Afrika kobrasi zahrini 3.5 metr masofaga
"tuflay" oladi.
� Jirafaning nafaqat bo'yni, balki tili ham
uzungina: salkam 60 sm.
Qushlar 4500 metr �, o'rgimchaklar 7500
metr🕷 balandlikda ham kun kechira oladi.
Chumchuqning 🐦 patlari 2500 ta☝�,
to'rg'ayniki 4500 ta✌�, g'ozniki esa 1,5 mln � ta
bo'lar ekan.
� Chigirtka oyoqlari, pashsha va chivinlar
�mo'ylov-atnennalari yordamida tovushlarni
ilg'aydi.
� Pashshaning 👀 ko'zi 4 mingta segmentdan,
🐞tilla qo'ng'izniki 25 mingta segmentdan iborat.
🐡 Amazonkada uchraydigan elektr ilon baliq
650 voltlik quvvatga ega.
Yer yuzida yashovchi hayvonlar orasida faqat
Avstraliya dengizlarida uchraydigan 🐙meduza
sifat baliqlarni qoni ko'k rangda bo'ladi.
[28.08.20
15:35==============================
============
davomida ular urchuq ipiga o‘ralashib ketadi.
Urchuq ipining to ‘la shakllanib borishi bilan
sentriolaning har bir jufti bir-biridan uzoqlashib
boradi, hujayra anchagina cho'ziladi.
Profaza 2n 4c
Metafaza. Bu davming boshlangich bosqichida
xromosomalar hujayraning ekvator qismiga
siljiydi. So‘ng barcha xromosomalar
246
sentromerlari bilan hujayra ekvatori yuzasi
bo‘ylab joylashadi. Metafazada xromosoma
to‘liq shakllanadi. Shunday qilib, ko‘z ilg‘amas
darajada va o‘ta uzun xromatin ipchasining
spirallashishi va batartib taxlanishi oqibatida
zich, qisqa xromosomalar hosil bo’ladi.Har bir
sentromera xromosoma yelka laridan turli
masofada joylashib har xil kattalikdagi
yelkalarga ega bo‘lgan xromosomani
shakllantiradi. Hujay raning har bir qutbidan
yo‘nalgan urchuq iplari bitta xromosomaning
sentromerasiga ikki tomondan birikadi.
Metafaza 2n 4c
Anafaza. Har bir xromosoma bo‘ylamasiga
alohida qiz xromatidasiga ajrala boshlaydi va
sentromera ham ajraladi. Xromosomaning
sentromera sohasidan xromatidlarga ajralib,
hujayraning ikki qutbga tortilishi ro‘y beradi. Bu
tortilishni sentromeraga birikkan, urchuq
iplarining tarkibiga kiruvchi qisqarish
xususiyatiga ega bo’lgan aktin va boshqa
oqsillar taminlaydi. Shunday qilib, xromatida
tarzidagi qiz xromosomalari hujayraning ikki
qutbiga tengma-teng miqdorda taqsimlanadi.
Anafaza 4n4c
Telofaza. Bo’linayotgan hujayraning o ‘rtasida
siqiqlik paydo bo’la boshlaydi. Bir ipli
xromosoma - xpomatida spirallari yoyiladi -
dispirallashadi va interfaza holatidagi xromatin
ko‘rinishiga ega boladi. Hujayradagi siqiqlik
butun hujayrani qamrab, bo’linish botiqligini
hosil qiladi. Hujayrada yadrocha shakllanadi va
yadro qobigi hosil bo’ladi. Botiqlik
chuqurlashib, hujayrani bo’ladi,ya’ni
sitoplazmaning bo’linishi ro‘y beradi va hujayra
2 ta qiz hujayrasiga ajraladi. Doimo hamma
hujayralarda ham mitoz jarayonidagi davrlar
oxirigacha davom etavermaydi
Ayrim hujayralarda xromosoma soni bir necha
marta ortadi vo bu jarayon G2 dan so‘ng hujayra
yadrosining qobigi saqlangan holda,urchuq
iplari hosil bo’lmasdan ro‘y beradi. Ba’zan
yadro profazadagi kabi erib ketsa-da,
xromosomalar hujayra qutblariga tarqalmaydi va
xromosomalarning xromatidalarga ajralishi bilan
qayta yadro qobig'I hosil boiadi. Natijada
xromosoma soni ona hujayranikiga nisbatar 2
marta ortgan poliploid hujayra hosil boiadi. Bu
jarayonga endomitoz deyiladi. Poliploid
hujayraning o ‘zi xuddi shunday jarayonni qayta
o‘tab xromosoma sonini yana ham orttirib olishi
mumkin.
Ba’zan mitoz jarayonining oxirgi davrida
qutblangan xromosomalar atrofida alohida
yadrolar hosil boiadi-yu, lekin sitokinez
kechmaydi. Buning oqibatida ikki yadroli (har
bir yadrosidagi xromosomasoni ona hujayrasiga
teng bo’lgan,diploid) hujayra paydo bo’ladi.
2n2c to'plamli iki
Mitoz sikli
Interfaza 3 bosqich :
●G1-sintezdan oldingi davr 2n 2c => 46:46
●S-sintez davri (reduplikatsiya) 2n 4c => 46:92
●G2-sintezdan keyingi davri 2n 4c => 46:92
Mitoz 4 bosqichdan iborat:
○1. Prodaza 2n 4c => 46:92
○2. Metofaza 2n 4c => 46:92
○3. Anafaza 4n 4c => 92:92
○4. Telofaza 2n 2c => 46:46
[28.08.20
15:35==============================
============
Dashtlarning iqlimi fasllar davomida o‘zgarib
turadi,
-qish harorati 0°C dan past.
-Asosan o‘tlar, qisman buta va daraxtlar o‘sadi.
-Hayvonlar orasida tuyoqli hayvonlardan
-bizon, ✅
-antilopa✅,
-sayg‘oq, ✅
-kenguru,✅
-jirafa, ✅
-zebra, ✅
-oq nosoroglar;✅
Mayda sutemizuvchilardan
-quyonlar, ✅
-yumronqoziqlar,✅
-sichqonlar; ✅
yirtqichlardan
-bo‘ri, ✅
-sher, ✅
-qoplon, ✅
247
-gepard, ✅
-giyena itlari✅ hamda turli qushlar uchraydi
[28.08.20
16:45==============================
============
MITOZ BO'LINISH HAQIDA
(Mitoz yunoncha –ip degan manoni beradi)
Hujayraning hayotiy sikli va bo’linishi.
Yangi bo‘linib hosil bo‘lgan hujayra hayotida
differensiatsiya ro‘y beradi, u maxsus faoliyatini
bajarishga moslashadi, funksiyasini o‘taydi,
qariydi va nihoyat o’ladi.
Hujayra sikli ikki qismdan: interfaza va mitoz .
Ikki bo‘linish oralig’i-----interfaza hisoblanadi.
Interfaza 3 davrni o‘z ichiga oladi:
1) Bo’linishdan keyingi ya’ni sintezdan
oldingi— birinchi o ‘sish (G1) davri (2n2c)
2) DNK sintezi ro‘y beradigan davr (S); Sintez
davri (2n4c)
3) sintezdan keyingi yoki mitozdan oldingi—
ikkinchi o ‘sish (G2) davri. (2n4c)
Interfaza yakunida, odatda hujayrada mitotik
bo’linish (M) ro‘y beradi. Hujayraning
bo‘linishga tayyorlanishi (interfaza) va
bo‘linishi (mitoz) uning mitotik sikli
hisoblanadi.
Organizm hayoti davomida ko‘pgina hujayralar
almashinib turadi. Bundan nerv hujayralari
mustasno. Nerv hujayralari organizm
tug'ilgandan keyin o‘sadi, murakkablashadi,
ammo qayta hosil bo‘lmaydi, demak ularda
bo‘linish hodisasi ro‘y bermaydi.
Birinchi o ‘sish (G1) davri-- hujayrada o ‘sish,
oqsillar va RNK to ‘planishi bilan boshlanadi.
Bu jarayon natijasida hujayra o'zining shunday
massasiga ega boiib qoladiki, u mitotik siklning
keyingi -- S davrining boshlanishini taqozo
etadi. G1 davr mobaynida DNK yangi
molekulasini va uning sintezini, RNK va oqsil
metabolizmini ta’minlovchi fermentlar sistemasi
hosil boladi.
Xar bir xromosoma bittadan xramatin ipi yani
bitta xromatidadan iborat shakli (bir DNK
demak)
DNK sintezi ro‘y beradigan (S) davr-- davri
hujayra siklining eng muhim bosqichi
hisoblanadi. Sintetik davrsiz somatik
hujayralarda mitoz ro‘y bermaydi. Bu davrda
DNK reduplikatsiyasi, ya’ni yangi DNK
molekulasining sintezi ro‘y beradi. S davr
so‘ngida hujayra ikki molekula DNK ga ega
bo‘ladi (mitoz jarayonida hosil boladigan har bir
qiz hujayrasiga bir molekuladan DNK ni
taqsimlab berish uchun ko‘rilgan tayyorlanish
ro‘y beradi) Sintetik davrda hujayra organoidlari
ham ortadi.
Xar bir xromosoma ikkita xramatin ipi yani ikki
xromatidadan iborat shakli (ikki DNK demak)
Ikkinchi o ‘sish (G2) davri-- G2 davrda RNK va
bolinish jarayonini ta’minlovchi oqsillar
sintezlanadi (ayniqsa, bolinish dukini hosil
qiluvchi oqsillarning sintezlanishi diqqatga
sazovordir).
Mitoz bosqichi---Somatik hujayralar mitoz yo’li
bilan bo’linib ko‘payadi. Mitozda hujayrada
ketma-ket ro‘y beradigan 4 davr tafovut qilinadi:
Profaza, Metafaza, Anafaza, Telofaza
Mitoz jarayonida hosil bo’lgan 2 ta qiz hujayra
ona hujayraga xos bo‘lgan barcha tuzilmalarga
va,ayniqsa, to’liq irsiy materialga ega
bo‘ladi.Mitoz natijasida genetik modda ikki qiz
hujayra o‘rtasida teng bo‘linadi.
Profaza.
1.Bu davrda interfazada unchalik ko‘z ilg‘amas
genetic mahsulot - xromatindan oddiy yoruglik
mikroskopida ham yaqqol ko‘rinuvchi
xromosomalar shakllana boshlaydi.Xromatinlar
spirallashadi va buraladi – xromatin iplari
yo‘g‘onlashadi, qisqaradi. Shunday qilib,
shakllanayotgan har bir xromosoma 2 ta
xromatin ipidan iborat bo‘lib, ular bir-biri bilan
sentromera orqali qo‘shiladi.
248
2.So‘ng xromosomalar yadro qobig'I bo‘ylab
joylashib oladi. Xromosomaning spirallashishi
kuchayib, uning kaltalanishi ro‘y beradi.. Har bir
juft sentrioladan yangi mikronaychalar hosil
bo‘lib, bir-biriga qarab yo‘naladi.
hlaydi.Xromatinlar spirallashadi va buraladi –
xromatin iplari yo‘g‘onlashadi, qisqaradi.
Shunday qilib, shakllanayotgan har bir
xromosoma 2 ta xromatin ipidan iborat bo‘lib,
ular bir-biri bilan sentromera orqali qo‘shiladi.
3.So‘ng xromosomalar yadro qobig'I bo‘ylab
joylashib oladi. Xromosomaning spirallashishi
kuchayib, uning kaltalanishi ro‘y beradi.. Har bir
juft sentrioladan yangi mikronaychalar hosil
bo‘lib, bir-biriga qarab yo‘naladi. Ikki qutb
sentriolalardan yo‘nalgan mikronaychalar
urchuq iplarini hosil qiladi. Profaza davomida
yadro qobig‘i parchalanib ketadi, yadrocha
yo‘qoladi. Endi sentriolalar va ulami tutashtirib
turuvchi urchuq iplari sitoplazma o‘rtasiga
siljiydi. Sitoplazmada erkin joylashgan
xromosomalar hosil bo‘lishi
[28.08.20
16:45==============================
============
Sahrolar iqlimi juda quruq, kunlari issiq, tunlari
esa sovuq ekosistemalardir.
-Ular yog‘ingarchilik miqdorining kamligi,
harorat va yoritilganlik darajasining yuqoriligi
bilan xarakterlanadi. ✅
-Kserofitlar o‘t o‘simliklar, qisman butalar,
efemerlar ko‘p uchraydi. ✅
Hayvonlardan xilma-xil kemiruvchilar
--tovushqonlar, yumronqoziqlar;
tuyoqli hayvonlar
-qulon, ✅
-jayron✅,
-antilopa,✅
yirtqichlar
-bo‘ri va sahro tulkisi✅
ko‘plab sudralib yuruvchilar,
o‘rgimchaksimonlar, hasharotlar uchraydi.
Ulardan ko‘pchiligi tunda faol bo‘ladi
[28.08.20
16:45==============================
============
Anemofill va Anemoxor nima?
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
🌾 Shamol yordamida changlanadigan
o‘simliklar - anemofill (yunoncha «anemos» -
shamol, «filiya» - yaxshi ko‘raman) oʻsimliklar
deyiladi.
Bularga...
Bugʻdoy, arpa, suli, sholi, tol, terak, yongʻoq
kabi oʻsimliklar kiradi.
🌾 Meva va urugʼlari shamol yordamida
tarqaladigan o‘simliklar - anemoxor (yunoncha
«anemos» - shamol, «chorea» - tarqalish)
o‘simliklar deyiladi.
Bularga...
🍃 1 tutam popuk (tuk) lari hisobiga
tarqaladigan - terak, tol, qoqioʻt, qoʻgʻa
🍃 Qanotchalari hisobiga tarqaladigan -
qayragʻoch, shumtol, saksovul, cherkez,
boyalich, baliqkoʻz, zarang, rovoch, jud kabi
oʻsimliklar kiradi.
📕 11-sinf
Tuzuvchi
👨💻
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
[28.08.20
16:45==============================
============
Kungaboqarning somatik hujayrasidagi
xromasomalar soni olchaning somatik
hujayrasidagi xromasomalar sonidan 2 taga
koʼp. Kungaboqarning savatchasida 442 ta urugʼ
hosil boʻlgan boʼlsa, urugʼ hosil qilishda
qatnashgan arxeosporasidagi xromosomalar
sonini toping.
A) 7512B) 15028C) 13260D) 6630
DTM_2017
Yechimi
249
Olchaning somatik hujayrasida 32 ta
xromosoma bor.
Kungaboqar somatik hujayrasida esa, 32+2=34
xromosoma bor.
1— 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang
donasidan 1 mikrospora qatnashadi.
2— 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi.
3— 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida
ishtirok etadi.
4— Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora
qatnashadi
5— Arxeosporada xromasoma 2n holatda.
1 ta urug'------ 1 ta arxeospora
442 ta urug'---- 442 ta arxeospora
442•34=15028
Javob: B) 15028
[28.08.20
16:45==============================
============
Ma'lum bir o'simlikda hosil bo'lgan spermiylar
soni shu o'simlikning bitta barg og'izchasidagi
jami xromasomalar soninig 3/4 qismidan, 72
taga ko'p, Agar shu o'simlikda urug'lanishdan
so'ng, 9 ta urug' hosil bo'lib, urug'lanishda
qatnashgan spermiylar dastlabki spermiylarning,
1/6 qismini tashkil etsa, shu o'simlikdagi
xromasomalar soni, makkajo'xorini
xromasomalari sonidan qanchaga farq qiladi?(2n
to'plami bo'yicha)
A) 28 B) 4 C) 10 D) 0
Yechimi
1) 9 • 2= 18 spermiy
2) 1:6=0,1667
3) 18:0,1667=108 ta jami spermiylar
4) 108-72=36
5) 36:3=12
6) 12 • 4 = 48 suvqalampir
7) 48-20=28
Javob: A) 28
[28.08.20
16:45==============================
============
Megasporagenez va megametogenez.
Yosh urug‘kurtakning qavatida arxeosporalar
hujayra yetishadi. U meyoz usulda bo’linib bitta
yirik, bitta mayda sporani hosil qiladi. Bu
sporalar meyoz usulda bo’linish natijasida bitta
yirik, uchta mayda spora rivojlanadi. Uchta
maydasi keyinchalik yemiriladi. Qolgan bitta
yirik spora gaploid to‘plamli xromosomaga ega
bo‘ladi. Bu spora uch marotaba mitoz usulda
bo’linib 8 yadroli murtak xaltachasini hosil
qiladi.
Murtak xaltachasining mikropile (spermiyalar
kiradigan joy) qismida to‘rtta yadro joylashib,
bittasi tuxum hujayrani hosil qiladi, to‘rtinchi
yadro bo’lsa murtak xaltachasini markazidan
o‘rin oladi. Murtak xaltachasini mikropilega
qarama-qarshi qismida ham to‘rtta yadro
joylashib, ulardan bittasi markazga intilib
mavjud markazdagi yadro bilan qo‘shilib
diploid to‘plamli markaziy yadro qiladi. Murtak
xaltachasining pastki tomonida qolgan uchta
yadro qo‘shiladi. Shunday qilib murtak
xaltachadagi 8 hujayradan 6 tasi gaploid
xromosomali, murtak xaltachasini markazidagi
ikkitasi o‘zaro qo‘shilib diploid xromosomali
hujayraga aylanadi. Chang hujayrasidagi
spermiyaning biri murtak xaltasidagi tuxum
hujayra bilan, ikkinchisi esa markaziy yadro
bilan qo‘shiladi. Urug’langan tuxum hujayrada
xromosomalaming diploid to‘plami tiklanadi va
u urug‘ning murtak qismini hosil qiladi.
Murtak xaltasidagi markaziy yadro bilan
spermiy qo’shilishidan xromosomalaming
250
triploidi hosil bo‘lib, undan urug‘ning
endospermasi rivojlanadi.
Chang naychasidagi bir spermiyning tuxum
hujayra, ikkinchisining markaziy yadro bilan
qo‘shilishi qo‘sh urug’anish deyiladi. U 1898-
yilda rus olimi S.G.Navashin tomonidan kashf
qilingan.
[28.08.20
16:45==============================
============
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻 🔶DNK🔶
BIRGALIKDA O`RGANAMIZ 2019
YILDA TUSHGAN
SAVOLLAR
↙�↙�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
1. Ikkita DNK molekulasi tarkibida jami 1000
ta nukleotid mavjud. Birinchi DNK
molekulasidagi nukleotidlarning 25%i adenin
nukleotididan iborat, ikkinchi DNK
molekulasidagi nukleotidlarning 20%i timin
nukleotididan iborat. Agar ikkala DNK
molekulasi tarkibidagi guanin nukleotidlari
yig‘indisi 270 taga teng bo'lsa, ikkinchi DNK
molekulasining uzunligini (nm) aniqlang.
(qo'shni nukleotidlar orasidagi masofa 0,34 nm)
A) 120 B) 72 C) 102 D) 68
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻 🔺Yechim:
Birinchi DNK = 25% A, 25%T, 25%G, 25% S
Ikkinchi DNK = 20%T, 20%A, 30%G, 30%S
🔹1-DNKdagi G + 2-DNK dagi G = 270 ta
1-DNK + 2- DNK = 1000 ta nukleotid
25x + 30y = 270
100x + 100y = 1000
X= 6
Y= 4
🔶Demak Birinchi DNK da 600 ta nukleotid (6 x
100x= 600) va ikkinchi DNK da 400 ta
nukleotid ( 4 x 100y = 400 ta) bo’lgan ekan. Uni
uzunligini
topishda bitta zanjirdagi nukleotiddan
foydalanamiz. Yani 200 ni ko’paytiramiz 0,34
nm ga
200 x 0,34 nm = 68
nm✅✅✅✅✅✅✅✅
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
[28.08.20
16:45==============================
============
✅ BIOGEOGRAFIK
VILOYATLARDAN
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
1. Kazuar qaysi sinfga kiradi? Qushlar
2. Saygak? Paleoartik
3. Avstraliyadan tashqari Yangi Zelandiya,
Yangi Giveneya? Avstraliya
4. Suv aygiri qaysi sinfga va turkumga kiradi?
Sutemizuvchilar, juft tuyoqlilar
5. Bo‘ri? Paleoartik
6. Amerika tog‘ qo‘yiga nima o‘xshaydi?
Muflon
7. O‘rdakburun qaysi turkumga kiradi? Tuxum
qoyuvchilar
8. Yenot? Neoartik
9. Qirgovular? Hindomalay
10. Martishka? Habashiston
11. Qoplon? Habashiston
12. Kapachi qaysi sinfga kiradi? Qushlar
13. Muskusli qo‘y? Neoartik
14. Kengru? Avstraliya
15. Yelik? Paleoartik
16. Yirik lattachi baliq? Avstraliya
17. Oq ayiq? Neoartik, Paleoartik
18. Hind yo‘lbarsi? Hindomalay
19. And kondori? Neotropik
20. Sezarkalar? Habashiston
21. Badbo‘y kaltadum? Neoartik
22. Moylov baliq mindano? Habashiston
23. Skuns? Neotropik
24. Qanotsiz kivi? Avstraliya
25. Nandu qaysi sinf va turkumga kiradi?
Qushlar va tuyaqushlarga
26. Qopchiqli krot? Avstraliya
27. Bugu? Neoartik, Paleoartik
28. Oq va qora nosoroglar? Habashiston
29. Oq sichqon? Neoartik, Paleoartik
30. Lemur? Habashiston
31. Chumolixo‘r? Neotropik
32. Qizil daraxt? Habashiston
33. Pixta? Paleoartik, Neoartik
34. Sho'raguldosh? Paleoartik
35. Boabab? Habashiston
36. Kulrang bahaybat kengru qaysi turkumga va
singa kiradi? Xaltali va Sutemizuvchi
251
37. Kolibri? Neotropik
38. Polineziya, tasmaniya orollari? Avstraliya
39.Tog' echkisi? Paleoartik, neoarktik
40. Yevropa zubri nimaga o'xshaydi? Shimoliy
Amerika bizonga
41. Yer iguanasi? Neotropik
42. Nosoroglar? Hindomalay
43. Tasqaralar? Neotropik
44. Banan? Hindomalay
45. Akatsiya? Habashiston, Paleoartik
46. Oq karkidon? Habashiston
47. Tustovuq? Paleoartik
48. Ilvirs? Neoartik
49. Suv chochqasi qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
50. Butun Yevropa? Paleoartik
51. Kar? Paleoartik
52. Yexidna? Avstraliya
53. Dingo iti? Avstraliya
54. Tasqara qaysi sinfga va turkumga kiradi?
Qushlar, kuduzgi yirtqichlar
55. Sibir bug‘usini oti? Maral
56. Gibbon? Hindomalay
57. Dengiz mushugi? Neotropik
58. Xoldor to'ti? Avstraliya
59. Suv opssumi qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
60. Yovvoyi qo'y? Paleoartik
61. Qopchiqli tiyn? Avstraliya
62. Oq tovushqon? Neoartik, Paleoartik
63. Shimpanze? Habashiston
64. Ulkan chumolixor? Neotropik
65. Kapachi qush? Avstraliya
66. Daraxtda yashovchi ilonlar? Neotropik
67. Kafr buyvoli? Habashiston
68. Qora qaragay? Paleoartik
69. Grelandiya? Neoartik
70. Pampas mushugi? Neotropik
71. Yirik echkiemar qaysi singa kiradi?
Sudralib yuruvchilar
72. Lama-vikuniya qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
73. Hind fili? Hindomalay
74. Tojdor turna qaysi sinfga kiradi? Qushlar
75. Vixuxol? Paleoartik
76. Qopchiqli bori? Avstraliya
77. Kabarga? Paleoartik
78. Sargan-dengiz masxarabozi? Neotropik
79. Yirik lattachi qaysi sinfga kiradi? Baliqlar
80. Har xil kaltaksaklar? Hindomalay
81. Zebra? Habashiston
82. Opossum? Neotropik
83. Gledichiy? Paleoartik
84. Letyaga qaysi turkumga kiradi? Xaltalilar
85. Bambuk ayigi? Hindomalay
86. Kanna? Habashiston
87. Ikki o‘rkachli tuya? Paleoartik
88. O‘rdakburun? Avstraliya
89. Silovsin? Neoartik, Paleoartik
90. Lira qushi? Avstraliya
91. Bambuk? Hindomalay
92.Xameleonlar? Habashiston
93. Sixshox kiyik? Neoartik
94. Palma? Habashiston
95. Antilopalar? Hindomalay
96. Malla revun qaysi singa kiradi?
Sutemizuvchilar
97. Ot? Paleoartik
89. Qopchiqli ayiq? Avstraliya
99. Oq karkidon qaysi sinf va turkumga kiradi?
Sutemizuvchilar, juft Tuyoqlilar
100. Buk? Neoartik
Davomi_bor...
[28.08.20
16:45==============================
============
🔴🔴🔴🔴🌿🌿🌿TO PGUL VA MEVA 🌿🌿
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺 MALUMOTLAR
ETIBOR BERING
🔰• To'pgul hosil qilmaydigan o'simliklar -
lola, binafsha va behini
🔰• Oddiy to'pgullar- Topgul oqi shoxlanmaydi
🔰A. SHINGIL TOPGUL
- gullar uzun gulpoyada gulbandlari yor-damida
navbat bilan joylashadi.
- karam, qurttana, jag'-jag', rediska
🔰B. ODDIY BOSHOQ
- Zubturum va qashqarbeda
- Zubturumning mayda gullari uzun gulpoyada
bandsiz joylashadi.
🔰C. ODDIY QALQON
- Olma, nok, gilos, olcha
- turlicha uzunlikdagi gulbandli gullar kalta
gulpoyada navbat bilan joylashadi.
- Gulpoyaning pastki qismidagi gullarning
bandi yuqoridagilarga nisbatan uzunroq bo'lgani
252
uchun gullarning yuqori qismi bir xil te-kislikda
bo'ladi
🔰D. SOTA
- Yo'g'on va uzun gulpoyada bandsiz gullar
joylashgan
- makkajo'xorining urug'chili gullari so'tada
to'plangan.
🔰E. KALLAKCHA
- Sebarganing gullari
- Gullari kalta va yo'g'on gulpoyada bandsiz
joylashadi,
🔰F. SOYABON
- gullar bir xil uzunlikdagi bandi bilan
gulpoyaning uchki qismida joylashadi
- piyozda.
🔰G. SAVATCHA
- Gulpoyasining uchi etdor likopchasimon
kengaygan
- tashqi tomondan o'rama barglar o'rab turadi.
- kungaboqar, qoqio't
🔰H. KUCHALA
- Yong'oq, oqqayin va tolning changchili
gullari.
- boshoqqa o'xshaydi, lekin aso¬siy
gulpoyasining osilib turishi bilan farq qiladi.
🔰• Murakkab to'pgullar.
A) MURAKKAB SOYABON
- Sabzi, ukrop (shivit), petrushka, shashir va
bodiyon
🔰B) MURAKKAB BOSHOQ
- Bugdoy,arpa,javdar,bugdoyiq
🔰C) MURAKKAB SHINGIL
- Nastarin tok,makkajoxori changchi
guli,sholi,suli
🔰MEVALAR
• Mevalar oraliq qismi tuzilishiga kora :
a) oraliq qismi seret va qa¬lin - ho'l meva -
o'rik, shaf¬toli, olchab) oraliq qismi yupqa,
etsiz, quruq - quruq meva - no'xat, mosh, loviya,
bug'doy, makkajo'xori mevalari.
🔰• Ho`l mevalar turlari :
🔰• Rezavor mevalar - uzum navlari, pomidor,
qoraqat, ituzum
🔰• Qovoq meva - eti rezavor mevalarnikiga
qaraganda qalin va usti qattiq po'st bilan o'ralgan
- Qovoq, tarvuz, qovun, handalak,
tomoshaqovoq, bodring
🔰• Danakli meva - qattiq danagi, sersuv eti
hamda shu danak ichida joylashgan bittadan
(ba'zan ik-kitadan) mag'zi - o'rik, olxo'ri, olcha,
gilos
🔰• Olma meva - Olma, nok, behi
• Quruq mevalar turlari :
• Chatnamaydigan mevalar (bir urug'li don
meva) - bug'doy, arpa, suli, makkajo'xori
🔰• Chatnaydigan mevalar - qo'zoq, qo'zoqcha,
dukkak, ko'sak mevalar kiradi.
🔰a) KO'SAK MEVA
- bir nechta mevabargdan tashkil topgan.
- urug' pishgandan keyin chokidan ochiladi.
- G'o'za, lola, bangidevona, mingdevona,
chuchmoma va boychechak
🔰b) DUKKAK MEVA
- No'xat, mosh, loviya, burchoq va oq akatsiya
- bitta mevabargdan iborat
🔰c) QOZOQ MEVA
- karam, qurttana, rediska, turp
- ikkita me¬vabargdan hosil bo'ladi, pishgach
ikkita pallaga ajraladi.
- Pallalar orasida yupqa to'siq bo'lib, unga
urug'lar birikadi.
- Qo'zoqcha meva tuzilishi bilan qo'zoq mevaga
o'xshaydi, faqat bo'yi kaltaroq bo'ladi.
🔰• MEVA XUSUSIYATLARI :
- zarang, qayrag'och va shumtol (man-zarali
daraxtlar) - qanotchali meva
- mevasi¬dan oziq-ovqat - olma, yong'oq, o'rik,
uzum, bug'doy, mosh, loviya, tariq, qo'noq,
no'xat
- dori-darmon tay-yorlashda - marmarak,
zubturum, na'matak
- ziravorlarga zira, alqor, kashnich, sedana,
murch
[28.08.20
16:45==============================
============
✅ BIOGEOGRAFIYADAN
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Davomi
101. Shinshilla qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
253
102. Avstraliayadagi qaysi ikki hayvon boshqa
olkalardan otgan deb taxmin qilinadi?
Korshapalaklar va dingo iti
103. Daraxtsimon paporotniklar? Avstraliya
104. Zarang? Neoartik
105. Oddiy vampir? Neotropik
106. Nandu tuyaqush? Neotropik
107. Zaharli ilonlar? Hindomalay
108. Bermurd? Neoartik
109. Hindston? Hindomalay
110. Dengiz mushugi qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
111. Suvsar? Neoartik, Paleoartik
112. Yashil martishka qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
113. Afrika timsohi? Habashiston
114. Shimoliy Amerika? Neoartik
115. Magellan qaysi sinfga va turkumga kiradi?
Qushlar, pingvinlar
116. Oy baliq? Neotropik
117. Sumatra? Hindomalay
118. Oddiy vampir qaysi singa kiradi?
Sutemizuvchilar
119. Kivi qaysi sinfga kiradi? Qushlar
120. Gatteriya tuatara? Avstraliya
121. Gallaguldosh? Paleoartik
122. Madakaskar? Habashiston
123. Agama qaysi sinfga kiradi? Sudralib
yuruvchilar
124. Uch barmoqli yalqov? Neotropik
125. Janubiy qora qayin? Avstraliya
126. Orangutan? Hindomalay
127. Afrika tuyaqushlari? Habashiston
128. Tol? Paleoartik
129. Kafr buyvoli qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
130. Karib arxipelagi? Neotropik
131. Ulkan chumolixor qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
132. Malla revun? Neotropik
133. Suv aygiri? Habashiston
134.Paparotniklar va daraxtda osuvchi
osimliklar-epifitlar? Habashiston
135. Terak? Paleoartik
136. Tapirlar? Hindomalay
137. Qoramtir rangli karkidon? Habashiston
138. Los? Neoartik, Paleoartik
139. Keng tovonlilar? Hindomalay
140. Archalar? Paleoartik
141. Magellan pingvini? Neotropik
142. Osiyoning shimoliy qismi? Paleoartik
143. Tupayalar? Hindomalay
144. Gorilla? Habashiston
145. Tog kiyigi? Paleoartik
146. Afrikaning markaziy, janubiy qismi?
Habashiston
147. Qiloyoq yoki ay-ay? Habashiston
148. Qongir ayiq? Paleoartik
149. Uzun burunli kapalak baliq? Avstraliya
150. Ay-ay qaysi sinfga kiradi? Sutemizuvchilar
151. Arslon? Habashiston
152. Otsimon ohu qaysi sinfga kiradi?
Sutemizuvchilar
153. Otsimon ohu? Habashiston
154. Bankiv tovuqlari? Hindomalay
155. Kar qaysi sinfga kiradi? Qushlar
156. Jannat qushlari? Avstraliya
157. Tojdor turna? Habashiston
158. Daraxt jayralari? Neoartik
159. Kakadu totiqushi? Avstraliya
160. Kaltakesak-agama? Habashiston
161. Yumronqoziq? Neoartik, Paleoartik
162. Kaltakesak iguana? Neotropik
163. Yevropa yovvoyi qoyining oti nima?
Muflon
164. Echkemarlar? Habashiston
165. Pushtirang kakadu qaysi sinfga kiradi?
Qushlar
166. Gajak dumli maymun? Neotropik
167. Alligatorlar? Neotropik
168. Kazuar tuyaqushi? Avstraliya
169. Yapaloqqush? Neotropik
170. Qora daraxtlar? Hindomalay
171. Janubiy va Markaziy Amerika, hamda
Meksikaning tropik qismi? Neotropik
172. Aleut? Neoartik
173. Evkaliptlar? Avstraliya
174. Giyena itlari? Habashiston
175. Dengiz masxarabozi qaysi sinfga kiradi?
Baliqlar
176. Nil timsohi? Habashiston
177. Los? Paleoartik
178. Vixuxol qaysi turkumga kiradi?
Hasharotxorlar
179. Emu? Avstraliya
180. Ara toti qushi? Neotropik
181. Nektar yiguvchilar? Habashiston
182. Eman? Paleoartik, Neoartik
183. Ara qaysi sinfga kiradi? Qushlar
184. Mindano qaysi sinfga kiradi? Baliqlar
254
185. Qunduz? Neoartik, Paleoartik
186. Amerika bugusini oti? K(V)apita
186. Tovuslar? Hindomalay
187. Kotib qushlari? Habashiston
188. Chittaklar? Paleoartik
➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
16:45==============================
============
JAYRALAR EVOLUTSIYASI.
Eukariotlarning kelib chiqishi.
Biz hayot paydo bo'lishi , Hujayra va Tirik
tabiatning qanday paydo bo'lganligi haqida aniq
malumotlarga ega emasmiz. Bu shunchaki faraz
iltimos ishonib qolmag !!!
Paleontologiya dalillariga ko'ra Prokariot
hujayra 3,5 milliard yil oldin paydo bolgan deb
taxmin qilinadi. Taxminlarga ko'ra Eukariotlar
Prokariotlardan kelib chiqqan.
Eukariot hujayrani kelib chiqishini tushuntrishda
3 ta katta Gipoteza mavjud :
1. Simbioz gipotezasi ✅
2. Invaginatsiya gipotezasi. ✅
3. Ko'p genomli gipoteza. ✅
📌 Simbioz gipotezasi.
Simbioz ikki va undan ortiq turlarning
birgalikda yashashidir. Ya'ni hamkorlikda
yashaydilar.
Simbioz gipotezasiga ko'ra eukariot hujayr bir -
biri bilan simbioz holda yashovchi , har xil
tiplarga mansub , ko'p hujayralardan hosil
bo'ladi.
Simbioz gipotezasiga ko'ra : mitoxondriya va
xloroplast mustaqil kelib chiqishga ega
tuzilmalar xisoblanadi.
M : mitoxondriyalar aerob prokariotlardan kelib
chiqqan deyiladi.
Yadroning paydo bolishi hojayin hujayraning
DNK siga bogliq boladi , degan taxmin mavjud.
Yadro hosil bo'lgandan so'ng , membranalaridan
endoplazmatik to'r , Golji majmuasi va undan
esa Lizosoma va Vakuola hosil bo'lgan deyiladi.
✅
📌 Invaginatsiya gipotezasi.
Bu gipotezasiga ko'ra , eukariot hujayra
organellalari hujayra membranasining ichkariga
botib krishi ( invaginatsiyasi ) natijasida hosil
bo'lgan deb tushuntiriladi.
Bu gipoteza orqali Mitoxondriya , xloroplast ,
yadroning qo'sh membranali ekanluhini
tushuntrish oson. ✅
📌 Ko'p genomli gipoteza.
Ushbu gipotezaga ko'ra Eukariotlar
prokariotlardan Genomni koplab bolaklarga
bo'linishi va ular malum funksiyani bajarishi
natijasida hosil bo'lgan deb tushuntiriladi. ✅
:
[29.08.20
14:53==============================
============
🌚Kechasi ov qiladigan individlar:
✅Daryo qisqichbaqasi
✅Chayon
✅Qurbaqa
✅Yapaloqqushlar
✅Falanga
✅Gekkon
✅Bo'ri
✅Bo'rsiq (qashqaldoq)
🌝Kunduzi ov qiladigan individlar:
✅Baqa
✅Kunduzgi yirtqich qushlar
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[29.08.20
14:58==============================
============
"YADRO" haqida
255
🔴Yadro — koʻpchilik bir hujayrali va hamma
koʻp hujarayli organizmlar hujayralarining
asosiy tarkibiy qismi.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
🔵Yadroning boʻlishi yoki boʻlmasligiga binoan,
organizmlar eukariotlar va prokariotlarga
ajratiladi.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
�Prokariotlar hujayrasida irsiy modda DNK
sitoplazmadan chegaralanmagan, yadro mavjud
emas va bir qancha organoidlar boʻlmaydi.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
�Eukariotlar hujayrasida DNK saklovchi
strukturalar — yadro xromosomalar va
mitoxondriyalar bor.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
�Genlardagi irsiy axborot orqali Yadro
hujayrada oqsil sintezi, morfologik va fiziologik
jarayonlarni boshqaradi. Yadro bilan sitoplazma
oʻrtasida uzluksiz moddalar almashinuvi sodir
boʻlib turadi.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
�Yadroni hayvon hujayralarida Ya. Purkinye
(1825), oʻsimlik hujayralarida R. Broun (1831
— 33) kashf etishgan.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
�Hujayralarda Yadro bitta yoki koʻp boʻlishi
mumkin. Hujayralar asosan bir yadroli, jigar,
muskul, suyak ko'migi hujayralari ko'p yadroli
bo'ladi.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
⚫�Yadro sitoplazmadan 2 qavat membrana
bilan ajralgan; tashqi membranasida ribosomalar
joylashadi.
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
[30.08.20
16:58==============================
============
�Xardi-Vaynberg Populatsiya genetikasi:�
Ushbu qonun aslida ikki olim tomonidan
yaratilgan.Bu qonun Nyutonning binom
tarqalish koefsintiga tugri keladi.
Xardi-Vayberg qonuni xulosalari
1)Populatsiya cheklanmagan miqdorda bulishi
kerak
2)Populatsiyani tashkil etuvchi namunalar erkin
chatishi kerak
3)Populatsiya asosan mutatsiya holi cheklangan
holatda bulishi kerak
Ushbu qonuniyat quyidagi formulalar asosida
kelib chiqadi.
A-Dominat alell
a-retsesiv alel
1)A+a=1 2) A2 +2Aa+a2=1
Yuqoridagi formulalar asosida populatsiya
masalari ishlanadi✅
Bizga ulaning do'stlarizni ham taklif qiling
[30.08.20
17:26==============================
============
👌INSON TANASINING
TERMOREGULYATSIYA JARAYONIDA
ENERGIYA MANBAI NIMA EKANINI
BILASIZMI?
👍👍👍Bilmoqchi bo'lganlar va biladiganlarga
takrorlash uchun👨💻
Energiya almashinuvi 3-bosqichli j-n
1⃣1-bosqich
| Kam miqdorda energiya ajraladi
| ↑100% tarqaladi
| Energiyani《
| ↓0 % to‘planadi
|
2⃣2-bosqich (hujayra_sitoplazma) |nomlari:
glikoliz, to‘liqsiz, oraliq, |kislorodsiz, anaerop,
chala |parchalanish, achish. 1 |molekula(180gr)
glukozani |parchalanishi misolida
256
| 200 kJ energiya ajraladi
| ↑120 kj tarqaladi (60%)
| 200kJ 《
| ↓80 kJ 2ta ATF da (40%)
| to‘planadi
|
3⃣3-bosqich (mitoxondriyada )
|nomlari: aerop, to‘liq parchalanish, O² | li nafas
olish, oksidlanish d-di.
| 2600 kJ energiya ajraladi
| ↑1160 kJ tarqaladi(44,6%)
| 2600 kJ《
| ↓1440 kJ 36 ta ATF(55,4%)
| to‘planadi
|
|
| Davomi!!!
| 1 ta 180 gr Glukoza (C6H12O6)
| Sitoplazmada 200 kJ
| 2800 kj《
| Mitoxondriyalarda 2600
|
| ↑120 issiqlik sifatida ta
| 200《
| / ↓80 2 ta ATF da
| 2800 ↓1440 36 ta ATF da
| \ 2600《
| ↑1160 issiqlik sifatida
|
| Jami = sitoplazmada + mitoxondriy
| 2800 = 200 kJ + 2600 kJ
| | chala |to‘la | jami
| Jami tarqalgan 120 + 1160 = 1280
| Jami to‘plangan 80 + 1440 = 1520
| Jami energiya ↑1280 +↓1440 = 2800
|
| 2800________100%
| 1520________X¹=54,28 %
| 1280________X²=45,71 %
[31.08.20
15:04==============================
============
Keltirilgan olcha (a) va tol (b) o'simliklarining
to'pgullari uchun tegishli javoblarni ko'rsating?
1. uzun gulpoyada, bandsiz gullar joylashgana
2. kalta gulpoyada, bandli gullar joylashgan
3. uzun gulpoyada, bandli gullar joylashgan
4. kalta gulpoyada, bandsiz gullar joylashgan
Javob: a-2; b-1
Oddiy bargli, yonbargchali (a) va murakkab
bargli, yonbargchali (b) o'simliklarni ko'rsating?
Javob: a-yantoq; b-shirinmiya
Orqa miyaning orqa (a) va oldingi (b)
ildizchalari uchun tegishli bo'lgan to'g'ri fikrlarni
aniqlang?
1. sezuvchi nervlar chiqadi
2. harakatlantiruvchi nervlar chiqadi
3. aralash nervlar chiqadi
Javob: a-1; b-2
Quyidagilardan bosh miyaning chap
yarimsharlari po'stlog'ida joylashgan oliy nerv
markazlarini ko'rsating?
1. chamalash
2. hisobkash
3. kuylash
4. gapirish
Javob: 2,4
Geometrik obrazlarni sezish (a) , kuylash (b) va
nutq (d) markazlari bosh miya yarimsharlarining
qaysi qismida joylashganligini ko'rsating?
1. o'ng yarimsharlarda.
2. chap yarimsharlarda.
Javob: a-1; b-1; d-2
[04.09.20
18:28==============================
============
📌Nerv sistemasi filogenezi(11-sinf)
❗�BIRINCHI BOSQICH
To'rsimon yoki diffuz tipidagi nerv sistema
✅ Masalan : Bo'shliqichlilar nerv sistemasi
257
❗�IKKINCHI BOSQICH
Stvol tipidagi nerv sistema
✅ Masalan : Kiprikli chuvalchanglarning nerv
sistemasi
❗�UCHINCHI BOSQICH
Zanjir tipidagi nerv sistema.
✅ Masalan : Halqali chuvalchanhlar,
molluskalar va bo'g'imoyoqlilarda
❗�TO'RTINCHI BOSQICH
Naysimon nerv sistemasi
✅ Masalan : Xordalilarda
[04.09.20
22:30==============================
============
Savol:
Qushlar sinfining qaysi vakili havoda
ko'tarilganda oldinga qarab turib orqaga qanot
qoqib ucha oladi?
Javobni
ga yo'llang
[04.09.20
22:45==============================
============
Insonlar
• o‘qiganlarining taxminan 10 %ini,
• eshitganlarining 20 %ini,
• ko‘rganlarining 30 %ini,
• ko‘rgan va eshitganlarining 50 %ini,
• o‘zlari gapirib berganlarining 70 %ini
• o‘zi amalda bajarganlarining 90 %ini
eslab qoladi.
🎓🎓🎓🎓🎓🎓🎓🎓
[05.09.20
18:52==============================
============
Qo'shimcha ma'lumot 🌴
💥DNK reparatsiyasi - tashqi muxit ta'sirida
xususan fizikaviy va rentgen nurlar ta'sirida
DNK ma'lekulasi shkastlanishi mumkin.Buning
natijasida DNKdagi H bog'lar va nukleotidlar
shkastlanadi.Agar mazkur mutatsiya uncha katta
bo'lmasa ular fenotipda namoyon
bo'lmaydi.Bunga asosiy sabab hujayrada ana
shunday shkastlanishni bartaraf etadigan
reparatsion sistema mavjud bo'lib , uning
faolligida shkastlangan qism
ta'mirlanadi.Genetik reparatsion sistema alohida
fermentlar kolleksiyasidan tashkil topgan.
Shunday fermentlar qatoriga
fotoliaza,polimeraza, ligaza fermentlari kiradi.🔥
Bizdan uzoqlashmang hali hammasi oldinda.🚀
[05.09.20
18:53==============================
============
⭐�Atamalar lug'ati⭐�
Idiogramma-Har bir turning somatik
hujayralaridagi xromosomalarning katta
kichikligi , shaklining grafik tasviri idiogramma
deb ataladi.
[05.09.20
18:54==============================
============
🙊 jinsiy ko'payishning norasmiy tiplariga
1⃣partenogenez
2⃣pinogenez
3⃣androgenezlar kiradi
258
Bilmaganlarizni bilib oling!
[05.09.20
18:56==============================
============
Otalanmagan tuxum hujayradan rivojlanish
*partenogenez* deyilsa.
Ginogenezda murtak urgochi organizm
yadrosidan hosil qilinadi.Partenogenezdan farqli
ravishda *pinogenezda* spermatozoid tuxum
hujayrani faollashtirishda qatnashadi ,lekin u
bilan qo'shilmaydi 😂
Androgenez ginogenezning butunlay teskari
♋� ko'rinishi �
Agar tuxum hujayrada yadro qanday sabablarga
ko'ra nobut bo'lsa tuxum hujayraga korgan 2 ta
spermatozoid ♐� bir biri bilan qo'shilib diploid
to'plam hosil qiladi.
Bunday zigotadan rivojlangan organizmda faqat
ota organizm belgilari namoyon bo'ladi❗�
[05.09.20
19:01==============================
============
❄�Mitoz davrining 1- bosqichi profaza (pro-
namoyon, phosis-davr)❄� degan ma'noni
bildiradi.
*Metofaza (meta-keyin)*
*Anafaza (ana - qayta)*
*Telofaza (telos-tugal)*
🌜 Degan ma'nolarda 🌛
Keladi
�V.Valdeyr� tomonidan xromosomalar
(chromo - rang somo -tana ) deb atalgan.⛳�
[05.09.20
19:06==============================
============
🐁 Takroriy va tahliliy chatishtirish🐀
Birinchi avlod duragayini gomozigota holdagi
dastlabki ota yoki ona organizmi bilan
chatishtirishga takroriy chatishtirish yoki
bekkros deyiladi.☝�
Takroriy chatishtirishda olingan avlod Fb bilan
belgilanadi.
Demak takroriy chatishtirish
Aa x AA yoki Aa x aa sxemada o'tkaziladi.
Dominant belgili organizmlar genotipi
gomozigota yoki geterozigota ekanligini
aniqlash uchun tahliliy chatishtirish olib
boriladi.
Bunda tahlil qilinayotgan organizm resesiv
belgili organizm aa bilan chatishtiriladi.👋
[06.09.20
07:05==============================
============
‼�Kimyoviy elementlarning biologik
ahamiyati‼�
⭕�Kislorod⭕�»»❇�Suv va organik
birikmalar tarkibiga kiradi. Hujayrada nafas
olish jarayonining aerob bosqichida ishtirok
etadi❇�
⭕�Uglerod⭕�»»❇�Barcha organik
birikmalar tarkibiga kiradi❇�
⭕�Vodorod⭕�»»❇�Suv va boshqa organik
birikmalar tarkibiga kiradi. Energiyaning bir
turdan ikkinchi turga o'tishiga yordam
beradi❇�
⭕�Azot⭕�»»❇�Aminokislotalar, Oqsillar,
Nuklein kislotalar, ATF, Xlorofil, Vitaminlar
tarkibiga kiradi❇�
⭕�Fosfor⭕�»»❇�Nuklein kislota, ATF,
Fermentlar, Suyak to'qimasi tarkibiga kiradi❇�
⭕�Kalsiy⭕�»»❇�Suyak to'qimasi tarkibiga
kiradi, Qonning ivishi, Muskullar qisqarishini
taminlaydi❇�
⭕�Natriy⭕�»»❇�Nerv impulslarini
o'tkazishda ishtirol etadi, Hujayraning osmotik
bosimini taminlaydi❇�
⭕�Temir⭕�»»❇�Gemoglabin mioglobin
oqsillari tarkibida O2 transportini amalga
oshiradi❇�
⭕�Kaliy⭕�»»❇�Nerv impulslarining o'tishi,
O'simliklarning rivojlanishi, Yurak ishining
259
meorida o'tishi, Qonning normal ivishini
taminlovchi omil❇�
⭕�Oltingugurt⭕�»»❇�Sistein,sistin,metionin
aminokislotalari tarkibiga kiradi, Oqsillarning
uchlamchi strukturasida Disulfid bog' hosil
qiladi❇�
⭕�Xlor⭕�»»❇�Oshqozon shirasi tarkibiga
kiradi❇�
⭕�Yod⭕�»»❇�Qalqonsimon bez garmonlari
tarkibiga kiradi❇�
⭕�Mis⭕�»»❇�Umurtqasiz hayvonlar
qonidagi gemosianin tarkibida kislorod tashish,
Ayrim fermentlar tarkibiga kiradi❇�
⭕�Kobalt⭕�»»❇�B12 vitamini tarkibiga❇�
⭕�Ftor⭕�»»❇�Tish emali tarkibiga
kiradi❇�
⭕�Zux⭕�»»❇�DNK-polimeraza va RNK-
polimeraza fermentlari, insulin gormoni
tarkibiga kiradi❇�
👈
[06.09.20
07:06==============================
============
‼�Ionlarning hujaryadagi funsiyalari‼�
⭕�K+, Na+, Ca+2⭕�»»❇�Organizmning
qo'zgaluvchanlik xusuyati❇�
⭕�Mg+2, Mn+2, Zn+2,
Ca+2⭕�»»❇�Fermentlar faolyati uchun
zarur❇�
⭕�Mg+2⭕�»»❇�Fotosintez natijasida
Uglevodlarni hosil bo'lishida❇�
⭕�H2PO4-, HPO4-2⭕�»»❇�Hujayra ichida
buferlikni taminlaydi❇�
⭕�HCO3-⭕�»»❇�Hujayralar aro suyuqlik va
qon plazmasida buferlikni taminlovchi
sistemalar❇�
👈
[06.09.20
07:07==============================
============
‼�Ugelvodlarning funksiyalari‼�
🛑Energetik funsiya🛑
Glitseraldegid»»❇�Energetik almashinuvning
Kislorodsiz bosqichi mashsuloti❇�
Glukoza»»❇�Hujaraning nafas olishi jarayoni
uchun❇�
Maltoza»»❇�Unayotgan urug' uchun energiya
manbayi❇�
Saxaroza»»❇�Glukozaning asosiy manbayi❇�
Fruktoza»»❇�Organizmda kechadigan
ko'pchilik jarayonlar uchun energiya
manbayi❇�
🛑Plastik funksiya🛑
Selluloza»»❇�O'simlik Hujayra qobig'iga
mustahkamlik beradi❇�
Xitin»»❇�Zambrug'lar hujayra qobig'iva
Bo'g'imoyoqlilar tana qoplamiga mustahkamlik
beradi❇�
Riboza»»❇�ATF va RNK molekulalarining
strukturalarini tuzishda ishtirok etadi❇�
Dezoksiriboza
»»❇�DNK nukleotidlari tarkibiga kiradi❇�
🛑Zaxira Funksiyasi🛑
Laktoza
»»❇�Sutemizuvchilar suti tarkibiga kiradi❇�
Kraxmal»»❇�O'simlik to'qimalarida zaxira
modda sifatida to'planadi❇�
Glikogen»»❇�Hayvon to'qimalarida zaxira
modda sifatida to'planadi❇�
🛑Himoya funksiyasi🛑
Geparin
»»❇�Hayvonlarda Qon ivishiga to'sqinlik
qiladi❇�
👈
260
[06.09.20
19:25==============================
============
Ota va o’g’ildagi ma’lum bir xromosomadagi
DNK fragmentlar uzunligi teng bo’lganligi
ma’lum bo’ldi Otadan mazkur fragmentda 412
ta nukliotid bor, shulardan 252 tasi g=S
juftligiga tegishli ekanligi aniqlandi, o’g’lida esa
maskur fragmentida A=T juftligi otasinikidan
1,1 martaga ko’pligi ma’lum bo’lsa o’gilda
maskur fragmentda g ninli nukliotidlar sonining
A li nukloitidlar soniga nisbati nechaga teng?
(G=S juftligida 3 tadan A=T juftligi orasida 2
tadan H bog’ mavjud.)
YECHIM
1-Usul
1) Ota va oʻgʻildagi DNK fragmenti uzunligi
teng degani 1 ta zanjiridagi nukleotidlar teng
degani.
2) (G va S) - 252 ta boʻlsa
3) 412 - 252 = 160 ta (A va T)
4) 160 / 2 = 80 ta (A)
5) Oʻgʻilda 80 • 1,1 = 88 ta (A)
6) Otada (A) 80 + (G)126 = 206
7) Oʻgʻilda 206 - 88 = 118 ta (G)
8) 118/88 = 1,34 ✔�
2- Usul tenglama
Otada 412 - 252 = 160 ta (A-T)
(A) - 80 ta
126 + 80 = 206
206 • 0,34 = 70,04 nm
Oʻgʻilda 80 • 1,1 = 88 ta (A)
88 A ---- T
x G ---- S
(88)0,34 + (x)0,34 = 70,04
x=118
118/88 = 1,34
Javob: 1,34 ✅
[06.09.20
19:33==============================
============
L-lordoz
K-kifoz________________
1 - L \
2 - L. |
3 - L. |
4 - L. | boʻyin
5 - L. |
6 - L. |
7 - L /
↕�----⬅�1-si
8 - K. \
9 - K. |
10 - K. |
11 - K. |
12 - K. |
13 - K. |
14 - K. | koʻkrak
15 - K. |
16 - K |
17 - K. |
18 - K. |
19 - K /
↕�----⬅�2-si
20 - L \
21 - L |
22 - L. | bel
23 - L. |
24 - L /
↕�----⬅�3-si
25 - K \
26 - K. |
27 - K. | dumgʻaza
28 - K. |
29 - K /
-------
30 - \
31 - |
32 - | dum
261
33 - |
34- /
Kifoz va lordozga birikkan :
a) lordoz-3 ta
b) kifoz - 3 ta
[07.09.20
23:07==============================
============
MITOZ va MEYOZ
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
( n - xromasoma )
( c - DNK yoki xromatida )
INTERFAZA 3 ta bosqich
🔍 G¹ davri - 2n 2c
🔍 S davri - 2n 4c
🔍 G² davri - 2n 4c
MITOZ 4 ta bosqich
♻� Profaza → 2n 4c
♻� Metofaza → 2n 4c
♻� Anafaza → 4n 4c
♻� Telofaza → 2n 2c
Meyoz I
🌐 Profaza I → 2n 4c
🌐 Metofaza I → 2n 4c
🌐 Anafaza I → 2n 4c
🌐 Telofaza I → 1n 2c
INTERKINEZ → 1n 2c
Meyoz II
🔰 Profaza II → 1n 2c
🔰 Metofaza II → 1n 2c
🔰 Anafaza II → 2n 2c
🔰 Telofaza II → 1n 1c
👈
[07.09.20
23:15==============================
============
Malumot 📢📢📢
Dnk da gi nukleotidlar soni
Rnk dagidan 2 marta kòp
Fosfodiefir boğlar soni Dnk dagi umumiy
nukleotidlar sonidan 2 taga kam Rnk da esa 1
taga kam cunki rnk 1 zanjirli
Aminokislotalar soni esa rnk dagi jami
nukleotidlar sonidan 3 marta kam cunki 3 ta
nukleotid 1 ta aminokta degani.peptid boğlar
soni esa aminoktalar sonidan 1 taga kam.
Dnk da A lar soni T lar soniga
G lar soni esa S lar soniga teng
Dnk 2 ta zanjirdan iborat.
A bn T òrtasida 2 ta
G bn S òrtasida 3 ta H (vadarod)boģ mavjud.
[07.09.20
23:19==============================
============
🍀Kerakli maʼlumotlar❗�
Yorug‘lik bosqichi
1 - fotoliz (suv dissotsiyalanishi).
24H2O = 24H+ + 24OH
2 - radikallar birikishi (OH-) 24OH =
12H2O + 6O2
3 - vodorodni koʻchiruvchi kofermentlar sintezi
(NADH2)
24H+ + 12OB = 12OBH2
4 - fosforlanish reaksiyasi (ATF sintezi)
18ADF + 18H3PO4 = 18ATF
✳�✳�✳�✳�
Qorong‘ulik bosqichi
262
6CO2 + 12OBH2 + 18ATF = C6H12O6 +
6H2O + 18ADF + 18H3PO4 + 12OB(Organik
birikma)
[08.09.20
18:07==============================
============
BILASIZMI??????????
Miya - insonning eng murakkab va eng kam
o'rganilgan a'zosi bo'lib biz u haqida
🌪tasavvurga ega emasmiz, ammo miya haqida
ajoyib faktlar yetarlicha.
1. Nerv impulsi 270 км/с tezlikka ega
😲Elin Max va Turbo divigatelli Tesla ham
bunday tezlikni tushida ham ko'rolmaydi
2. Miyya ish faoliyati uchun shunday
⚡�energiya kerakki, hatto uning quvvatidan 10
vattli 💡lampochka yoqish mumkin.
3. Inson miyyasidagi birgina hujayra
ensklopediyadan 5 marta ko'p malumot saqlash
imkoniyatiga ega.
4. Qon aylanish sistemasiga kiradigan
kislorodning 20%i miya uchun sarflanar ekan.
5. Kunga nisbatan tunda inson miyasi faolroq
bo'ladi.
6. Neyronlar (miya hujayralari) insonning butun
umri davomida o'sib rivojlanib boradi.
7. Axborotlar turli neyronlardan turlicha
tarqaladi.
8. Miya o'zi og'riq his qilmaydi
9. Miyyaning 80%i suvdan iborat.
Bizdan aslo uzoqlashmang. Agar uzoqlashsangiz
miyangiz og'rib mazangiz bo'lmay qoladi hattoki
Covid-19; 20; 21 ga ham chalinishingiz mumkin
Darvoqe
Miyani hardoim asrab avaylash kerak emas
shunchaki joyi kelganda samarali ishlatish
kifoya. Nimadediggiz!
[09.09.20
07:55==============================
============
🐊Savol🐊
Boldir muskullari 1 minut ish bajarganda 20 kj
energiya sarflasa 22 minut ish bajarashi uchun
qancha qancha glukoza sarf boʼladi?
☝�☝�Masalaning yechimi
1 minut --------- 20 kj
22 minut ------ x = 440 kj
1 g uglevod ------- 17,6 kj
25 = x ------------ 440 kj
Javob: 25 gramm
[09.09.20
09:24==============================
============
Meyoz bosqichlari
Interfaza
G1 2n2c
S 2n4c
G2 2n4c
Meyoz bosqichlari
MEYOZ 1
Profaza 1 2n4c
Metafaza 1 2n4c
263
Anafaza 1 2n4c
Telefaza 1 1n2c 1n2c
Telefaza 1 da 2ta hujayra hosil bòladi
MEYOZ 2
Profaza 2 1n2c
Metafaza 2 1n2c
Anafaza 2 2n2c
Telefaza 2 1n1c 1n1c
Telefaza 2 da ham 2 ta hujayra hosil bòladi.
Meyoz bòlinishda 1 ta diploid hujayradan jami
Telefaza 1 va Telefaza 2 bosqichlarida 2 tadan
hujayra hosil bòlib jami 4 ta gaploid tòplamga
ega yangi hujayra hosil bòladi
[09.09.20
20:48==============================
============
📡📡📡📡📡📡
Faktlar...
• Erkaklar miyasi ayollarikiga nisbatan 8-13%
kattaroq bo'ladi. Lekin bu erkaklar aqilliroq
bo'ladi degani emas�
• Sigaret chekadigan inson
1 yilda 300 ta rengenga teng nurlanish oladi .
Chunki sigaret tutuni tarkibida radiaktiv
izatoplar bor 😯
• Ninachi 8-10 yil davomida umr ko'radi.
• Shilliqurtalrni 25 000 dona tishi bo'ladi. Bu
akula tishlaridan ham ko'proq 😯🐌
• Tadqiqotlarga ko'ra odamlarni 24 %i IPhone ga
ega bolish uchun 1 yil davomida quruq non va
suv yeb, ovqatdan vos kechishga tayyor ekan.
• Dunyoning 62 ta milliarderining jami mablag'i
,dunyo aholisining yarmida bor mablag'dan
ko'proq 😯
• Suv ichida nafasni ushlab turish bo'yicha gines
rekordini o'rnatgan nemis sporchisi : natija 22
minut 22 sekund �
• 95 % odamlar oldin chap keyin o'ng oyoqlariga
paypoqni kiyishadi
[10.09.20
07:33==============================
============
INSON TILSIMI HAQIDA QIZIQARLI
FAKTLAR,AJOYIB MA'LUMOTLAR..
MAXSUS uchun
Insoniyat naqadar murakkab yaratilgan
bo’lmasin, uni o’rganib aniq faktlarni aniqlash
mumkin. Masalan erkaklar umri davomida 3,9
tonna chiqindi chiqarishsa, bu ko’rsatkich
ayollarda 4,3 tonnaga teng ekan.
Quyida sizga inson tilsimi haqida siz bilgan va
bilmagan qiziqarli faktlarni havola etmoqchimiz:
- O’rta yoshdagi odam har soatda o’z terisining
600 ming zarrasini yo’qotib turadi, bir yilda esa
bu ko’rsatkich 675 grammni tashkil etadi. Agar
kishi o’rtacha 70 yil umr ko’rsa, bu davrda 48
kilo teri yo’qotadi, ya’ni tana og’irligining 70
foizini.
- Erkak kishi umr bo’yi 22 tonna ovqat va 33
000 litr turli suyuqlik iste’mol qilsa, ayollar bu
borada ancha “ochko’zroq” ekan, ya’ni 25 tonna
ovqat va 37 000 litr suyuqlikni paqqos
tushirisharkan.
- Boshdan bir kunda 40-60 tagacha soch
to’kiladi, umr bo’yi esa 1,5 milliondan ortiq
soch tolasi tushadi. Bu me’yoriy hol.
- Tilimiz juda kichik-uzunligi 9, eni esa 5
santimetr, og’irligi esa 50 gramm. Biroq shu
264
kichik bir “bifshteks” da 17 mushak bo’lib, aql
bovar qilmas darajada turlicha harakatlana oladi.
- Ayollarda 1 millionta soch tolasi bo’lsa,
erkaklarda 3 milliontagacha bor. Umr boyi
sartaroshlar olgan sochni uzunligini hisoblasak,
u 9-10 metrni tashkil etadi.
- Inson miyyasi 10 milliard asab hujayralaridan
iborat va u bir kunda 86 million bit axborotni
eslab qolishga qodir. Umr oxirigacha esa bu son
100 trillion bitgacha yetadi.
- Kishi umrida nafas olib chiqargan havosi 499
kub yard (1 kub yard-0,76 kub metr)ni tashkil
etadi. Kuchli nafas chiqargan paytda o’pkadan
chiqqan havoning tezligi soatiga 160
kilometrgacha yetadi.
- Yuragimizni og’irligi 300 gramlik tosh bosadi
holos. Biroq kishi umrida o’rtacha hisoblaganda
3 milliardgacha yurak urishi kuzatilgan.
- Hozirgacha o’rganilgan omillarga asoslanib
shuni aytish mumkinki, odam miyyasining
neytron tarmoqlari yer sharidagi telefon
tarmoqlaridan 1400 marta murakkabdir.
- Erkaklar umri davomida 3,9 tonna, ayollar 4,3
tonna chiqindi chiqaradi.
- Odam qorong’u joyga kirgach, ko’zning nurga
nisbatan sezuvchanligi 1 daqiqada 10 baravar,
20 daqiqa 6000 marta, 40 daqiqadan so’ng esa
25000 baravarga ortadi.
- Inson miyyasida har soniyada 100 000 yaqin
kimyoviy reaksiya sodir bo’ladi.
- Miyyamiz ko’z, quloq va boshqa sezgi
organlari qabul qilgan axborotning faqat 10
foizinigina qayta ishlaydi, qolgan 90 foizini
tashlab yuboradi.
- Odamda xid sezuvchi organlarning umumiy
maydoni atigi 0,7 kvadrat dyum(1 kvadrat
dyum-6,5 kvadrat santimetrga teng)ni tashkil
etadi. Bunday organlar itda - 100 kvadrat dyum,
akulalarda - 24 kvadrat dyum, quyonlarda esa
butun tanasi boylab yoyilgandir.
- Ko’z korgan tasvir atigi 0,05 soniyada miyyada
akslanadi.
- Yurak shunchalar ko’p energiya sarflaydiki,
uning bir kunlik energiyasi hisobiga 900
kilogramm yukni 14 metr balandlikka ko’tarib
chiqish mumkin. Yurakning 50 yil davomida
sarflagan energiyasi esa 18 ming tonna yukni
227 kilometr yuqoriga ko’tarib chiqish bilan
baravar.
- Inson ko’zlari sezgirki, tunda tog’ cho’qqisida
turib sakson kilometr uzoqlikda yongan gugurt
cho’pi shulasini ilg’ay oladi.
- Yotganimizda nafas olish uchun 1 daqiqada 8
kvart (1 kvart - 1,14 litr) havo etarli ekan. Agar
o’tirgan bo’lsangiz 16 kvart, yurayotganda esa
24 kvart havo kerak bo’ladi.
- Tanamizning 1 kvadrat dyuymlik terisini 345
ta ter chiqaruvchi bezlar, 26 metr asab
tolalarining uchlari, 65 mingta soch qopchalari,
75 ta bezlari, 19 fut qon tomirlari joylashgan.
- Odam uhlamasdan 10 kecha-kunduz,
ovqatlanmasdan esa 1 hafta yashashi mumkin.
- Miya neyronlarining eng yuqori faoliyat
(tezligi) soatiga 400 kilometrdir.
[10.09.20
11:09==============================
============
⭕� Mitoz. ⭕�
Interfaza 3 ta bosqich :
Sog'lom odam hujayrasi xromosomalari bo'yicha
G1 -sintezdan oldingi davr
2n 2c =》 46:46
S-sintez davri (reduplikatsiya)
2n 4c =》 46:92
265
G2-sintezdan keyingi davri
2n 4c =》 46:92
⚠�Mitoz 4 bosqichdan iborat
1. Prodaza 2n 4c =》46:92
2. Metofaza 2n 4c =》46:92
3. Anafaza 4n 4c =》92:92
4. Telofaza 2n 2c =》46:46
Doʻstlarga ham ulashing.
[10.09.20
11:26==============================
============
🗣🗣🗣🗣🗣🗣🗣🗣
HUJAYRA-2 xil bo'ladi.
1) JINSIY
♂� (erkak) Y n=23 ta xramasoma
YOKI
♀� (ayol) X n=23 ta xramasoma
♂�♀� n=23 gaploid.
22 ta autosoma xramasoma, hammasi ♂�♀�
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX=22 ta
1 ta jinsiy xaramasoma Ya'ni ♂� da Y yoki ♀�
X
22+1=23n bo'ladi.
2) Somatik (tana) hujayralari
2n=46 ta xramasoma, Diploid
♂�va♀� da bir xil bo'ladi.
44 ta autosoma hammasi
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
XXXXXXXXXXXXXXXXX=44 ta
2 ta jinsiy xramasoma
♂� da XY bo'ladi
♀� da XX bo'ladi
44+2=46=2n.
[10.09.20
13:26==============================
============
1⃣ DELETSIYA - bu xromasomalar mutatsiyasi
boʻlib, xromasoma bir qismining ajralishidir.
2⃣ DUPLIKATSIYA - bu xromasomalar ayrim
qismlarining ortishi.
3⃣ INVERSIYA - bu xromasoma mutatsiyasi
boʻlib, xromasoma ayrim qismining 180° ga
buralishi.
4⃣ TRANSLOKATSIYA – xromosoma bir
qismining boshqa nogomologik xromosomaga
qo‘shilishi .
[10.09.20
13:29==============================
============
1⃣ Maʼlum bir oqsil boʻlagida 41 ta peptid bogʻ
mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi
DNK dagi 3-, 6-, 7- juft nukleotidlar deletsiyaga
uchradi. Shundan soʻng hosil boʻlgan oqsildagi
aminokislotalar sonini toping.
A) 40
B) 41
C) 42
D) 43
266
YECHIM
Oqsilda peptid bogʻlar aminokislotalardan har
doim 1 taga kam boʻladi.
41+1=42 ta aminokislota. 1 ta aminokislotani 3
ta nukleotid kodlasa 42•3=126 ta nukleotid
DNK da esa 126•2=252.
252-6 (3 jufti deletsiya boʻlgan)=246
DNK 246:2=123 nukleotid 1 ta zanjirida chunki
DNK bitta zanjiridan oqsil sinteziga ega gen
sintezlanadi. Aminokislotalar soni esa 123:3=41
Javob: B) 41
[10.09.20
13:31==============================
============
2⃣ Maʼlum bir oqsil boʻlagida 37 ta peptid bogʻ
mavjud. Shu oqsil haqida axborot saqlovchi
DNK dagi 2-, 6-, 9- juft nukleotidlar inversiyaga
uchradi. Shundan soʻng hosil boʻlgan oqsildagi
aminokislotalar sonini toping.
A) 36
B) 37
C) 38
D) 39
YECHIM
Oqsilda peptid bogʻlar aminokislotalardan har
doim 1 taga kam boʻladi.
37+1=38 ta aminokislota. 1 ta aminokislotani 3
ta nukleotid kodlasa 38•3=114 ta nukleotid
DNK da esa 114•2=228.
Inversiyada hech qanaqa son jihatdan oʻzgarish
boʻlmaydi, nukleotidlar joylashuvida oʻzgarish
boʻladi.
DNK 228:2=114 bitta zanjirida
Chunki DNK bitta zanjiridan oqsil sinteziga ega
gen sintezlanadi. 114:3=38
Javob: C) 38
[28.08.20
14:34==============================
============
Odam DNK si haqida siz bilmagan ma'lumotlar
Hozir dunyoda bo'layotgan taloto'plarning
barchasini bizdan 20-40 mln marta kichik (!)
bo'lgan bitta molekula amalga oshirmoqda, u
hatto hujayra ham emas. Virusning barcha kuchi
uning 29903 ta nukleotiddan iborat RNK sida
joylashgan. Virus hozircha mana shu salkam 30
minglik RNK si bilan odamning 3088286401 ta
(3 mlrd dan ortiq) nukleotiddan iborat DNK sini
dog'da qoldirmoqda. Olimlar ayni vaqtda ana
shu 30 minglik RNK qo'shini qanday qilib 3
mlrdlik DNK qo'shinini dog'da qoldirayotganini
o'rganishmoqda. Bu virus RNK si DNK mizning
qaysidir qismidagi mayda "fortochka"ni topib,
ana shu yerdan bizni qulatmoqda. Olimlarimiz
shu "ojiz joy"imizning ilojini topguncha Sizga
odam DNK si haqida 2-3 ta qiziqarli
ma'lumotlarni aytib bermoqchiman. Virus
bahona ichingizda nimalar borligi haqida bilib
olasiz 😃.
Odam organizmida 37,2±0,81 trillion atrofida
hujayra bo'ladi 😮. Ushbu hujayralarning har
birining ichida yadro bo'ladi, yadro ichida esa 46
tadan xromosoma bor. Har bir hujayrada 3 mlrd
dan ortiq nukleotiddan iborat DNK bor.
Bir dona nukleotidning massasi o'rtacha 650
Da (Da=dalton) keladi. (1 dalton bir dona
vodorod atomi massasiga teng. 1 dona vodorod
atomining massasi 1,67x10^-24, bu 1,67 ning
oldida 24 ta nol bor degani)
267
Odamning bitta hujayrasidagi jami DNK ning
massasi 3,59 pikogram keladi. (Bir gramni 1
trillion martaga bo'lsangiz bir pikogram
bo'ladi😲)
Odamning butun tanasidagi barcha
hujayralardagi DNK ning umumiy massasi
133,55 g bo'ladi.
Agar bitta hujayramizdagi DNK zanjirlarini bir
biriga ulab chiqsak u taxminan 1,8 metrga
yetadi. Agar barcha hujayralarimizdagi DNK
larni bir biriga ulab chiqsak hosil bo'ladigan
masofani tasavvur ham qila olmaysiz! Bu yerdan
Quyoshgacha bo'lgan masofani 225 marta borib
qaytishga yetadi �. Yer va Quyosh orasidagi
masofa 150 mln km, qolganini o'zingiz hisoblab
olavering.
Undan ham qizig'ini aytaymi, mana shuncha
katta DNK ning atigi 1,5 foiz qismi oqsil
kodlaydi. Qolgani nima ish qilishini hali hech
qaysi birimiz bilmaymiz. Bu shuni bildiradiki,
hali insoniyatning o'rganishi kerak bo'lgan
narsasi juda ko'p, juda ham. Hamma narsa kashf
qilib bo'lingan, o'rganadigan hech narsa
qolmagan deydiganlar shunchaki o'rganishni
istamaydigan dangasa-bahonachilar xolos 😀.
Post muallifi: Baxtiyor Sheraliyev.
Xitoy xalq respublikasi Janubiy-g'arbiy
universiteti doktoranti!
[28.08.20
14:34==============================
============
⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�⚡�
Tana massasi 70kg bo'lgan Odam uchun 1 kecha
kunduzda asosiy moddalar almashinuvini
taminlashga sarflanadigan energiya miqdori
1680kkal ga teng.
1g uglevoddan - 4,1 kkal 17,6 kj
1g oqsildan - 4,1 kkal 17,6 kj
1g yog dan - 9,3 kkal 38,9kj
❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄
�
Endi bizda oqsil va yog miqdori teng bolib
uglevoddan 2,5 marta kam deyilgan
8800÷17,6=500 g bu uglevodni grammdagi
miqdori.
500÷2,5=200 bu oqsil va yog
200÷2=100 gr oqsil yoki yogning gramdagi
miqdori.
Biz endi jami oqsil, uglevod va yog'dan
ajraladigan energiyani topamiz.
100×4,1=410 \
100×9,3=930 》3390 kkal
500×4,1=2050 /
Endi bizdan tana harorati doimiyligini saqlash
uchun sarflangan energiyani sorayabdi.
Ozuqa moddalardan ajraladigan energiyani 2/3
qismi to'qima va organlar hayotiy jarayonlar
uchun, 1/3 qismi esa tana harorati doimiyligini
ta'minlash uchun sarflanadi.
❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄�❄
�
3390-1680=1710
Javob: 1710
[28.08.20
14:34==============================
============
Hayvonlarning oziqlari
💎Amyoba-- bakteriyalar, mayda suv o‘tlari va
organik qoldiqlar bilan oziqlanadi.
💎Evglena--> xlorofill pigmenti yordamida
fotosintez qiladi. qorong‘ida hayvonlar
singari tayyor organik moddalar bilan oziqlanadi
💎Tufelka bakteriyalar bilan oziqlanadi.
💎gidra dafniya, siklop, baliq chavoqlari bilan
oziqlanadi
💎Meduzalar yirtqich bo‘lib,
qisqichbaqasimonlar, chuvalchanglar,baliq
chavoqlari va boshqa mayda suv hayvonlari
bilan oziqlanadi.
💎Meduzalar baliqlar chavoqlarini yeb,
baliqchilikka birmuncha ziyon yetkazadi.
💎Planariya – yirtqich hayvon. U mayda suv
hayvonlari – chuvalchanglar,
qisqichbaqasimonlar va hasharotlarning
lichinkalari bilan oziqlanadi.
268
💎Jigar qurti qoramol, qo‘y, echki, cho‘chqa,
tuya va boshqa yirik sutemizuvchilar jigarida
parazitlik qiladi
💎Qoramol tasmasimon chuvalchangi voyaga
yetgan davrida odamning ingichka ichagida,
lichinkasi qoramol muskuli, jigari va boshqa
organlarida parazitlik qiladi.
💎Odam askaridasi ingichka ichakda parazitlik
qiladi.
💎Exinokokk it, bo‘ri va tulkilar ichagida
parazitlik qiladi. Odam va o‘txo‘r hayvonlar
exinokokkning oraliq xo‘jayini, it va boshqa
yirtqich hayvonlar esa uning asosiy xo‘jayini
hisoblanad
💎Cho‘chqa tasmasimon chuvalchangi. voyaga
yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi
cho‘chqalar muskulida uchraydi.
💎Rishta oyoq, ba’zan qo‘l tеrisi ostidagi
biriktiruvchi to‘qimada parazitlik qiladi.
Terining rishta bilan zararlangan joyida ho‘l
yara paydo bo‘ladi.
💎Bo‘rtma nematoda bodring, pomidor, qovun,
kartoshka, kanop, ba’zan g‘o‘zaga katta
ziyon yetkazadi.
💎Yomg‘ir chuvalchanglarining o‘zi ham
qushlar, ayrim sutemizuvchilar va tuproq
hayvonlari uchun oziq bo‘ladi.
💎qizil chuvalchanglar Ular turli suv hayvonlari,
shu jumladan, baliqlar uchun asosiy
oziq hisoblanadi.
💎Chuchuk suv chuvalchanglari akvarium
baliqlari uchun yemish sifatida ko‘paytiriladi.
💎Yomg‘ir chuvalchangi chiriyotgan o‘simlik
qoldiqlari bilan oziqlanadi; chirindini tuproq
bilan birga ichagidan o‘tkazadi
💎Zuluklarga chuchuk suvlarda yashab,
umurtqali hayvonlar qonini so‘radigan yoki
yirtqich hayot kechiradigan.hayvonlar
💎Suv shillig‘i o‘simliklar va suvdagi narsalarga
yopishgan bakteriyalar hamda mayda suv
o‘tlarini tili bn qirib oladi.
💎Tok shillig‘i, har xil yalang‘och shilliqlar
o‘simliklarning yashil qismi bilan oziqlanib,
ekinlarga katta ziyon keltiradi.
💎Ikki pallali mollyuskalar suvdagi
mikroorganizmlar va mayda organik zarralarni
filtrlab oziqlanishi tufayli suv havzalarining
tozalanishiga yordam beradi.
💎Baqachanoq suv bilan birga organik zarralar,
sodda hayvonlar va boshqa mikroskopik
jonivorlar bn oziqlanadi.
💎Kalmar, karakatitsa, sakkizoyoqning asosiy
ozig‘i krablar, baliqlar, mollyuskalar hisoblanadi
[28.08.20
14:34==============================
============
Seni nima toʻxtatmoqda?
Judayam charchadingmi?
Yaxshi uxlamadingmi? Energiya
yetishmayaptimi? Vaqting yoʻqmi? Shumi seni
toʻxtatayotgan narsa? Yetarlicha puling yoʻqmi?
Shumi sabab?
Yoki seni toʻxtatyotgan narsa bu - OʻZINGmi?
Bahonalar judayam zoʻr eshitiladi - uni
yasayotgan odamga. Oʻzingga achinishni bas
qil! Hammaga xafaligingni aytishni bas qil,
hiqillab yigʻlab hikoyalaring bilan maqtanishni
yigʻishtir!
Qachondir meni "Rolls-royce" da koʻrsang, 6-7
yulduzli mehmonxonada hayotimni mazza qilib
oʻtyotganligini koʻrib qolsang, hasad qilma.
Chunki bular uchun men oʻlguday ishlaganman.
Hech kim yordam bermagan.
Oʻrningdan tur! Ichingdagi devni uygʻot!
Boshlash vaqti keldi! Oʻzingdagi resurslardan
foydalanish vaqti keldi! Hayoting bilan
muammo bormi? Oʻzgartir! Nimadir qil! Nima
xohlasang, shunga erish!
Shuni bilki, bahonalar soxta. Ular uydirma, ular
yolgʻon! Yolgʻonni qanday toʻxtatish mumkin?
Yolgʻonni haqiqat bilan toʻxtat! Haqiqat shuki,
senda vaqt bor, senda tajriba bor, senda bilim
bor. Senda xohish kuchi bor, senda tartib bor!
Hayotda yaxshi narsalar qiyinchilikdan keyin
keladi. Shunga arziydi ham! Oson boʻlmaydi!
Nima xohlasang, shunga erishishing kerak!
Bu sening imkoniyating.
269
Bu sening vaqting!
- Bu mening vaqtim, bu mening imkoniyatim.
Ertaga, ertaga, ertaga! Bunaqa tushunchaning
oʻzi yoʻq. Faqat bugunimiz bor! Bu sening
orzuying! Uni roʻyobga chiqishini istasang,
harakat qilishing shart!
[28.08.20
14:36==============================
============
MAG'LUBIYAT YOMON, AMMO
📌 "Insonlar muvaffaqiyat uchun dunyoga
kelishadi, mag'lubiyat uchun emas"
🗝� Genri Devid 🗝�
📌 "Mag'lubiyat yomon, ammo muvaffaqiyat
tomon intilmaslik undanda yomon"
🗝� Teodor Ruzvelt🗝�
📌"G'oliblar hech qachon o'z ishini yarim yo'lda
tashlab ketmaydi. Mana nimaga aynan ular
g'olib"
🗝� Bodo Shefer 🗝�
📌"Biz hammamiz qobilyatlimiz, Farqi
shundaki, har kim undan qanday foydalanishda"
🗝�Stiv Vonder🗝�
📌 "Ertangi kun uchun eng yaxshi tayyorgarlik -
bugungi kun uchun belgilangan ishni 100% qilib
bajarishdir"
🗝� Noma'lum 🗝�
📌 "Hech qachon xato qilmagan odam - hech
qachon yangi narsaga intilmagan odamdir"
🗝�Albert Enshteyn🗝�
📌 "Kelajakni oldindan bashorat qilishning eng
yaxshi yo'li - uni yuzaga keltirishdir"
🗝�A. Linkoln🗝�
📌 "Boshlash yoki to'xtatish degan narsa yo'q.
Faqat bajarish"
🗝� Tinchlik Jangchisi🗝�
📌 "Birinchi qadamni ishonch bilan tashla.
Oldingdagi yo'lni butun hammasini ko'rishing
shart emas. Asosiysi birinchi qadam"
🗝�Martin Luzer King🗝�
[28.08.20
14:39==============================
============
💥🌟🚸🏧 🏧🚸🌟💥
💡💡💡💡💡💡💡💡💡💡💡💡💡
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula
hisoblanadi. Oqsil monomerlari –
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri –
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅
📌Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅
📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN,
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN,
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza,
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil
topgan.✅✅
📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod)
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq
qiladi. ✅✅
📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa,
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅
📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅
📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅
270
📌DNK ning RNK dan farqli tomoni –
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat,
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S,
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅
📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar
yordamida birikkan. ✅✅
📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam
bo’ladi. ✅✅
📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅
📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida
kechadi. ✅✅
📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi,
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda
kechadi. ✅✅
📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi.
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet)
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta
nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga
genetik kod deyiladi. ✅✅
📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan.
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota
uchramaydi.
1. Metionin va triptofan - 1 ta;
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin,
sistein, serin - 2 ta;
3. Izoleysin - 3 ta;
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin
- 4 ta;
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi
tugallanganini bildiradi.
📌Jami 64 ga teng.
📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅
📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid)
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅
[28.08.20
14:39==============================
============
5-§. ORGANIZMLARNING YASHASH
MUHITI. SUV MUHITI
1.Yashash muhiti
---Organizm, populatsiya yoki tur yashaydigan,
ularga bevosita yoki bilvosita ta’sir etadigan,
muhitning biotik va abiotik sharoitlarining
majmuasi
2. ekologik omillar
--Tabiatning tirik organizmlarga ta’sir
ko‘rsatadigan va ularda moslanish reaksiyalari –
adaptatsiyalarning hosil bo‘lishiga sabab
bo‘ladigan har qanday tarkibiy qismi yoki
komponenti
3. «organizm – muhit» sistemasidagi asosiy
qonuniyatlar
1. Muhit va tirik organizmlarning o‘zaro
bog‘liqligi va o‘zaro ta’sirlari o’rganiladi.
2. V.I.Vernadskiy tomoni dan kashf etilgan
3. Bu qonundan kelib chiqadi---har bir turning
genetik imkoniyatlari o‘zi yashayotgan muhitga
muvofiqdir
4. tirik organizmlar uchun to‘rt xil yashash
muhiti mavjud:
1.suv muhiti,
271
2.quruqlik-havo muhiti,
3.tuproq muhiti
4.tirik organizm muhiti (parazit va simbiontlar
uchun).
5. Har qaysi muhitda o‘ziga xos shart-sharoitlari
bilan o‘zaro farq qiladigan ma’lum hududlar,
ya’ni biotoplar mavjud.
[28.08.20
14:39==============================
============
7. Suv muhitida yashovchi organizmlar g
-gidrobiontlar (yunoncha «hydor» – suv, «bios»
– hayot) deyiladi.
8. Yashash muhiti sifatida suv bir qancha
xususiyatlar:
1.Suv yuqori zichlik, 2.Shaffoflik,
3.Katta issiqlik sig‘imi 4.issiqlik
o‘tkazuvchanlik,
5.muzlaganda kengayish
6.kislorod miqdorining nisbatan kamligi,
7.yorug‘likni kam o‘tkazishi bilan ham
xarakterlanadi
8.Suv harakatchan, ya’ni oquvchan muhit
9. Suv havzasining barcha qismi bo‘ylab harorat
deyarli bir xil
9. Havo harorati
1.10°C ga ko‘tarilganda, suv harorati faqat 1°C
ga ko‘tariladi.
2.Suv qa’rida harorat nisbatan doimiy, +4°C
atrofida bo‘ladi.
3.Suv havzasining eng yuza qismida sutkalik va
mavsumiy harorat o‘zgarishi 0 dan +36°C gacha
bo‘lishi mumkin.
10.O‘simliklarning suv muhitiga moslanishlari.
1.Sho‘r suvlarda faqat suvo‘tlar uchraydi.
2. suvo‘tlar yorug‘lik tanqisligiga qo‘shimcha
pigmentlar hosil qilish bilan moslashadi
11. suv havzalarining:
sayoz qismlarida yashil suvo‘tlar,
chuqurroq qatlamlarida qo‘ng‘ir suvo‘tlar,
eng chuqur qismida qizil suvo‘tlar uchraydi.
[28.08.20
14:39==============================
============
6-§. QURUQLIK-HAVO, TUPROQ, TIRIK
ORGANIZMLAR YASHASH MUHITLARI
SIFATIDA
1.Quruqlik-havo muhiti.
1.Havo tarkibida gazlar miqdori :
78,08% i azot, 20,9% i kislorod,
1% i inert gazlar, 0,03% i
karbonat angidrid
2. organizmlar uchun tayanch vazifasini bajara
olmaydi
2. Havo tirik organizmlarga bevosita va
bilvosita ta’sir ko‘rsatadi
bevosita ta’siri ekologik jihatdan ahamiyatga
ega emas.
bilvosita ta’siri shamol orqali amalga oshadi
3. Shamol yordamida changlanadigan
o‘simliklar—
- anemofill yunoncha «anemos» – shamol,
«filiya» – yaxshi ko‘raman
.shamol yordamida tarqaladigan
– anemoxor (yunoncha «anemos» – shamol,
«chorea» – tarqalish
4. Havo passiv tarqalishini ta’minlaydi
:o‘rgimchaklar, hasharotlar
5. tashqi (bo‘g‘imoyoqlilar) va ichki skeletning
(xordalilar) mukammallashuvi --havo
zichligining pastligi bilan bog‘liq.
6. Tuproq muhiti xos xususiyatlar: Yer
po‘stining g‘ovak, unumdor yuza qatlami
[28.08.20
14:39==============================
============
15. Nekton xos xususiyatlar:
1.yunoncha «nektos» – suzuvchi
2. suvda faol harakatlanadigan, suv oqimiga
qarshilik ko‘rsata oladigan, katta masofalarni
suzib o‘ta oladigan organizmlardir
272
3. Ularga boshoyoqli molluskalar, baliqlar,
kitsimonlar, kurakoyoqlilar misol bo‘ladi
4. suvda faol harakatlanish va suv qarshiligini
yengish uchun .
1. Muskullarning kuchli rivojlanganligi, .
2. Tanasining suyri shaklda bo‘lishi, . .
3. terining tangachalar bilan qoplangan .
4. shilimshiq modda ajratishi, suzgich . .
5. kurakoyoqlarning mavjudligi shunday
[28.08.20
14:39==============================
============
12.tuproqda harakatlanish uchun moslamalar
rivojlangan.
1.buzoqbosh va krotlar tuproqni qazib, yo‘l
ochib uya quradi. 2.Yomg‘ir chuvalchangi esa
tuproq zarralarini surib yo‘l ochadi. 3.Yer
qazuvchi hayvonlarning kuraksimon oyoqlari,
4.yomg‘ir chuvalchangining tayanch
funksiyasini bajaruvchi gidrostatik skeleti va
tanasidagi tukchalari,
5.hasharotlar va ko‘poyoqlilarning esa tirnoqlari
tuproq muhitida yashashiga imkon beradi.
13. Tirik organizmlar yashash muhiti sifatida
xususiyat
1. endobiontlar (yunoncha «endon» – ichki,
«biontos» – yashovchi)
14.parazit va simbiont organizmlar uchun :
1.yashash maydonining torligi,
2.tarqalish imkoniyatlarining cheklanganligi va
murakkabligi, 3.xo‘jayin organizmning immun
sistemasi tomonidan himoya reaksiyalari ta’siri
kabi qiyinchiliklar mavjud
[28.08.20
14:39==============================
============
15. Tirik organizm tanasida yashashga
moslanishlar.
1.parazitlikning ikki turi farqlanadi: ektoparazit
endoparazit 2.tashqi qismlarida yashaydi (bit,
burga, kana, to‘shak qandalasi); 3.endoparazitlar
(ichki) tana bo‘shlig‘ida, ichki organ va
to‘qimalarida, hujayralarida yashaydi (bezgak
plazmodiysi, askarida, qilbosh chuvalchang,
tasmasimon chuvalchanglar).
16.Endoparazitlarda xo‘jayin organizmda
yashash uchun
1.tana o‘lchamining kichikligi,
2.tana tuzilishining soddalashuvi,
3.himoya vositasiga ega tana qoplami,
4.naslining ko‘pligi,
5.hayot siklida xo‘jayin organizmning boshqasi
bilan almashinishi va hokazo moslanishlar
yuzaga kelgan.
17. Keng tasmasimon chuvalchangning hayot
sikli:
1.birinchi tartib oraliq xo‘jayin (siklop);
2.ikkinchi tartib oraliq xo‘jayin (mayda baliq);
3.uchinchi tartib oraliq xo‘jayin (yirtqich baliq);
4.asosiy xo‘jayin (odam, yirtqich hayvonlar).
[28.08.20
14:39==============================
============
💥🌟🚸🏧 Biologlar🏧🚸🌟💥
____________________
BIOLOGIYA
Oziq zanjirida vidra (tirtqich hayvon), baliq,
qisqichbaqasimonlar va suv õtlari bor. Birinchi
tartib konsumentlarining biomassasi 4400 kg
bõlsa, oziq zanjiridagi barcha komponentlari
iste'mol qilgan oziqning unumiy biomassasini
aniqlang.
A) 48884 kg
B) 48840 kg
C) 48400 kg
D) 4840 kg
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
Yechim:
1⃣:
1. Suv õt → produtsent
2. Qisqichbaqa→ I-konsument
3. Baliq→ II-konsument
4. Vidra→ III-konsument
273
2⃣: Ekologik pramida qoidasiga kõra
produtsentdan konsumentga õtganda 10 martaga
massa va energiya kamayadi. Konsumentdan
produtsent tomonga õtganda esa 10 marta ortadi.
Shunga kõra oziq zanjiridagi barcha organizmlar
massalarini aniqlaymiz. Masala shartida I-
konsumentni massasi berilgan. Shundan
foydalanib qolgan oziq zanjiridagi produtsent va
konsumentlarni massasini topamiz.
1. Suv õt →44000
2. Qisqichbaqa → 4400 kg☝�
3. Baliq → 440 kg
4. Vidra →44 kg
3⃣:
Bundan kõrinadiki produtsent va I, II -
konsumentlar iste'mol qilingan III- konsument
iste'mol qilinmagan.
Demak:
44000 + 4400 + 440= 48840 kg.
Oziq zanjirida iste'mol qilinganlarni massasi.
J: B📌
[28.08.20
14:39==============================
============
12. Suv muhitida o‘sadigan yuksak o‘simliklar :
1. gidrofitlar (yunoncha «hydor» – suv,
«phyton» – o‘simlik
2. bunday yuksak o‘simliklarda
1.mexanik
to‘qima,
2.o‘tkazuvchi
to‘qima
3.ildiz tizimi
kuchsiz rivojlangan,
4.ildizlarida
tukchalar bo‘lmaydi.
13.. Hayvonlarning suv muhitiga moslanishlari
1.ekologik guruhlarga ajratiladi:
1.plankton,
2.nekton, 3.bentos
14. Planktonga xos xususiyatlar:
1.yunoncha «planktos» – sayyor, ko‘chib
yuruvchi
2.suv qa’rida yashovchi, mustaqil harakatlana
olmaydigan va suv oqimi bilan ko‘chib yuruvchi
organizmlar
3.Ularga sodda hayvonlar, bo‘shliqichlilar,
mayda qisqichbaqa- simonlar, baliq tuxumlari va
chavoqlari misol bo‘ladi.
4. suv qa’rida sayyor harakatlanishni
1.osimtalar.
2.yog
[28.08.20
14:39==============================
============
HUJAYRANING KIMYOVIY TARKIBI.
Hujayra tarkibiga jonsiz tabiatda uchraydigon
kimyoviy elementlarning 70 ga yaqini uchraydi.
Ular Biogen elementlar deb ataladi.
Hujayra tarkibidagi Biogen elementlar :
1. Makroelementlar (
C,O,H,N,Na,K,Ca,Cl,P,S,Fe va hokazo. ) ✅
2. Mikroelementlar
( Zn,J,Co,Mn,Au,F,B va hokazo.) ✅
Biogen elementlarning 98 % ni :
C , H , O , N tashkil etadi.
Biogen elementlarning 1,9 % ni :
P , S , K , Mg , Cl , Fe , Ca Na tashkil etadi.
Biogen elementlarning 0,02 % ni :
Zn , Cu , J , F , Co , Mo , B , Mn
Na , K , Cl --- > Hujayra membranalari orqali
turli xil moddalarni o'tkazishni taminlaydi.
Hujayraning qo'zg'alishini taminlaydi. ✅
Ca va P --- > Suyak to'qimalarini hosil qilishda
ishtirok etadi va mustaxkamligini taminlaydi. Ca
+ qon hosil bo'lishida ishtirok etadi. ✅
Fe ( Temir ) --- > Qon tarkibidagi Gemoglobin
tarkibiga kiradi. O'pkadan to'qimalarg kislorod
tashishda ishtirok etadi. ✅
274
Mg ( Magniy ) --- > O'simlik hujayralarida
fotosintezda ishtirok etuvchi pigment xlorofill
tarkibiga kiradi. Hayvonlarda biologik
katalizator tarkibida biokimyoviy reaksiyalarni
tezlashtiradi. ✅
Mikroelementlar biologik faolligi yuqori bo'lgan
moddalar ( Vitaminlar , fermentlar , garmonlar )
tarkibiga kiradi.
J ( yod ) --- > Qalqonsimon bez ishlab
chiqaradigon tiroksin garmoni tarkibiga kiradi.
Yodning kamayishi Bez gipofunksiyasiga sabab
bo'ladi va Buqoq rivojlanadi. ✅
Zn ( Rux ) --- > Jinsiy garmonlar funksiyasini
kuchaytiradi. ✅
Co ( Kobalt ) --- > B12 vitamini tarkibiga kiradi
va qon hosil bolishida ishtirok etadi. ✅
[28.08.20
14:39==============================
============
🌏O'simliklarni
⭕�Yer yuzida➡�500 000 dan ortiq turi.
⭕�O'zbekistonda➡�4500 turi bor.
🔆Botanika-(yunoncha) "botane" --
ko'kat.o't.o'simlik degan ma'noni anglatadi.
📚Botanikaning bo'limlari:
�Morfologiya>>O'simlik organlarining tashqi
tuzilishini.
�Anatomiya>>O'simlik organlarining ichki
tuzilishini.
�Fiziologiya>>Hayotiy jarayonlarini.
�Sistematika>>alohida guruhlarga birlashtirib
klassifikatsiya qilishni.
�Embriologiya>>ko'payish a'zolaring
tuzilishini.
�Geobotanika>>Yer sharida tarqalishini.
�Ekologiya>>Tashqi muhit bn munosabatlarini.
�Paleobotanika>>Qazilma holdagi o'simliklarni
o'rganadi.
�Algologiya>>Suvo'tlar tuzilishini va hayot
kechirishi...
�Lixenologiya>>Lishayniklarni
tuzilishini va hayot kechirishini o'rganadigan fan
hisoblanadi.
[28.08.20
14:39==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
Nuklein kislotalar
Nuklein kislotalar ---- " Nukleos - yadro "
birinchi marta yadrodan topilganligi uchun
shunday nom berilgan.
Lekin xozirgi kunda Mitoxondriya va
Xloroplastda xam borligi aniqlangan.
DNK ( Dezeksiribonukleinkislota)
Asoschisi ---- Uotsin , Krik
DNK ikki zanjirli Nuklein kislota xisoblanadi.
DNK ning monomeri nukleotidlardir.
Nukleotid 3 komponentdan tashkil topgan.
1. Azot asosi
Purin ( Adenin , Guanin )
Pirimidin ( Sitozin , Timin )
2. Fosfat kislota qoldig'i
3. Dezeksiriboza
Ikki zanjir bir biriga vodorod bog'lar orqali
brikadi.
_
A _ T o'rtasida 2 ta H bog'
_
G _ S o'rtasida 3 ta H bog' boladi.
_
Bir zanjirdagi Nukleotidlar bir biriga Fosfodiefir
bog'lar orqali brikadi.
Ya'ni
A - G - T - S - A ko'rinishida .
👆
Demak Bir DNK zanjirida 120 ta nukleotid
bo'lsa 119 ta Fosfodiefir bog' mavjud bo'ladi.
275
A - G - A - S - T - G - A - S - T - G
|| ||| || ||| || ||| || ||| || ||| 👈 H bog'
T - S - T - G - A - S - T - G - A - S
👆
Fosfodiefir bog'
RNK ( Ribonukleinkislota )
RNK ning 3 xil turi mavjud
1. I - RNK ( informatsion )
2. t - RNK ( transport )
3. r - RNK ( ribasomal )
I - RNK ( axborotni kochirib olish )
r - RNK ( Ribosomalar sintezida )
t - RNK ( Biosintez reaksiyalarida - tashish )
RNK bir zanjirli bo'lib Vodorod bog'larga ega
emas.
RNK tarkibi :
1. Azot asosi
Purin --- ( Adenin , Guanin )
Pirimidin --- ( Sitozin , Uratsil )
2. Fosfat kislota qoldigi
3. Riboza
A - S - U - S - A - G - U - G - A - S - U
👆
Fosfodiefir bog'lar.
DNK va RNK asosiy funksiyalari Irsiy
axborotni saqlash va tashishdir.
[28.08.20
14:39==============================
============
🔴➰➰➰➰➰➰➰➰➰➰🔴
🔷 MITOZ 🔷
🔻PROFAZA — 2n 4c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʻplami
🔻METAFAZA — 2n 4c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʻplami
🔻ANAFAZA — 4n 4c
Bir DNK (xromatid) li xromosomalarni
tetraploid toʻplami
🔻 TELOFAZA — 2n 2c
Bir DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʻplami
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🔷 MEYOZ 🔷
� 📍PROFAZA I — 2n 4c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʼplami
� 📍METAFAZ I — 2n 4c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʼplami
📍�ANAFAZA I — 2n 4c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʼplami
📍�TELOFAZA I — 1n 2c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni gaploid
toʼplami
�🔗 INTERKINEZ — 1n 2c
📍� PROFAZA Il — 1n 2c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni gaploid
toʼplami
� 📍METAFAZA Il — 1n 2c
Ikki DNK (xromatid) li xromosomalarni gaploid
toʼplami
� 📍ANAFAZ Il — 2n 2c
Bir DNK (xromatid) li xromosomalarni diploid
toʼplami
📍TELOFAZA Il — 1n 1c
276
Bir DNK (xromatid) li xromosomalarni gaploid
toʼplami
🔵➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖🔵
[28.08.20
14:39==============================
============
📚 Botanika fani bir qancha boʻlimlarni oʻz
ichiga oladi
Jumladan
📚 Morfologiya — oʻsimliklar organlarining
tashqi tuzilishini oʻrganadi.
📚 Oʻsimliklar anatomiyasi — Osimliklarning
ichki tuzilishini oʼrganadi.
📚 Oʻsimliklar fiziologiyasi — oʻsimliklardagi
hayotiy jarayonlarni: nafas olish, fotosintez,
mineral moddalarnining qabul qilinishi, suv
bugʻlatish kabi jarayonlarni oʻrganadi.
📚 Sistematika — oʻsimliklarning kelib chiqishi
va belgilari asosida ularni guruhlarga
birlashtiradi yani klassifikatsiya qiladi.
📚 Oʻsimliklar embriologiyasi —
oʻsimliklarning koʻpayish aʼzolarining tuzilishi,
koʻpayishi bilan bogʻliq jarayonlarni oʻrganadi.
📚 Geobotanika — oʻsimliklarni yer sharida
tarqalish qonuniyatlarini oʻrganadi.
📚 Ekologiya — oʻsimliklarning tashqi muhit
bilan boʻlgan munosabatlardagi qonuniyatlarni
va tashqi muhit omillarining oʻsimlikka tasirini
oʻrganadi.
📚 Paleobotanika — oʻsimliklarni qadimgi
qazilma holatdagilarini oʼrganadi.
📚 Sitoembriologiya — changlanish va
urug’lanishdan soʼng boʼladigan jarayonlarni
oʼrganadi.
📚 Introduksiya-iqlimlashtirish — boshqa
joylarda oʼsadigan oʼsimliklarni olib kelish va
oʻzimizni sharoitga moslashtirish muammolarini
oʻrganadi.
📚 Algologiya — suvoʻtlarning tuzilishi, hayot
kechirishi, tarqalishini oʻrganadi.
📚 Briologiya — yoʻsinlarning tuzilishi, hayot
kechirishi, tarqalishini oʻrganadi.
📚 Lixenologiya — lishayniklarning tuzilishi,
hayot kechirishi, tarqalishini oʻrganadi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:39==============================
============
OZBEKISTONDA GEN MUHANDISLIGI VA
BIOTEXNOLOGIYA FANI YUTUQLARI.
Gen muhandisligiga bag'ishlangan tadqiqotlar
O'zbekstonda 1980 - yillarning boshlarida
akademik O.S. Sodiqov tashabusi bilan
boshlangan.
I. Abdurahmonov --- > << Geninmar >> ilmiy
markaz hodimi. Paxta tolasining uzunligini
belgilaydigon va g'o'zaning gullashini
boshqaradigon genlar oilasini AQSH Texas
qishloq xo'jaligi va mexanika universiteti
olimlari bilan ilk bor ajratib oldi.
Sh. S. Azimova --- > Gen va hujayra
muhandisligi usullarini qo'llab , xalqimizda <<
Sariq kasallik >> deb ataluvchi Gepatit B
xastaligini tashxislash va oldini olish uchun
zarur vaksina yaratishda ilmiy loyihalarni
muvafaqqiyatli yakunladilar
R. S. Muhamedov va B. Irisboyev --- > PCR
texnalogiyasini qo'llab , o'nlav xavfli yuqumli va
irsiy kasalliklarning gen muhandisligi tashxisi
biotexnologiyasini keng tadbiq qildi.
B.Irisboyev va G.Hamidullayeva --->
Respublika kardiomarkazi bilan hamkorlikda
277
kardiomiopatiya kasalligining irsiylanish
qonuniyatlarini o'rganib kelmoqda.
R. S. Muhamedov va A. Ikromov --- > Gen
daktiloskopiya ( Genning DNK izchilligi va
genlar spektriga binoan noma'lum shaxsni
aniqlash ) usulini tadbiq etdilar.
O. T. Odilova --- > Tuproq va yer osti suvlarida
to'planib qolgan pestitsid qoldiqlarini parchalab
zararsizlantiruvchi Pseudomonas bakteriyasi
shtamidan shu funksiyalarni bajaruvchi genlar
guruxini g'o'za tomiri tolachalari sathida
yashovchi Rizosfera ko'chirib o'tkazdi.
Mamlakatimiz olimlari tomonidan g'o'zada tola
sifati , erta gullash , turli stressga chidamlilikni
beruvchi bir necha o'nlab genlar ajratib olindi va
klonlandi.
Xozirgi kunda xam gen ijineriyasi bilan yaxshi
natijalar qayd etilmoqda.
:
[28.08.20
14:39==============================
============
💎Daryo qisqichbaqasining asosiy ozig‘i suv
o‘tlari, kasal hayvonlar (mollyuskalar,
hasharotlar lichinkasi), ularning murdalari
hisoblanadi.
💎Qisqichbaqasimonlar baliqlar, tishsiz kitlar va
boshqa dengiz hayvonlarining asosiy ozig‘i
hisoblanadi.
💎zaxkash (eshakqurt) o‘simlik qoldiqlari bilan
oziqlanadi
💎Butli o‘rgimchak pashsha, kapalak va boshqa
mayda hasharotlar bn oziqlanadi.
💎O‘rgimchaklarning ko‘pchilik turlari yirtqich
bo‘lib, pashsha, chivin kabi hasharotlarni qirib
foyda keltiradi
💎Qoraqurt chigirtka, qo‘ng‘iz, qandala va
boshqa hasharotlar bilan oziqlanadi
💎Sariq falanga yirtqich bo‘lib, kechasi ovga
chiqadi. U turli hasharotlar, mayda sudralib
yuruvchilar bilan oziqlanadi.
💎chayon Yo‘lida uchragan har xil
bo‘g‘imoyoqlilar, asosan o‘rgimchak va
hasharotlarni yeydi
💎kanalar turli hayvonlar va odam tanasidan qon
so‘rib parazitlik qiladi.
💎Qattiq o‘simlik va hayvonlar to‘qimalari bilan
oziqlanadigan hasharotlar__ qo‘ng‘izlar,
chigirtkalar, chumolilar, beshiktervatarlar
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi o‘simliklar guli, yosh
barglari va yetilmagan mevalari bilan oziqlanadi
💎Bronza qo’ng’iz Qurtlari chirib, uvalanib
ketgan yog‘och qoldiqlari bilan oziqlanadi.
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi gullarning changi va
boshqa qismlari, uning qurtlari esa chirindi bn
oziqlanadi
💎Ninachi zararkunanda va qon so‘ruvchi
hasharotlarni qirib, foyda keltiradi.
Ninachilarning lichinkalari chivinlar, kunliklar
va boshqa hayvonlarning suvda yashaydigan
lichinkalari bilan oziqlanadi.
💎chigirtkalar tez ko‘payib, juda katta gala hosil
qiladi. Bunday gala harakat qilganida yo‘lida
uchraydigan hamma o‘simliklarni yeb
ketaveradi.
💎Cho‘l va dashtlarda keng tarqalgan hasva
qandalasi donli ekinlar doni va bargini so‘rib
oziqlanadi
💎To‘shak qandalasi xonadonlarda yashaydi;
odam va hayvonlar qonini so‘radi.
💎Termitlar o‘simlikning yog‘ochlik qismi bilan
oziqlanadi.
💎Kapalaklar gul nektari bilan oziqlanadi.
💎Karam kapalagining qurti karam, sholg‘om,
turp, achambiti kabi karamdoshlar oilasiga
mansub o‘simliklarning bargi bilan oziqlanadi.
💎tut ipak qurti kapalagi oziqlanmaydi
💎tut ipak qurti tut bargi bilan oziqlanadi
💎Ishchi arilar tuxumdan chiqqan qurtlarni gul
changi va asal bilan boqadi.
💎Ishchi chumolilar chala hazm bo‘lgan oziq
bilan qurtlar, navkarlar va ona chumolini
boqishadi.
💎Kеngbargli va nina bargli o‘rmonlarda
yashaydigan sariq o‘rmon chumolisi
zararkunanda hasharotlarni qirib, daraxtlarni
himoya qiladi.
💎O‘rta Osiyo cho‘llarida tarqalgan chopqir
faeton chumoli mayda zararkunanda hasharotlar,
o‘simliklar doni va mevasi bilan oziqlanadi.
278
💎Cho‘l va sahrolarda uchraydigan qir chumoli
o‘simliklar doni bilan oziqlanadi
💎Xonadonlarda yashaydigan sariq fir’avn
chumolisi sara shirinliklarni xush ko‘radi.
💎Bog‘ qora chumolisi shira bitlari ajratgan
suyuqlikni yalab, ularni yirtqich hasharotlardan
himoya
qiladi.
💎Uy pashshasi oziq-ovqat mahsulotlarini
xartumchasi bilan yalab oziqlanadi.
💎Chivinlar ning urg‘ochisi odam va hayvonlar
qonini so‘radi.
💎Erkak chivinlar o‘simlik shirasi bilan
oziqlanadi.
💎Iskabtoparlar Hayvonlar va odam qonini
so‘radi
💎So‘nalar hayvonlar terisini jag‘lari yordamida
teshib, qonini so‘radi.
💎Bo‘kalarning qurtlari qoramollar terisi ostida,
otlar oshqozoni va qo‘ylarning burun
bo‘shlig‘ida parazitlik qilib, ularning
mahsuldorligini kamaytiradi
💎Hasharotlar qaldirg‘ochlar, qizilishtonlar,
chittaklar va boshqa qushlar, sutemizuvchilardan
ko‘rshapalaklar va tipratikanlar, deyarli
ko‘pchilik kaltakesaklar, suvda ham quruqlikda
yashovchilar, bir qancha baliqlarning asosiy
ozig‘i hisoblanadi.
💎donxo‘r qushlar ham o‘z bolalarini
hasharotlar bilan boqadi.
💎O‘laksaxo‘r va go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar,
ko‘pchilik pashshalarning qurtlari hayvonlarning
murdasi va tezagi bilan oziqlanadi
💎Donli ekinlarga osiyo chigirtkasi va xasva,
💎sabzavot va poliz ekinlariga shiralar,
💎mevalarga olma qurti
💎g‘o‘zaga g‘o‘za tunlami,
💎kartoshkaga kolorado qo‘ng‘izi katta ziyon
keltiradi
[28.08.20
14:39==============================
============
📃 7-sinf zoologiya darsligidan.
🐜 Chumolilar ham asalarilar singari oila bo‘lib
yashaydigan pardaqanotlilardir.
🐜 Ular qorin bo‘limining ikki bo‘g‘imli
ingichka bel orqali ko‘krakka qo‘shilishi,
boshining yirik va jag‘larining kuchli
rivojlanganligi bilan boshqa pardaqanotlilardan
farq qiladi.
🐜 Chumolilar oilasi bir nеcha ming, hatto
millionlab individlardan tarkib topgan.
🐜 Individlari orasida bir nеcha ona, o‘nlab
erkak va bir nеcha minglab ishchi chumolilar
bo‘ladi.
🐜 Ishchi chumolilar ko‘payish qobiliyatini
yo‘qotgan urg‘ochilardan iborat. Ular chala
hazm bo‘lgan oziq bilan qurtlar, navkarlar va
ona chumolini boqishadi.
🐜 Chumolilar tuproqda murakkab, ko‘p
kamеrali in quradi.
🐜 Ko‘pchilik chumolilar foydali hasharotlar
hisoblanadi.
🐜 Kеng bargli va nina bargli o‘rmonlarda
yashaydigan sariq o‘rmon chumolisi
zararkunanda hasharotlarni qirib, daraxtlarni
himoya qiladi.
🐜 O‘rta Osiyo cho‘llarida tarqalgan chopqir
faeton chumoli mayda zararkunanda hasharotlar,
o‘simliklar doni va mevasi bilan oziqlanadi.
🐜 Cho‘l va sahrolarda uchraydigan qir chumoli
o‘simliklar doni bilan oziqlanadi.
🐜 Xonadonlarda yashaydigan sariq fir’avn
chumolisi sara shirinliklarni xush ko‘radi.
🐜 Bog‘ qora chumolisi shira bitlari ajratgan
suyuqlikni yalab, ularni yirtqich hasharotlardan
himoya qiladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
279
[28.08.20
14:39==============================
============
TRANS so‘zi bilan boshlanuvchi terminlar...
1. TRANSKRIPSIYA - aminokislotalar
izchilligidagi axborotning DNK dan i-RNK ga
ko‘chirilishi
2. TRANSLATSIYA - irsiy axborotning i-RNK
tilidan aminokislotalar tiliga tarjima qilinishi
3. TRANZITSIYA - bir purin azotli asosining
ikkinchi purin azotli asosi bilan yoki bir
pirimidin azotli asosining ikkinchi pirimidin
azotli asosi bilan o‘rin almashinishi
4. TRANSVERSIYA - purin asosining pirimidin
asosi bilan aksincha pirimidin asosining purin
bilan almashishi
5. TRANSLOKATSIYA - nogomologik
xromosomalarning o‘zaro ayrim bo‘laklari bilan
o‘rin almashinishi
6. TRANSPOZON - ko‘chib yuruvchi genetik
element
7. TRANSFORMATSIYA - bir organizm irsiy
molekulasi har qanday bo‘lagining ikkinchi
organizm irsiy molekulasi tarkibiga birikish
hodisasi
8. TRANSDUKSIYA - bitta bakteriya
hujayrasidan ikkinchisiga faglar orqali
genlarning o‘tishi
9. TRANSPIRATSIYA - barg og‘izchalari
orqali suv bug‘lanishi
10. TRANSGEN - transformatsiyalangan
hujayralar bo‘lininib ko‘payishidan hosil
bo‘lgan organizm
11. TRANSPORT RNK - yadroda hosil bo‘ladi,
aminokislotalarni biriktirib ribosomaning
polipeptid zanjiri yig‘iladigan joyga -
ribosomaga yetkazadi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:39==============================
============
Ниманинг боласи нима деб аталади?
1. Туянинг боласи “бўталоқ”. Арабларда туя
500дан ортиқ ном (синоним) билан аталади.
“Ғалати” деган сўз туядан олинган. Аниқроғи
туянинг аъзосидан олинган.
2. Кийик ва оҳунинг боласи “қуралай”.
3. Отнинг боласи “қулун”. Яна ёшига қараб
“тойчоқ”, “ғўнон”, “дўнон”, “пишти” деб
аталиб бораверади. Отнинг эркаги – “айғир”,
урғочиси – “байтал”, туққани ва бўғози –
“бия” дейилади. Энг қариси “қирчанғи”
дейилади.
4. Сигирнинг боласи “бузоқ”. Яна бир ёшга
тўлгандан кейин – “тана”, урғочиси –
“ғунажин”. Эркаги – “буқа”, ахта қилингани
– “новвос” ёки “хўкиз”.
5. Эчкининг боласи “улоқ”. Эчкининг эркаги
– “така”. Бичилгани “серка”.
6. Қўйнинг боласи “қўзичоқ”. Эркаги –
“қўчқор”.
7. Итнинг боласи “кучук”. Итнинг урғочиси –
“қанжиқ” дейилади.
8. Эшакнинг боласи “кудунг” ва “хўтик”.
Балоғатга етган эркаги – “ханги” дейилади.
От ва эшакдан чатиштирилгани “хачир”
дейилади. Лекин хачир насл қолдирмайди.
Эшакнинг бўйнида қора чизиқли қитиғи бор
– “хала” деб номланади. Ўша халага тегиниб
эшакни тезлатиш учун ишлатиладиган чўпни
“халачўп” дейилади.
9. Мушукнинг боласи “хумпар”(buni oʻzim
ham endi bildim😃). Балоғатга етганлари
“мов” дейилади.
10. Товуқнинг боласи “жўжа”. Бир ёшга
етгандан кейин туллайди (яъни пат
ташлайди) шунинг учун “туллак” дейилади.
280
Панжалари тепасида ортиқча панжа – пих
бўлади. Агар қичқирса (хўрозга нисбатан) ва
пихи ёрма бўлган бўлса, яъни “пихини ёрган”
хўроз балоғатга етган ҳисобланади.
11. Қушнинг боласи “полапон”.
12. Балиқнинг тухуми ва пардадаги боласи
“увилдириқ”.
13. Қурбақанинг боласи “итбалиқ”.
14. Чўчқанинг боласи “жиш”. Ёввойиси –
“тўнғиз”. Чўчқанинг нари, яъни эркаги –
“қобон”, урғочиси – “мегажин” дейилади.
P.S.: Endi hech kimni megajin deb so'kish yo'q!
🙊
[28.08.20
14:39==============================
============
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
Ko'pchilik tushunishi qiyin bolgan mavzu
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
Urug'lanish
🛑Urug'lanish ---- > Changchi va urug'chidagi
jinsiy hujayralarning qo'shilish jarayoni
hisoblanadi.
➡�Changchi 2 qism
🔴1. Changdon ✅
🔵2. Changchi ipi. ✅
➡�Changdonda yetilgan chang 2 qismdan
🔴1. Vegetativ ✅
🔵2. Generativ ✅
➡�Urug'chi 3 qismdan
🔴1. Tumshuqcha ✅
🔵2 Ustuncha ✅
⚫�3. Tuguncha ( Tuxum hujayra , Markaziy
hujayra ) ✅
🔜Urug'lanish bir necha bosqichda ketadi.
🔴1. Changning --- > Tumshuqchaga tushishi. ✅
🔵2. Chang ikki qismga bo'linishi ( Vegetativ ,
Generativ ) ✅
�3. Vegetativ hujayra Tuguncha tomon nay
hosil qilishi ✅
⚫�4. Generativ hujayra 2 ta spermiyni hosil
qilishi ✅
�5. Ushbu 2 ta spermiy Vegetativ hujayra hosil
qilgan nay bo'ylab tugunchaga tushishi. ✅
⚪�6. Tugunchadagi hujayralar ( Markaziy ,
Tuxum ) bilan qo'shilishi. ✅
🔰 + tuxum hujayra = murtak
🔰Spermiy + markaizy hujayra = endosperm
🔜Murtak + endosperm = Urug'
🔜Murtak= kurtakcha, poyacha, ildizcha,
urug‘palla
🔜Endosperm= o‘zida oziq modda
(oqsil,yog‘,kraxmal) to‘plagan parenximatik
hujayralar to‘plami
[28.08.20
14:52==============================
============
-sinf savolnoma
13. Tarixiy ekologiya – ❓❓❓
--insoniyat sivilizatsiyasi rivojlanishi natijasida
neolit
davridan hozirgi davrgacha yuz bergan ekologik
o‘zgarishlarni o‘rganadi.
✅✅✅
14.Ekologiya fanning
sayyoramiz tabiatidagi alohida
zonalarni o‘rganuvchi bo‘limlari ❓❓❓
1.o‘rmon ekologiyasi,
2.cho‘l ekologiyasi,
3.botqoq ekologiyasi,
4.ko‘l ekologiyas ✅✅✅
281
15. Ekologiya organizmlar va atrof-muhit
o‘rtasidagi
munosabatlarning umumiy qonuniyatlarini
o‘rganadigan umumiy va bir qancha xususiy
bo‘limlarga: ❓❓❓
1.o‘simliklar ekologiyasi,
2.hayvonlar ekologiyasi,
3.mikroorganizmlar ekologiyasi,
4.baliqlar ekologiyasi,
5.sutemizuvchilar ekologiyas ✅✅✅
16. Ekologiyada amaliy yo‘nalishlar ❓❓❓
1. Landshaftlar ekologiyasi
2. Sanoat ekologiyasi
3. Ijtimoiy ekologiya
4. Matematik ekologiya ✅✅✅
17. Landshaftlar ekologiyasi ❓❓❓
--inson faoliyati va tabiatni oqilona boshqarish
bilan
bog‘liq ekologik o‘zgarishlarni bashorat qilish
uchun
ilmiy asoslarni ishlab chiqish bilan
shug‘ullanadi. ✅✅✅✅
18. Sanoat ekologiyasi ❓❓❓
--ekologik toza mahsulotlarni ishlab chiqarish va
chiqindisiz texnologiyalarni qo‘llash bilan
shug‘ullanadi. ✅✅✅✅
19.Ijtimoiy ekologiya ❓❓❓❓
-atrof-muhitning insonga va jamiyatning
tabiatga ta’sirini
o‘r ganadi. ✅✅✅✅
20.Matematik ekologiya ❓❓❓
--sayyoramizning turli tabiiy hududlarida
organizmlarning
son jihatdan taqsimlanish qonuniyatlarini ko‘rib
chiqadi. ✅✅✅✅
21.Dala metodi. ❓❓❓
1.tabiiy sharoitda populatsiyalarga muhit
omillarining
kompleks holda ko‘rsatadigan ta’siri o‘rganiladi
2. biosistemalarning rivojlanishi va hayotiy
faoliyatiga
atrof-muhitning ta’sirini o‘rganish
3. Meteorologik kuzatishlar,
4. organizmlar sonini hisoblash (xalqalash
orqali)
5.Fotosintez jadalligi yorug’lik va xaroratga
bog’liqligi.
6.namlik yordamida biogen va mineral
moddalarning
shimilishi.
✅✅👍✅
22. Ekologik tajribalar metodi❓❓❓❓
1.ayrim omillarning organizm rivojlanishiga
ta’siri
o‘rganiladi.
2.tabiiy muhitda biron-bir omilning
organizmga yoki jamoaga ta’sirini alohida
o‘rganishning
imkoni yo‘q, chunki barcha omillar majmua
tarzda ta’sir
etadi. Bu maqsadni amalga oshirish uchun
odatda birorta
tabiiy sistema modellashtiriladi.
Masalan, akvarium chuchuk suv havzasining
modeli
hisoblanadi.
22 Matematik modellashtirish. B metodi
--ekosistemaning yashovchanligi va kelajagini
oldindan
aniqlash ga yordam beradi.
--Bu usulni amalga oshirishda kompyuterdan
keng
foydalaniladi.
282
✅✅👍✅
[28.08.20
14:53==============================
============
📚Zoologiya
Mavzu: Kirish. Zoologiya fani va uning
vazifalari.
✴�Mamlakatimiz daryo va ko‘llarida
🔷�Baliqlarning 70 ga yaqin turi, bir
hujayralilardan tortib hasharotlargacha bo‘lgan
xilma-xil guruhlardan iborat umurtqasiz
hayvonlarning minglab turi uchraydi. Bepoyon
cho‘llar, vodiylar, ulkan tog‘ tizmalari va
vohalarda
🔷�Sudralib yuruvchilarning 60 ga yaqin,
🔷�Sutemizuvchilarning 100 ga yaqin va
🔷�Qushlarning 400 dan ortiq turi,
🔷�11 000 turdan ortiq hasharotlar,
🔷�Yuzlab o‘rgimchaksimonlar va boshqa
hayvonlar tarqalgan
🔷�Orol bakra balig‘i,
oxta kurakburun baliq,
🔷�Turkiston agamasi,
🔷�Turkiston gekkoni,
🔷�Qum bo‘g‘ma iloni,
🔷�Ingichka barmoqli qo‘shoyoq,
🔷�Ko‘k sug‘ur va boshqa ko‘pgina turlar O‘rta
Osiyo hududida tarqalgan bo‘lib, boshqa
o‘lkalarda deyarli uchramaydi
____________________
Zoologiya – hayvonlarni o‘rganadigan fan.
Zoologiya (zoon –hayvon, logos – fan) –
hayvonlarning tuzilishi, hayot kechirishi,
ko‘payishi va rivojlanishini o‘rganadigan
fan.Hayvonlarning xilma-xilligi va tarqalishi,
tabiatda va inson hayotidagi ahamiyati, kelib
chiqishini o‘rganish zoologiyaning vazifasiga
kiradi.
💥Zoologiya oid eng qadimgi asar eramizdan IV
asr oldin ARASTU (Aristotel) ga tegishli. Bu o'z
asarlarida 500ga yaqin hayvonlariga tasnif
bergan, ularni 2ta guruhga ajratgan
1.Qonlilar
2.Qonsizlar
💥Golland olimi Anton Levenguk 16-17asrlarda
mikroskopik hayvonlarni kashf etgan
💥Shved olimi Karl Linney 18 asrda hayvonlarni
klasifikkatsiyalangan
💥Ingiliz fizologi Ch.Davrin hayvonlarni
o'rganish natijasida Evolutsion ta'limotini
yaratgan.
💥D.N.Kashkarov-hayvonlar ekologiyasini
o'rgatgan.
💥Isayev va Boroviski O'rta Osiyoda rishta,
bezgak, leyshmaniyani yo'qotgan
💥Umurtqalilarni:
•••Zohidov
•••Bogdanov
💥Umurtqasizlarni:
•••A. M. Muhammadiyev
•••V. V. Yaxontov
•••A. T. To‘laganov
•••J. A. Azimov
•••M. A. Sultonov
•••S. N. Alimuhamedov
✴�Yashash muhiti:
Quruqlik, havo, tuproq,
suv havzalari
✴�Ekologik omil:
namlik, harorat, yorug‘lik
✅Hayvonlarni oziqlanishiga ko'ra:
...O'txo'r
...Yirtqich
...Parazit
🔺�Yo'qolib ketgan turlar:::
1)Yevropa turi (qoramollar nasl boshi)
2)Tarpan (otlar nasl boshi)
3)Stellerov sigiri (dengiz hayvoni)
🔺�Yo'qolish xavfi ostidagi hayvonlar:
1.Prjevalskiy oti
2.Zubr
3.Bizon
4.Jayron
5.Xongul
283
🔷�Qo'riqxonalar
Badayto‘qay
Qizilqum
Zarafshon
Surxon
Hisor davlat qo‘riqxonalari
Chotqol biosfera qo‘riqxonasi,
[28.08.20
15:07==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�
📌To'shak qandalasi (klapa)--yarim qattiq
qanotlilar turkumiga mansub mayda parazit
hasharot. Qandalaning tashqi ko‘rinishi uning
ovqatlanishiga, yashash haroratiga, yoshiga
qarab o‘zgaradi.
To‘shak qandalalari rivojlanishining hayot sikli
bir necha bosqichlarini o‘z ichiga oladi:✅✅
📌-->Tuxum; ✅
📌-->Lichinka; ✅
📌-->Yetilgan qandala. ✅
📌Voyaga yetgan parazit yumaloq, tekislangan
tana shakliga ega. Hasharotning orqa qismi
mustahkam xitin qobiq bilan qoplangan. Voyaga
yetgan to‘shak qandalasiningning o‘rtacha
uzunligi taxminan 6 mm. ✅✅
📌Erkaklari urg'ochilaridan bir oz
kichikroq.To‘shak qandalasi faol va tez harakat
qiladi.
Binolarning devorlariga kirishga, ularda
yashirinib qolishga qodir. ✅✅
📌Urg‘ochi hashorot tuxumlarini uyga qo‘yadi.
Ular tashqi ko‘rinishi jihatidan guruch
donalarini eslatadi. Shaffof, oq. Uzunligi 1-3
mm keladi.✅✅
[28.08.20
15:07==============================
============
💭💭💭💭💭⚡�⚡�💭💭💭💭💭
📎 Autosoma dominant tipida irsiylanish.
(A–D) – autosomalarda joylashgan
dominant genlarga bog‘liq.
Masalan:
➿soch ning jingalakligi,
😳 ko‘z qoraligi,
�miopiya,
✋braxidaktiliya,
👐 polidaktiliya,
💉➕rezus musbat (R+) qon guruhlari va
boshqalar
🔶🔶🔶🔶🔶🔶🔶🔶🔶🔶🔶
Autosoma – retsessiv tipda irsiylanish (A–R) –
autosomada joylashgan
retsessiv genlarga bog‘liq.
�♂ Albinizm,
💁♀chapaqaylik,
👀ko‘k ko‘z,
👩 silliq soch,
👶fenilketonuriya,
💉➖ rezus manfi y (Rh-),
qon guruhi va boshqalar.
Davomi bor!
[28.08.20
15:07==============================
============
Aytgandim-ku. Davomi bor deb!
10-sinf_biologiya_darsligi
X – xromosomaga birikkan domi nant genning
irsiylanishi
(X–D).
Masalan:
284
🍭❌ qandsiz diabet,
👶 D vitamini bilan davolanmaydigan raxit,
💮 ikkinchi kurak tishi
yo‘qligi,
🔅tish emali qo‘ng‘ir bo‘lishi va boshqalar.
⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�
X – xromosomaga birikkan, re tses siv genning
(X–R) irsiylanishi.
Masalan:
💉gemofiliya,
👁daltonizm,
👀namoz shomko‘rlik
Y – xromosomaga birikkan genning irsiylanishi.
Masalan:
� gipertrixoz,
�♂ixtioz.
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Sitoplazmatik irsiylanish –
mitoxondriya, xloroplastlar va plazmida
genlariga bog‘liq.
Misollar:
�odamlarda ko‘rish nervi atrofiyasi,
💆♀mitoxondrial
sitopatiya va boshqalar. Faqat �onadan
farzandlarga o‘tadi (🙇♂o‘g‘illarida ham,
🙇♀qizlarida ham bir xilda kuzatiladi)
Post muallifi:
[28.08.20
15:07==============================
============
Gulli o‘simliklarda sporogenez va gametogenez
O’simliklarda jinsiy hujayralarning shakllanish
jarayoni 2 bosqichga
Bo’linadi: 1- bosqich — sporogenez — gaploid
sporalaming hosil bo’lishi;
2- bosqich -- gametogenez —
gametalaming rivojlanishi bilan tugallanadi.
O'simliklarda mikrosporalar hosil bo’lish
jarayoni mikrosporogenez,
megasporalarning hosil bo’lish
jarayoni esa megasporogenez deb ataladi.
Changchi hujayraning hosil bo’lishi:
Mikrosporogenez va mikrogametogenez
Yosh changdonning to‘qimasida arxeospora
hosil bo’ladi.
Arxeospora meyozning 1-bo’linishdan keyin
ikkita spora,
2- bo‘linishidan so‘ng
to‘rtta gaploid to‘plamli mikrosporalar hosil
qiladi. Ular sporalarlarnng tetradasi deb ataladi.
Mikrosporalar hosil bo‘lgandan so‘ng
mikrogametogenez boshlanadi. Наг bir
mikrospora mitoz bo‘linishi oqibatida vegetativ
va generativ hujayralaming hosil bo‘lishiga olib
keladi.
Keyinchalik vegetativ hujayra bo‘linmaydi.
Unda oziq moddalar to‘planadi,ular generativ
hujayraning bo’linishini taminlab beradi.
Generativ hujayra yana bo’lnib, ikkita
spermiyalar rivojlanadi. Yetilgan chang
donachasi bitta vegetativ hujayra va ikkita
generativ yadrodan tashkil topadi.
[28.08.20
15:07==============================
============
Mikrogametagenez chang hujayrasini
rivojlanishi
Urug‘chi hujayraning hosil bo’lishi
Megasporagenez va megametogenez.
Yosh urug‘kurtakning qavatida arxeosporalar
hujayra yetishadi. U meyoz usulda bo’linib bitta
yirik, bitta mayda sporani hosil qiladi. Bu
sporalar meyoz usulda bo’linish natijasida bitta
yirik,uchta mayda spora rivojlanadi. Uchta
maydasi keyinchalik yemiriladi. Qolgan bitta
yirik spora gaploid to‘plamli xromosomaga ega
bo‘ladi. Bu spora uch marotaba mitoz usulda
bo’linib 8 yadroli murtak xaltachasini hosil
qiladi.
Murtak xaltachasining mikropile (spermiyalar
kiradigan joy) qismida to‘rtta yadro
joylashib,bittasi tuxum hujayrani hosil qiladi,
285
to‘rtinchi yadro bo’lsa murtak xaltachasini
markazidan o‘rin oladi. Murtak xaltachasini
mikropilega qarama-qarshi qismida ham to‘rtta
yadro joylashib, ulardan bittasi markazga intilib
mavjud markazdagi yadro bilan qo‘shilib diploid
to‘plamli markaziy yadro qiladi. Murtak
xaltachasining pastki tomonida qolgan uchta
yadro qo‘shiladi. Shunday qilib murtak
xaltachadagi 8 hujayradan 6 tasi gaploid
xromosomali, murtak xaltachasini markazidagi
ikkitasi o‘zaro qo‘shilib diploid xromosomali
hujayraga aylanadi.Chang hujayrasidagi
spermiyaning biri murtak xaltasidagi tuxum
hujayra bilan, ikkinchisi esa markaziy yadro
bilan qo‘shiladi Urug’langan tuxum hujayrada
xromosomalaming diploid to‘plami tiklanadi va
u urug‘ning murtak qismini hosil qiladi.
[28.08.20
15:07==============================
============
megasporagenez tuxum hujayraning rivojlanishi
Murtak xaltasidagi markaziy yadro bilan
spermiya qo’shilishidan xromosomalaming
triploidi hosil bo‘lib, undan urug‘ning
endospermasi rivojlanadi.
Chang naychasidagi bir spermiyaning tuxum
hujayra, ikkinchisining markaziy yadro bilan
qo‘shilishi qo‘sh urug’anish deyiladi. U 1898-
yilda rus olimi S.G.Navashin tomonidan kashf
qilingan.
[28.08.20
15:07==============================
============
GLEDICHIYA
(Gleditsia)
O‘zbekistonda Dukkakdoshlar (Fabaceae)
oilasining Sezalpinlar (Caesalpinioideae) kenja
oilasi Gledichiya (Gleditsia) turkumi
vakillaridan – Tikanli gledichiya, tikandaraxt
(Gleditsia triacanthos L.) va Кaspiy gledichiyasi
(Gleditsia caspica Desf.) turlari manzarali
o‘simlik sifatida o‘stiriladi.
Tikanli gledichiya, tikandaraxt (Гледичия
трёхколючковая, или Гледичия
обыкновенная) - Gleditsia triacanthos L.- bo‘yi
25- 30 m ga diametri 0,7 m ga yetadigan katta
daraxt. Shox-shabbasi katta, yoyiq, siyrak,
po‘stlog‘i silliq, qo‘ng‘ir-kul rangda, yosh
novdalari va shoxlarining po‘stlog‘i kul rangda.
Tikanli gledichiya may oyida gullaydi. Gullari
ikki jinsli, ba’zan bir jinsli bo‘ladi.
Dukkagi yetilish oldidan to‘q jigar rangga
kiradi. Mevasiping eti mazali, tarkibida fitonsid
moddasi bor. Dukkagining ichida loviyasimon
urug‘ bo‘ladi.
Gledichiya tez o‘sadi, 120 yil yashaydi. Yon va
o‘q ildizlari yerga 1,5 m chuqur kiradi, atrofga
20 m gacha tarqaladi. U ildizidan bachkilaydi va
to‘nkasidan o‘sadi.
Tikanli gledichiya Shimoliy Amerikaning
Buyuk ko‘llar va Preriya shtatlarida hamda
sharqdagi Appalachi tog‘larida tabiiy tarqalgan.
MDH da u 150 yildan buyon ekiladi. U har xil
yerlarda o‘sa oladi.
Yorug‘sevar, sovuqqa chidamsiz daraxt, MDH
ning janubiy tumanlarda va Markaziy Osiyo
respublikalarida yaxshi o‘sadi, o‘rmon-dasht
zonasida sovuqdan zararlanadi. Tikanli
gledichiyaning yog‘ochi o‘zakli, qattiq. O‘zagi
pushti-sariq, o‘zak tevaragi sarg‘ish rangda.
Uning yog‘ochi duradgorchilikda ishlatiladi.
Undan ishbop qurilish materiallari ham olinadi.
U ihota o‘rmon qatorlari barpo qilshda muhim
rol o‘ynaydi.
Кaspiy gledichiyasi (Гледичия каспийская) -
Gleditsia caspica Desf. - bo‘yi 12 m ga
yetadigan daraxt. Tanasi 10-20 sm yetadigan
tikan bilan qoplangan. Barglari murakkab
patsimon bo‘lib, 12-20 ta barglardan iborat,
uzunligi 25 sm gacha. Gullari yashil. Dukkagi
to‘g‘ri 20 sm gacha, eni 3 sm.
G‘arbiy Osiyo, Кavkaz, Armaniston va
Eronning shimoliy Kaspiy dengiziga yaqin
hududlarida tabiiy holda tarqalqan. Sovuqqa
chidamsiz, shuning uchun faqatgina janubiy
tumanlarda ekish maqsadga muvofiqdir.
[28.08.20
15:07==============================
============
12-§. Muskullar
🔷1.Muskul to'qimasi.
Odam tanasidagi muskullar
🔸--skelet,
286
🔸--yurak va
🔸--silliq muskullarga ajratiladi
2. Skelet muskullari tolalari ingichka va uzun
bo‘lib, mikroskop ostida tekshirilganida
ko‘ndalang chiziqlari ko‘rinadi.
🔸--Muskul tolalari ichida qisqaruvchi oqsil
tolachalar joylashgan.
🔸-Bu tolachalar qisqarganda organlar
harakatlanib, ish bajaradi.
🔸--Skelet muskullari tez va kuchli qisqaradi.
🔸--Ularning ishlashi odam ixtiyoriga bog‘liq
bo‘ladi
[28.08.20
15:07==============================
============
� BILIB QO‘YING �
❗� Ontogenez -- organizmlarning shaxsiy
rivojlanish jarayoni
❗� Lichinkali ontogenez -- yassi
chuvalchanglar, baqalar, hashorotlar
❗� Lichinkasiz ontogenez -- sudralib
yuruvchilar, qushlar
❗� Ona qornida rivojlanish -- yuksak
sutemizuvchilar va odam.
❗� Embrional davr -- zigota hosil bo'lib
tug'ilgungacha bo'lgan davr
❗� Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan
o'limigacha bo'lgan davr
❗� Maydalanish -- urug'langan tuxum hujayrani
bo'linib, blastulani hosil qilishi
❗� Blastula -- maydalanishdan hosil bo'lgan
ko'p hujayrali embrion.
❗� Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i
❗� Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari
o'smaydi va bo'linmaydi. Dastlabki
ixtisoslashish belgilari paydo bo'ladi
❗� Ixtisoslashish -- embrionni ayrim qismlari va
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi.
❗� Organogenez -- o'zak organlarining (nerv
nayi, horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
15:07==============================
============
SUYAKLAR (1-qism)
💡Odam organizmida 206ta suyak bo'lib ulardan
85tasi juft va 36tasi toq.
�Tuzilishiga ko'ra naysimon, g'alvirsimon,
g'ovak va yassi bo'ladi.
♦�Naysimon suyaklar 2hil bo'ladi.
1⃣ Uzun naysimon: yelka, bilak son boldir
suyaklari.
2⃣ Kalta naysimon: qo'l va oyoqning kaft va
barmoq suyaklari
♣�G'ovak suayklar ham 2hil bo'ladi.
1⃣ Uzun g'ovak: qovurg'a, to'sh va o'mrov
suyaklari
2⃣ Kalta g'ovak: umurtqa va kaftusti suyaklari
♥�Yassi suyaklar: bosh suyagini tepa, ensa,
yuz, kurak va chanoq
♠�G'alvirsimon: Yuqorigi jag' peshona va
boshning pastki asos qismidagi ponasimon va
g'alvirsimon suyaklar kiradi.
📝:
[28.08.20
15:07==============================
============
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
XORDALILAR TIPI
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
287
🛑1. Tog'ayli baliqlar sinfi �
🔴Akulalar turkumi➡�tikanli akula,gigant
akula, kit akula ✅
🔵 Skatlar turkumi- elektr skat, manta ✅
🛑2. Suyakli baliqlar sinfi �
🔴 Suyak- togayli baliqlar turkumi- bakra baliq,
soxta kurakburun baliq (qilquyruq), beluga,
sterlyad ✅
🔵 Losossimonlar turkumi- losos, keta, gorbusha
(bukri baliq), gulmoy (forel) ✅
⚫� Karpsimonlar turkumi- qora baliq, zogora
baliq, moybaliq, oqcha baliq, laqqa, oq amur,
xumbosh ✅
🛑3. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi
�
🔴 Dumlilar turkumi- salamandra, triton ✅
🔵 Dumsizlar turkumi- kol baqasi, yashil
qurbaqa✅
🛑4. Sudralib yuruvchilar sinfi�
🔴 Tangachalilar turkumi- sariq ilon,
urchuqsimon kaltakesak, gekkon, echkiemar,
dasht agamasi, bogma ilon, shaqildoq ilon, qum
bogma iloni, kapcha ilon, kolvor ilon, qora ilon,
charx ilon, qalqontumshuq ilon, suvilon, kobra,
chipor ilon ✅
🔵 Toshbaqalar turkumi- orta osiyo toshbaqasi,
botqoq toshbaqasi, dengiz toshbaqasi✅
� Timsohlar turkumi- Nil timsohi, alligator,
Hindiston gaviallari ✅
🛑5. Qushlar sinfi
🔴 Chumchuqsimonlar turkumi- chugurchuq,
hakka, qaldirgoch, zagcha, qarga, chittak,
chumchuq, gongqarga✅
�Kaptarsimonlar turkumi- kok kaptar,
musicha☑�
🔵Gozsimonlar turkumi- goz, ordak, oqqush,
churrak, suqsun☑�
� Yapaloqqushlar turkumi- yapaloqqush, ukki,
boyogli, boyqush☑�
🛑6. Sutemizuvchilar sinfi �
🔴 Qolqanotlilar turkumi- malla shomshapalk,
taqaburun korshapalk, quloqdor korshapalak,
terili korshapalk, katta shomshapalak.☑�
🔵 Kemiruvchilar turkumi- sichqon, kalamush,
qoshoyoq, ondatra, nutriya, sugur, yumronqoziq,
tiyin.☑�
�Yirtqich sutemizuvchilar turkumi-
🔰Borisimonlar oilasi: bori, chiyabori, tulki,
qorsak, yenotsimon it, xonaki itlar
🔰 Mushuksimonlar oilasi: yolbars, qoplon,
silovsin, ilvirs, mushuk, gepard
🔰Suvsarsimonlar oilasi: borsiq (qashqaldoq),
suvsar, qunduz, olaqozan, latcha, norka
🔰 Ayiqsimonlar oilasi: oq ayiq, qongir ayiq
⚫� Kurakoyoqlilar turkumi- grenlandiya
tyuleni, debgiz mushugi, morj
�Kitsimonlar turkumi- kitlar, kasha lot, delfin,
kasatka☑�
� Juft tuyoqlilar turkumi- sigir, qoy, echki,
zubr, saygoq, jayron, bugu, jirafa, morxor,
alqor☑�
⚪�Toqtuyoqlilar turkumi- prejevalskiy oti,
eshak, karkidon, tapir, zebra, qulon ☑�
� Primatlar turkumi- o`rgimchak maymun
(koala), yashil martishka, pavian, gorilla,
288
shimpanze, orangutan, gibbon, oq peshona
kaputsin✅
@Ekbek_Jalolov
[28.08.20
15:07==============================
============
✅✅✅✅✅✅✅✅✅
✅🔰Yirtqich qushlar✅
✅✅✅✅✅✅✅✅✅
🔴1.Kundizgi yirtqichlar turkumi.☑�
⚫�2.Yappaloq qushlar turkumi ☑�
🔰❇�1.Kunduzgi yirtqich qushlar turkum.
Bu turkumga ➡�qora kalxat,➡� miqqiy➡�
,jo’rchi, ➡�burgut,➡� qarchig’ay va boshqa
qushlar kiradi.
Qora kalxat vohalar, to‘qaylar va tog‘larda,
xullas, daraxtlar
bo‘lgan hamma joyda uchraydi.✅
⭕�Kalxat 🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Markaziy Afrika va Janubiy Osiyoda qishlaydi,
mart oylarida uchib kelib, daraxtlarning shoxiga
in quradi.✅
🛑Oziqlanishi. 🔰🔰🔰🔰🔰
Kalxat juda foydali qush bo‘lib, ko‘pincha
baqalar,
kemiruvchilar, har xil hasharotlar, shuningdek,
kushxonalarning tashlandiqlari va o‘laksalar
bilan oziqlanadi; mayda qushlarni ham
tutib yeydi. U havoda baland uchib, o‘lja
axtaradi✅
⭕�Tasqara 🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
O'lkamizda uchraydigan qushlarning eng yirigi.
Tanasining uzunligi 1,5 m ga, qanotlarini
yozganda kengligi 3
m gacha yetadi; uning og‘irligi 6–12 kg, boshi
va bo‘ynidagi patlari
juda siyrak bo‘ladi.✅
⭕�Yapoloqqushlar🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Tunda hayot kechirishga moslashgan
yirtqichlar. Ularga faqat
qorong‘i tushgandan so‘ng ov qiladigan
yapaloqqushlar: ukki,
boyo‘g‘li, boyqushlar kiradi. Yapaloqqushlar
tumshug‘
ining uchi qayrilgan, tirnog‘i o‘tkir bo‘lib, tirik
o‘ljani tutishga imkon beradi.✅
🛑Ukki 🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
yapaloqqushlar orasida eng yirigi. Boshining
ustida
quloqqa o‘xshash ikki to‘p pati dikkayib
turadi.✅
🛑Oziqlanishi.🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Ukki ko‘proq turli kemiruvchilar bilan
oziqlanadi; ba’zan o‘rgimchaklar va ayrim
qushlarni ham tutib yeydi.✅
🛑Boyo‘g‘li 🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Ukkiga nisbatan ancha kichik. Kechqurunlari
simyog‘och yoki daraxtlarning qurigan shoxida
o‘tirib olib, o‘lja poylaydi.✅
🛑Oziqlanishi.🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
Bu qush o‘simliklarga ziyon keltiradigan
qo‘ng‘iz, chigirtka
va kemiruvchilarni qirib, juda katta foyda
keltiradi.✅
[28.08.20
15:07==============================
============
🗓🗓ATAMALAR LUG‘ATI🗓🗓
⚜�Adenozindifosfat, ADF – adenin, riboza va
ikkita fosfat kislota qoldig‘idan
iborat bo‘lgan nukleotid.
⚜�Allofen – allo... (yunoncha allos – boshqa,
yot), gen mutatsiyalari emas, balki
somatik gibridizatsiya yoki transplantatsiya
natijasida hosil bo‘lgan, genetik jihatdan
aralashgan fenotip. Allofen iborasi 1955-yilda
Y. Xadorn tomonidan kiritilgan.
289
⚜�Amitoz – hujayraning xromosomalar hosil
qilmasdan to‘g‘ridan to‘g‘ri, mitoz
bo‘lmagan bo‘linishi.
⚜�Antigenlar – organizm tomonidan yot
moddalar kabi qabul qilinadigan va
maxsus immun reaksiyasini keltirib
chiqaradigan moddalar.
⚜�Batsillalar – tayoqchasimon ko‘rinishga ega
bo‘lgan bakteriyalar.
⚜�Biotexnologiya – tirik organizmlar va ularda
kechadigan jarayonlardan ishlab
chiqarishda foydalanish.
⚜�Blastula – ko‘p hujayrali organizmlarning
blastulatsiya bosqichidagi murtagi.
⚜�Blastulatsiya – ko‘p hujayrali hayvonlar
tuxumi bo‘linishining oxirgi davri. Bu
davrda murtak blastula deb ataladi.
⚜�Divergensiya – lotincha ajralish. Belgi-
xossalarning bir-biridan farqlanishi.
⚜�Dizruptiv – bir populatsiya doirasida bir-
biridan farqlanuvchi bir nechta
polimorf formalarning hosil bo‘lishiga olib
keluvchi tabiiy tanlanishning bir shakli.
⚜�Elektroforez – molekulalarni elektr
maydoniga joylashtirilgan maxsus gel
ichida kattaligiga ko‘ra bir-biridan ajratish usuli
[28.08.20
15:07==============================
============
⚡�Ekssiziya – (inglizcha “excision” – chiqib
ketish) profagning bakteriya genomidan chiqib
ketish jarayoni.
⚡�Endonukleaza – DNK zanjirining kesuvchi
qismlari (restriktaza).
⚡�Filogenetik shajara – avlodlar shajarasi
bo‘lib, fi logenez kechishi va turli
organizmlar guruhlarining qarindoshlik
aloqalarining grafik aks ettirilishi.
⚡�Fotoperiodizm – yorug‘ kun uzunligi
o‘zgarishiga bog‘liq holda organizmlar
o‘sishi va rivojlanishi jarayonlaridagi
o‘zgarishlar.
⚡�Genlar dreyfi – tasodifi y sabablar ta’sirida
populatsiya genetik tuzilishining
o‘zgarishi – genetik avtomatik jarayon.
⚡�Genlarni klonlash – ko‘zlangan DNK
bo‘lagini vektorlar vositasida ko‘paytirish.
⚡�Genofond – populatsiya tarkibiga kiruvchi
organizmlarning genlar to‘plami.
⚡�Genom – xromosomalarning gaploid
to‘plamidagi genlar majmuasi.
⚡�Interferon – virusli kasalliklarda organizm
hujayralarida hosil bo‘ladigan oqsil.
⚡�Kallus to‘qima – hujayralarning bo‘linishidan
hosil bo‘lgan, deyarli ixtisos lashmagan
hujayralar massasi.
⚡�Kariotip – u yoki bu turga xos bo‘lgan
xromosoma to‘plami belgilarining
yig‘indisi.
[28.08.20
15:07==============================
============
🆘Организм хабар бермоқда, бефарқ
бўлманг! 🆘
Терининг қуруқлиги Е витамини
етишмаслигининг белгисидир.
Таомномангизда �🌰ёнғоқлар, 🐟балиқнинг
ёғли турлари ва �ўсимлик ёғларини
кўпайтиринг.
Соч ва тирноқларнинг мўртлиги.
290
В гурух витаминлари ва калий
етишмаслигини билдиради. 🌾 Ундирилган
донларга эътибор каратинг.
Милкларнинг қонаши. Организмга С
витамини етишмаслигидан бўлади.
��Пиёз, саримсоқ пиёз,мева🍋🍊🍓 ва
сабзавотлар истеъмолини кўпайтиринг.
Наъматак дамламаси хам жуда фойдали.
Уйкусизлик ва асабийлик. Магний ва калий
етишмовчилиги оқибати бўлиши мумкин.
🍑Баргак( қуритилган данаксиз ўрик), қизил
лавлаги ва қора олхўрини таомномангизга
киритинг.
Кечаси томир тортишишлар эса магний ва
калий танқислигидан бўлади.
Тирсаклардаги терининг ўзгариши (ғоз
териси) А ва С витаминлари етишмовчилиги
белгиларидир. �🍅🍑Қизил сабзи, қовок,
помидор, ўрик ва туршакка эьтиборингизни
қаратинг.
Тузламаларни кўп истъмол қиляпсизми,
организмда қандайдир инфекция ёки
яллиғланиш жараёни бор.
Сийдик йулларини текширтириш фойдадан
ҳоли бўлмайди.
Ширинхўрлик эса рухий чарчаш, асаблар
толиқанлигининг натижаси бўлиши мумкин.
🍯🍫Асал, қора шоколад ёрдам беради.
Тузсиз таомга тортиши эса ошкозон ва
жигар ахволини текшириш учун сабаб
булади. Ошкозон тинчлантириш учун намаги
паст таомлар қўл келади.
Кунгабокар донларини (писта)
ни кўнглингиз тусаяптими, организмга
антиоксидантлар етишмаяпти.🍇🍒
Нордон емаклар эса жигар ва ўт копининг
талаби бўлиши мумкин. 🍋🍊Лимон ва
нордон меваларни таомномангизга қўшинг.
Аччиқ емаклар ошқозон-ичак системасига
эьтиборни қаратинг, ични тозалаш жуда
фойдали.
���🐟🐠 Денгиз махсулотларини кўпрок
истеъмол қилиш эса организмга йод моддаси
етишмаслигини олдини олади.
[28.08.20
15:07==============================
============
📌 Bo'lmachalar sistola (qisqargan) holda
bo'lganda:
✅ Qorinchalar diastola (bo'shashgan) holda
bo'ladi.
✅ Ikki va uch tavaqali klapan ochiq bo'ladi.
✅ Yarimoysimon klapan yopiq bo'ladi.
✅ Aorta va o'pka arteriyasida bosim yuqori
bo'ladi.
📌 Bo'lmachalar diastola (bo'shashgan) holda
bo'lganda:
✅ Qorinchalar sistola (qisqargan) holda bo'ladi.
✅ Ikki va uch tavaqali klapan yopiq bo'ladi.
✅ Yarimoysimon klapan ochiq bo'ladi.
✅ Aorta va o'pka arteriyasida bosim past
bo'ladi.
Tuzuvchi: @Ekbek_Jalolov
[28.08.20
15:07==============================
============
🍁 Yangi 8-sinf darsligi asosida 🍁
OITV- orttirilgan immun tanqisligi virusi
1983 -yilda Lui Montane tomonidan aniqlangan.
Virus qon , limfa va orqa miya suyuqligida
uchraydi. U ko'proq limfositlarni zararlaydi. Shu
sababli bemor immun tizimi eng avval ishdan
291
chiqadi. OITV rivojlanishiga ko'ra 5 davrga
bo'linadi:
1. Inkubatsiya davri - 14 kundan 1 yilgacha
davom etadi.
2. O'tkir davr - 7-14 ba'zan 30 kun o'tgach
namoyon bo'ladi. Istima, sovqotish,
darmonsizlik, faringit, stomatit, toshma, ich
ketishi kabi alomatlar kuzatiladi.
3. Latentlik davri - 5-10 yil davom etadi. Limfa
bezlari yiriklashuvi kuztiladi.
4. OITSdan oldingi davr - 1 -2yil davom etadi.
Stomatit, gerpes, kandidoz va til leykoplakiyasi
takrorlanadi.
5. Terminal davr - sil, meningit, gripp,
salmonellyoz, saraton, limfoma, endmsefalit,
toksoplazmoz va shu kabi infeksiyali va
infeksiyasiz kasalliklar avj oladi. Bu 3yil
ko'pincha bir yil davom etadi.
[28.08.20
15:07==============================
============
BOSH MIYANING TUZILISHI VA
FUNKSIYASI.
Bosh miya nerv sistemasining markaziy bo'limi ,
organizmning barcha funksiyalarini boshqarib
turadi.
Bosh miya :
- > Vazni katta odamda 1020 - 1970 g ✅
- > Chaqaloqlarda 450 g ✅
- > Keksalkkda vazni kamayadi. ✅
- > 20 yoshgacha odam miyasining hajmi 3,5 - 4
marta , vazni esa 20 marta ortadi. ✅
- > 100 mlrd dan ortiq neyronlardan oborat
bo'ladi. ✅
📌 Tuzilishi.
Bosh miya kalla qutisi ichida joylashgan.
Ikki qismdan iborat :
1⃣. Bosh miya stvoli ( Ustun )
- > Uzunchoq miya ✅
- > O'rta miya ✅
- > Oraliq miya ✅
- > Miyacha ✅
- > Miya ko'prigi ( Varoliyev koprogi. ) ✅
2⃣. Bosh miyya katta yarimsharlaridan iborat.
Bosh miya ham oq va kulrang moddalardan
iborat.
Oq modda -- > Bosh miyani orqa miya bilan va
miya bo'limlari bilan bog'laydi. ✅
Kulrang modda -- > Bosh miya katta yarim
sharlari va miyachani sirtdan qoplab turadigon
po'stlog'ini hosil qiladi. Bosh miya kulrang
moddasi reflektorlik funksiyasini bajaradi. ✅
📌 Uzunchoq miya.
Reflektorlik va o'tkazuvchanlik vazifasini
bajaradi.
Kulrang moddasi :
- > Nafas olish ✅
- > Yurak ishini boshqarish ✅
- > Hazm qilish ✅
- > Himoya ✅ funksiyalarini boshqaradi.
📌 Varoliyev ko'prigi.
Uzunchoq miya bilan o'rta miya oralig'ida
joylashgan.
- > Ko'z soqqasi ✅
- > Yuz muskullarini ✅
Harakatlantiruvchi markazlar bo'ladi.
📌 O'rta miya.
Miya oyoqchalari , to'rt tepalik va tepaliklar
orasida joylashgan.
- > Skelet muskullari tonusi ( tarangligi. ) ✅
- > Qo'l barmoqlari nozik harakatlari ✅
- > Ko'rish ✅
- > Eshitish ✅
- > Chamalash ✅ reflekslari joylashgan.
1⃣. Uzunchoq miya
⤵�
2⃣. Ko'prikcha ➡� Miya sopi
3⃣. O'rta miya
⤴�
Miya sopidan 12 juft kalla - miya nervlari
chiqadi. Ular miyani boshidagi sezgi organlari ,
bezlar va muskullar bilan bog'laydi.
Ulatdan bir jufti ADASHGAN NERVLAR
hisoblanadi.
Adashgan nerv :
292
- > Yurak ✅
- > O'pka ✅
- > Oshqozon ✅
Va boshqa ichki organlarni ishini boshqaradi.
📌 Oraliq miya.
O'rta miya ustida joylashgan.
- > Moddalar almashinuvi ✅
- > To'yish ✅
- > Och qolish ✅
- > Chanqash ✅
- > Tana harorati doimiyligi ✅
Kabi xususiyatlar oraliq miya bilan bog'liq.
📌 Miyacha.
Uzunchoq miya ustida joylashgan ikkita
yarimsharlardan iborat.
- > Harakat ✅
- > Skelet muskullari ✅
- > Tana muvozanati ✅
Tonusini boshqarib turadi.
Miyachasi shikastlangan odam yurganda
gandiraklaydi , beoxshov chayqalib
harakatlanadi.
:
[28.08.20
15:08==============================
============
🔰Yirtqich individlar:
✅Ninachi va uning lichinkasi
✅Meduza
✅Oq planariya
✅Zuluklar
✅Falangalar
✅Suvsarsimonlar
✅Yirtqich qushlar
✅Akulalar
✅Xonqizi
✅Timsohlar
✅Tillako'z
✅Trixogramma
✅Gabrabrakon
✅Inkarziya
[28.08.20
15:12==============================
============
🏷 Kodon (yoki triplet) – sintezlanayotgan
oqsilga kiritiladigan qat’iy ma’lum bir
aminokislotani kodlaydigan uchta nukleotid
ketma-ketligi.
🏷Kodominantlik – geterozigota organizmda
belgining yuzaga chiqishida har ikkala allelning
ishtirok etishi.
🏷Konvergensiya – qarindosh bo‘lmagan
turlarda o‘xshash muhit sharoitlarida
yashashga moslanish sifatida o‘xshash
belgilarning mustaqil holda rivojlanishi.
🏷Lizis – lizosoma yoki boshqa agentlardagi
erituvchilik xususiyatiga ega bo‘lgan
fermentlar ta’sirida hujayralarning yemirilishi
yoki erib ketishi.
🏷Lizogen bakteriya – genom tarkibida nofaol
profag tutgan bakteriya.
🏷Lizogeniya – bakteriofagning bakteriya
genomiga profag holida joylashib olishi.
🏷Mangust – yirtqich sutemizuvchilar
turkumining suvsarsimonlar oilasiga
mansub hayvon.
🏷Monoklonal antitana – bir tur antitana
hujayralarining rak hujayralariga
duragaylash orqali olingan gomogen antitana
oqsil molekulalari.
🏷Partenogenez – jinsiy ko‘payish xili bo‘lib,
bunda urg‘ochi jinsiy hujayralar
urug‘lanmasdan rivojlanadi.
🏷Politipik – bir turga kiruvchi organizmlarning
turli nusxada bo‘lishi.
🏷 Pubertat (pubertat davri) – jinsiy yetilish;
o‘smir organizmidagi kechadigan
293
o‘zgarishlar bo‘lib, ularning natijasida o‘smir
voyaga yetadi va naslni davom ettira
oladi
Tuzuvchi:
Davomi bor!
[28.08.20
15:12==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�MITOZ!
Interfaza. Mitoz bosqichlari
G1-2n2c. Profaza-2n4c
S-2n4c. Metofaza-2n4c
G2-2n4c. Anafaza-4n4c
Telofaza-2n2c
Izoh: n-xromasomalar soni
c-xromatida(DNK) soni
❇� Xromasoma va xromatida(DNK) larning
o'qilishi!
1n1c- 1 ta xromatida(DNK)li xromasomalarning
gaploid to'plami.
1n2c- 2 ta xromatida(DNK) li
xromasomalarning gaploid to'plami.
2n2c- 1 ta xromatida (DNK) li
xromasomalarning diploid to'plami.
2n4c- 2 taxromatida(DNK) li xromasomalarning
diploid to'plami.
4n4c-1 ta xromatida(DNK) li xromasomalarning
tetraploid to'plami.
[28.08.20
15:12==============================
============
📊Qisqa ma'lumotnoma
🔗Psilofit- 1859-yilda Kanadadan topilgan.
🔗Riniya- 1912-yilda Shotlandiyadan topilgan.
🔗Kuksoniya- 1937-yilda Buyuk Britaniyadan
topilgan.
✂�Ularda Ildiz va Barg bòlmagan.
🖇Shoxlagan poya va shoxlar uchida
sporangiylari bòlgan.
‼�Ularni bòyi 50-70 sm, poyasini yoģonligi esa
5-10 sm ga yetgan.
🛑Bundan 400-230 mln yil oldin dastlabki
quruqlikka chiqqan òsimliklardan
Qirqquloq,Qirqbòg'im va Plaunlar paydo bòlgan.
[28.08.20
15:12==============================
============
🌴 O'simliklarni bo'yi 🌴
Biologkari👈
✅Qora ituzum - 25-50 sm.
✅Oddiy na'matak - 2-3 m.
✅Oddiy jaģ-jaģ- 10-30 sm.
✅Tugmachagul - 10-40 sm.
✅Dorivor gulxayri - 70-150 sm.
✅Òtloq sebargasi - 25 - 50 sm.
✅Oddiy tok - 2-4(6-10) m.
✅Partenotsissus -10-15(20) m.
✅Qizil lola - 20-45 sm.
✅ Boychechak - 10-15 sm.
✅Javdar- 50- 150 sm.
✅G'umay - 50-150 sm.
✅Funariya - 1-3 sm.
✅Zuhrasoch - 10-40 sm.
🗓 Tayyorladi :
[28.08.20
15:12==============================
============
🔴3.Yurak muskullari ham ko'ndalang chiziqli
tolalardan iborat.
Lekin ularning tolalari ayrim qismlari orqali
o‘zaro yopishib, to‘rga o'xshash joylashgan.
🔸--Yurak muskullari tez va kuchli qisqaradi.
✔�
🔸--Ularning qisqarishi kishi ixtiyoriga bog‘liq
bo‘lmaydi✔�
294
🔴4.Silliq muskullar ichki organlar (qon
tomirlari, ichak, qovuq) devorini qoplab turadi.
🔸--Silliq muskul tolalari duksimon kalta, sekin
va kuchsiz qisqaradi.✔�
🔸--Ularning qisqarishi kishi ixtiyoriga bog'liq
bo‘lmaydi✔�
[28.08.20
15:12==============================
============
🏷 Reduksiya – ontogenezning boshlang‘ich
davrida yoki ajdodlarda normal
rivojlangan organning rivojlanmaganligi yoki
butunlay yo‘qolishi.
🏷Rekombinant T-DNK – yot DNK
molekulasini vektor plazmida tarkibiga
kiritishdan olingan genetik konstruksiya.
🏷Retrotranspozon – i-RNK matritsa vositasida
o‘z nusxasini sintezlab, genomning boshqa
joyiga ko‘chib o‘tadigan virussimon DNK
molekulasi.
🏷Sayt – (ingl. site – joy) DNK molekulasidagi
yagona nuqta. Bu nuqta borayotgan
jarayonga muvofi q restriksiya sayti,
rekombinatsiya sayti yoki transpozitsiya sayti
deyiladi.
🏷Sentromera – mitoz va meyoz bo‘linishlar
vaqtida bo‘linish urchug‘i iplari birikadigan
xromosoma qismi.
🏷Тakson – sistematika qabul qilingan
organizmlar guruhlari (masalan, tur, avlod,
oila).
🏷Ti-plazmid – agrobakteriya hujayrasidagi
o‘simliklarda shish kasalligini keltirib
chiqaruvchi plazmid.
🏷Tizim (yunoncha butun, qismlardan tuzilgan;
birlashish) – bir-biri bilan bog‘langan, ma’lum
bir butunlikni tashkil etadigan ko‘pgina
elementlar.
🏷Vidra – yirtqichlar turkumining
suvsarsimonlar oilasiga mansub suvda
yashovchi hayvonlarning bir turi.
[28.08.20
15:12==============================
============
tamin C vazifasi
Vitamin C — allergik holatlarni kuchini
kamaytiradi, qon tomirlarini baquvvatlashtiradi,
organizmning qarshilik kuchini oshiradi,
birlashtiruvchi to‘qimalarning holatini
yaxshilaydi. Askorbin kislota (C vitamin) —
moddalar almashinuvida, biriktiruvchi
to‘qimalarning o‘zlashtirilishida, bu
to‘qimalarning normal holatda tutib turilishi va
tiklanishida muhim ahamiyatga ega. Shu bilan
birga terining silliqligini ta’minlagan holda,
uning tez qarishidan asraydi. Undan tashqari
askorbin kislotasi qonning quyulishida ishtirok
etadi va ayrim gormonlarning ishlab
chiqarilishida ham ishtirok etadi. C vitamini
virus va bakterial infeksiyalardan himoya qilish
xususiyatiga egadir. C vitamini terida
pigmentning to‘g‘ri taqsimlanishida
ko‘maklashadi.
C vitamini yetishmasa…
Uning yetishmovchiligi terini rangsiz qilib,
inson tez charchaydigan bo‘lib qoladi.
Organizmda C vitamin yetishmasa, tog‘ay va
suyak to‘qimalari tuzilishi buziladi, lavsha
(singa) kasalligi ro‘y beradi. Organizmda
askorbin kislota hosil bo‘lmaydi va
to‘planmaydi.
Askorbin kislotasining tabiiy manbalari
Vitamin C organizmni kasallikka qarshi
kurashish qobiliyatini ko‘taradi. Qon tomiri
tizimi va terida dog‘ paydo bo‘lmasligi uchun
zarur. Bu vitamin barcha sitrus mevalarda,
qulupnoy, malina, karam, petrushka, ukrop, qizil
qalampir va baqlajonda ko‘p bo‘ladi. C vitamini
barcha mevalarda va yam-yashil ko‘katlarda
mavjuddir. Shipovnik, qora smorodina,
295
oblepixa, shirin bulg‘or qalampiri, ukrop,
petrushka, gulkaram va karamda, apelsin,
qulupnay, olmalar, gilos, shavel, shpinat,
kartoshka va boshqa mahsulotlarda mavjuddir.
Uning miqdori ayniqsa, petrushka, na’matak,
oblepixa, qora smorodinalarda ko‘pdir.
Ushbu vitamindagi insonning kunlik ehtiyoji 60-
100 mg.ni tashkil qiladi.
Vitamin A yoki retinol
Vitamin A (Retinol) 1909 yilda ochilgan va
1933 yilda sintezlangan. Ikki xil formada
bo‘ladi: retinol va karotin.
Vitamin A (retinol) — ushbu vitamin o‘sish
jarayoni hamda ko‘zlarga o‘z ijobiy ta’sirini
o‘tkazadi. Retinol (A vitamin) tabiatda keng
tarqalgan. O‘simlik to‘qimalarida A provitamin
(organizmda retinolga aylanadigan karotinoid
pigmentlar) holida uchraydi. Ko‘rish pigmentlari
hosil bo‘lishida qatnashib, organizmning normal
o‘sishini, ko‘zning turli darajadagi yorug‘likka
moslashishini ta’minlaydi.
Shuni ham aytib o‘tish joizki, A vitamini uzoq
vaqt davomidagi yorug‘lik nuri, kislorod yoki
yuqori harorat ostida nobud bo‘ladi. Sifatsiz
yog‘lar ham vitamin Ani nobud qiladilar.
[28.08.20
15:12==============================
============
🔸Tuproqshunoslik faniga rus olimi V.V.
Dokuchayev asos solgan.
🔸V.V. Dokuchayev tuproq hosil qiluvchi
beshta asosiy omillarni ko‘rsatib bergan:
🔹 geologik omillar (tog‘ jinslari);✔�
🔹 iqlim omillari,✔�
🔸 topografik omillar (relyef); ✔�
🔸 tirik organizmlar;✔�
🔸vaqt (geologik yoshi)✔�
🔺Hozirgi davrda yana bir omil – insonning
xo‘jalik faoliyati ham kiritiladi✔�
. Geologik omillarga tuproqni hosil qiluvchi
tog‘ jinslari misol bo‘lad
🔸Yer yuzasiga chiqib turgan togʻ jinslari
yogʻinlar, atmosfera, havo harorati, mexanik
kuchlar, suv va unda erigan moddalar,
mikroorganizmlar va oʻsimliklar taʼsirida
yemiriladi, ya’ni nuraydi✔�
🔸Tuproqning hosil bo‘lishi va shakllanishida
mineral tog‘ jinslarining yemirilishini
ta’minlovchi tirik organizmlar –
mikroorganizmlar, o‘simliklar, hayvonlar katta
rol o‘ynaydi✔�
[28.08.20
15:12==============================
============
♦�11-§. TUPROQ VA TOPOGRAFIK
OMILLAR
🔸Tuproq – edafik omillar (yunoncha
«edaphos» – yer, tuproq)
🔸Edafik omillarga asosan tuproqning organik
moddalar bilan belgilanadigan xossalari:
kimyoviy tarkibi,✔�
strukturasi, ✔�
suv rejimi,✔�
havo va harorat me’yori✔�
misol bo‘ladi
🔸Tuproq Yer qobig‘ining o‘simliklar,
hayvonlar, mikroorganizmlar, tog‘ jinslari
o‘zaro ta’siri natijasida paydo bo‘ladigan va
o‘zgaradigan yuza qismi hisoblanadi
🔸Tuproqning tarkibi, strukturasi, paydo
bo‘lishi, o‘zgarishi va rivojlanishi qonuniyatlari,
tabiatdagi ahamiyati, melioratsiyasi –
tuproqning xususiyatlarini yaxshilash,
unumdorligini oshirish usullari, tuproqdan
ratsional foydalanish, tuproq ifloslanishining
oldini olish choralari kabi muammolarni
tuproqshunoslik fani o‘rganadi
296
[28.08.20
15:12==============================
============
🕊 Kaptarning qon aylanish sistemasi:
⁉� Savol:
Yurakka keluvchi va yurakdan chiquvchi qon
tomirlarda qanday qon bo‘ladi? Ushbu savolga
javob
📌 Bo‘lma va qorinchalarga keluvchi qon
tomirlarda
O‘ng bo‘lma----------------> CO2, O2
O‘ng qorincha ------------> O2
Chap bo‘lma --------------> O2
Chap qorincha -----------> O2
📌 Bo‘lmacha va qorinchalardan chiquvchi qon
tomirlarda:
O‘ng bo‘lma----------------> CO2,
O‘ng qorincha ------------> CO2
Chap bo‘lma --------------> CO2
Chap qorincha -----------> O2,CO2
✅ IZOX: YURAKNING O‘ZINI HAM
KATTA QON AYLANISH DOIRASI QON
BILAN TA'MINLAGANI SABABLI
BO‘LMACHA VA QORINCHALARDAN
CHIQUVCHI QON TOMIRLARIDA CO2
QONI BO‘LMACHA VA QORINCHALARGA
KIRUVCHI QON TOMURLARIDA O2 QONI
BO‘LADI.
[28.08.20
15:12==============================
============
🌧🌧🌧 GENETIKA 🌧🌧🌧
🔥🔥🔥KO’P ALLELLIK🔥🔥🔥
▶�Shu paytgacha biz har qanday gen bir juft
allel sifatida uchrashi haqida so’z yuritib keldik.
Aslida esa, muayyan bitta gen uchta va undan
ortiq allellarga ega bo’lishi mumkin.
▶�Bunday allel genlar seriyasi dastlabki bitta
dominant genning bir necha marotaba
mutatsiyaga uchrashi natijasida kelib chiqadi.
Natijada asosiy dominant (A) va retsessiv (a)
genlardan tashqari, ularning oralig’ida turadigan
bir necha allel genlar paydo bo’ladi (A, A1, A2,
A3, A4, . . . a). ✅
▶�Demak, bitta gen turlicha o’zgarib, har xil
genlarni yuzaga chiqarishi mumkin, ya’ni oraliq
gen (A1) asosiy dominant genga (A) nisbatan
retsessiv hisoblanib, asosiy retsessiv genga
nisbatan esa dominant hisoblanadi va hakozo.
Bitta genning allellari o’xshasa harflar bilan,
lekin turli raqamdagi ko’rsatkichlar bilan
ifodalanadi.
Ko’p allellikdayam, huddi juft allellikdagi
singari, muayyan organizmga ayni paytda
umumiy seriyadan faqat ikki bir xil allel yoki
ikkita har xil allelga ega bo’ladi, zero jinsiy
hujayralarga shulardan bittasi o’tadi holos.
▶�Masala.🖋🖋🖋🖋🖋🖋🖋
Faraz qilaylik qora junlik quyonlarni himalay
rangli quyonlar bilan chatishtirilgan. Birinchi
avlod duragaylarini o’zaro chatishtirilib,
ikkinchi avlod olingan duragaylarda belgilarning
3 : 1 nisbatda ajralishi kuzatilgan.
Ota – onalar va birinchi, ikkinchi avlod
duragaylarining genotipi qanday?
[28.08.20
15:12==============================
============
🔴 Oqsil sintezlanishi uchun jarayonlar ketma
ketligi:
1. Xromosomadagi ikki zanjirli DNKning bitta
zanjiridan RNK sintezlanadi. Bunda DNKning
faqat bitta zanjiri ma‘noga ega bo‘lib, ikkinchi
DNK zanjiri matritsa vazifasini bajaradi, aynan
o‘sha matritsali zanjiridan i-RNK sintezlanadi.
Agar DNKning matritsali zanjirida A-G-T-C-A-
G-T-A-C-G-T ketma-ketlikdagi nukleotidlar
bo‘ladigan bo‘lsa, i-RNK zanjirida U-C-A-G-U-
297
C- A-U-G-C-A nukleotidlar mos kelib
sintezlanadi.
Bu jarayonni yani DNK zanjiridan RNK ning
sintezlanishini transkripsiya deyilib yadroda
kechadi.
2. Hosil bo‘lgan i-RNK zanjiri asosida oqsil
sintezlanish jarayoni translyatsiya deyilib
sitoplazmada kechadi.
3. 1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta
nukleotid) kodlaydi.
1 ta aminokislotani massasi 120 D (Dalton).
Har bir aminokislota o’zaro peptid bog’lar
yordamida bog’lanib turadi.
Peptid bog’ aminokislota sonidan 1 taga kam
bo’ladi.
Mustaxkamlaymiz.
DNK 2 ta zanjirida 300 ta nukleotid bo‘lsa
undan hosil bo‘lgan i-RNK dagi nukleotidlar
sonini va oqsildagi aminokislotalar sonini
aniqlaymiz.
1) DNK 300 : 2 = 150 ta nukleotid 1 ta zanjirida
Shuncha nukleotid i-RNK da.
2) i-RNK da 150 ta nukleotid bo‘lsa undan 150 :
3 = 50 ta aminokislotaga ega oqsil sintezlanadi.
Javob) 150 ; 50
🔴 DNK uzunligi yoki nukleotid topish.
Nuklotidlar orasidagi masofa 0,34 nm yoki 3,4
A°
1. Nukleotidlar sonini topish uchun, umumiy
uzunlikni nukleotidlar orasidagi masofaga
bo‘lish kerak.
2. Umumiy uzunlikni topish uchun, nukleotidlar
soni, orasidagi masofaga ko‘paytiriladi.
❗�Bir-birimizni mehnatimizni qadrlaylik.
Davomi bor!
[28.08.20
15:12==============================
============
ANAKONDA HAQIDA
1. Анаконданинг урғочиси эркагидан бир
ярим баравар узунроқ бўлади.
2. Ёши улуғ анаконданинг узунлиги 5
метргача етади. Аммо 6 метрдан ошмайди.
3. Анаконда илонлар асосан Жанубий
Америка тропик ўрмонларида истиқомат
қилади.
4. Улар тутқунликда узоқ яшай олишмайди.
Нари борса 5-6 йил умр кўриши мумкин.
Эркинликда эса 30 йилгача умр кўради.
5. Анаконда асосий умрини сувда ўтказади.
Қуруқликка фақат ов қилиш зарурати
туғилгандагина чиқади.
6. Анаконда вазни 100 кило атрофида, ёши
40-50 атрофидаги одамни бир уринишда
ютиб юбориш қувватига эга.
7. Бошқа илонлардан фарқли ўлароқ,
анаконда пўст ташлаш мавсумида пўстини
қуруқликка эмас, сув остига ташлайди.
8. Бу илон тури асосан ёлғиз яшайди. Фақат
апрел-май ойида — никоҳ мавсумидагина
гуруҳ-гуруҳ бўлиб яшайди.
9. Каттакон анаконданинг соф вазни 100
килограммгача етади.
10. Анаконда ҳеч қачон одамга ҳужум
қилмайди. Фақат ундан келадиган хавфни
сезса, ҳимоя мақсадларида ташланиши
мумкин.
11. Анаконда кам овга чиқади. Агар йирик
ўлжани ютса, 2-4 ҳафта давомида
қимирламай ётган ҳолда уни ҳазм қилади.
298
12. Ошқозонида кислота миқдори кўплиги
сабабли у ўлжасини суяклари билан бирга
ҳазм қилади.
13. Қорни очса-ю, емиш топа олмаса,
анаконда ўз болаларини еб битиради.
14. Бошқа илонлар каби анаконда ҳам тухум
қўяди. Аммо ташқарига эмас, тухумдонига.
Ташқарига дунёга келган болалари чиқиб
келади. Одатда урғочиси 30-40 тага яқин
болани дунёга келтиради. Бироқ уларнинг
аксарияти гўдаклигидаёқ ўлиб кетади.
15. Анаконданинг ҳомиладорлик даври 7 ой
давом этади. Шу давр оралиғида ҳомиладор
анаконда сезиларли даражада вазн ташлайди,
деярли овқат емайди.
16. Бу қадар катта ҳажмга эгалигига қарамай,
анаконданинг ўзи ҳам йирик тимсоҳлар,
ягуарларнинг ўлжасига айланиб туради.
[28.08.20
15:12==============================
============
Odam evolyutsiyasi⬅�
🔴4 bosqich :
🔺�boshlang‘ich ajdodlari
🔺�eng qadimgi odamlar
🔺�qadimgi odamlar
🔺�hozirgi zamon qiyofasidagi odamlar.
✴�boshlang‘ich ajdodlari
●{ {25mln yil avval} } ● yashash uchun
kurash, tabiiy tanlanish, irsiy o‘zgaruvchanlik
tufayli
DRIOPITEK
↙� ↘�
Hozirgi odam- odamlarning dastlabki
Simon maymunlar ajdodlari
� 🙎♂�
⬇�
Bu tarmoq keyinchalik
Rivojlanib
↙� ↘�
Gorilla shimpanze
Sharoit o‘zgarishi bilan
diropiteklar 2 oyoqlab yurgan 🚶♂�
⬇�
Janubiy maymunlar -->avstralopitek
�qoldiqlari :::::
Keniyaning🏳�🌈 RUDOLF🌊ko‘li atrofidan
5.5 mln yoshda bo‘lgan yerqatlamidan🗻
🔴Bo‘yi ---- 120 - 140 sm
🔴tana massasi ----- 36 - 55 kg
🔴kalla suyagi hajmi ----- 500 - 600 sm³
Chanoq �tuzilishi 2 oyoqlab harakatlanganidan
dalolar beradi.
❇�qurol sifatida foydalangan :
➡�tayyor tosh⚰�
➡�yirik hayvon suyaklari�
O‘rmon; dasht; ochiq yerlarda yashagan.
Avstralopiteklar rivojlanib
↘�
Dastlabki odam
⬇� (homohabilis--
>uquvli odam 👨🎓👩🎓)
🔴bo‘yi ------ 135 - 150 sm
🔴 �------650 - 680 sm³
Qurollari :::: tayyor tosh⚰�
Yog‘och
O‘simliklarning yer ostidagi piyozlari
Tugunaklari
Ildizlarini kovlagan.
🔥🔥🔥🔥olovdan foydalangan
Yirik toshlardan kulba yasagan
‼�Kanalimizdan uzoqlashmangl‼�
✅✅ ✅✅
[28.08.20
15:12==============================
============
🔰DTM🔰
Sebarga o‘simligi bargi eti hujayrasida bir
vaqtning o‘zida aerob va quyosh energiyasi
hisobiga 1674 molekula ATF sintezlangan
bo‘lsa, quyosh energiyasi hisobiga sintezlangan
ATF necha molekula glukoza sinteziga yetadi ?
Tuzuvchi: 👨💻
Yechim:
Mironshoh_To'rayev ✔�
Quyosh energiyasi hisobiga mitoxondriyaga
nisbatan 30 barobar ko'p ATF sintezlanadi.
1---------30----------31
54=X---1620=X-----1674
299
Quyosh energiyasi hisobiga 1620 molekula ATF
sintezlangan ekan.
1 molekula glukoza sintezlanishi uchun 18
molekula ATF zarur.
18 ATF-------1 Glukoza
1620 ATF---X=90 Glukoza
Demak javob: 90 molekula glukoza
[28.08.20
15:12==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
BIOGEOGRAFIK VILOYATLAR.
Yer yuzida tarqalishiga ko'ra o'simliklar va
hayvonlar bir xilda tarqalmagan. Hayvonlar va
o'simliklarni quruqlikda tarqalishiga qarab
olimlar sayyoramizni 6 ta guruxga ajratadilar.
Bunda ular sutemizuvchilar , qushlar , ochiq va
yopiq urug'li o'simliklar sudralib yuruvchilar ,
suvda va quruqlikda yashovchilar , qurulikdagi
sporali o'simliklarni tarqalishini asos qilib
oldilar.
Asosiy Biogeografik viloyatlar
1. Avstraliya
2. Neotropik
3. Hindomalay
4. Habashiston
5. Polearktik
6. Neoarktik
Quyida ushbu biogeografik viloyatlarga batafsil
to'xtalib o'tamiz.
🔰AVSTRALIYA BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🛑 Hududlari --- > Yangi zelandiya , Yangi
gvineya , Polineziya , Tasmaniya orollari. ☑�
🛑 Tuban Sutemizuvchilari --- > O'rdakburun ,
yexidna. ☑�
🛑 Xaltali Sutemizuvchilar --- > Kenguru ,
xaltali krot , xaltali tiyin , xaltali bo'ri , xaltali
ayiq ☑�
🛑 Yo'ldoshli Sutemizuvchilar --- >
Sichqonsimon kemiruvchilar , ko'rshapalaklar ,
dingo iti ☑�
🛑 Qushlar --- > Jannat qushlari , xashaki
tovuqlar , kapachi qushlar , lira qushi , qanotsiz
kivi , emu tuyaqushi. ☑�
🛑 Sudralib yuruvchilar --- > Taxminlariga ko'ra
paleozoy erasi sudralib yuruvchilariga o'xshash
☑�
🛑 O'simliklar --- > Evkalipitlar , janubiy
qoraqayin , daraxtsimon paparotniklar ☑�
🔰NEOTROPIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🔴 Hududlari --- > Janubiy va Markaziy Amerika
, Meksikaning tropik qismi , Karib arxipelagi.
☑�
🔴 Sutemizuvchilar --- > Gajak dumli maymun ,
gajak dumli ayiq , pampas mushugi , dengiz
cho'chqasi , janubiy amerika tulkisi. ☑�
🔴 Tuban Sutemizuvchilar --- > Oppossum ,
Zirhlilar , chumolixor , yalqov. ☑�
🔴 Qushlar --- > Kolibri , yapaloq qush , Nandu
☑�
🔴 Sudralib yuruvchilar --- > Alligatorlar ,
iguana , ilonlar uchraydi. ☑�
🔰HINDOMALAY BIOGEOGRAFIK
VILOYATI🔰
⭕� Hududlari --- > Hindiston , Hindixitoy ,
Seylon , Yava , Sumatra , Tayvan , Filippin
orollaridan tashkil topgan. ☑�
⭕� Sutemizuvchilar --- > Orangutan , Tupaylar
( chala maymunlar ) , hind fili , yo'lbars ,
bambuk ayig'i , antilopalar , tapir , nasoroglar.
☑�
⭕� Qushlar --- > Yovvoyi bankiv tovuqlari ,
qirg'ovullar , tovuslar. ☑�
⭕� Sudralib yuruvchilar --- > Zaharli ilonlar ,
har xil kaltakesaklar , timsohlar. ☑�
⭕� O'simliklar --- > Bambuk , Banan , qora
daraxt. ☑�
300
HABASHISTON BIOGEOGRAFIK
VILOYATI. 🔰
🛑 Hududlari ---- > Afrikaning markaziy ,
janubiy qismi , Madagaskarni egallagan.
🛑 Sutemizuvchilar --- > Martishka , lemur ,
arslon , fil , begemot , oq va qora ikki shoxli
nosoroglar , jirafa zebra , giyena itlari , gorilla ,
shimpanze ☑�
🛑 Sudralib yuruvchilar --- > Agamalar ,
xameleonlar. ☑�
🛑 O'simliklar --- > Baobob , qizil daraxt , palma
, akatsiya , daraxtda o'simliklar - epifitlar. ☑�
🔰POLEARKTIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI.🔰
🔘 Hududlari --- > Yevropa , Osiyoning
shimoliy va markaziy qismi , Afrikaning
shimoliy qismini egallagan. ☑�
🔘 Sutemizuvchilar --- > Ot , sayg'oq , yelik ,
kabarga , tog' echkisi , los , yovvoyi qo'y ,
qo'ng'ir ayiq , bo'ri , tulki , qunduz , vixuxol ,
ko'rshapalaklar. ☑�
🔘 Qushlar --- > Kar , tustovuq , chittak. ☑�
🔘 O'simliklar --- > Archalar , pixta , qora
qarag'ay , qarag'ay , eman , terak , tol , akatsiya ,
gledechiya. ☑�
🔰NEOARKTIK BIOGEOGRAFIK
VILOYATI. 🔰
🔵 Hududlari --- > Shimoliy amerika ,
Grenlandiya , Bermud va Aleut orollari. ☑�
🔵 Sutemizuvchilar --- > Sixshox kiyik , tog'
echkisi , ilvirs , muskusli qo'y , badboy kaltadum
, yenot , daraxt jayralari. ☑�
🔵 Ikkid hududa ham uchraydigon hayvonlar (
Polearktik - Neoarktik ) --- > qunduz , bug'u ,
los , tulki , suvsar , oq ayiq , oq sichqon , oq
tovushqon , yumronqoziq , silovsin ☑�
:
[28.08.20
15:12==============================
============
QON AYLANISHNI AHAMIYATI.
Qon aylanishining ahamiyati.
Yurak va qon tomirlari qon aylanish sistemasi
organlari hisoblanadi. Yurak muskullari
qisqarib, organizmda qonning to'xtovsiz oqib
turishini ta’minlaydi. Qonning tomirlar bo‘ylab
oqib turishi qon aylanishi deyiladi. Qon
aylanishi tufayli to‘qima va hujayralarga oziq
moddalar va kislorod to'xtovsiz kelib turadi,
moddalar almashinuvi mahsulotlari
organizmdan chiqarib turiladi. ✅
Yurakning tuzilishi.
- > Yurak qon aylanish sistemasining markaziy
organi hisoblanadi. ✅
- > Yurak xaltaga o'xshash muskulli organ
bo‘lib, ko‘krak qafasida, to‘sh suyagi orqasida
joylashgan.
- > Uning ko‘proq qismi ko‘krak qafasining
chap qismida turadi. ✅
- > Yurakning kattaligi odam mushtidek keladi.
Uning massasi erkaklarda 220-300 g, ayollarda
180-220 g boladi. ✅
- > Yurak nasos singari qonni qon tomirlariga
haydab chiqaradi. Tinch turgan odam yuragining
yurak qorinchalari bir marta qisqarganda 65-70
ml qonni aortaga chiqaradi. Bu yurakning
sistolik hajmi deb ataladi. Sistolik hajmni bir
minutdagi qisqarishlar somga ko‘paytirisih
orqali har bir yurak qorinchasining minutlik
sistolik hajmini topish mumkin, ya’ni minutlik
hajmi o‘rtacha tinch holatda 5 litr (70x70 =4,9).
✅
- > Odam yuragi boshqa sutemizuvchilar singari
to‘rt kamerali
bo'ladi. ✅
- > Yurak tashqi tomondan ikki qavat
biriktiruvchi to‘qimadan iborat yupqa yurakoldi
xaltasi bilan o'ralgan. Bu qavatlar o'rtasidagi
bo'shliqdagi suyuqlik yurak qisqarganida
ishqalanishni kamaytiradi. Yurak devori uch
qavatli bo‘ladi. Ichki qavati yurak bo‘lmalari va
qorinchalari bo‘shlig‘ini qoplab turadigan yupqa
epiteliydan iborat. Yurak devorining o‘rta qavati
esa yurak muskullaridan iborat. ✅
301
Yurakning ichki bo‘shlig‘i to'rt qismga
bo'lingan.
- > Chap bo'lmacha ( Arterial qon )
- > O'ng bo'lmacha ( Venoz qon )
- > Chap qorincha ( Arterial qon )
- > O'ng qorincha ( Venoz qon )
Chap bo'lmacha --- > Chap qorincha
( Ikki tavaqali klapan ) ✅
O'ng bo'lmacha ---- > O'ng qorincha
( Uch tavaqali klapan ) ✅
Chap qorincha ---- > Aorta tomiri
( yarimoysimon klapan ) ✅
O'ng qorincha ---- > O'pka arteriyasi
( yarimoysimon klapan ) ✅
Klapan ( to'siq ) larni asosiy vazifasi qonni
Qonni bir yo'nalishda harakatlanishini
taminlashdan iborat.
Chap qorincha va chap bo'lmacha ---- > Katta
qon aylanish doirasi bo'ylab kislorod va oziq
moddali qonni to'qima va organlarga yetkazadi.
✅
O'ng bo'lmacha va o'ng qorincha --- > Kichik
qon aylanish doirasi bo'ylab karbonat angidrid
va Zararli qoldiqni O'pka ga yetkazib beradi. ✅
Yurak bo'lmalari devori ancha yupqa, muskullari
kuchsiz rivojlangan. Yurak qorinchalari
muskullari qonni katta va kichik qon aylanish
doiralari orqali chiqarib, katta ish bajaradi. Shu
sababdan qorinchalar devori qalin va muskulli
bo‘ladi. Ayniqsa. qonni katta qon aylanish
doirasiga chiqaradigan chap qorincha muskullari
kuchli rivojlangan. Uning devori o‘ng qorincha
devoriga nisbatan 2-3 marta qalin bo'ladi. ✅
Yurak avtomatiyasi.
Tinch holatda yurak 1 minutda 70 marta
qisqaradi. Yurak bir kecha-kunduzda 100000
marta qisqarib, 10 tonnaga yaqin qonni qon
tomirlariga chiqaradi. Yurak tanadan
ajratilganda ham ma’lum vaqt davomida
qisqarib turadi, Bu xususiyat yurak muskullarida
joylashgan maxsus hujayralarda paydo bo‘lib
turadigan qo‘zg‘alishlar bilan bog‘liq.
Yurakning o‘z muskullarida paydo boMadigan
qo‘zg‘alishlar ta’sirida bir me’yorda qisqarish
xususiyati yurak avtomatiyasi deyiladi. ✅
Yurak sikli.
Yurak bo‘lmalari va qorinchalar navbat bilan
qisqaradi. Yurak bo'lmalari va qorinchalarining
bir martadan qisqarib, bo'shashi yurak sikli
deyiladi. Yurak bo'lmalarining qisqarishi 0,1
sekund davom etadi; qon bo'lmalardan
qorinchalarga chiqariladi. Shundan so'ng chap
va o‘ng qorinchalar 0,3 sekund davomida
qisqarib, tomirlarga qon chiqariladi. Keyin
bo'lmachalar va qorinchalar muskullari 0,4
sekund davomida bo'shashib, dam oladi.
Shunday qilib, yurak sikli o'rtacha 0,8 sekund
davom etadi. ✅
:
[28.08.20
15:17==============================
============
Maxsus yodlash uchun:�👨🏫👩🏫
Baliqlar 🐠🐟
⤵�↙�
1⃣-Tog'ayli baliqlar sinfi
� Akulalar turkumi
• Tikanli akula
• Gigant akula
• Kit akula
� Skatlar turkumi 🐙
• Dengiz tulkisi-skat baliq
• Tikandum skat
• Manta
2�⃣-Suyakli baliqlar sinfi 🐡
🔸�Suyak-tog'ayli baliqlar (bakra yoki
osetrsimonlar) turkumi
• Bakra
• Soxta kurakburun-Qilquyruq
• Beluga
• Sterlyad
🔸�Lossossimonlar turkumi
• Losos
• Keta
302
• Bukri (gorbusha)
• Gulmoyi (Forel)
🔸�Karpsimonlar turkumi
• Mo'ylov baliq
• Qora baliq
• Zag'ora baliq (sazan)
• moybaliq
• Oqcha
• Laqqa
• Oq amur
• Xumbosh
🔸�Cho'rtanlar turkumi
• Cho'rtanbaliq
🔸�Olabug'a baliqlar turkumi
• Oq sla(Sudak baliqi)
• Ilonbosh
🔸�Treskasimonlar turkumi
•Treska
🔸�Panjaqanotlilar turkumi
• Latimeriya
🐬🐳🐋🐳🐬🐳🐬🐳🐋🐬🐳🐬
👍 Biz bilan birinchisiz! ✅⤵�
[28.08.20
15:17==============================
============
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
�Individlarni hamjamoa yashash turlari:�
1⃣Koloniya bo'lib yashovchi individlar:
1.Volvoks
2.Yumronqoziq
3.Pingivin
4.Koral polipi
2⃣Juft-Juft bo'lip yashovchi individlar:
1.Tez kaltakesak
2.Musicha
3.Yo'rg'a tuvalog'i
4.Bo'ri
5.Jayron (Ohu yoki g'izol)
6.Yirtqich qushlar
3⃣Gala bo'lip yashovchi individlar:
1.Primatlar(Maymunlar)
2.Tuyaqushlar(kichik gala)
3.Go'ngqarg'a va zog'cha
4.Chigirtkalar
5.Ko'chib yuruvchi qushlar
6.Uchib ketuvchi qushlar
4⃣Jamoa bo'lib yashovchi individlar:
1.Termitlar
5⃣Oila bo'lib yashovchi individlar:
1.Asalarilar
2.Chumolilar
3.Tulkilar
6⃣Poda bo'lib yashovchi individlar:
1.Jayron (Ohu yoki G'izol)
2.Dengiz mushugi
7⃣To'da bo'lip yashovchi individlar:
1.To'ng'iz (yovvoyi cho'chqa)
2.Arslonlar
3.Baliqlar
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
Tuzgan:
[28.08.20
15:17==============================
============
____________________________
|🌨🌨🌨🌨❄��❄�🌨🌨🌨🌨.
|���. Qushlar qayerda
|qishlaydi❓
|
|☀�O‘rta Osiyo laylaklarining
|Shimoliy Hindistonda,
|
|🌤Yevropa laylaklarining
|Janubi-Sharqiy tropik Afrikada;
303
|
|🔥bulbullarning tropik Afrikada,
|qaldirg‘ochlarning Afrika va
|Hindistonda qishlashi
|aniqlangan.
|
|�O‘rdaklar Osiyoning
|janubi, Shimoliy Afrika,
|Markaziy Amerika, shuningdek, |o‘lkamiz
janubidagi suv
|havzalarida qishlaydi.
|
|🐦G'ozlar Amudaryo etaklarida
|va Zarafshon daryosining quyi
|oqimlarida uchraydi. Yevropa,
|Shimoliy Afrika,Janubi-Sharqiy
|Osiyo va O‘rta Osiyo suv
|havzalarida qishlaydi.
|
|🐧 Imperator Pingivinlar
|Antarktida, Tinch okean
|orollari, Avstraliya, Janubiy
|Amerika va Afrika sohillarida
|tarqalgan
|
|�Qora kalxat Afrika va
|Janubiy Osiyoda qishlaydi
|
|👨💻
[28.08.20
15:17==============================
============
5 - HUJAYRA HAYOTNING ASOSI
Sitologiya - sitos - hujayra , logos - ta'limot (
hujayrani o'rganadigon fan )
Hujayralar bir-biridan : katta kichikligi , rangi ,
shakli , ichki tuzilishi , funksiyasiga ko'ra farq
qiladi
Hujayrani birinchi bo'lib ingliz fizigi - ROBERT
GUK aniqlagan .
Organizmlar hujayrasiga ko'ra :
1. Bir hujayrali ( xlorella , xlomidomanada ) ✅
2. Ko'p hujayrali ( barcha yuksak o'simliklar ) ✅
HUJAYRANI O'RGANISH :
Hujayrani o'rganishda KATTALASHTIRIB
ko'rsatadigon asboblardan foydalaniladi :
1.LUPA ( dastakli , shtativli ) ✅
2.MIKROSKOP ( yorug'lik , elektron ) ✅
Lupa :
1. Dastakli (qo'l ) lupa - buyumni 3 , 5 , 20
martagacha
2. Shtativli lupa - buyumni 10 - 25 martagacha
kattalashtirib beradi .
Mikroskop :
1. Yorug'lik mikroskopi - yorug'lik nuri tasirida
buyumni 2000 martagacha kattalashtiradi.
Yorug'lik Mikroskopi qismlari :
OKULYAR ✅
OBYEKTIV ✅
BUYUM STOLCHASI ✅
KO'ZGU ✅
MAKROVINT ✅
MIKROVINT ✅
SHTATIV ✅
TAGLIK ✅
2. Elektron mikroskopi :
buyumni elektronlar oqimi orqali 200 000
martagacha kattalashtirib beradi .
:
[28.08.20
15:17==============================
============
2 - Gulli o'simliklarning xilma xilligi
Yer yuzida gulli o' simliklarning 533 oila ,
13000 turkum , 250 000 dan ortiqroq turi
ma'lum.
304
Gulli osimliklarda asosan :
Vegetativ : ILDIZ , POYA , BARG
Generativ : GUL, MEVA ,URUG'
kabi organlar mavjud
O'simliklar xilma xilligi :
Yer yuzida :
Seyshel palmasi yong'oqlari - Seyshel
orolida 10 - yillar mobaynida pishib yetiladigon
og'irligi 25- kg ga yetadi ✅
Meksika kaktuslari - tanasida 200-l gacha suv
saqlaydi ✅
Ajdar daraxti - kanar orollarida 6000 yilgacha
umr ko'radi ✅
Rafleziya - sumatra orolida o'sadi diametri 1-
m ga yetadigon (ildizsiz va poyasiz o'simlik )
✅
O'zbekistonda :
Saksovul va Qandim - jazirama issiqqa bardosh
berib qum uyumlarida o'sadi ✅
Nilufar - poyasi suv tagida guli suv yuzasida
ochiladi ✅
Suv qaroqchisi - hashorotlar bilan oziqlanadi ✅
Tabiat ko'rki bo'lgan o'simliklar - Qizil Lola ,
Ko'zagul , Sallagul , Chinnigul , Jumagul (
Xolmon )
Noyob mevali o'simliklar - Pista , Bodom ,
Safsan ✅
Tabobatda ko'p ishlatiladigon o'simliklar - Isiriq
, Chakanda , Namatak , Suvqalampir ✅
Gulli o'simliklar - ( bundan 140 million yil oldin
URUG'LI QIRQQULOQlarning xozirgi
davrgacha saqlanib qolgan vakillaridan kelib
chiqqan )
:
[28.08.20
15:17==============================
============
6 - HUJAYRA va UNING TARKIBIY
QISMLARI.
Botanika darsligi bo'yicha hujayraning asosiy
tarkibiy qismlari :
1. HUJAYRA QOBIG'I - kletchatkadan iborat )
, o'simlikni tashqi tasirdan saqlaydi va hujayra
ichiga moddalar kirishini taminlaydi ✅
2.SITOPLAZMA - hujayra ichida moddalar va
kislorodni harakatlantiradi va kerakli
organoidlarga yetkazib beradi ✅
3. YADRO - hujayraning eng muhim tarkibiy
qismi ( 1831 - yil ROBERT
BRAUN aniqlagan ) bòlib hujayraning
bo'linishida ishtirok etadi. ✅
Yadrosi rivojlanmagan organizmlar :
1. Ko'k yashil suvo'tlar ✅
2. Bakteriyalar ✅
3. Ayrim Zambrug'lar ✅
4. PLASTIDALAR - asosan o'simliklarga rang
beradi va ular 3 xil :
1.leykoplast - (rangsiz ) ✅
2.xloroplast - ( yashil ) ✅
3.xromoplast - (zarg'aldoq , qizg'ish ) ✅
5. VAKUOL - o'simliklarda asosiy xususiyatlari
:
1. mevaga ta'm beradi.(achchiq , shirin , sho'r ,
nordon ) ✅
2. Vakuol kattaligiga qarab nisbiy yoshini
aniqlash mumkin ✅
3. Hujayrani tarangligi (turgorlik ) ni ta'minlab
turadi. ✅
305
Hujayra shirasi tarkibida : 70 - 95 % suv , oqsil ,
yog' , shakar kabi moddalar bo'ladi.
:
[28.08.20
15:17==============================
============
7 - TO'QIMALAR
Bir - biriga o'xshash hijayralar birgalikda
to'qimalarni xosil qiladi.
To'qimalar asosan 2 - xil :
1. Oddiy ✅
2. Murakkab ✅
Morfobiologik belgi va xususiyatlariga qarab :
1. Hosil qiluvchi ✅
2. Asosiy ✅
3. G'amlovchi ✅
4.O'tkazuvchi ✅
5. Qoplovchi ✅
6. Mexanik ✅
7. Ajratuvchi ✅
To'qimalar farqlanadi.
1.HOSIL QILUVCHI to'qima - asosan
o'simlikni bo'yiga va eniga o'sishini taminlaydi
shunga ko'ra :
1.uchki ✅
2. yon ✅
Hosil qiluvchi to'qimalar farqlanadi.
2.ASOSIY to'qima - o'simliklarda fotosintez
jarayonida ishtirok etadi.
Shunga ko'ra aosiy to'qima 3 xil to'qimadan
tashkil topgan :
1. Assimilatsiyalovchi ✅
2. suv saqlovchi ✅
3. G'amlovchi ✅
Ushbu to'qimani XLORENXIMA yoki
XLOROFILLI PARENXIMA nomlari mavjud.
Ushbu to'qima epidermis hujayralari ostida
joylashgan.
3. GAMLOVCHI to'qima - asosan o'simliklarda
oziq moddalar g'amlanishida ishtirok etadi.
M: cho'lda o'suvchi suv saqlovchi hujayralarga
ega bo'lgan o'simliklar - Qizil sho'ra , Baliqko'z
, Sarsazan , Buzoqbosh ✅
4. OTKAZUVCHI to'qima - o'simliklarda oziq
moddalar o'tishini taminlaydi . Shunga ko'ra :
1.KSILEMA ( yog'ochlik naylari , hujayralari
o'lik) -
Suv va mineral tuzlar ildizdan bargga
xarakatlanadi . ✅
2. FLOEMA ( lub naylari , hujayralari tirik) -
Organik moddalar bargdan barcha organlarga
xarakatlanadi ✅
5. QOPLOVCHI to'qima - o'simlikni tashqi
tomondan qoplab tasirdan ximoya qiladi.
1. Epiderma (tirik ) ✅
2. Periderma (yarim tirik , yarim o'lik ) ✅
3. Po'stloq ( o'lik ) ✅
6. MEXANIK to'qima - o'simlikka asosan
mustaxkamlik beradi. asosan :
1. KOLLENXIMA ( tirik ) - o'z navbatida
kollenxima 3 xil bo'ladi :
a) BURCHAKSIMON ✅
b) PLASTINKASIMON ✅
c) G'OVAKSIMON ✅
2. SKLERENXIMA (o'lik ) - o'z navbatida
sklerenxima 2- xil :
a) lub tolalari ✅
b) sklereid ( tosh hujayralar ) ✅
7. AJRATUVCHI to'qima - zararli moddalarni
tashqi muhitga chiqaradi .
M: ( Kauchok , Balzam , efir moylari , Smolalar
) ✅
:
[28.08.20
15:17==============================
============
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
XORDALILAR TIPI
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
306
🛑1. Tog'ayli baliqlar sinfi �
🔴Akulalar turkumi➡�tikanli akula,gigant
akula, kit akula ✅
🔵 Skatlar turkumi- elektr skat, manta ✅
🛑2. Suyakli baliqlar sinfi �
🔴 Suyak- togayli baliqlar turkumi- bakra baliq,
soxta kurakburun baliq (qilquyruq), beluga,
sterlyad ✅
🔵 Losossimonlar turkumi- losos, keta, gorbusha
(bukri baliq), gulmoy (forel) ✅
⚫� Karpsimonlar turkumi- qora baliq, zogora
baliq, moybaliq, oqcha baliq, laqqa, oq amur,
xumbosh ✅
🛑3. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi
�
🔴 Dumlilar turkumi- salamandra, triton ✅
🔵 Dumsizlar turkumi- kol baqasi, yashil
qurbaqa✅
🛑4. Sudralib yuruvchilar sinfi�
🔴 Tangachalilar turkumi- sariq ilon,
urchuqsimon kaltakesak, gekkon, echkiemar,
dasht agamasi, bogma ilon, shaqildoq ilon, qum
bogma iloni, kapcha ilon, kolvor ilon, qora ilon,
charx ilon, qalqontumshuq ilon, suvilon, kobra,
chipor ilon ✅
🔵 Toshbaqalar turkumi- orta osiyo toshbaqasi,
botqoq toshbaqasi, dengiz toshbaqasi✅
� Timsohlar turkumi- Nil timsohi, alligator,
Hindiston gaviallari ✅
🛑5. Qushlar sinfi
🔴 Chumchuqsimonlar turkumi- chugurchuq,
hakka, qaldirgoch, zagcha, qarga, chittak,
chumchuq, gongqarga✅
�Kaptarsimonlar turkumi- kok kaptar,
musicha☑�
🔵Gozsimonlar turkumi- goz, ordak, oqqush,
churrak, suqsun☑�
� Yapaloqqushlar turkumi- yapaloqqush, ukki,
boyogli, boyqush☑�
🛑6. Sutemizuvchilar sinfi �
🔴 Qolqanotlilar turkumi- malla shomshapalk,
taqaburun korshapalk, quloqdor korshapalak,
terili korshapalk, katta shomshapalak.☑�
🔵 Kemiruvchilar turkumi- sichqon, kalamush,
qoshoyoq, ondatra, nutriya, sugur, yumronqoziq,
tiyin.☑�
�Yirtqich sutemizuvchilar turkumi-
🔰Borisimonlar oilasi: bori, chiyabori, tulki,
qorsak, yenotsimon it, xonaki itlar
🔰 Mushuksimonlar oilasi: yolbars, qoplon,
silovsin, ilvirs, mushuk, gepard
🔰Suvsarsimonlar oilasi: borsiq (qashqaldoq),
suvsar, qunduz, olaqozan, latcha, norka
🔰 Ayiqsimonlar oilasi: oq ayiq, qongir ayiq
⚫� Kurakoyoqlilar turkumi- grenlandiya
tyuleni, debgiz mushugi, morj
�Kitsimonlar turkumi- kitlar, kasha lot, delfin,
kasatka☑�
� Juft tuyoqlilar turkumi- sigir, qoy, echki,
zubr, saygoq, jayron, bugu, jirafa, morxor,
alqor☑�
⚪�Toqtuyoqlilar turkumi- prejevalskiy oti,
eshak, karkidon, tapir, zebra, qulon ☑�
� Primatlar turkumi- o`rgimchak maymun
(koala), yashil martishka, pavian, gorilla,
307
shimpanze, orangutan, gibbon, oq peshona
kaputsin✅
[28.08.20
15:17==============================
============
O‘quvchi 80 minut ish bajarishi davomida
muskul hujayralarida 90 gr glukoza
parchalangan. Shu glukozaning 70 %i to‘liq,
qolgani to‘liqsiz parchalangan deb hisoblasa,
jami qancha energiya (kJ) ajralgan (a) va necha
gr glukoza to‘liq parchalangan (b)?
Yechim:
90 gr glukoza 0.5 mol bo'ladi.
0.5----------100%
0.35=X------70%
1-----------2800 kj
0.35------X=980 kj
0.5----------100%
0.15=X------30%
1-----------200 kj
0.15-------X=30 kj
980+30=1100 kj jami ajralgan energiya.
90gr---------100%
63gr=X------70%
63 gr glukoza to'liq parchalangan.
[28.08.20
15:17==============================
============
🔴Amensalizm – o‘zaro biotik munosabat turi
bo‘lib, bu munosabatda bir turning faoliyati
ikkinchi turga salbiy ta’sir ko‘rsatadi, salbiy
ta’sir ko‘rsatayotgan organizmning o‘zi esa bu
munosabatdan foyda ham, zarar ham
ko‘rmaydi.✔�
Masalan, yorug‘sevar o‘t o‘simliklar baland
daraxtlar soyasida o‘sganda yorug‘lik
yetishmasligi tufayli rivojlanishdan orqada
qoladi.
🔺Daraxtlarga esa bu «qo‘shnichilik»dan foyda
ham, ziyon ham yetmaydi.
Mog‘or zamburug‘lari tashqi muhitga
antibiotiklar ishlab chiqarib, bakteriyalarning
o‘sishini va ko‘payishini to‘xtatib qo‘yadi.✔�
🔴Yirtqichlik munosabatlarining yana bir
ko‘rinishi – kannibalizm (tur ichidagi
yirtqichlilik), ya’ni bir turga mansub
organizmlarning bir-birlarini yeb qo‘yishidir.
Masalan, qoraqurtning urg‘ochilari
urug‘langandan so‘ng erkaklarini yeb qo‘ysa,
balxash olabug‘a balig‘i o‘zining tuxumdan
chiqqan mayda baliqchalarini yeb qo‘yadi.✔�
🔶Yirtqichlar asosan kasal, nimjon individlarni
qirib, populatsiyaning genofondini tozalovchi
sanitarlar vazifasini b-di
[28.08.20
15:17==============================
============
3 - OSIMLIKLARNING HAYOTIY
SHAKLLARI
HAYOTIY SHAKL - o'simliklarni tashqi
muhitga har hil shaklda moslashishi
asosiy hayotiy shakllar :
1. DARAXT ✅
2. BUTA ✅
3. YARIM BUTA ✅
4. KO'P YILLIK ✅
5. IKKI YILLIK ✅
6. BIR YILLIK ✅
1. DARAXT - tanasi yog'ochlashgan asosan 1 ta
yo'g'on tanali keng shox- shabbali baquvvat
ildizli o'simliklar
shox- shabbasi yoyiq : Olma , O'rik , Yong'oq ,
Shaftoli ✅
308
Shox - shabbasi g'uj va tik : Qarag'ay va Terak
✅
Shox -shabbasi sharsimon : Sadaqayrag'och ,
Shamshod ✅
2 . BUTA - tanasi yog'ochlashgan bo'yi 2 - 3 m
dan oshmaydigon Bir nechta loya hosil
qiladigon o'simliklar
yovvoyi butalar - Irg'ay , Singirtak , Namatak ,
Zirk, Bodomcha , Uchqat ✅
madaniy butalar - Anor , Limon , Qoraqat ,
Ligustrum , Nastarin ✅
3. Yarim butalar - Poyasining uchki qismini
qishda sovuq urib ketadigon ko'p yillik
o'simliklar.
M : Izen , Keyreuk , Teresken , Sarsazan ,
Shuvoq ✅
4. Ko'p yillik o'tlar - Poyasining yer ustki
qismini Qishda sovuq urib ketadigon , o'sish
kurtaklari tuproq ostida qishlab qoladigon
o'simliklar.
Beda , Ajriq , G'umay , Sachratqi , Piskom
piyozi , Iloq , Lola ,Qamish , Andiz , Yalpiz ,
Gulsafsar ✅
5. IKKI YILLIK o'tlar - birinchi yilli (to'pbarg )
oziq modda to'playdi , ikkinchi yili gullab meva
tugadi.
M : Lavlagi , Sholg'om , Sabzi , Turp ,
Sigirquyruq ✅
6 . BIR YILLIK o'tlar - hamma jarayon bir yilni
o'zida kechadi.
Yovvoyi : Jag' - jag' , Machin, Qoraituzum ,
Baliqko'z ✅
Madaniy : G'o'za , Bug'doy , Arpa , Zig'ir ,
Yeryong'oq , Mosh , No'xat , Sholi , Pomidor ,
Qalampir , Qovun , Tarvuz , Rayhon ✅
Yer yuzidan 5 - 20 sm ko'tariladigon -
Momaqaldirmoq , Qo'ytikan ✅
Bo'yi 1- m ga yetadigon - Kanop , Kanakunjut ,
Makkajo'xori ✅
Kabi o'simliklarni misol qilib keltrishimiz
mumkin.
:
[28.08.20
15:17==============================
============
1. KIRISH
Biologiya ---- > ( Bios - hayot , logos - ta'limot )
ya'ni hayot haqidagi talimot degan ma'noni
anglatadi.
Olimlar organik olamni 4 guruxga ajratadilar .
1. O'simliklar
2. Hayvonlar
3. Bakteriyalar
4. Zambrug'lar
O'simliklar bilan 5 va 6 sinf Botanika
darsliklarida tanishib chiqamiz.
Botanika ------- > yunoncha ( Ko'kat , o't ,
o'simlik degan ma'noni anglatadi. ) ✅
Botanika -------- > O'simliklarning O'sishi ,
rivojlanishi , yer yuzida tarqalishi , tashqi muhit
bilan bog'liqligi , Boshqa organizmlar bilan
aloqasi , ahamiyati va boshqa hususiyatlarini
o'rgatadi. ✅
Yuksak o'simliklarni :
Yer yuzida - 500 000 ✅
O'rta osiyoda - 8000 ✅
O'zbekistonda - 4500 ✅
turi borligi aniqlangan.
309
O'simliklar Xilma xil bo'lib ko'plab misollar
keltirishimiz mumkin :
Dorivor - Isiriq , Chakanda , Zubturum ✅
Istemol qilinadigon - Rovoch , Qizil do'lana ✅
Yem - xashak - Shuvoq , Sebarga , Burchoq ✅
Qizil kitobga kiritilgan o'simliklar - Xolmon ,
Shirach , Sallagul ✅
Chorva mollari uchun ozuqa - Shuvoq , Yantoq
, Beda , Sebarga , Izen , Keyreuk , Saksavul ,
Javdar ✅
O'zi va mevasi istemol qilanadigon - Rovoch ,
Tut , Olxori , Malina , Ukrop , Maymunjon ✅
O'simliklar haqida ko'plab allomalar malumotlar
to'plashgan va ularning hususiyatlari haqida
ko'plab malumotlar qoldirishgan.
ABU RAYHON BERUNIY - ( Kitob as
saydana fit - tib kitobida )✅
ABU ALI IBN SINO - ( Tib qonunlari , Kitob
ush - shifo Kitoblarida )✅
MAHMUD KOSHG'ARIY - ( Devonu lug'otut
turk kitobida : turkistonda o'sadigon 200 ga
yaqin o'simlik haqida malumotlar bergan )✅
Biologiya faniga hissa qo'shgan o'zbek olimlari :
Akademiklar : ( Zokirov , Korovin , Muzaffarov
, Granitov , Rusanov ) ✅
Professorlar : ( Orifxonova , Sohobiddinov ,
Pratov ) ✅
xozirgi kunda ham o'simliklar va ularning
hususiyatlarini o'rganib kelishmoqda.
:
[28.08.20
15:26==============================
============
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
✅✅BUNI HAMMA YODLAB CHIQSIN ✅✅
🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺🔺
Mikrospora
♨�✓ Mikrospora → n(gaploid)
♨�✓ Tuxum hujayra → n(gaploid)
♨�✓ Spermiy → n(gaploid)
♨�✓ Arxeospora → 2n(diploid)
♨�✓ Markaziy hujayra 2n(diploid)
♨�✓ Urugʻlangan markaziy hujayra yoki
♨�Endosperm → 3n(triploid)
♨�✓ Birlamchi jinsiy hujayra → 2n
♨�✓ Chang bilan urugʻ soni teng.
♨�✓ 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang
donasidan 1 mikrospora
♨�qatnashadi.
♨�✓1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi.
♨�✓2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida
ishtirok etadi.
♨�✓Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora
qatnashadi
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
[28.08.20
13:02==============================
============
Siz uchun maxsus!����
O’simlik — qurt — yerqazar — lochin —
tulkidan iborat oziq zanjirida tulkilarning vazni
5,5 : 6,5 : 7,5 (umumiy19,5) kg li bo’lsa,
ikkinchi darajali konsumentning massasini
aniqlang.
A)1950* B)195 C)19500 D)195000
1-Tulki(5,5)
/
O‘ —> Q —> Y —> L— 2-Tulki(6,5)
\
3-Tulki(7,5)
310
Lochin — 1-Tulki
55 kg 5,5 kg
Lochin — 2-Tulki
65 kg 6,5 kg
Lochin — 3-Tulki
75 kg 7,5 kg
K⁴—Barcha tulkilar 19,5 kg
K³—Barcha lochin lar 195 kg
K²—Barcha yerqazar 1950 kg*
K¹—Barcha qurtlar 19500 kg
☝� Eslatma
K² — ikkilamchi konsument
[28.08.20
13:03==============================
============
🔥 Hayvonlarning bir-biriga o'xshashlik
belgilari.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱
1⃣ Yomg'ir chuvalchangi va qushlarning
o'xshashlik belgisi ➖ Qizilo'ngachning keyingi
qismi jig'ildon deyiladi, qon aylanish sistemasi
yopiq.
2⃣ O'rgimchaksimonlar va ilonlarning o'xshashlik
belgisi ➖ Zahar bezining bo'lishi
3⃣ Meduzalar va Boshoyoqli molluskalarning
o'xshashlik belgisi ➖ Reaktiv harakat qiladi.
4⃣ Ikki pallali molluskalar va
Qisqichbaqasimonlar ning o'xshashlik belgisi ➖
jabra orqali nafas oladi.
5⃣ Timsoh va issiqqonli hayvonlarning
o'xshashlik belgilari ➖ Yuragi 4 kamerali.
6⃣ Sudralib yuruvchilar va Arxeopteriksning
o'xshashlik belgilari ➖ Jag'lari, tishlari, 20 ta
umurtqadan iborat uzun dumining bo'lishi.
7⃣ Sudralib yuruvchilar va Baliqlarning
o'xshashlik belgisi ➖ Terisi tangachalar bilan
qoplangan.
8⃣ Qushlar bilan Qo'lqanotlilarning o'xshashlik
belgisi ➖ Ko'krak toj suyakning bo'lishi.
[28.08.20
13:04==============================
============
Imtihon oldi takrorlab oling!
🔍🔍🔍🔍🔍🔍🔍💡💡����
🚦 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning
gipotalomik sohasi → bosh miya
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv
markazi
🚦 Eshitish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → eshitish nervi → miya koʻprigi →
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) →
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki
sohasi
🚦 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → vetsibulyar nerv → miya koʻprigi
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi
muvozanat nerv markazi
🚦 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv →
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari
→ oraliq miyaning poʻstloqosti →, bosh miya
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi
🚦 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining yuqori va oʻrta sohasi
311
🚦 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari = retseptor
→ sezuvchi nerv → bosh miya yarimsharlarida
joylashgan.
[28.08.20
13:05==============================
============
Boldir muskullari 1 min ish bajarganda 19 kJ
energiya sarflansa, 20 min ish bajarishi uchun
qancha glukoza sarf bòladi?
🔴 20,2 gr 🔵 21,6 gr ⚪�18,6 gr ⚫�19 gr
yechish:
1min ----19
20min---×=380kJ
1gr -----17.6kJ
21.6×=-----380kJ
[28.08.20
13:06==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
⭕� Odam organizmidagi qon aylanish sistemasi
🌀 qon aylanish sistemasi organlari
➡� Yurak
➡� Arteriya
➡� Vena
➡� Limfa
➡� Kapilyar
Odam organizmida 2⃣ ta Qon aylanish doirasi
mavjud .
➡� Katta Qon aylanish doirasi
➡� Kichik qon aylanish doirasi
🔀 Katta Qon aylanish doirasi sxemasi
Chap Qorincha ➡� Aorta ➡� Arteriya ➡�
Kapilyar ➡� Vena ➡� Buyrak Jigar ➡�
kovak vena orqali Yurakning o'ng
bo'lmachasiga quyiladi
🔀 Kichik qon aylanish doirasi
O'ng Qorincha ➡� O'pka arteriyasi ➡� O'pka
kapilyarlarlari ➡� arteriolalar ➡� 4 ta O'pka
venalari orqali yurakning chap
bo'lmqchasiga quyiladi.
Shuningdek ❗�
Oshqozon - ichak dagi venoz qon Tozalanish
jarayonida Jigarga boradi va Umumiy qonga
qo'shilib kovak venalar orqali Yurakning o'ng
bo'lmachasiga quyiladi
⭕� Limfa ---- To'qimadan xosil bo'lib Limfa
qon tomirlari orqali vena qon tomirlariga
quyiladi va qondagi zararli moddalarni yo'q
qilishda ishtirok etadi .
[28.08.20
13:10==============================
============
📚 🌳🌳🌳 BOTANIKA
✅ Gulkosachasi qoʻshilgan oila:
❗� Gulxayridoshlar
❗� Ituzumdoshlar
❗� Qoioʻtdoshlar
❗� Qovoqdoshlar
✅ Gultojisi qoʻshilgan oila:
❗� Burchoqdoshlar
❗� Ituzumdoshlar
❗� Qoqioʻtdoshlar
❗� Qovoqdoshlar
✅ Changchisi qoʻshilgan oila:
❗� Gulxayridoshlar
❗� Burchoqdoshlar
312
❗� Murakkabguldoshlar
❗� Qovoqdoshlar
✅ Urugʻchisi qoʻshilgan oila:
❗� Shoʻradoshlar
❗� Gulxayridoshlar
❗� Qoqidoshlar
❗� Qovoqdoshlar
❗� Loladoshlar
[28.08.20
13:10==============================
============
BALIQLARNING XILMA - XILLIGI.
( Tog'ayli baliqlar sinfi. )
🐡🐠🐟🐬🐳🦈
Baliqlarni 3 guruxga bo'lishiniz mumkin.
1. Tog'ayli baliqlar sinfi
( Akula , Skat ) ✅
2. Suyak - tog'ayli baliqlar sinfi.
( Bakra baliq , soxta kirakburun )
3. Suyakli baliqlar sinfi. ✅
( Mo'ylo'v baliq , qora baliq , moybaliq , oqcha
baliq , laqqa baliq , oq amur , xumbosh. ) ✅
Baliqlarning yashash muhitiga moslashishi.
Baliqlar suv muhitiga turlicha moslashgan.
- > Dengiz tubida yashovchilar ---- > sekin
harakatlanadi , tanasi yassi yirtiqchlar yaxshi
sezmaydi. ✅
- > Koral riflari orasida yashovchilar ---- > xilma
- xil va chiroyli bo'ladi. ✅
- > Dengizning juda chuqur qismida
yashovchilar ---- > yog'du taratadigon a'zosi
bo'ladi. ✅
- > Suvning yuza qismida yashovchilar ---- >
muskullari va suzgichlari , ayniqsa dum suzgichi
kuchli rivojlangan. Tez harakatlanadi , tanasi
suyri shaklda. ✅
Tog'ayli baliqlar sinfi.
📌 Akulalar turkumi ---- >__ ancha yirik , tanasi
torpedasimon , dum suzgichi kuchli rivojlangan.
Terisini qoplab turuvchi tangachalari qalin va
yirik plastinkalardan iborat va har bir tangacha
emal bilan qoplangan. Bu emal tangchalar og'iz
bo'shlig'ida tishlarni hosil qiladi. Ko'pchilik
Akulalar tirik tug'adi , ayrimlari tuxum qo'yib
ko'payadi.
Akulalarning 250 ta turi ma'lum__
-- > Tikanli akula eng kichik akula , uzunligi 40
- 45 sm ✅
-- > gigant akula uzunligi 15 m ✅
-- > kit akulasi uzunligi 18 m. ✅
Akulalar mayda qisqichbaqasimonlar va baliqlar
bilan oziqlanadi.
📌 Skatlar turkumi ---- > tanasi yassi ,
rombsimon yoki disksimon , dumi xivchinga
aylangan. Ko'krak suzgich qanotlarini
to'lqinsimon tebratib asta - sekin xarakatlanadi.
Ayrim skatlar dumining asosida zaharli
shilimshiq bilan qoplangan tikani bo'ladi. ✅
-- > Elektr skat ( Tropik dengizlarda uchraydi ,
tanasida 70 Vt kuchlanishli elektr zaryadi hosil
bo'ladi. Bu qivvatdan o'ljasini tutishda va
dushmanidan qochishda foydalanadi. ✅
-- > Manta ( eng yirik skat , qisqichbaqasimonlar
va baliqchalar bilan oziqlanadi. ) ✅
Skatlarning ko'pchiligi tirik tug'adi. Bitta
urg'ochi skat 1 - 3 tadan 20 - 30 tagacha nasl
beradi. Skatlarning ko'pchiligi mollyuskalar
bilan oziqlanadi. Skatlarning 350 ga yaqin turi
ma'lum bo'lib ba'zilari vitaminli yog'i uchun
ovlanadi.
[28.08.20
13:15==============================
============
Siz ham shu ro'yxatdan aniq joy olasiz. Buning
uchun ko'proq o'qish kerak.
OLIMLAR NOMLARI
➡� Arastu - zoologiyaga oid dastlabki
asarlarni eramizdan 4 asr oldin yozilgan. U oz
asarida 500 ga yaqin hayvon haqida yozgan.
➡�Anton Levenguk 16-17 asrlarda
mikroskopda korinadigan hayvonlarni kashb
qilgan.
313
➡� Karl Linney 18-asrda hayvonlar
klassifikasiyasini yaratgan. (tur, urug, turkum,
sinf)
➡� Charliz Darvin 19 asrda hayvonlarni
organib Evolitsion talimotni yaratdi.
➡� Kashkarov Hayvonlar ekoligiyasini
organgan.
➡� L.M. Isayev va P.F.Baroviskiy-Orta
Osiyoda rishta, Leyshmaniya, Bezgak paraziti
tugatilishiga sabab bolishdi.
➡� T.Z.Zoxidov, O.P.Bokdanov Umrtqali
hayvonlarni organgan,
➡� A.M.Muhamadiyev , V.V. Yahontov,
A.T.Tolaganov, J,A, Azimov. M.A.Sultonov.
S.M.Alimuhamedov Umrtqasiz hayvonlarni
organgan.
➡� K.I.Skryabin - uning boshchiligida
Gelmintlarni organish va unga qarshi kurash
usullarni ishlab chiqilgan.
➡� Ibn Sino Tip qonunlari asarida dorvor
giyohlar bilan odamdan parazit gelmintlarni
haydash haqida yozgan.
➡� A.T.To'laganov-osimliklar gelmentlarni
o'rgangan.
➡� M.A.Sultonov I.A.Azimov. E.X.Ergashev
Yovvoyi va uy hayvonlari germenlarini
organgan..
➡�A.O.Kavaleviskiy Lansertnikni kashf
etgan.
➡� F.Lefler va P.Frosh uy hayvonlarda
uchraydigan oq sil kasaligining qozgatuvchi
virus bakteriyali filterni ota olishini aniqlagan.
@Turin_Biology_Bot
[28.08.20
13:15==============================
============
Qoidalarga tayanish kerak.
5-qoida: DNKda fosfodiefir bog’lar soni
umumiy nukleotidlarga nisbatan 2 taga kam
bo’lishidir (ya’ni 300—2=298, demak
fosfodiefirlar soni 298 ta).
6-qoida: RNKda fosfodiefirlar soni RNKdagi
umumiy nukleotid lardan 1 taga kam bo’lishidir
(ya’ni 300—1=299, demak fosfodiefirlar soni
299ta)
7-qoida: bitta aminokislotani polipeptid zanjirga
bitta kod kiritadi yani misol uchjn AUG
8-qoida: aminokislotalar soni doim peptidlardan
bittaga kop.
yani peptidlar aminokislotadan 1taga kam
boladi.
Masalan.100amino bolsa demak 99 peptid bor
degani
[28.08.20
13:18==============================
============
📚 Yangi 11-sinf atamalar izohi 📚
1. Abiotik omillar (yunoncha - «а» inkor
qo'shimchasi, «bios» - hayot) – tirik
organizmlarning hayot faoliyati va tarqalishiga
ta’sir qiladigan anorganik tabiat tarkibiy
qismlari.
2. Agroekosistema (yunoncha - «agros» - dala) –
inson tomonidan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini
yetishtirish maqsadida yaratilgan sun’iy
ekosistemalar.
3. Adaptatsiya (lot. «adaptatio» moslanish) -
tirik organizmlarning muayyan yashash
muhitida yashashi va ko‘payishni ta’minlovchi
belgi yoki belgilar yig‘indisi.
4. Allogenez (yunoncha - «alios» - o‘zgacha,
boshqa, «genesis» - rivojlanish) – organizmlarda
tashqi muhit sharoitiga moslanish jarayonida
yangi belgi xususiyatlar asosida xususiy
moslanish (idioadaptatsiya)ni vujudga
keltiradigan evolutsion yo‘nalish.
5. Antropogen omillar - odam va uning xo'jalik
faoliyatining o‘simlik, hayvon va boshqa tabiat
komponentlariga ta’siri bilan bog‘liq omillar
guruhi.
6. Arogenez (yunoncha - «airo» yuksalish,
«genesis» - rivojlanish) – organizmlarning
tuzilishida yirik o ‘zgarishlar - aromorfozlarning
vujudga kelishi bilan bog‘liq evolutsion
314
yo‘nalish.
7. Aerenxima (yunoncha - «aeg» - havo,
«knchyma» - to‘qima) - suv va botqoqlikda
o‘suvchi o‘simliklarning hujayralari orasida
havo to‘playdigan to‘qima.
8. Amensalizm – o‘zaro biotik munosabat turi
bo‘lib, bu munosabatda bir turning faoliyati
ikkinchi turga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Salbiy
ta’sir ko‘rsatayotgan organizmning o‘zi esa bu
munosabatdan foyda ham, zarar ham ko‘rmaydi.
9. Bentos (yunoncha - «benthos» - chuqurlik) -
suv havzalarining tubida yoki suv tubining
qatlamlarida hayot kechiradigan organizm.
10. Biogeotsenoz (yunoncha - «bios» hayot,
«geo» - yer, «kaynos» - umumiy) - tarixiy
davrda tarkib topgan o‘z-o‘zini boshqaruvchi
tabiiy uyushma, biotsenoz va anorganik tabiat
komponentlari bilan chambarchas bog‘langan
mustahkam ekologik sistema.
11. Biologik evolutsiya - tirik organizmlar va
ular jamoalarining yo'naltirilgan tarixiy
rivojlanish jarayoni.
12. Biologik progress (lotincha - «progressus» -
oldinga harakat) - organizmlarning ma’lum
sistematik guruhlarining tashqi muhit
sharoitlariga moslanishi bilan bog’liq
yuksalishini ifodalovchi evolutsiya yo‘nalishi.
13. Biologik regress (lotincha - «regressus» -
qaytish, tubanlashish) - organizmlar yashash
sharoitiga moslanishlarining susayishini
ifodalovchi evolutsiya yo‘nalishi.
14. Ekosistemaning biomassasi - mazkur
ekosistema tarkibiga kiruvchi barcha tirik
organizmlar tarkibidagi organik moddalar
yig‘indisi.
[28.08.20
13:19==============================
============
Davomi!👆👆👆👆
15. Biosfera (yunoncha - «bios» - hayot,
«sphaira» - shar) – yerning tirik organizmlar
istiqomat qiladigan va ular tomonidan yaratilgan
qobig‘i.
16. Biotik omillar (yunoncha - «biotikos» - tirik,
hayotiy) – Tirik tabiat (tirik organizmlar)ning
biror tirik organizmga ta’sir ko‘rsatadigan
tarkibiy qismi.
17. Biotop (yunoncha - «bios» - hayot, «topos» -
joy) – bir xil tashqi muhit omillariga ega bo‘lgan
hudud.
18. Detrit (yunoncha - «eskirgan») – organizm
hayot faoliyati yoki uning halok bo‘lishi
natijasida hosil boʼladigan organik qoldiq.
19. Detrit tipidagi oziq zanjiri – detritdan
boshlanadigan va detritofag, redutsentlar hamda
mineral moddalar bilan tugallanadigan oziq
zanjiri.
20. Divergensiya (yunoncha - rad etish, ajralish)
- turli xil ekoiogik muhitda yashovchi, kelib
chiqishi yaqin boʼlgan organizmlar va ularning
guruhlarida belgilarning ajralishi.
21. Genlar dreyfi - populatsiya genofondida
genlarning uchrash chastotasining tasodifiy va
kutilmaganda o‘zgarishi.
22. Tirik modda — Yerda tarqalgan barcha tirik
organizmlaming yigʼindisi.
23. Zakazniklar – insonning xo‘jalik faoliyati
vaqtinchalik taqiqlangan, davlat
tomonidan himoya qilinadigan hududlar.
24. Qo‘riqxona – insonning xo‘jalik faoliyati
butunlay taqiqlangan maxsus muhofaza
qilinadigan hudud.
25. Optimum (lotincha - «optimus» - eng
yaxshi) – omilning organizm oʼsishi,
315
rivojlanishi va ko‘payishi samarali kechadigan
diapozoni
26. Zoosenoz (yunoncha - «zoo» - hayvon,
«koitios» - umumiy) – ma’lum bir biotopda
yashovchi hayvonlar populatsiyasi.
27. Sun’iy tanlash – bu inson ehtiyoji uchun eng
qimmatli organizmlami tanlab olib, ularni
ko‘paytirib, amaliyotda foydalaniladigan
jarayon.
28. Katagenez («kata» - tuban tomonga harakat,
«genesis» — rivojlanish) — organizm
tuzilishining umumiy soddalashuviga - umumiy
degeneratsiyaga olib keladigan evolutsion
yo‘nalish.
29. Kommensalizm (fransuzcha - «commensal»
- hamtovoq) - birgalikda yashaydigan
organizmning biri ushbu munosabatdan foyda
oladigan, ikkinchisi hech qanday naf yoki zarar
ko‘rmaydigan o‘zaro munosabat turi.
30. Konvergensiya - (lotincha - «converger» -
yaqinlashish) – tabiiy tanlanish natijasida kelib
chiqishi har xil organizmlarning bir sharoitda
o‘xshash boʼlishi.
31. Oʼzaro raqobat (konkurensiya) – o‘xshash
ekologik ehtiyojlarga ega turlar orasidagi
munosabatlar.
32. Konsumentlar – tirik organik moddani
iste’mol qiluvchi va undagi energiyani oziq
zanjiri orqali uzatuvchi organizmlar.
33. Kosmopolitlar – keng tarqalgan, ya’ni Yer
yuzining juda katta hududlarini egallagan turlar.
Masalan, kalamushlar, suvaraklar, pashshalar,
burgalar.
34. Tur mezonlari – turga xos boʼlgan belgi
xususiyatlarning yigʼindisi.
[28.08.20
13:19==============================
============
Davomi!👆👆👆👆
35. Moddalar davriy aylanishi - Yer sayyorasi
miqyosida quyosh energiyasi hisobiga sodir
bo‘ladigan biologik muhim moddalarning bir
bo‘g‘indan ikkinchisiga o‘tishi.
36. Kserofitlar (yunoncha - «xerox» - quruq,
«phyton» - o‘simlik) - namlik kam boʻlgan
muhitda o‘sishga moslashgan o‘simliklar.
37. Cheklovchi omil - organizmning hayot
faoliyatini susaytiruvchi omil.
38. Mezofitlar (yunoncha - «mesos» - o‘rtacha) -
mo‘tadil nam sharoitda o‘sadigan o‘simliklar.
39. Mikosenoz (yunoncha - «mykos» -
qo’ziqorin, «koinos» - umumiy) - turli
zamburugʼlar turlaridan iborat jamoa.
40. Mikrobiotsenoz - (yunoncha - «micros» -
kichik, «koinos» - umumiy) - organik
moddalami mineral moddalargacha
parchalaydigan mikroorganizmlar jamoasi.
41. Monokultura - (lotincha - «mono» — bir,
yagona, «cultura» — ekin) — sun'iy
ekosistemalarda ko‘p yillar davomida bir xil
o‘simliklar o‘stirilishi.
42. Mutualizm (lotincha - «mutus» - o‘zaro) -
har ikki populatsiya uchun o‘zaro manfaatli va
majburiy munosabat turi.
43. Milliy (tabiiy) bog‘lar - ekologik, tarixiy va
estetik ahamiyatga ega tabiiy majmualar
joylashgan qo‘riqlanadigan hududlar va suv
sathining cheklangan qismi.
44. Nekton (yunoncha - «nektos» - suzuvchi) -
suvda faol harakatlanadigan, suv oqimiga
qarshilik ko‘rsata oladigan, katta masofalarni
suzib o‘ta oladigan organizmlar.
45. Noosfera - kishilik jamiyatining ongi,
tafakkuri, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi, fan-
texnika rivoji, madaniyati bilan bogʼliq holda
biosferaning yangi qiyofaga ega inson jamoasini
o‘z ichiga olgan Yer qobigʼi.
316
46. Tabiat yodgorliklari - ilmiy, madaniy o‘quv
yoki estetik jihatdan ahamiyatga ega, davlat
tomonidan qo‘riqlanadigan tabiiy obyektlar.
47. Parazitizm (parazit - xo‘jayin) - har xil turga
mansub individlarning antogonistik
munosabatlari, bir turga mansub organizm
(parazit) boshqa turga mansub organizmdan
xo‘jayin) oziq manbayi va yashash joyi sifatida
foydalanadi.
48. Oziq zanjiri - bir bo‘gin (manba)dan
ikkinchisi (iste’molchi)ga moddalar va energiya
oladigan organizmlarning chiziqli ketma-ketligi.
49. Plankton (yunoncha - «planktos» — sayyor,
ko‘chib yuruvchi) — suv qa’rida
yashovchi, mustaqil harakatlana olmaydigan va
suv oqimi bilan ko‘chib yuruvchi organizmlar.
50. Poykiloterm organizmlar (yunoncha
«poykilos» - o‘zgaruvchan, «therme» - issiqlik)
- tana harorati tashqi muhit haroratiga bogʻliq
ravishda o‘zgaruvchi organizmlardir.
51. Tolerantlik (lotincha - «tolerantia» - sabr-
toqat) zonasi - ekologik omil ko'rsatkichlarining
irik organizmlar yashashi mumkin boʼlgan
chidamlilik chegaralari doirasi.
52. Produtsentlar (lotincha - «producens» -
yaratuvchi) - anorganik moddalardan organik
birikmalarni hosil qiluvchi, ya’ni avtotrof
organizmlar.
53. Redutsentlar (lotincha - «reduco» -
qaytaraman, tiklayman) - destruktorlar
lotincha «destruo» - parchalayman) - geterotrof
organizmlar qoldiq organik birikmalarini
anorganik moddalargacha parchalaydi.
[28.08.20
13:20==============================
============
Davomi!👆👆👆👆
54. Simbioz (yunoncha - «sym» - birga, «bios» -
hayot) - birgalikda yashaydigan organizmlarning
har ikkalasi yoki bittasi ushbu munosabatdan
o‘ziga foyda oladi.
55. Sklerofitlar (yunoncha - «scleros» - qattiq) -
tuproqda namlik yetarli bo‘lmagan sharoitda
o‘sadigan, tuproqdagi namni zo‘r berib
shimadigan o'simliklar.
56. Stenobiontlar (yunoncha - «stenos» - tor,
cheklangan, «biontos» - yashovchi) - nisbatan
doimiy muhit sharoitida yashashga moslashgan,
harorat, namlik, atmosfera bosimi kabi
omillarning tor ko‘lamda o‘zgarishigagina
bardosh bera oladigan o‘simlik va hayvonlar.
57. Sukkulentlar (lotincha - «succulentus» -
sersuv) - o‘z to‘qimalari va organlarida suvni
zaxirada saqlaydigan o‘simliklar.
58. Suksessiya (lotincha - «successio» - o ‘rin
almashish) - ma’lum hududdagi ekosistemalarni
izchillik bilan inson va tabiat omillari ta’sirida
boshqa ekosistemalarga aylanishi.
59. Taksis (yunoncha - «taxis» - joylashuv) -
bakteriyalar, bir hujayrali hayvonlar, bir
hujayrali suvo’tlari va yuksak o‘simliklarning
jinsiy hujayralarining tashqi omillar (yorug‘lik,
kimyoviy moddalar, kislorod) ta ’sirida harakati.
60. Trofik daraja - ekologik piramidani tashkil
qiluvchi organizmlar yig‘indisi.
61. Fitosenoz (yunoncha - «phyton» - o‘simlik,
«koidos» - umumiy) - muayyan
hududdagi o‘simliklar jamoasi.
62. Fotoperiod - yil fasllari bilan belgilanadigan
kun uzunligi.
63. Fotoperiodizm (yunoncha - «photos» -
yorug‘lik va davr) - kun uzunligining mavsumiy
o‘zgarishlariga nisbatan tirik organizmlarning
javob reaksiyalari.
64. Fototropizm (yunoncha - «trope» - burilish) -
yorug‘lik ta’sirida o‘simliklarning
harakatlanishi, bunda harakat yo‘nalishi
yorug‘lik yo‘nalishiga bog‘liq.
65. Evribiontlar (yunoncha - «eurys» - uzun,
«bios» - hayot) - keng tolerantlik chegaralariga
317
va ekoiogik sharoitda sezilarli o‘zgarishlarga
ega bo‘lgan, katta hududlami egallay oladigan
organizm turlari.
66. Ekologik nisha - turning biotizim sifatida
mavjudligi, yashashini belgilab beruvchi barcha
abiotik va biotik omillarning yigʼindisi.
67. Gigrofitlar (yunoncha — «hygros» — nam,
«phyton» — o'sim lik) - nam tuproq va yuqori
namlikka ega havoda o‘sadigan o‘simliklar.
68. Gidrobiontlar (yunoncha - «hydor» - suv,
«bios» - hayot) - suv muhitida yashovchi
organizmlar.
69. Gidrosfera - yerning suvli qobig‘i.
70. Gomologik (yunoncha - «gomonos» - o
‘xshash) - kelib chiqishi va tuzilishi oʻxshash
organlar yoki ularning qismlari
[28.08.20
13:22==============================
============
( 8 - Anatomiya 2019 - nashri !!! )
Qon guruhlari.
1901-yili K. Landshteyner, 1907-yili Y.
Yanskiy qonning eritrotsitlari tarkibida
agglutinogen, plazmasi tarkibida agglutinin
moddalari bo'lishini aniqladilar.
--- > agglutinogen A va B ( Eritrotsitlarda ) ✅
--- > agglutinin a va b dan iborat. ( Plazmada )
✅
- > agglutinogen A va agglutinin a ✅
yoki
- > agglutinogen В va aglutinin b bo'lmasligi
kerak. ✅
- > Normada agglutinogen A va agglutinin b ✅
yoki
- > agglutinogen В va agglutinin a bolishi
mumkin. ✅
- > Agglutinogen A va В bo'lgan qonda
agglutininlar umuman bo‘lmaydi. ✅
- > agglutinin a va.b bo'lgan qonda
agglutinogenlar umuman bo‘lmaydi. ✅
Ana shunga ko‘ra, barcha odamlar qoni to‘rt
guruhga bolinadi.
| guruh - eritrotsitlarda agglutinogen umuman
bo‘lmaydi, plazmada agglutinin alfa bo‘ladi. ✅
|| guruh - eritrotsitlarda agglutinogen A,
plazmada agglutinin b bo‘ladi. ✅
||| guruh - eritrotsitlarda agglutinogen B,
plazmada agglutinin a bo‘ladi. ✅
IV guruh — eritrotsitlarda agglutinogen A va В
bo‘lib, plazmada agglutinin umuman bo‘lmaydi.
✅
K. Landshteyner va boshqalar 1940-yilda
eritrotsitlarda rezus omil, antigen borligini
aniqlaganlar. Rezus omil avloddan avlodga irsiy
o‘tadi. Rezus omilning bor yoki yo‘qligiga
ko‘ra, rezus musbat va rezus manfiy odamlar
bo'ladi. Rezus omil odam hayoti davomida
o‘zgarmaydi. Agar ona rezus manfly, homila
rezus musbat bo‘lsa, ularning rezus omili mos
bo‘lmaganligi tufayli bolada gemolitik kasallik
yuzaga keladi.
Qon quyish.
Og‘ir shikastlanganda va ko‘p qon
yo‘qotilganda, uzoq davom etadigan og‘ir
kasalliklarda bemorni davolash uchun qon
quyish kerak bo‘ladi,
--- > I qon guruhiga ega odamlar qonini barcha
qon guruhdagi odamlarga berishi mumkin.
Shuning uchun ular universal donor deb ataladi
(boshqalarga qon beruvchi retsipiyent deb
ataladi). ✅
--- > II qon guruhli odamlar II va IV qon
guruhli odamlarga ✅
--- > III qon guruhli odamlar III va IV qon
guruhli odamlarga qon berishi mumkin. ✅
--- > IV qon guruhli odamlar faqat shu qon
guruhli odamlarga qon berishi mumkin, lekin
o‘zi hamma guruhdan qon oladi. Shuning uchun
ular universal retsipiyent deb ataladi. ✅
318
[28.08.20
13:23==============================
============
XROMATIDA ++++++++
Xromatida – interfaza davrida hujayra yadrosida
ikki hissa ko’paygan xromosomaning
strukturaviy elementi. Profaza bosqichidagi
zichlashgan xromonema metafaza bosqichiga
o’tgandan so’ng xromatida deb nomlanadi.Uni
mitozning metafaza bosqichda yorug’lik
mikroskopi orqali yaqqol ko’rish mumkin.
Xromatida o’z nusxasiga birlamchi belbog’
orqali birikib turadi. Anafaza bosqichidan so’ng
esa u mustaqil xromosomaga aylanadi.
[28.08.20
13:23==============================
============
XROMATIN++++++
Xromatin – xromosomaning tarkibiy qismi
bo’lgan nukleoproteid ip. Uning tarkibiga DNK
(30-45%), giston oqsili (30-50%) va giston
bo’lmagan oqsillar (4-33%) kiradi. Elektron
mikrofotografiya tasvirlarida xromatin xuddi
ipga terilgan marjonga o’xshab ko’rinadi Buni
quyidagi rasmdan ham ko’rsangiz bo’ladi.
Aynan xromatin darajasida genetik materialdan
foydalanish, DNK replikatsiyasi va reparatsiyasi
boshlanadi. “Xromatin” atamasini 1880-yilda
V.Flemming fanga kiritgan.
[28.08.20
13:28==============================
============
Xramosomalar
♂�♀�♻�♻�♻�♻�♻�♻�
Har qanday (eukariot) organizmda
xramosomalar mavjud va ularda DNK bor.
DNK - organizmning barcha belgilarini o'zida
saqlovchi, ko'paytiruvchi va keyingi avlodga
o'tkazuvchi molekula
DNK + Oqsil -> Xramasoma
Yani DNKni maxsus oqsillar o'rab turadi.
Jins tushunchasi
Hech kimga sir emas-ki jinslar ikki xil (erkak va
urg'ochi. Germofraditlar bundan mustasno)
Bilamiz-ki erkak organizmida XY urg'ochi
organizmida XX xramasomalar bor deyiladi.
Xo'sh bu qanday o'zi �
Keling Inson misolida ko'rib chiqamiz.
Odamda xramosomalar diploid holatda (2n yani
samatik hujayralarda) 46ta bo'ladi.
Ularda ikki xil xramosomalar mavjud.
1. Autosomalar
2. Allosomalar (jinsiy xramosomalar)
Erkak va Ayol uchun boshlang'ich 22 juft
xramosomalarda umuman farq bo'lmaydi va ular
Autosomalar deyiladi.
xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx,
xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx.
Lekin oxirgi juft xramosomalarda o'zgarish
bo'ladi. Yani 23-juft xramosomalar erkak uchun
bizga ma'lum bo'lganidek XY, Ayol uchun XX
holatda bo'ladi.
Erkak (2n = 46)
Autosoma 44 (xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx,
xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx.)
Allosoma (jinsiy xramosoma) 2 (XY.)
Ayol (2n = 46)
Autosoma 44 (xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx,
xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx, xx.)
Allosoma (jinsiy xramosoma) 2 (XX.)
Lekin shunday organizmlar bor-ki ularda erkak
va urg'ochi organizm jinsiy xramosomalari
teskari bo'ladi.
Ular
Qushlar, sudralib yuruvchilar (kaltakesaklar,
ilonlar, toshbaqalar, timsohlar), kapalaklar
Gomogometa va geterogameta
Gomo - bir xil
Getero - har xil
319
Yani jinsiy xramosomalari XX bo'lgan
organizmlar GOMOGAMETALI
Jinsiy xramosomalari XY bo'lgan organizmlar
GETEROGAMETALI bo'ladi.
Masala: Insonlarda erkakalar (XY)
geterogametali va ayollar (XX) gomogometali
Ammo parrandalarda masalan:
Tovuqda (XY) geterogametali, xo'rozda (XX)
gomogometali bo'ladi
🍀 Qiziq o'simliklarda qanday bo'ladi?
🕵♂ O'rganish kerak
[28.08.20
13:48==============================
============
Oziq zanjirini chivin (0,25 g), baqa (250 g), ilon
(2 kg), mangust (3 kg) ni tashkil qiladi. Lekin
bunda ekalogik piramida qoidasi buzilgan bo'lib,
baqa ozuqasining 5 % ini, ilon 10% ini, mangust
15% ini tana tuzilishi uchun sarfladi. Yuqoridagi
holatlarni hisobga olib ekalogik piramidani
tashkil qilgan baqa va ilonlarni umumiy sonini
belgilang
A) 8010
B) 1200
C) 90
D) 810
15%--------3 kg
100%-------X=20 kg
Bitta ilon 2 kg
20kg/2kg=10 ta ilon bor ekan
10 %---------20 kg
100 %--------200 kg
Bitta baqa 250 gr (0.25 kg)
200kg/0.25kg=800 ta baqa bor ekan.
10 ta ilon + 800 ta baqa=810
Demak javob: 810
[28.08.20
13:50==============================
============
O'txo'rning massasi dastlab 95 kg ekan. Biz uni
100X kg o'simlik yegan deb olamiz. Shunda
uning massasi 10X ga ortadi. Shundan so'ng
uning massasi 95+10X ga yetadi. Uni shu holida
yegan yirtqichning esa massasi 9.5+X ga ortadi.
Uning dastlabki massasi o'txo'r yegan 100X kg
ozuqadan 140 kg ga ortiq ekan.
Bundan kelib chiqadiki
100X+140+9.5+X=200
X=0.5
Bizda o'txo'r 10X ga semirgan edi. X=0.5
10*0.5=5 kg
Demak o'txo'r 5 kg ga semirgan.
Javob: 5 kg
[28.08.20
13:50==============================
============
🔵 Ontogenez --- organizmlarning shaxsiy
rivojlanish jarayoni8
🔵 Lichinkali ontogenez --- yassi
chuvalchanglar, baqalar, hashorotlar
🔵 Lichinkasiz ontogenez --- sudralib
yuruvchilar, qushlar
🔵 Ona qornida rivojlanish --- yuksak
sutemizuvchilar va odam.
🔵 Embrional davr -- zigota hosil bo'lib
tug'ilgungacha bo'lgan davr
🔵 Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan
o'limigacha bo'lgan davr
🔵 Maydalanish --- urug'langan tuxum hujayrani
bo'linib, blastulani hosil qilishi
🔵 Blastula --- maydalanishdan hosil bo'lgan
ko'p hujayrali embrion.
🔵 Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i
320
🔵 Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari
o'smaydi va bo'linmaydi. Dastlabki
ixtisoslashish belgilari paydo bo'ladi
🔵 Ixtisoslashish --- embrionni ayrim qismlari va
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi.
🔵 Organogenez --- o'zak organlarining (nerv
nayi, horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi.
[28.08.20
13:51==============================
============
📊 Energiya almashinuvi:ATF
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
3 ta bosqichdan iborat:
1 - Bosqich
°°°°°°°°°°°°°°°
🔯 Tayyorgarlik bosqichi: Bu bosqichda
oqsillarni aminokislotalargacha, yogʻlarni
glitserin va yogʻ kislotalargacha,
polisaxaridlarni monosaxaridlargacha
parchalanishi roʻy beradi. Natijada kam
miqdorda energiya ajraladi.
🔥 Energiyani hammasi (100 % i ) issiqlik ↑
sifatida tarqalib ketadi. Toʻplanmaydi (0%)
2 - Bosqich
°°°°°°°°°°°°°°°
🔯 Sitoplazma kechadi. Achish, To‘liqsiz (chala)
parchalanish, Oraliq, Kislorodsiz (anaerob)
parchalanish deb nomlanadi.
🔥 1 molekula(180gr) glukoza ( C6H12O6 ) ni
parchalanishi natijasida→2 molekula sut kislota
( C3H6O3 ) va 2 ta ATF ajraladi. Umumiy 200
kj energiya ajraladi.
200 kj energiyani ↑120 kj tarqaladi (60%) : ↓80
kj ATF ning fosfat bogʻlariga toʻplanadi (40%)
C6H12O6 + 2H3PO4 + 2 ADF = 2C3H6O3 +
2ADF + 2H2O
3 - Bosqich
°°°°°°°°°°°°°°
🔯 Mitoxondriyada kechadi. Kislorodli( aerob ),
To‘liq parchalanish, Nafas olish, Oksidlanish
deb nomlanadi.
🔥 2 molekula sut kislota parchalanishi
natijasida→36 ta ATF hosil boʻladi. Umumiy
2600 kj energiya ajraladi.
2600 kj energiyani ↑1160 kj tarqaladi (44,6%) :
↓1440 kj ATF ning fosfat bogʻlariga toʻplanadi
(55,4%)
2C3H6O3 + 6O2 + 36ADF + 36H3PO4 = 6CO2
+ 36ATF + 42H2O
Jami tarqalgan 120 + 1160 = 1280 kj.
Jami to‘plangan 80 + 1440 = 1520 kj.
Jami energiya ↑1280 +↓1520 = 2800 kj.
🔥 Umumiy energetik almashinuv
reaksiyasining yigʻindisi.
C6H12O6 + 6O2 + 38ADF + 38H3PO4 =
44H2O + 6CO2 + 38ATF
🚨 Xloroplastlarda mitoxondriyaga nisbatan 30
marta koʻp ATF sintezlanadi.
📌 Assimilatsiya → fotosintez.
📌 Dissimilatsiya → energiya almashinuvi
[28.08.20
13:51==============================
============
📊 FOTOSINTEZ bosqichlari
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
Yorug‘lik bosqichi
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
☑� 1 - fotoliz (suv dissotsiyalanishi).
24H2O = 24H+ + 24OH
☑� 2 - radikallar birikishi (OH-)
24OH = 12H2O + 6O2
321
☑� 3 - vodorodni koʻchiruvchi kofermentlar
sintezi (NADH2)
24H+ + 12OB = 12OBH2
☑� 4 - fosforlanish reaksiyasi (ATF sintezi)
18ADF + 18H3PO4 = 18ATF
Qorong‘ulik bosqichi
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
6CO2 + 12OBH2 + 18ATF = C6H12O6 +
6H2O + 18ADF + 18H3PO4 + 12OB(Organik
birikma)
[28.08.20
13:52==============================
============
✅ Ayrim kerakli malumotlar ✅
MA'LUMOT : Murakkab bargli o'simliklar : 🌳
1) 3 bargchali : ☘�
1.Beda ( Qashqarbeda)
2.Sebarga
3.Qulupnay
4.Loviya
5.Mosh
6.Yo'ng'ichqa
2) Juft patsimon:🌱
1.Yeryong'oq
3) Toq patsimon : 🌿
1. Shirinmiya ( qizilmiya)
2.Yong'oq
3.Namatak ( Ra'no atirgul)
4) Panjasimon :
1.Partenotsissus 🍇
2.Soxta kashtan
5) 2karra patsimon� Shoyi akatsiya
3karra patsimon � Totim
[28.08.20
13:52==============================
============
YADRO VA UNING TUZILISHI.
📌 Yadro.
Zambrug' o'simlik va hayvonlar hujayrasining
muhim tarkibiy qismi.
Yadro organizmda juda muhim funksiyalarni
bajaradi.
Yadro vazifalari :
1. Irsiy axborotni saqlash ✅
2. Hujayrada sodir bo'ladigon moddalar
almashinuvi jarayonini idora qilish. ✅
Yadroning asosiy tarkibiy qismlari :
1. Yadro qobig'i. ✅
2. Yadro shirasi. ✅
3. Yadrocha ✅
4. Xromosoma. ✅
📌 Yadro qobig'i.
Ikki qavatdan ( tashqi va ichki ) iborat.
Tashqi membrana --- > Ribosomalar bilan
qoplangan , Endoplazmatik to'r kanalchalari
bilan tutashgan.
Ichki qavat --- > Silliq bo'ladi.
Yadro va sitoplazmaning tarkibidagi farq aynan
yadro qobig'i orqalj saqlanib turiladi.
Yadro va sitoplazma o'rtasidagi moddalar
almashinuvi ikki yo'l bilan amalga oshiriladi :
1. Yadro qobig'idagi teshiklar orqali. ✅
2. Yadro o'simtalari sitoplazmaga botgan bo'lib ,
ushbu o'simtalar yadro maxsulotini sitoplazmada
turishini taminlaydi. ✅
📌 Yadro shirasi.
Yadro ichidagi turli qismlarni bog'lab turuvchi
suyuqlik bolib , xromatin va yadrochalar
joylashadi.
📌 Xromosomalar.
< Xroma > ( Bo'yoq ) , < Soma > ( tana ) degan
ma'noni anglatadi.
Xromosoma Spirallashgan va spirallashmagan
qismlari mavjud bo'lib , spirallashmagan qismi
Xromatin deb ataladi.
322
Spirallashgan qism ( Geteroxromatin ) --- >
Faolsiz ✅
Spirallashmagan qismi ( euxromatin ) --- > Faol
bo'ladi. ✅
Bo'linayotgan hujayralarda :
1. Xromosoma Giston oqsili yordamida kuchli
spirallshgan. ✅
2. Zichlashgan , qalin o'lchamli ✅
3. Xromosomada aniq ko'rinadigon. ✅
4. Ikki tomondan bo'linish urchug'ining ipi
sentromeraga brikkan bo'ladi. ✅
Ikki tomondan Xromotidalar sentromera orqali
bir biriga bog'langan.
Sentromera xromosomaning qaysi qismiga
brikishiga qarab 3 xil xolatda :
1. Teng yelkali --- Metasentrik ✅
2. Noteng yelkali --- Submetasentrik ✅
3. Tayoqchasimon --- akriotsentrik. ✅
Xromosomalarni o'rganish biz uchun juda
muhim hisoblanib :
1. Har qanday o'simlik yoki hayvon
organizmining somatik hujayrasidagi
xromosomalar soni bir xil.
2. Har qanday organizmning jinsiy hujayrasi
hamma vaqt somatik hujayraga nisbatan ikki
barobar kam xromosomaga ega.
3. Bir turga mansub barcha organizmlarning
hujayrasidagi xromosomalar soni bir xilda
bo'ladi.
Xromosomalar sonining oz yoki oo'pligi uning
darajasini ko'rsatmaydi.
Masalan :
Zog'ora baliqda --- > 104 ta Xromosoma.
Suvarak , Qalampir , Shimpanze --- > 48 ta.
Odamda --- > 46 ta
Xromosoma mavjud lekin Odam yuksak
darajada rivojlangan. Demak Xromosomalar
soniga emas valki uning tarkibidagi genga
bog'liq ekan.
Gomologik xromosoma --- > Bir xil shakl ,
o'lchamga ega bo'lgan Xromosomalar.
Odam Somatik hujayrasida 46 ta( Diploid )
Jinsiy hujayrasida 23 ta hromosoma ( Gaploid )
Bo'ladi. ✅
📌 Yadrocha.
Faqat interfaza holatidagi hjayralarda bo'ladi.
Ular mitoz paytida yo'qolib ketadi. Mitoz
tugagach yana paydo bo'ladi.
Yadrocha yadroning mustaqil tuzulishi emas.
Yadrocha shakllanish darajasi har hil bo'lgan
ribosomalar va r - RNK ning to'plamidan iborat.
Yadrochada ribosomalar shaklanadi va
sitoplazmaga chiqadi. ✅
:
[28.08.20
13:52==============================
============
💥 « A » harfi 💥
➖➖➖➖➖➖➖
🔰 Achambiti gulining formulasi qaysi oilaga
xos — GK⁴GT⁴Ch⁴+²U(²); karamdoshlar
🔰 Agar bargning bir qismi qora qogʼoz bilan
yopilsa va quyoshga tutilsa uning qaysi qismida
uglevod hosil boʼlmaydi — Qogʼoz bilan
yopilgan qismida
🔰 Agar evglena hujayrasi uzoq muddat
qorongʼu joyda saqlansa nima oʼzgarish boʼladi
— a) Xlorofilli yemirilib hujayrasi
rangsizlanadi b) u suvda erigan organik
moddalarni tanasi orqali shimib oziqlanadi
🔰 Agar poliomielit virusi orqa miyaning boʼyin
qismini zararlasa tananing qaysi qismida
pereferik shol kuzatiladi — qoʼlning tashqi
yuzasi
🔰 Agar poliomielit virusi orqa miyaning
dumgʼaza qismini zararlasa tananing qaysi
qismida periferik shol kuzatiladi — oyoqning
orqa yuzasi
🔰 Agar poliomielit virusi orqa miyaning
koʼkrak qismini zararlasa tananing qaysi
qismida pereferik shol kuzatiladi — qoʼlning
ichki yuzasi
323
🔰 Agar suvga ozroq osh tuzi qoʼshilsa
amyobada qanday oʼzgarish sodir boʼladi —
Sharsimor shaklga kiradi
🔰 Agroekosistemaning tabiiy ekosistemadan
farqi — a) Turlar soni kam boʻlganligi uchun
oʻzini-oʻzi idora qila olmaydi b) turgʼunligi
mustahkam, emas chunki sunʼiy tanlash taʼsirida
boʼladi c) Energiya manbai boʻlib faqat quyosh
energiyasidan emas inson tomonidan
saflanadigan energiya (sugʻorish, oʻgʻitlarni
ishlab chiqarish, mashinalardan foydalanish) d)
elementlarning davriy aylanishiga inson
aralashadi
🔰 Aktiniyaning gidradan farq qiluvchi belgilari
— Faqat tovonida harakatlanadi, asosan oʼtroq
hayot kechiradi, tuxumdan lichinka chiqadi,
ancha yirik tana diametri 0,5 m gacha qisman
rangli boʼlishi bilan
🔰 Al-kimyo asrining muallifini koʼrsating —
Abu Saxl Masix Jurjoniy
🔰 Alfa va betta zanjiridagi aminokislatalarning
joylashishi qanday — Bir-biriga oʼxshash
🔰 Alfa va Betta zanjirlar qanday paydo bo'lgan
— Yagona polipeptid zanjirining divergensiyasi
natijasida
🔰 Amerikada ovchilar tomonidan qirib
yuborilgan hayvonlar — mastodontlar, ot
ajdodlari, bahaybat yalqov, dengiz sigiri
🔰 Amilaza fermanti qayerda koʼp boʼladi —
SoʼIak, unayotgan bugʼdoyda
🔰 Amilazaning taʼsiri — Kraxmalni
shakargacha parchalash
🔰 Amyobada hazm vakuoli qachon paydo
boʼladi — Sitoplazmadan hazm shirasi ajralishi
bilan
🔰 Amyobada hujayraning boʼlinish jarayoni
ketma ketligi — a) Yadroning hajmi ortib
qobigʼi yemiriladi b) Sitoplazmaga chiqqan
yadro moddalari hujayraning ikki tomoniga teng
taqsimlanadi c) hujayraning 2 tomonida 1 tadan
yadro hosil boʼladi d) amyoba tanasi choʼzilib 2
ga ajraladi
🔰 Anabazin nimadan olinadi va uning
ahamiyati — itisigak va hashoratlarga qarshi
vosita
🔰 Anafaza birda qutublarga nimalar tarqatadi
— Xromatidlarga ajralmagan xromasomalar
🔰 Anal teshigi boʼlmagan (a) va bo'lgan (b)
chuvalchanglarni koʼrsating — a) exinakok,
cho'chqa tasmasimon chuvalchangi, jigar qurti
b) nereida, bolalar gijjasi
🔰 Antitelaning vazifasi — Antigenni bogʼlash
va zararsizlantirish
🔰 Arpa, bugʼdoy, sulida uchraydigan zambugʼ
kasalliklari — a) qorakuya b) zang
🔰 Asos hujayralarni kim kashf etgan — 1998-
yili J.Tomson
🔰 Asosan oʼsimlik mahsulotlariga boʼladigan
vitamin — C
🔰 Asosiy toʼqima qayerda uchraydi — Havo
ilodizlaridagi epidermisning ostidagi etli qavatda
🔰 Asosiy topografik omillar — Yer yuzasi
balandligi, qiyalikning joylashishi va tikligi.
🔰 Atavizmga misol — Toychalarning
zebrasimon tugʻilishi, toʼriq otning xira-yoʼI
chiziqlarning paydo boʼlishi
🔰 ATF ning kimyoviy tarkibini koʼrsating —
adenin, riboza, 3 ta fosfat kislota qoldigʼi
🔰 ATF sintezida qatnashuvchi organoidlarni
koʼrsating — mitoxondriya, xloroplast
🔰 Avitaminoz B¹ belgilari — nerv tolalari
falajlanadi, terida sezuvchanlik avval kuchayadi
324
so'ngra yo'qoladi, odam oyogʼini yaxshi ko'tara
olmaydi va qadamini kalta-kalta bosadi
🔰 Axil payi qaysi muskulga brikkan — Uch
boshli
🔰 Ayiqtovon turlari qayerda tarqalgan — Dala
oʼtloqlarda-zaxarli, sernam joyda-sudraluvchi,
daryo koʼlmak botqoqlarda-achishtiruvchi
[28.08.20
13:56==============================
============
🅱� « B » harfi 🅱�
➖➖➖➖➖➖➖
🖊 Bir hujayrali zamburugʼlarni ko'rsating —
Achitqi, oq poʻpanak
🖊 Bir jinsli gulli o'simliklar — Tol, gazanda,
tut, qayin
🖊 Bir necha bo'laklarga bo'linish orqali
ko'payish qaysi hayvonlar uchun xos — Oq
lanariya, ignatanlilar
🖊 Bir va ikki urugʼpallali o'simliklar uchun
umumiy belgi — gulli o'simliklar
🖊 Bir va ko'p hujayrali organizmlar orasida
turuvchi formalar — Kaloniya holida yashovchi
organizmlar
🖊 Bir va ko'p hujayrali organizmlarning farqi
— Bir hujayralilarda hujayra barcha hayotiy
jarayonlarni bajaradi
🖊 Birinchi guruh biopolimerlari — Polisaxarid,
oqsil
🖊 Birinchi qon guruhga xos xususiyat —
aglyutinogen bo'lmaydi, plazmada aglyutinin
alfa va betta bo'ladi.
🖊 Birlamchi suvda yashovchi bo'g'im
oyoqlilarni ko'rsating — Qisqichbaqasimonlar
🖊 Biyga xos xususiyat — Eng yirik o'rgimchak,
tuproqda uzunligi 60 sm gacha bo'lgan tik inda
yashaydi
🖊 Bo'g'imoyoqlilarning ajdodini ko'rsating —
Tuban tuzilgan halqali chuvalchanglar
🖊 Bolada gemolitik kasal qachon yuzaga keladi
— agar ona rezus manfiy homila rezus musbat
bo'lsa
🖊 Bolalar gijjasi urg'ochisi tuxumlarni qayerga
qo'yadi — Orqa chiqaruv teshigi atrofidagi
teriga
🖊 Bolalar rivojlanishining qaysi davrida bel
lardozi hosil bo'ladi —12 oy
🖊 Bolalar rivojlanishining qaysi davrida bo'yin
lardozi hosil bo'ladi — 2-3 oy
🖊 Bolalar rivojlanishining qaysi davrida ko'krak
kifozi hosil bo'ladi — 5 oy
🖊 Bolalar sovuni tarkibidagi qaysi modda terini
yumshatadi va teridagi mikroblarni yo'qotadi —
Lanolin, bor kislota
🖊 Bosh oyoqli molyuskalar nima yordamida
nafas oladi va ular qayerda joylashgan —
Jabralar va mantiya bo'shligʼida
🖊 Bosh miya yarimsharlari po'stlogʼining
tuzilishining qaysi xususiyatlari inda ko'p
miqdorda nerv hujayralari joylashuviga imkon
beradi — pushta va egatlar soning ortishi,
p'ostloqda hujayralarning olti qavat bo'lib
joylashishi
🖊 Bosh suyagining o'sishi qachon tezlashadi —
3-4, 6-8, 11-15 yoshda
🖊 Boshoqcha ichida nima joylashgan — 2 ta
gul qipig'i bilan o'ralgan changchi va urug'chi
🖊 Bo'yiga o'sish qaysi davrda tezlashadi — 3
yoshgacha, 5-7 yoshgacha, 12-16 yoshgacha
325
🖊 Birinchi marta rekombinant DNK olgan
olimlar — Boyer va Koen
🖊 Bug'doydoshlarning boshoqchasi nima bilan
o'ralgan — ostki va ustki boshoqcha qipig'i bilan
🖊 Burchoqdoshlarning to'p guli — shingil,
kallakcha
🖊 Burun orqali nafas chiqarish qaysi
muskullarning yaxshi rivojlanishiga olib keladi
— Qovurgʼalararo va diafragmma
🖊 Butasimon, bargsimon, yopishqoq
lishayniklarni ko'rsating — Kladoniya,
parmeliya, Batsidiya
🖊 Butli o'rgimchakning oyoq
paypaslagichlarining yurish oyoqlaridan farqi —
Kalta bo'ladi
🖊 Butun umr davomida ko'payadigan hujayralar
— Suyak iligi, epidermis, ichak epiteliysi
🖊 Buyrakda siydik ajralashini kuchaytiruvchi
nerv va gormonlami ko'rsating — parasimpatik,
tiroksin
🖊 Buyrakda siydik ajralashini susaytiruvchi
nerv va gormonlarni ko'rsating — simpatik-
antidiuretik (ADG)
[28.08.20
13:56==============================
============
Yomg'ir chuvalchangining ichki tuzilishi
📌 Hazm qilish sistemasi
Og'iz ----- > qisqa halqum ----- > Qizilo'ngach --
--- > jig'ildon ----- > oshqozon ----- > ichak -----
> anal teshigi.
Oziq chuvalchang tanasiga ruproq bilan birga
kiradi va Oziq qonga so'rib olinadi. Tuproq esa
tashqi muhitga chiqariladi. ✅
📌 Qon aylanish sistemasi.
Yomg'ir chuvalchanginjng qon aylanish
sistemasi yopiq ya'ni , faqat qon tomirda
harakatlanadi.
Yirik qon tomirlari ----- > orqa va qorin qon
tomirlari.
Bu yirik qon tomirlar halqa tomirlar orqali
o'zaro tutashgan.
Yomg'ir chuvalchangida yurak mavjud emas.
Qizilongach atrofidagi 5 - 6 ta yirik qon tomirlar
yurak vazifasini bajaradi.
Qon ----- > Orqa qon tomir bo'ylab oldinga ,
Qorin qon tomiri bo'ylab orqaga harakatlanadi.
To'qimalarda qon tomirlar maydalashib
kapilyarlarni hosil qiladi.
Qon oziq modda va kislorod tashishni
taminlaydi. ✅
📌 Ayrish sistemasi
Har bir tana bo'g'imda bir juftdan :
----- > bir uchi tana bo'shlig'iga ochilgan
varonkasimon kipriklar bilan qoplangan.
----- > ikkinchi uchi teri orqali tashqariga
ochiladi.
Ayrish sistemasi orqali zararli moddalar tashqi
muhitga chiqariladi. ✅
Halqali chuvalchanglar hilma xilligi :
📌 Yomg'ir chuvalchangi ---- > 180 dan ortiq
turi ma'lum , tumroqni yumshatib havo o'tishini
yaxshilaydi. Bir gektar maydonda bir yil
davomida 250 - 600 t tuproqni qayta ishlaydi.
Poliz va sabzavot ekinlari uchun qimmatli o'g'it -
--- > Biogumus olishda foydalaniladi. ✅
📌 Qizil chuvalchang ----- > kam tuklilar sinfiga
mansub. Suvni har xil ifloslikdan tozlab
sanitarlik vazifasini bajaradi. Baliqlar uchun
asosiy oziq hisoblanadi. Akvarium baliqlari
uchun yemish sifatida ko'paytriladi. ✅
📌 Nereida ---- > Ko'p tukilar sinfiga mansub.
Boshi tanasidan alohida ixtisoslashgan , tanasi
ko'p miqdorda tuklar bilan qoplangan. Tuklar
tanasining ikki yonida muskulli o'simtalarda to'p
- to'p bo'lib joylashgan va bu ilk paydo bo'lgan
oyoq hisoblanadi ✅
326
📌 Zuluklar ----- > halqali chuvalchanglarning
alohida bir sinfi bo'lib 400 dan ortiq turi ma'lum.
Zuluklar tibbiyotda zararli qonni so'rib
tashlashda foydalaniladi. ✅
📌 Halqali chuvalchanglarning kelib chiqishi
Erkin yashivchi yassi chuvalchanglar ---- > ko'p
tuklilar ---- > kam tuklilar ko'rinishida kelib
chiqqan deb taxmin qilinadi. ✅
Do‘stlaringizga yuboring
[28.08.20
13:58==============================
============
NERV SISTEMASI KASALLIKLARI
📌 Orqa miya va uning nervlarining zararlanishi.
Gripp va boshqa ayrim yuqumli virus
kasalliklari asorati ta’sirida nervlar harnda nerv
tugunlari zararlanishi mumkin. Sezuvchi nerv
tolalarining zararlanishi nevralgiya deyiladi.
Bun- da kasallangan nerv sohasida kuchli og‘riq
seziladi. Masalan, uchlik nerv shamol- laganida
yuz, ko‘z va tishlarda og‘riq paydo bo‘ladi.✅
📌 Harakatlantiruvchi nervlarning zararlanishi.
shamollashi nevritga olib keladi. Nevrit
kasalligida yuz muskullari harakatsiz, shol bo'lib
qolishi oqibatida yuzning bir tomoni va
og'izning chakkasi tortilib qoladi.
Ba’zan umurtqa pog'onasi bel va dumg‘aza
qismidan chiqadigan nervlarning siqilib qolishi
sababli radikulit deb ataladigan kasallik
shamollash yoki og‘ir yuk ko‘tansh oqibatida
kelib chiqadi.✅
📌 Orqa miya harakatlantiruvchi neyronlarini
zararlanishi.
--- > viruslar zararlashidan poliomiyetit (bolalar
falaji) kelib chiqadi. Bu kasallikda muskullar
qisqarish xususiyatini qis- man yoki tamoman
yo‘qotishi mumkin. Buning natijasida
kasallangan nerv bosh- qaradigan organ
kamharakat yoki harakatlanmaydigan (shol)
bo‘lib, osilib qoladi.✅
📌 Bosh miya kasalliklari. Gipertoniya (qon
bosimining ko‘tarilishi)
ateroskleroz (qon tomiri nayining torayib
qolishi) kasalliklarida miyada qon aylanishi-
ning buzilishi yoki kapillar qon tomirlari yorilib,
miyaga qon quyilishi mumkin. Oqibatda miyaga
keladigan kislorod va oziq moddalar kamayib,
miyaning ishi buziladi.
Qo‘l va oyoqni harakatlantiradigan markazlar
shikastlanganida organlar harakatlanmasdan,
tarashadek qotib qoladi.✅
:
[28.08.20
13:58==============================
============
NERV FAOLIYATI TIPLARI , NERV
SISTEMASI GIGIYENASI.
📌 Oliy nerv faoliyati tiplari. Odamlarda bosh
miya yarimsharlari nerv markazlarining
qo‘zg‘aluvchanligi va tormozlanish kuchi,
ulaming tarqalish tezligi bir xil bolmaydi.
Shuning uchun ular aynan bir xildagi voqea va
hodisaga turli nuqtayi nazardan qarashadi.
Odamning faolligi, harakatchanligi, barcha his-
tuyg‘ularining majmuyi uning temperamentini
tashkil etadi.
Bundan 2500 yil oldin Gippokrat taklif etgan.
klassifikatsiyasiga asosan :
-- > xolerik (muvozanatlashmagan, oson
qo‘zg‘aluvchan),
-- > sangvinik (muvozanatlashgan, optimist)
-- > oson qo‘zg‘aluvchan, ya’ni flegmatiklar
(muvozanatlashgan).
-- > melonxolik (muvozanatlashmagan) tiplarga
ajratiladi.
I.P. Pavlov odam nerv sistemasini kuchli va
kuchsiz tiplarga ajratgan. U kuchli tipni
muvozanatlashmagan va muvozanatlashgan
tiplarga, muvozanatlashgan tipni harakatchan va
harakatsiz tiplarga ajratgan. ✅
-- > Kuchli, muvozanatlashmagan (xolerik)
tipdagi odamlar kuchli ta’sirchan.
327
xulq-atvori murakkab boiadi. Ular serharakat,
urushqoq, tez o'rtoqlashadigan va urushib
qoladigan, arzimas narsaga xafa boladigan, vaqti
xush bo‘lganida o‘z- o‘zidan kuladigan, o‘zicha
ashula xirgoyi qilib yuradigan bo‘lishadi. ✅
-- > Kuchli muvozanatlashgan, harakatchan
(sangvinik) tipdagilar hozirjavob, vaziyatni tez
baholaydigan, xushchaqchaq va xushmuomala
boladi. ✅
-- > Kuchli, muvozanallashgan, kamharakat
(flegmatik) tipdagilar yuvosh va vazmin
boTishadi. Ular har bir ishni o'ylab, oxirigacha
bajarishadi. I P. Pavlov bunday odamlarni
«hayot zahmatkashlari» deb atagan. ✅
-- > Kuchsiz, muvozanatlashmagan melanxolik
tipdagi odam kamharakat, uning xatti-harakati
ishonchsiz, his-tuyg‘usi chuqur va turg’un, lekin
tashqi tomondan ko'zga tashlanmaydi. Ular
nozik ishlarni qoyil qilib bajarishadi. ✅
📌 Nevroz.
Nerv sistemasi faoliyatiga odam yashaydigan va
mehnat qiladigan muhit sharoiti katta ta’sir
qiladi. Og‘ir aqliy mehnat, oiladagi urush va
janjallar, ishxonadagi kelishmovchiliklar
odamning nerv sistemasiga ta’sir etib, uning
kayfiyatini buzadi. Agar bunday ta’sir uzoq vaqt
davom etadigan bo‘lsa, odamni nevrozga olib
kelishi mumkin. ✅
Nevroz - > nerv sistemasi oliy nerv
faoliyatining buzilishi bilan bog'liq og'ir ruhiy
xastalik. Kasallik ruhiy shikastlanish oqibatida
paydo boladi. Qayg‘u, ranjish, qo‘rquv,
qiyinchiliklar tufayli kelib chiqadigan umidsizlik
hissiyotlari nevroz sababchisi bo‘ladi. Bemor
serjahl, o'zidan va bosqalardan norozi bolib
yuradi. Agar davolanmasa kasallik yana ham
og’irlashadi. ✅
Bolalarda nevrozning paydo bo‘lishi.
Bolani go‘daklikdan qattiqqo‘llik bilan
tarbiyalash, tahqirlash uning qiziqishi va erkini
mensimaslik, unda qo’rqoqlik, jur’atsizlik,
o‘ziga ishonmaslikni keltirib chiqaradi. Bu hoi
uning o‘z tengqurlariga qo‘shilishiga xalaqit
berib, nevrozga olib keladi.
Bolaga ortiqcha mehribonlik, uning har qanday
istagini bajo keltirish, o‘rinsiz maqtashlar, ya’ni
arzanda qilib o'stirish ham nevrozga olib keladi.
Bunday bola o‘z shaxsiga bino qo‘ygan, lekin
irodasiz, mehnat va qiyinchiliklarga
ko‘nikmagan, injiq bo‘lib o'sadi. ✅
:
[28.08.20
13:58==============================
============
EKOLOGIK PIRAMIDA qoidasi
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
Ekologik piramida qoidasiga koʻra oziq
darajalarida moddalar va energiya progressiv
kamaya boradi. Yani bir darajadan ikkinchi
darajaga oʻtganda energiyaning va moddaning
miqdori taxminan 10 barobarga kamayadi.
Bunda oziq zanjirning 10 % ini tana tuzilishiga
90 % i organizm hayot faoliyatini taminlashga
sarflanadi.
Masalan.
🌿 Sebarga - 50 000 kg
↓↓
� Kapalak - 5000 kg
↓↓
� Kaltakesak - 500 kg
↓↓
🐍 Ilon - 50 kg
↓↓
� Ilonburgut - 5 kg
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
★★★★★★★★★★★★★
[28.08.20
13:59==============================
============
Sporali o'simliklarning hayot sikli haqida eng
tushunarli kichik uslubiy qo'llanma!!!
👍👍👍👍👍👍👍👍👍👍👍👍
Yo'sinlar.....
Funariya yosinida poya bargli o'simlik (ularda
dastlab gametofit dan boshlanadi, jinsiy
bo'g'indan, gametofit ularda bir uyli) ,
gametofitdan (arxegoniyda - kolba shaklidagi
328
tuxum hujayra va anteridiyda ikki xivchinli
spermatozoid rivojlangan bo'ladi) —> zigota
(tinim davrini o'taydi) —> sporofit bo'g'in (bu
jinssiz bo'g'in, kosakchasi-sporangiy, unda
sporalari yetiladi,) —> gametofit (dastlab
shoxlangan ip ko'rinishida bo'lib, undagi
kurtaklardan yangi o'simlik rivojlanadi) —>
yangi poya bargli o'simliklar
Qirqbo‘g‘imlar
Dala qirqbog'imi (bularda jinssiz bo'g'in bo'lgan-
sporofitdan boshlanadi, bu qongir rangli bahorgi
poya, unda sporali boshoq - undan sporangiy-
sporalar rivojlanadi) —> gametofit (2 uyli ya'ni
sporani ayrimlaridan arxegoniyda, ayrimlaridan
anteridiy rivojlanadi, spermatozoidlar - ko'p
xivchinli, demak bu jinsiy bo'g'in hisoblanadi.)
—> murtak —> yangi o'simlik (sporofit bo'g'in -
jinssiz bo'g'in rivojlanadi)
Qirqquloqlar..
Zuxrasoch qirqqulog'i (bularda ham sporofit-
jinssiz bo'g'indan boshlanadi, sporofitda sorus -
sporangiy-sporalar yetiladi) —> gametofit (bir
uyli, yashil, yupqa, yuraksimon, 1 sm, arxegoniy
va anteridiy bitta tupda yetiladi,
spermatozoidlari ko'p xivchinli,) —> murtak —
> yangi o'simlik (sporofit - jinssiz bo'g'in)
[28.08.20
14:12==============================
============
🌀🌀 « D » harfi 🌀🌀
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
📌 D. Oro tajribasi — Qizdirilgan vodorod
sianid NH³ + H²O = adenin 2) ionlashtiruvchi
nurlar ta'sirida CH⁴ + NH³ + H²O = riboza va
dezoksiriboza
📌 Dagʼal junli qoʼylar qanday zotlarga ajratiladi
— Poʼstinbop terili, qorakoʼl terili, goʼsht yogʼli
va goʼsht junli
📌 Dagʼal junli qoʼylarning juni qanday tuzilgan
— Dagʼal qil va tivitdan iborat
📌 Dala qirqbo'gʼimiga xos xususiyat —
1)Poyasi shoxlari serqirra bo'gʼimlarga bo'lingan
2) Bo'gʼim bo'shliqlarining ichi kovak 3)
Shoxlari bo'gʼimlarida halqasimon joylashgan
📌 Dala qirqbo'gʼimi poyasi va shoxlarining
uchida nima joylashgan — Spora beruvchi
boshoq
📌 Daraxtda yashovchi ilonlar qaysi viloyatda
uchraydi — Neotropik
📌 Daryo qisqichbaqasining ovqat hazm qilish
sitemasi ketma ketligi — Og'iz, halqum,
qizilo'ngach, ikki bo'lmali oshqozon, ichak, jigar
naylari
📌 Daryo qisqichibaqasida hazm qilish jarayoni
qayerda tugaydi — jigar naylarida
📌 Dastlabki ko'p hujayralilar tanasi necha qavat
hujayradan iborat — 2 ta
📌 Dastlabki uch qavatli hayvonlar qaysi
organizmlarga oʼxshash boʼlgan — Hozirgi
sodda tuzilgan kiprikli chuvalchanglarga
📌 Daun sindromi belgilari — Boshi kichik, yuzi
keng, ko'zlari kichik, bir-biriga yaqin
joylashgan, ogʻzi yarim ochiq, aqliy zaif,
bepusht
📌 Daun sindromi bilan kasallangan organizm
lekotsitlarida autasoma va jinsiy xromosoma
soni — 45+2
📌 Denaturatsiya bu: — oqsil tabiiy holatining
yo'qolishi
329
📌 Dengiz suv o'tlarining chuchuk suv o'tlardan
farqi — xlorofildan tashqari, karotin, kasantofil,
qo'ngʼir, qizil pigmentlarga ega
📌 Dengizda (1) va chuchuk suvda (2) halqali
chuvalchanglarni koʼrsating — 1) Nereida,
oʼtroq chuvalchang 2) qizil chuvalchang
Davomi bor....!
[28.08.20
14:12==============================
============
✅ « D » harfi
➖➖➖➖➖➖
Davomi...
📌 Deplazmoliz hodisasi qachon ro'y beradi —
hujayra tuzli eritmadan toza suvga o'tkazilganda
📌 Devon davrida paydo bo'lgan organizmlar —
1) ko'p oyoqlilar 2) hashorotlar 3) suvda va
quruqlikda yashovchilar
📌 Diafragmaning harakatini boshqaruvchi
nerv markazi qayerda joylashgan — orqa
miyaning bo'yin qismida
📌 Dinamik ishga misol keItiring — yurish,
yugirish, sakrash, gapirish
📌Divergensiya nima — Ajdod tur belgilarning
ajralishi
📌 DNK boʼlagini klonlashda nimadan
foydalanilgan — Virus DNK, Plazmid,
Transpazon
📌 DNK ni "yopishqoq" uchlar hosil qilib
kesuvchi fermentlar — Transpozaza va
restriktaza
📌 DNK ni "yopishqoq" uchlar hosil qilib
kesuvchi restriktazalar — EcoRI, BamHI
📌 DNK qayerda uchraydi — Yadro, xloroplast,
mitoxondriya
DNK tarkibiga kiruvchi Guanin tarkibini
ko'rsating — guanin -dezoksiriboza - fosfat
kislota qoldigʼi
📌 DNK tuzilishini o'rgangan olimlar — Uotson
bilan Kirik
📌 DNK va RNK nukleotidlarini ko'rsating —
DNK ga AGTC, RNK - AGUC
📌 Dominant holda irsiylanadigan belgilar —
Braxidaktiliya, ko'z shox pardasining ko'rlikka
olib keladigan irsiy degeneratsiyasi,
📌 Donador EPT qayerda yaxshi rivojlangan —
Oshqozon shilliq qavati limfotsit
📌 Dorivor gulxayri qayerda o'sadi — daryo va
ko'llar sohilidagi to'qaylarda sernam yerlarda
📌 Dukkak va qo'zoqning farqi — pallari orasida
orasida to'siqlari bor
📌 Dumaloq oqsil — gemoglobin, katalizator
oqsili
📌 Duragay gibiskus hayotiy shakli — Ko'p
yillik o't
📌 Duragay kuchi qanday ataladi — Getetozis
[28.08.20
14:12==============================
============
Oziq zanjiriga doir masalalar va yechimi
1.Qaldirg'ochning urg'ochisi og'irligi 50g. Uning
2 ta
bolasini og'irligi har biri 10 g.1oy davomida har
biri 45 g
ga yetgan.Ekologik piramida asosida urg'ochi
qaldirg'och bolalarini qancha hasharot bilan
boqadi(a)
hasharot o'z navbatida qancha oziq yeydi(b)?
A)a-900g;b-9000g
B)a-150g;b-4500g
C)a-350g;b-3500g
330
D)a-700g;b-7000g
Yechimi:
1-bolasi10gr+35gr=45
1-bolasi10gr+35gr=45
Demak (35+35) 70 gr semirgan.
70 gr ortgan(ikki bolasi)
⬇�
Hasharot—700gr
⬇�
Oʻsimlik —7000gr
Javob:D
2.Musichaning tuxumdan chiqqan 2 ta
bolasining
umumiy og’irligi 40 g.Ikkita bolasining massasi
ko’paytmasi esa 396 g ga teng bo’lsa, musicha
bolalarining har biriga kuniga 12 g dan oziq
bersa,10
kundan so’ng bolalar ini ilon yesa, ilonning
massasi
qanchaga ortadi?
A)2,4gr B)2,6gr
C)5,2gr D)6,4gr
Yechimi:
12•2= 24
40+24=64
100%---------10%
64------------x=6.4
Javob:D.
3.X kg o’simlikni yegan yovvoyi quyonlar
lochinlarga
yem bo’ldi.Demak ekologik piramidaning
asosini
o’simlik, yovvoyi quyon va. lochin tashkil
etdi.Lochinning
biomassasi quyonning bio massasidan 720 kg ga
kam. X
ni aniqlang.
A)1000 B)80000
C)800 D)8000
Oʻsimlik--y.quyon--lochin
X. 0,1X. 0,01X
0,1x=0,01x+720
0,09x=720
X=8000
D javob
[28.08.20
14:12==============================
============
1- & BIOLOGIK TIZIMLAR.
1.Hozirgi paytda insoniyat oldida turgan muhim
vazifalar
1.biologik xilma-xillikni asrash,
2.ekologik barqarorlikni ta’minlash,
3. global iqlim o‘zgarishlarining salbiy ta’sirini
yumshatish.
2. Inson salomatligiga tahdid sola yotgan
kasalliklar
1. allergik,
2. yuqumli va epidemiologik
3. Ilmiy bilishning asosini tashkil qiladi.
Odamning tabiat va uning tarkibiy qismlariga
bo‘lgan munosabati va tabiatdagi hodisa,
jarayonlarning mohiyatini o‘rganish.
4. Ilmiy bilish inson tafakkurining oliy darajasi
bo‘lib,nimalarga yo’nalgan bo’ladi.
1.ilmiy yangiliklar, kashfiyotlarga
2.avval ma’lum bo‘lmagan o‘simliklar va
hayvonlarning tuzilishi
3.hayotiy jarayonlar, qonunlar va qonuniyatlarni
yaratishga yo‘nalgan bo‘ladi.
5. Antik davrda ilmiy bilimlarning birinchi
shakli
1.tabiat falsafasi edi
[28.08.20
14:12==============================
============
6. Tabiat falsafasining obyekti
--tabiatda sodir bo‘ladigan hodisalarni
o‘rganish sanalgan
7. Biologiyaning o‘rganish obyektlari
--tabiatning tirik materiyasi yoki
organizmlardir.
8. Biologik sistema (biosistema)
– o‘zaro aloqador va o‘zaro ta’sir ko‘rsatadigan,
-- muayyan funksiyani bajaradigan,
-- rivojlanish, o‘z-o‘zini barpo etish va
-- atrof-muhitga moslanish qobiliyatiga ega
biologik obyektlarni o‘zida birlashtiradi.
331
[28.08.20
14:12==============================
============
9. Ekologiya fan sifatida
- XX asrning boshlarida vujudga keldi.
- yunoncha «oikos» – uy, boshpana, «logos» –
fan, ta’lim berish.
- 1866-yilda nemis olimi Ernest Gekkel
10. Ekologiya o’rgatadi..
1.individlarning rivojlanishi,
2.ko‘payishi, yashashini,
3.populatsiya va jamoalarining tarkibini.
4.o‘zgarishlarni yashash muhitiga bog‘liq holda
o‘rganadi.
11. Ekologiya fani zimmasiga qator vazifalar
yuklangan: – 1.har xil organizm guruhlarining
atrof-muhit omillari munosabati; 2.biologik
resurslardan oqilona foydalanish,
3.odam faoliyati ta’sirida tabiat o‘zgarishini
oldindan ko‘ra olish, 4.tabiatda kechadigan
jarayonlarni boshqarish yo‘llarini o‘rganish
5.zararkunandaga qarshi kurashishning biologik
usulini yaratish; 6.sanoat korxonalarida
chiqindisiz texnologiyani ishlab chiqish
7.organizmlarning tuzilishi, hayotiy faoliyati va
harakatiga atrof-muhit ta’sirini o‘rganish;
8.tirik organizmlarning atrof-muhitga
moslashishining ekologik mexanizmlarini
o‘rganish;
9. turning turli populatsiyalardagi individ
[28.08.20
14:12==============================
============
1.X–XII asrlarda O‘rta Osiyoning ulug‘
allomalari al-Xorazmiy, al-Forobiy, Abu
Rayhon Beruniy, Ibn Sino asarlarida
1.Yerning tuzilishi,
2.dorivor o‘simliklar,
3.yashash joylari haqida ma’lumotlar berilgan.
2. Zahiriddin Muhammad Bobur o‘zining
«Boburnoma» nomli tarixiy asarida
1.O‘rta Osiyo va Hindistonning turli o‘simlik va
hayvonlari, ularning tarqalishi, ko‘payish
davrlari haqida ko‘pgina ma’lumotlar keltirgan.
3. nemis Aleksandr Gumbold boshlab berdi
1.Atrof-muhitning jonli organizmlar hayotiga
ta’sirini o‘rganishni
4. Aleksandr Gumbold birinchi bo‘lib
1.o‘simliklar hayotida muhit omillarining
ahamiyatini o‘rgandi
5. Ekologiyaning rivojlanishida ingliz olimi
1 A.Tensli shakllantirgan ekotizim konsepsiyasi
6.Biogeotsenoz nazariyasi
1.V.N.Sukachev
[28.08.20
14:12==============================
============
7. Ekologiya biologik tizimlar turiga qarab
quyidagi bo‘limlar 1.autekologiya (faktorial
ekologiya),
2.demekologiya (populatsiyalar ekologiyasi),
3.sinekologiya – (jamoalar ekologiyasi),
4.biogeotsenologiya (ekotizimlar ekologiyasi),
5. global ekologiya (biosfera ekologiyasi),
6.evolutsion ekologiya,
7.tarixiy ekologiya
8. Autekologiya
-organizmning tashqi muhit bilan munosabatlari,
masalan, hayotiy sikli, muhitga moslanishdagi
xulq-atvori kabilarni o‘rganadi.
ESTA SAQLANG : LIBIXNING MINIMUM
QONUNI VA TOLERATNLIK QONUNI
OCHILGAN
[28.08.20
14:12==============================
============
10. Sinekologiya –
1.Bunda ayrim hududlarda yashaydigan har xil
turga mansub mikroorganizmlar, o‘simlik,
hayvon turlarining o‘zaro va tashqi muhit bilan
munosabati, xilma xilligi, tar qalishi, ular
orasidagi raqobatlar va boshqa ekologik
muammolar o‘rganiladi.
[28.08.20
14:12==============================
============
9. Demekologiya –
332
1.populatsiyalar ekologiyasi,
2.populatsiyada individlar sonining o‘zgarishi,
3.populatsiyadagi guruhlar o‘rtasidagi
munosabatlarni o‘rga. 4.populatsiyalarning
shakllanish shart-sharoitlari o‘rganiladi.
5.tashqi muhit ta’siri ostida individlar sonining
o‘zgarish sabablarini o‘rganadi.\
[28.08.20
14:12==============================
============
11. Biogeotsenologiya –
biogeotsenozlarning tuzilishi va xususiyatlarini
o‘rganadi.
12. Evolutsion ekologiya – sayyoramizda
hayotning paydo bo‘lishi bilan birga ekologik
sistemalarning o‘zgarishini, biosfera
evolutsiyasiga insonning ta’sirini o‘rganadi.
Evolutsion ekologiya paleontologik
ma’lumotlardan va hozirgi zamon ekologik
sistemalari haqidagi ma’lumotlardan foydalanib
qadimiy ekosistemalarni nazariy
rekonstruksiyalash (qayta yaratish)ga harakat
qiladi.
[28.08.20
14:12==============================
============
13. Tarixiy ekologiya –
--insoniyat sivilizatsiyasi rivojlanishi natijasida
neolit davridan hozirgi davrgacha yuz bergan
ekologik o‘zgarishlarni o‘rganadi.
[28.08.20
14:12==============================
============
16. Ekologiyada amaliy yo‘nalishlar
1. Landshaftlar ekologiyasi
2. Sanoat ekologiyasi
3. Ijtimoiy ekologiya
4. Matematik ekologiya
17. Landshaftlar ekologiyasi
--inson faoliyati va tabiatni oqilona boshqarish
bilan bog‘liq ekologik o‘zgarishlarni bashorat
qilish uchun ilmiy asoslarni ishlab chiqish bilan
shug‘ullanadi.
[28.08.20
14:12==============================
============
4.Ekologiya fanning sayyoramiz tabiatidagi
alohida zonalarni o‘rganuvchi bo‘limlari
1.o‘rmon ekologiyasi, 2.cho‘l ekologiyasi,
3.botqoq ekologiyasi, 4.ko‘l ekologiyas
15. Ekologiya organizmlar va atrof-muhit
o‘rtasidagi munosabatlarning umumiy
qonuniyatlarini o‘rganadigan umumiy va bir
qancha xususiy bo‘limlarga:
1.o‘simliklar ekologiyasi,
2.hayvonlar ekologiyasi,
3.mikroorganizmlar ekologiyasi,
4.baliqlar ekologiyasi,
5.sutemizuvchilar ekologiyas
[28.08.20
14:12==============================
============
18. Sanoat ekologiyasi
--ekologik toza mahsulotlarni ishlab chiqarish va
chiqindisiz texnologiyalarni qo‘llash bilan
shug‘ullanadi.
19.Ijtimoiy ekologiya
-atrof-muhitning insonga va jamiyatning
tabiatga ta’sirini o‘r ganadi.
20.Matematik ekologiya
--sayyoramizning turli tabiiy hududlarida
organizmlarning son jihatdan taqsimlanish
qonuniyatlarini ko‘rib chiqadi.
[28.08.20
14:12==============================
============
21.Dala metodi.
1.tabiiy sharoitda populatsiyalarga muhit
omillarining kompleks holda ko‘rsatadigan
ta’siri o‘rganiladi
2. biosistemalarning rivojlanishi va hayotiy
faoliyatiga atrof-muhitning ta’sirini o‘rganish
3. Meteorologik kuzatishlar,
4. organizmlar sonini hisoblash (xalqalash
orqali)
5.Fotosintez jadalligi yorug’lik va xaroratga
bog’liqligi.
333
6.namlik yordamida biogen va mineral
moddalarning shimilishi.
[28.08.20
14:12==============================
============
22. Ekologik tajribalar metodi
1.ayrim omillarning organizm rivojlanishiga
ta’siri o‘rganiladi.
2.tabiiy muhitda biron-bir omilning organizmga
yoki jamoaga ta’sirini alohida o‘rganishning
imkoni yo‘q, chunki barcha omillar majmua
tarzda ta’sir etadi. Bu maqsadni amalga oshirish
uchun odatda birorta tabiiy sistema
modellashtiriladi.
Masalan, akvarium chuchuk suv havzasining
modeli hisoblanadi.
[28.08.20
14:12==============================
============
23 Matematik modellashtirish metodi
--ekosistemaning yashovchanligi va kelajagini
oldindan aniqlash ga yordam beradi.
--Bu usulni amalga oshirishda kompyuterdan
keng foydalaniladi. --Metodning mohiyati
shundaki, o‘rganilayotgan tizimning
xususiyatlari matematik belgilarga aylantiriladi.
Keyin, ayrim ko‘rsatkichlarning qiymatlari
o‘zgartirilib, o‘rganilayotgan tizimda qanday
o‘zgarishlar sodir bo‘lishi o‘rganiladi..
--.iqlim o‘zgarishlari va antropogen omillar
ta’sirida ekotizimlarning rivojlanishini oldindan
bilish imkonini beradi..
[28.08.20
14:15==============================
============
Ekologik piramidani bug’doy-pashsha-
kaltakesak-lochin tashkil etadi.
Geterotroflarning umumiy massasi 2442 kg ni
tashkil qilsa, piramida asosini tashkil qiluvchi
biomassani aniqlang.
⚪� 22000
🔵 22022
⚫� 2440
🔴 24442
Yechimini o'rganib qo'yamiz 😊
Demak bug'doy(B) -> pashsha (P) -> kaltakesak
(K) -> lochin (L) ekan
B ----------P---------K--------L
1000x. 100x. 10x. 1x
Demak ularni ixtiyori sonlar bilan (albatta oziq
zanjiri qoidasiga ko'ra) belgilan oldim. Faqat bu
sonlar aniq emasligi uchun x bilan belgiladim.
Endi geteratroflarga pashsha, kaltakesak va
lochin kiradi. Umumiy massasi
100x + 10x + 1x= 111x
Demak 111x = 2442 kg
X= 22kg
2442 kg ni 111x ga bo'lsak , x 22 kg chiqar
ekan. Bizdan piramida asosini yani bug'doyni
massasi so'raldi. Biz yuqorida bug'doyni 1000x
deb belgilagandik
1000 * 22kg = 22000 kg
Javob 22 000
[28.08.20
14:15==============================
============
✅ << E harfi >>
➖➖➖➖➖➖
🚩 Efiopiya markazi?// Arpa, banan, kofe daraxti
🚩 Ektodermadan nima hosil bo'ladi?// Nerv
sistemasi, sezgi organlari, teri epiteliyasi,
tishning emal qavati
🚩 Embrional davrdan keyin bo'linmaydigan
hujayralar?// Nerv, muskul
🚩 Embrional rivojlanishda jabra qayerda
bo'ladi?// Halqum atrofida
🚩Endodermadan nima hosil bo'ladi?// Jigar,
oshqozon osti bezi, ichak epiteliysi, o'pka, jabra
🚩Endosperm qayerda rivojlanadi?//
urugʼlangan markaziy hujayrada.
334
🚩 Endospermida 72 ta xromosomaga ega
bo'lgan hujayra?// Qalampir
🚩 Eng katta va eng kichkina akulani ko'rsating?
// gigant va kitakulasi (15-18m), tikan akula (40-
45sm)
🚩 Eng baland daraxtlar?// Evkalipt va
Sekvoyadendron.
🚩 Eng murakkab tuzilgan bir hujayralilar?//
Infuzoriyalar
🚩 Eng yirik gul qachon qayerda?// 1818-yil,
Sumatra orolida, Raffleziya Arnoldi.
🚩 Ensafalit nima?// bosh miya to'qimasining
yalligʼlanishi
🚩 Eritrositlarni o'rgangan olim?// 1680-yil
Levenguk.
🚩 Eritrositlarning hosil bo'lishi va soni nimaga
bogʼliq?// odamning sogʼligʼiga, ovqatlanishiga,
jismoniy mashqlar bilan shugʼullanishiga,
quyoshning ultrabinafsha nurlarini yaxshi qabul
qilishiga
🚩 Eritrotsitlarning og'irligi?/ 10^-9 gr
🚩 Erkak chivinlar nima bilan oziqlanadi?//
o'simlik shirasi bilan
🚩 Erkak va ayollarda uchraydigan xromosoma
kasalligi?// Daun sindromi
🚩 Eukariotlarning prokariotlardan farqi?//
Yadro sitoplazmadan ajralgan, jinsiy yo'l bilan
ko'payadi, hujayra markazi va mitotik ip
mavjud, mitoz yo'li bilan ko'payadi, organoidlari
mavjud, erkin azotni o'zlashtirmaydi, hazm
vakuolalari mavjud
🚩 Evgilena tanasining shakli?// Duksimon
🚩 Evgilenada xlorofill pigmenti qayerda
joylashgan?// Sitoplazmadagi xromatoforalarda
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich materialini
koʼrsating?// Mutatsion, Kombinativ,
Rekombinativ oʼzgaruvchanlik.
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich birligini
koʼrsating?// Populyatsiya
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich omillaridan
qaysi biri maʼlum yoʼnalishga ega?/ Hech
qaysisi
[28.08.20
14:15==============================
============
________________________
💫 BIOLOGIYA 💫
#. Qora va oq donli suli navlari õzaro
chatishtirilganda F1 da olingan hosilning
barchasi kulrang donli bõldi. F2 da 10 ta oq, 39
ta och kulrang, 40 ta tõq kulrang, 62 ta kulrang,
9 ta qora donli suli olindi. Kulrang donli navlari
hosilning necha fozini tashkil etadi?
A) 56,25
B) 6,25
C) 38,75
D) 25
🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻🔻
Bu savolni javobi: C📌
Yechim:
1⃣:
Bu masalada xechqanday genetika qonuni yõq.
Oddiy matimatika!!!
2⃣:
F2 da hosil bõlgan barcha õsimliklarni umumiy
yiğindisi topamiz.
10 + 39 + 40 + 62 + 9 = 160 ta
jami
õsimliklarni
soni.
3⃣:
335
160 tadan 62 tasi kulrang.
Shunga kõra:
160 ta ------------ 100%
62 ta ----------- x= 38,75%
J:C📌
[28.08.20
14:15==============================
============
Yomg'ir chuvalchangining ichki tuzilishi
📌 Hazm qilish sistemasi
Og'iz ----- > qisqa halqum ----- > Qizilo'ngach --
--- > jig'ildon ----- > oshqozon ----- > ichak -----
> anal teshigi.
Oziq chuvalchang tanasiga ruproq bilan birga
kiradi va Oziq qonga so'rib olinadi. Tuproq esa
tashqi muhitga chiqariladi. ✅
📌 Qon aylanish sistemasi.
Yomg'ir chuvalchanginjng qon aylanish
sistemasi yopiq ya'ni , faqat qon tomirda
harakatlanadi.
Yirik qon tomirlari ----- > orqa va qorin qon
tomirlari.
Bu yirik qon tomirlar halqa tomirlar orqali
o'zaro tutashgan.
Yomg'ir chuvalchangida yurak mavjud emas.
Qizilongach atrofidagi 5 - 6 ta yirik qon tomirlar
yurak vazifasini bajaradi.
Qon ----- > Orqa qon tomir bo'ylab oldinga ,
Qorin qon tomiri bo'ylab orqaga harakatlanadi.
To'qimalarda qon tomirlar maydalashib
kapilyarlarni hosil qiladi.
Qon oziq modda va kislorod tashishni
taminlaydi. ✅
📌 Ayrish sistemasi
Har bir tana bo'g'imda bir juftdan :
----- > bir uchi tana bo'shlig'iga ochilgan
varonkasimon kipriklar bilan qoplangan.
----- > ikkinchi uchi teri orqali tashqariga
ochiladi.
Ayrish sistemasi orqali zararli moddalar tashqi
muhitga chiqariladi. ✅
Halqali chuvalchanglar hilma xilligi :
📌 Yomg'ir chuvalchangi ---- > 180 dan ortiq
turi ma'lum , tumroqni yumshatib havo o'tishini
yaxshilaydi. Bir gektar maydonda bir yil
davomida 250 - 600 t tuproqni qayta ishlaydi.
Poliz va sabzavot ekinlari uchun qimmatli o'g'it -
--- > Biogumus olishda foydalaniladi. ✅
📌 Qizil chuvalchang ----- > kam tuklilar sinfiga
mansub. Suvni har xil ifloslikdan tozlab
sanitarlik vazifasini bajaradi. Baliqlar uchun
asosiy oziq hisoblanadi. Akvarium baliqlari
uchun yemish sifatida ko'paytriladi. ✅
📌 Nereida ---- > Ko'p tukilar sinfiga mansub.
Boshi tanasidan alohida ixtisoslashgan , tanasi
ko'p miqdorda tuklar bilan qoplangan. Tuklar
tanasining ikki yonida muskulli o'simtalarda to'p
- to'p bo'lib joylashgan va bu ilk paydo bo'lgan
oyoq hisoblanadi ✅
📌 Zuluklar ----- > halqali chuvalchanglarning
alohida bir sinfi bo'lib 400 dan ortiq turi ma'lum.
Zuluklar tibbiyotda zararli qonni so'rib
tashlashda foydalaniladi. ✅
📌 Halqali chuvalchanglarning kelib chiqishi
Erkin yashivchi yassi chuvalchanglar ---- > ko'p
tuklilar ---- > kam tuklilar ko'rinishida kelib
chiqqan deb taxmin qilinadi. ✅
[28.08.20
14:15==============================
============
XARIY-VAYNBERGNING QONUNI
📌Populyatsiyadagi genlarning nisbiy
chastotalari populyatsiya idealligi sharoitida
avloddan avlodga o'zgarmaydi✅✅
📌Hardi-Vaynberg qonunining natijasi
populyatsiyalarda homo va heterozigotlarning
nisbati saqlanib qolishi hisoblanadi.✅✅
📌Hardy-Vaynberg qonuni katta populyatsiyalar
uchun xarakterlidir va bu populyatsiyalarda
genotipik muvozanatni aniqlaydi. Tabiiy
sharoitda, Hardi-Vaynberg qonunining aniq
namoyon bo'lishi mutatsiya jarayoni va
336
selektsiya harakati natijasida buzilishi mumkin.
Shuning uchun tabiiy populyatsiyalarda faqat
genlarning allellari nisbati va genotipik
muvozanatni saqlab qolish tendentsiyasi
mavjud.✅✅
[28.08.20
14:15==============================
============
DNK fragmentining 3/4 qismidan i-RNK
sintezlandi. Agar DNKdagi jami nukleotidlar
soni oqsildagi aminokislotalar sonidan 1400 ga
farq qilsa, oqsildagi peptid bog’lar sonini
aniqlang.
⚪� 199
🔵 200
⚫� 499
🔴 500
Yechim: 💯
Dnk 2 ta ipdan iboratligi uchun har bir zanjirini
100 tadan olamiz.
Shunda i-RNK 100 ta boʻlishi kerak lekin u
DNK ni 3/4 qismidan hosil boʻlgan boʻlsa 75 ta
i-RNK.
Aminokislota esa 75/3 = 25 ta
200 - 25 = 175 ta farq
175 ------- 25 ta aminokislota
1400 ------ x = 200 ta aminokislota
Peptid bogʻlar soni aminokislota sonidan 1 taga
kam boʻladi.
200 - 1 = 199 ta
JAVOB: ⚪� 199 ✔�
[28.08.20
14:15==============================
============
📊 Variantlarda koʻp soʻralgan.
📚 Odam organizmida yurak 4 ta kameradan
yani 2 ta boʻlmacha va 2 ta qorinchadan iborat
boʻlib, ularning navbatma-navbat sistola va
diastola holatda boʻlishi yurak siklini tashkil
etadi.
🛡 Boʻlmachalar sistola holatida boʻlganda
qorinchlar diastola holatida boʻladi va
aksincha...
🎯 Klapanlar holati
🎗 Oʻng boʻlmacha sistola yoki oʻng qorincha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.
🎗 Oʻng qorincha sistola yoki oʻng boʻlmacha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.
🎗 Chap boʻlmacha sistola yoki chap qorincha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.
🎗 Chap qorincha sistola yoki chap boʻlmacha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.
[28.08.20
14:17==============================
============
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula
hisoblanadi. Oqsil monomerlari –
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri –
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅
📌Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅
📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN,
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN,
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza,
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil
topgan.✅✅
337
📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod)
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq
qiladi. ✅✅
📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa,
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅
📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅
📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅
📌DNK ning RNK dan farqli tomoni –
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat,
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S,
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅
📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar
yordamida birikkan. ✅✅
📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam
bo’ladi. ✅✅
📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅
📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida
kechadi. ✅✅
📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi,
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda
kechadi. ✅✅
📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi.
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet)
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta
nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga
genetik kod deyiladi. ✅✅
📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan.
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota
uchramaydi.
1. Metionin va triptofan - 1 ta;
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin,
sistein, serin - 2 ta;
3. Izoleysin - 3 ta;
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin
- 4 ta;
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi
tugallanganini bildiradi.
📌Jami 64 ga teng.
📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅
📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid)
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅
[28.08.20
14:17==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�
♻�Oqsillar klassifikatsiyasi. ♻�
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�
Oqsillar asosan aminokislotalar soniga ko‘ra,
tarkibi va strukturasi bo‘yicha
klassifikatsiyalanadi.
338
🔰I. Aminokislotalar soniga ko‘ra:
📌1. Oligopeptidlar (2 tadan 10 tagacha
aminokislotadan iborat).
📌2. Polipeptidlar (10 tadan ko‘p
aminokislotalardan iborat).
asosan polipeptidlar 10 tadan 50 tagacha
aminokislotalardan iborat bo‘ladi –
gormonlar.✅✅
📌Oqsillar (proteinlar)--->50 ta aminokislotadan
bir qancha milliongacha bo‘lishi mumkin.✅✅
II. Tarkibi bo‘yicha:
🔰1. Oddiy oqsillar (proteinlar) faqat
aminokislota qoldiqlaridan iborat. Gistonlar
nukleoproteinlar tarkibiga kiradi, genom aktivlik
metabolizmini boshqarilishida muhum rol
o‘ynaydi. ✅✅
📌Albuminlar----> Toza distillangan suvda
eriydigan oqsillar. Tuxum oqsili, bug'doy va
no'xat oqsillari
misol bo'ladi. ✅✅
📌Globulinlar----> Osh tuzining kuchsiz
eritmasida eriydigan oqsillar Qon tarkibidagi
oqsillar va ko'pchilik o'simlik oqsillari kiradi.
✅✅
📌Albumin va globulinlar hayvon oqsillari
bo‘lib, sut, tuxum, muskullarda uchraydi. ✅✅
🔰2. Murakkab oqsillar (proteidlar) tarkibida
aminokislotalardan tashqari qo‘shimcha
moddalar tutadi. Murakkab oqsillar tarkibida
aminokislotalardan tashqari, oddiy metall atomi
yoki boshqa oqsil bo'lmagan murakkab
moddalar ham uchraydi.✅✅
📌Xromoproteidlar---> (gemoglobin,
sitoxrom)✅✅
📌Nukleoproteid ----> yadrodagi nuklein
kislotagabirikkan oqsillar (xromatin). ✅✅
📌Lipoprotein ---->oqsil va lipidlardan iborat
(plazmatik membranadagi). ✅✅
📌Fosfoproteidlar ---->oqsil va fosfatlardan
iborat (sutda, tuxum sarig‘ida, baliq ikrasida
ko‘p bo‘ladi).✅✅
📌Glikoproteidlar ---> oqsil uglevodlar
birikmasi (hujayra membranasi
komponenti).✅✅
📌Metalloproteidlar ---> oqsil va metallar
birikmasi (fermentlar).✅✅
🔰III. Strukturasi bo‘yicha:
📌Fibrillyar oqsillar ----> polipeptid zanjir
ipsimon, suvda yomon eriydi (soch va mol
shoxidagi keratin, mushakdagi miozin,
suyakdagi kollagen).✅✅
📌Globulyar oqsillar ----> sharsimon polipeptid
zanjir, suvda (albuminlar) yoki natriy xloridning
kuchsiz eritmasida (qon plazmasi oqsillari,
fermentlar) eriydigan oqsillar.✅✅
[28.08.20
14:17==============================
============
SIYDIK AJRATISH ORGANLARINING
TUZILISHI.
📌 Siydik ajratishning ahamiyati.
- > Moddalar almashinuvi natijasida
organizmda hosil bo‘ladigan qoldiq moddalar va
almashinuv mahsulotlari ichak, o'pka, ter va
yog‘ bezlari hamda buyrak orqali chiqarib
yuboriladi. ✅
- > Ichak orqali hazm bo‘lmagan ovqat
qoldiqlari, tuzlar, o‘t pigmentlari va xolesterin,
o‘pka orqali suv va karbonat angidrid, ter bezlari
orqali suv va karbonat angidrid, tuzlar va azotli
moddalar almashinuvi mahsulotlari chiqariladi.
✅
339
- > Ammo moddalar almashinuvi mahsulotlarini
organizmdan chiqarishda siydik ajratish
sistemasi asosiy ahamiyatga ega. Organizmda
hosil bo'ladigan moddalar almashmuvi
mahsulotlarining 75 % dan ko‘prog‘i siydik
bilan chiqarib yuboriladi. ✅
- > Shu tariqa siydik ajratish organlari
organizmda osmotik bosim doimiyligi, suv va
tuzlar balansini saqlash, ya’ni gomeostazni
ta’minlash funksiyasini bajaradi. ✅
Siydik ajratish sistemasi organlariga:
- > buyrak ✅
- > siydik yo‘li ✅
- > qovuq ✅
- > siydik chiqarish nayi ✅ kiradi.
📌 Buyrakning tuzilishi.
- > Buyrak - bir juft loviyasimon organ. ✅
- > Uning sirti silliq, och qo‘ng‘ir tusda bo'ladi.
✅
- > Har bir buyrakning vazni o‘rtacha 150 g
keladi. ✅
- > Buyraklar tananing bel sohasida, umurtqa
pog‘onasining ikki yonida joylashgan. ✅
- > Buyrakning ichki tomoni botiqroq boladi.
Botiq tomonida joylashgan chuqur- chasi -
buyrak darvozasi orqali buyrakka arteriya va
vena qon tomirlari, nervlar va limfa o‘tadi. ✅
- > Buyrak darvozasi buyrak ichi bo‘shlig‘i
bilan tutashgan. Bo‘sh- liqda yupqa devorli ko‘p
sonli kosachalar va buyrak jomi joylashgan. ✅
- > Sirtdan buyrak biriktiruvchi silliq
to'qimadan iborat kapsula bilan o‘ralgan. ✅
- > Buyrak jomi va kosachalarni yog‘ kletchatka
o‘rab turadi. ✅
Buyrak kesmasida :
1. tashqi qoramtir buyrak po'stlog'i ✅
2. oqish ichki buyrak mag'zi qavatlari ko‘zga
tashlanadi. ✅
- > Mag‘iz qavat konussimon oqish
piramidalardan
iborat. ✅
- > Po‘stloqning qoramtir moddasi ana shu
piramidalar asosini va ulaming oralig'ini
to‘ldirib turadigan buyrak ustunchalarini hosil
qiladi. ✅
- > Piramidalarning buyrak bo‘shlig‘iga
o'girilgan uchki qismi kosachalar ichi- ga botib
kiradigan so‘rg‘ichlarni hosil qiladi. ✅
- > So‘rg‘ichlarning uchki qismiga so‘rg‘ich
naychalari yo‘li ochiladi. ✅
📌 Buyrak jomi.
- > buyrakning ichki mag‘iz qismida
joylashgan. ✅
- > Buyrak jomi asta- sekin torayib, siydik
yo‘liga o‘tadi. ✅
- > Buyrak kosasi va buyrak jomi devori
shilimshiq parda bilan qoplangan. ✅
- > Jom devorida muskullar bo‘ladi. ✅
- > Siydik yo'li diametri 6-8 mm va uzunligi 25-
30 cm keladigan ikkita silindr sbaklidagi naydan
iborat. ✅
- > Naylar qorin bo‘shlig‘i orqa devori bo‘ylab
joylashgan, chanoq sohasida qovuq bilan
tutashgan. ✅
📌 Nefronlar.
Buyrak juda ko‘p nefronlardan iborat. Nefron
buyrakning tuzilish va funksional birligi
hisoblanadi.
- > Har bir nefronning uzunligi 50-55 mm,
barcha nefronlarning uzunligi 100 km ga yetadi.
✅
- > Ikkala buyrakda 2-2,5 min nefron bo'ladi. ✅
Har bir nefron :
1. Shumlyanskiy-Baumen kapsulasi, uning
ichida joylashgan mayda qon tomirlari -Malpigi
chigali,
2. kapsuladan boshlanadigan birlamchi ilonizi
naychalar
3. Genie halqasi va uchki ikkilamchi ilonizi
naychalardan iborat.
- > Nefronlar kapsulasi birlamchi va ikkilamchi
naychalar buyrakning po'stloq qismida ✅
- > Genie halqasi uning mag‘iz qismida
joylashgan. ✅
340
Nefronlarning ikki- lamchi ilonizi naychalari
buyrakning yig'uvchi naychalariga ochiladi.
Yig'uvchi naychalar buyrak po‘stlog‘idan
boshlanib, buyrak mag‘iz qismidagi piramidalar
so‘rg‘ichlariga tutashadi. So‘rg‘ichlar
buyrakning kichik kosachalariga ochiladi. ✅
- > Buyrak kapsulasi tashqi va ichki devori
oralig‘i bo'shlig'i nefron naychalariga tutashgan.
✅
- > Kapsula ichki devori qon tomirlari devoriga
yopishgan. ✅
- > Bu devorlar orqali kapillarlardagi qondan
kapsula devorlari orasidagi tirqishga birlamchi
siydik filtrlanib o‘tadi. ✅
[28.08.20
14:21==============================
============
📊 Daun sindromi haqida
📚 Daun sindromi erkaklarda ham ayollarda ham
uchraydi.
🖌 Bu kasallikning kelib chiqishiga asosiy sabab
21 juft (autosoma) xromosomasining bittaga
oshib ketishi natijasida diploid to‘plam 47 ta
bo‘lib qolishidir.
🖌 Bu kasallikning asosiy belgisi, bemorning
boshi nomutanosib kichik, yuzi keng, ko‘zlari
kichik va birbiriga yaqin joylashgan bo‘ladi.
Og‘zi yarim ochiq, aqliy zaif, odatda bepusht,
uzoq yashamaydi. Bunday kasallarda yurak va
yirik qon tomirlari nuqsoni ko‘p uchraydi.
🎗🎗 Daun sindromida autosomalar 45 ta +
jinsiy xromasomalar 2 ta = 47 ta
📌📌 Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa,
demak Daun sindromida 45 ta autosoma + 2 ta
jinsiy xromasoma va 47 ta DNK (xromatid)
boʻladi.
📌📌 S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 45 ta
autosoma + 2 ta jinsiy xromasoma va 94 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
💧💧 Mitozning profaza va metafaza
bosqichlarida 2n 4c holat boʻlsa, 45 ta autosoma
+ 2 ta jinsiy xromasoma va 94 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
💧💧 Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 90 ta
autosoma + 4 ta jinsiy xromasoma (har bir
qutbda 45 + 2) va 94 ta DNK (xromatid) boʻladi.
💧💧 Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 45 ta
autosoma + 2 ta jinsiy xromasoma va 47 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
[28.08.20
14:21==============================
============
💧 Reptiliyalar
📌 Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlik
hayvonlari bo‘lib, qon suyak ko‘migi va taloqda
ishlab chiqiladi.
📌 Ularning yuragi ikkita boʼlmacha va bitta
qorinchadan iborat. Qorincha chala to‘siq bilan
ajralgan boʼladi.
📌 Timsohlarda to‘siq toʼliq boʻlib, yuragi to‘rt
kamerali.
📌Lekin sudralib yuruvchilarning barchasida
tanasida aralash qon oqadi.
📌 Suvda hamda quruqlikda yashovchilardan
farqli ravishda sudralib yuruvchilarda
qorinchadan mustaqil ravishda 3 ta qon tomiri
chiqadi.
📌 Qorinchaning chap tomonidan arterial (O²)
qonga ega o‘ng aorta yoyi chiqib, undan bosh
miyaga ketuvchi uyqu arteriyasi
📌 O‘rta qismidan tanaga ketuvchi chap aorta
yoyi
📌 Oʼng tomonidan o‘pkaga ketuvchi venoz
(CO²) qonga ega o‘pka arteriyasi boshlanadi.
341
📌 O‘ng va chap aorta yoylari birlashib orqa
aortani hosil qiladi.
📌 Shuning uchun miyaga arterial qon (O²)
📌 Tanaga aralash qon (CO²+O²)
📌 Oʻpkaga esa venoz (CO²) qon boradi
📌 O'pka venalari chap boʼlmachaga quyiladi.
📌 Bosh miya va tanadan keluvchi venoz qon
oʼng boʼlmachaga quyiladi.
🖌 Kichik qon aylanish doirasi yurak
qorinchasidan chiqib, o'pkada kislorodga
to‘yinib, chap boʼlmaga quyiladi.
🖌 Chap va oʼng bo‘lmalardagi qon yurak
qorinchasiga oʼtadi.
🖌 Yurak qorinchasida venoz va arterial qon
qisman aralashadi.
🖌 Yurak qorinchasidan qon aylanishining katta
doirasi boshlanadi. U organ, to‘qima va
hujayralardagi gaz almashinuvida ishtirok etib,
yurakning o‘ng bo‘lmachasiga kelib quyiladi.
🖌 Sudralib yuruvchilarning arteriya qon
tomirlarida aralash (venoz va arterial) qon
boʼlganligi sababli, moddalar almashinuvida
kam energiya hosil boʼladi.
[28.08.20
14:21==============================
============
📊 Shershevskiy-Terner sindromi
📚 Bu sindrom faqat ayollarda uchraydi
📚 Bunday kasalga chalingan ayollarda jinsiy
xromosoma soni bittaga kamayib, XO bo‘lib
qoladi. Natijada diploid to‘plamdagi
xromosomalar soni 45 ta bo‘ladi.
📚 Bunday ayollarning bo‘yi juda past bo‘ladi.
Ularda tuxumdon rivojlanmagan, ikkilamchi
jinsiy belgilar juda sust namoyon bo‘ladi.
📚 Shershevskiy-Terner sindromi kasalligi o‘rta
hisobda yangi tug‘ilgan 5000 ta qizdan bittasida
uchraydi.
📌📌 Shershevskiy-Terner sindromida
autosomalar 44 ta + jinsiy xromasomalar 1 ta =
45 ta
♻�♻� Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat
boʻlsa, demak bu sindromda 44 ta autosoma + 1
ta jinsiy xromasoma va 45 ta DNK (xromatid)
boʻladi.
♻�♻� S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa,
44 ta autosoma + 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta
DNK (xromatid) boʻladi.
🌀🌀 Mitozning profaza va metafaza
bosqichlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma
+ 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
🌀🌀 Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta
autosoma + 2 ta jinsiy xromasoma (har bir
qutbda 44 + 1) va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi.
🌀🌀 Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 1 ta jinsiy xromasoma va 45 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
[28.08.20
14:21==============================
============
DNK xilini topish
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
🌀🌀 Geterogametalilarda (XY)
n+1 (n - xromasoma)
Masalan ...
Odamda 23 + 1 ta
🌀🌀 Gomogametalilarda (XX)
n = ga teng (n - xromasoma)
342
Masalan ...
Odamda 23 ta
Xromatidalar tetradasini topish
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
🌀🌀 Geterogametalilarda (XY)
n-1 (n - xromasoma)
Masalan ...
23 - 1 = 22 ta
🌀🌀 Gomogametalilarda (XX)
n = ga teng (n - xromasoma)
Masalan ...
Odamda 23 ta
[28.08.20
14:21==============================
============
📊 Klaynfelter sindromi haqida
📚 Bu sindrom faqat erkaklarda uchraydi.
📚 Klaynfelter sindromi kasaliga uchragan
bemorlarda jinsiy xromosomalar XXY, XXXY
bo‘lishi mumkin.
📚 Bu kasalga chalingan odamlarning odatda
qo‘loyoqlari uzun, yelka chanoqqa nisbatan tor,
skelet tuzilishi ayollar skeletiga o‘xshash
bo‘ladi.
📚 Bu kasallikning XXY, XXXY holati o‘rtacha
500 ta boladan bittasida uchraydi.
🔎🔎 Klaynfelter sindromida autosomalar 44 ta
+ jinsiy xromasomalar 3 ta yoki 4 ta = 47 ta yoki
48 ta
📌📌 Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa,
demak Klaynfelter sindromida 44 ta autosoma +
3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
📌📌 S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 94, 96
ta DNK (xromatid) boʻladi.
🎗🎗 Mitozning profaza va metafaza
bosqichlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma
+ 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 94, 96 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
🎗🎗 Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta
autosoma + 6, 8 ta jinsiy xromasoma (har bir
qutbda 44 + 3, 4) va 94, 96 ta DNK (xromatid)
boʻladi.
🎗🎗 Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48
ta DNK (xromatid) boʻladi.
[28.08.20
14:21==============================
============
OLIMLAR NOMLARI
➡� Arastu - zoologiyaga oid dastlabki
asarlarni eramizdan 4 asr oldin yozilgan. U oz
asarida 500 ga yaqin hayvon haqida yozgan.
➡�Anton Levenguk 16-17 asrlarda
mikroskopda korinadigan hayvonlarni kashb
qilgan.
➡� Karl Linney 18-asrda hayvonlar
klassifikasiyasini yaratgan. (tur, urug, turkum,
sinf)
➡� Charliz Darvin 19 asrda hayvonlarni
organib Evolitsion talimotni yaratdi.
➡� Kashkarov Hayvonlar ekoligiyasini
organgan.
➡� L.M. Isayev va P.F.Baroviskiy-Orta
Osiyoda rishta, Leyshmaniya, Bezgak paraziti
tugatilishiga sabab bolishdi.
➡� T.Z.Zoxidov, O.P.Bokdanov Umrtqali
hayvonlarni organgan,
➡� A.M.Muhamadiyev , V.V. Yahontov,
A.T.Tolaganov, J,A, Azimov. M.A.Sultonov.
S.M.Alimuhamedov Umrtqasiz hayvonlarni
organgan.
➡� K.I.Skryabin - uning boshchiligida
Gelmintlarni organish va unga qarshi kurash
usullarni ishlab chiqilgan.
343
➡� Ibn Sino Tip qonunlari asarida dorvor
giyohlar bilan odamdan parazit gelmintlarni
haydash haqida yozgan.
➡� A.T.To'laganov-osimliklar gelmentlarni
o'rgangan.
➡� M.A.Sultonov I.A.Azimov. E.X.Ergashev
Yovvoyi va uy hayvonlari germenlarini
organgan..
➡�A.O.Kavaleviskiy Lansertnikni kashf
etgan.
➡� F.Lefler va P.Frosh uy hayvonlarda
uchraydigan oq sil kasaligining qozgatuvchi
virus bakteriyali filterni ota olishini aniqlagan.
[28.08.20
14:21==============================
============
Ekologik piramidani bug’doy-chigirtka-
kaltakesak-lochin tashkil etadi. Pradutsentning
biomassasi 100 t bo’lsa, II darajali
kansumentning massasi III darajali kansument
massasidan qanchaga (kg) ko’pligini aniqlang?
A)600 B)700 C)900 D)800
✅
‼�Yechimi‼�
P➖➖1-K➖➖2-K➖➖3-k
100 t➖ 10 t ➖➖ 1 t ➖➖ 0.1 t
2-K niki 1 tonna yo 1000 kg.
3-K niki 0.1tonna yo 100 kg.
1000-100=900
🏛Javob:🏛 C ✅
Yechimi dan.
[28.08.20
14:21==============================
============
DNK molekulasi bir zanjirining 3/5 qismidan
hosil bo’lgan oqsildagi aminokislotalar soni shu
DNK dagi jami nukleotidlar sonidan 1350 taga
farq qilsa, DNK molekulasidagi fosfodiefir
bog’lar sonini aniqlang.
A) 1500 B) 1499
C) 1498 D) 1348
#Yechimi
3/5=0.6 0.6/3=0.2 qismidan
aminokislotalar sintezlangan.
2 ta DNK zanjirini 2x deb olamiz
2x-0.2x=1350
1.8x=1350
X= 750 bu bitta zanjirdagi nukleotidlar soni.
2 ta zanjirdagi 750×2=1500
1 ta zanjirda Fosfodiefir boģ 1 ta kam 2 tasida 2
ta kam.
1500-2=1498
⚜�Javob ⚜� C ✅
Yechimi dan
[28.08.20
14:21==============================
============
🌐 Kariotipi bir xil jinsiy xromosomalarga ega,
bir xil gametalar hosil qiladigan jins
gomogametali jins deyiladi.
🌐 Kariotipi har xil jinsiy xromosomalarga ega,
har xil gametalar hosil qiladigan jins
geterogametali jins deyiladi.
♀�- XX va ♂�- XY --> Odam,
sutemizuvchilar, drozofilla pashshasi
♀�- XY va ♂�- XX --> Qushlar, kapalaklar,
sudralib yuruvchilar, aksolotoriya
♀�- XX va ♂��- XO --> Chigirtka, ninachi,
qandala
♀�- XO va ♂�- XX --> kuya kapalagi
344
📌 Qandala Qandala erkagida 13 ta
xromasoma, Urgʻochisida 14 ta xromasoma
boʻladi undan 12 tasi autosoma xromasomalari
hisoblanadi.
[28.08.20
14:21==============================
============
Talaba bo'lmoqchimisiz, unda, albatta, o'qing!
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
Abituriyent - bu hayotini o'zgartirish uchun
yo'lga chiqqan shaxs. Hamma ham odam bo'lib
tug'iladi, ammo kimdir inson bo'lib, kimdir
odamligicha vafot etadi. Dunyoda birovga
yomonlik qilmasdan yashaganing sening yaxshi
inson ekanligingdan dalolat emas. Agar hamma
narsaga loqayd bo'lsang, faqat o'zingni
o'ylasang, dangasa, tanbal bo'lsang va hech
bo'lmasa, bir marta hayotingni o'zgartirishga
urunib ko'rmasang, insonlikka da'vo qilma.
İnson uchun doimo harakatda bo'lmoq -
tiriklikning belgisi.
Sen bugundan abituriyentsan, bu degani
talabalik tomon yo'l olding. Demak, sen
hayotingni o'zgartirishni xohlaysan. Shunday
ekan, quyidagilarni yodda tut:
1⃣. Hech qachon vaqtim yo'q dema - xohish
bo'lsa, vaqt topiladi. Dunyoni boshqarayotgan
mashhurlarning sutkasi senikidan ortiq emas. 🕚
2⃣. Hech qachon eslab qololmayman dema -
İnson istasa, hammasini yodda saqlaydi, Alloh
senga bergan xotiraga shubha qilma. Xotirangni
bo'ysundir. 😇
3⃣. Hech qachon tushunmayman dema - Dunyoda
tushunish qobilyati va ong berilgan yagona tirik
jon sensan. O'zingni hayvonlarga teng tutma. �
4⃣. Hech qachon ertagax dema - Erta hech
qachon kelmaydi, har doim bugun bo'ladi. ☝�
5⃣. Barcha chalg'ituvchi vositalardan voz kech -
Texnika seni emas, sen uni yaratgansan, unga
qul bo'lma. 📲💻 Har qanday zamonda kitob
o'qigan insonlar, film tamosha qilgan
insonlarning ustidan yetakchilik qilgan. Tanla:
Boshqarasanmi? bo'ysunasanmi? 👍👎
6⃣. O'zingga hech qachon past baho berma - Sen
istasang, albatta, qila olasan. Alloh bandasiga
imkoni yo'q narsani xayol surdirmaydi. Qaysi
o'rinni orzu qilyapsan, uni egalla. Hozir
bo'lmasa qachon, sen bo'lmasang kim? �
7⃣. Vaqtni qadrla - Uni sotib ololmaysan, arzon
odamlarga qimmatli vaqtingni sarflama. 💔
8⃣. O'zingga ishon - Odam o'ziga ishonmay turib,
boshqalarni o'ziga ishontirolmaydi. Sen g'alaba
uchun tug'ilgansan. 💪
9⃣. To'g'ri niyat qilishni o'rgan - Hech qachon
oxirgi o'rinda bo'lsa ham kirib olsam bo'ldi
dema, Alloh mingni so'ra, birni beraman degan.
Uning marhamatiga shubha qilma, hamisha
birinchi grand meniki deb o'qi. Orzu emas,
maqsad qil. 👍
1⃣0⃣. Senga berilgan imkonni qadrla - Bugun sen
turgan joyda turishni orzu qilishga haddi
sig'maydigan insonlar bor. Bugun senda bor
ne'matlarni tushida ham ko'rmaydigan insonlar
bor. Shukur qil, yanada yaxshi bo'lishga intil.
Faqat o'z hayoting yaxshi bo'lishiga emas,
odamlarga kerakli inson bo'lishga intil. Shunday
joyda o'tirginki, birov kelib suril deyolmasin.
Qayerda bo'lsang ham, shunday iz qoldirginki,
o'rningni hech kim bosolmasin. Sen chindan ista
va harakat qil, qolganini Allohga qo'yib ber. �
Fikrlar dunyoni boshqaradi, sen fikr egasi bo'l.
Dunyo bir kundir - u ham bugundir.
İshning omadi - o'z vaqti.
Alpinist cho'qqini zabt etolmasa, ayb cho'qqida
emas.
İmkoniyatlaringni devorga urib, undan eshik
hosil qilishga sarflama!
Talaba va talaba bo'lolmagan abituriyentga
yuborilgan xatning birgina farqi bor:
"Siz talabalikka tavsiya etildingiz"
"Siz talabalikka tavsiya etilmadingiz"
Birgina ma qo'shimchasi seni talabalardan
ajratib turadi.
Bularni qayta-qayta o'qi va amal qil yoki qilma !
5 oydan so'ng senga qanday xabar kelsin, o'zing
tanla!
[28.08.20
14:21==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�
⭕� Odam organizmidagi qon aylanish sistemasi
345
🌀 qon aylanish sistemasi organlari
➡� Yurak
➡� Arteriya
➡� Vena
➡� Limfa
➡� Kapilyar
Odam organizmida 2⃣ ta Qon aylanish doirasi
mavjud .
➡� Katta Qon aylanish doirasi
➡� Kichik qon aylanish doirasi
🔀 Katta Qon aylanish doirasi sxemasi
Chap Qorincha ➡� Aorta ➡� Arteriya ➡�
Kapilyar ➡� Vena ➡� Buyrak Jigar ➡�
kovak vena orqali Yurakning o'ng
bo'lmachasiga quyiladi
🔀 Kichik qon aylanish doirasi
O'ng Qorincha ➡� O'pka arteriyasi ➡� O'pka
kapilyarlarlari ➡� arteriolalar ➡� 4 ta O'pka
venalari orqali yurakning chap
bo'lmqchasiga quyiladi.
Shuningdek ❗�
Oshqozon - ichak dagi venoz qon Tozalanish
jarayonida Jigarga boradi va Umumiy qonga
qo'shilib kovak venalar orqali Yurakning o'ng
bo'lmachasiga quyiladi
⭕� Limfa ---- To'qimadan xosil bo'lib Limfa
qon tomirlari orqali vena qon tomirlariga
quyiladi va qondagi zararli moddalarni yo'q
qilishda ishtirok etadi .
[28.08.20
14:21==============================
============
😱Bu juda qiziq😱
⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�⚜�
🐓Tuyaqushning tuxumi tovuq tuxumiga
nisbatan 36 marta og'irroq.
🐍Ilonlarda quloq yo'q. Ular tili yordamida
"eshitadi".
🐋Yer yuzidagi eng katta sut emizuvchi - ko'k
kit. Uning uzunligi 30 metrdan ziyodroq,
og'irligi esa 150 tonna ( bu tahminan 300 ta
sigirning og'irligi) bo'ladi.
🐛Chivinlarning ham tishi bo'larkan. Mikroskop
ostida bu zararkunandaning og'zida 22 ta tish
borligini ko'rish mumkin.
🐌Shilliq qurt 1 km. lik masofani 10 kunda
bosib o'taoladi.
�Amerika qit'asida 19-asrning 60 yillarigacha
chumchiq bo'lmagan. Ularni kapalak qurti bilan
kurashish uchun Angliyadan olib kelishgan.
Chumchuqga haykal qo'yishgan juda qiziq. Men
shuncha o'qiyman, o'qitaman chumchuq chalik
qadrim yo'g'a.
�Qo'tosning kallasi sigirniki, dumi otniki,
suyaklari bizonniki, juni echkiniki, shoxlari esa
molnikidek bo'la turib, cho'chqaga o'xshab "xur-
xur"laydi.
🐛Pashsha bir soniyada 330 marta qanot qoqadi,
kapalak esa bor yo'g'i 2 marta.
🕷Qirqoyoqning ayrim turlarida 270 tagacha
oyoq bo'ladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:21==============================
============
✅3 qismdan iborat azolar :✅
1 Panja suyaklari ( bilakuzuk kaft barmoq )
2 Bo'g'im
3 To'sh suyagi
4 Gavda muskullari ( ko'krak qorin orqa )
5 Til
6 Tish
7 Halqum
346
8 O'ng o'pka
9 Medaosti bezi
10 Gipofiz bezi
11 Analizator
12 Quloq
13 Ko'z
[28.08.20
14:21==============================
============
✅2 Qavatdan iborat azolar :✅
1 Suyak
2 Buyrak
3 Buyrak usti bezi
4 Plevra pardasi
5 Halqum
6 Qizilo'ngach
7 Epikard
[28.08.20
14:21==============================
============
BILIB QOʻYING.
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
1. Aspidistra - xona oʻsimligi
2. Batsilla - t. bakteriya
3. Batsidiya - yopishqoq lishaynik
4. Drosera - hashorotxoʻr oʻsimlik
5. Dreysena - 2 pallali moluska
6. Kalima - kapalak
7. Kalina - buta
8. Kasatka - tishli kit
9. Kamchatka - qisqichbaqa
10. Krakatitsa - moluska b.o.
11. Krevetka - qisqichbaqa
12. Kalmar - moluska b.o.
13. Koʻrgalak - qush
14. Kojan - koʻrshapalak
15. Kuya - kapalak
16. Kuyka - qush (soʻfitoʻrgʻay)
17. Losos - baliq
18. Los - tuyoqli hayvon
19. Laqqay - ot zoti
20. Laqqa - baliq
21. Manna - lishaynik
22. Manta - skat
23. Norka - suvsarsimon
24. Zorka - kapalak
25. Nutriya - kemiruvchi
26. Olma mevaxoʻri - kapalak
27. Kulrang oʻlaksa - 2 qanotli (hashorot)
28. Yashil goʻsht - 2 qanotli (hashorot)
29. Poliksina - kapalak
30. Podalariy - kapalak
31. Podoliya - qoʻngiz (tugmacha)
32. Perlovitsa - 2 pallali moluska
33. Qilquyruq - baliq
34. Qizilquyruq - qush
35. Sigirquyruq - 2 yillik oʻsimlik
36. Suvke - qush
37. Sikas - qush
38. Skuns - sutemizuvchi
39. Sigillyariyalar - sporali oʻsimlik
40. Lipedodendron - sporali oʻsimlik
41. Kalamit - sporali oʻsimlik
42. Kordait - ochiq urugʻli
43. Oq biqin - delfin
44. Oq peshona - maymun
45. Taroqli - timsoh
46. Taroqcha - 2 pallali moluska
47. Tridakna - 2 pallali moluska
48. Teresken - yarim buta
49. Tereska - baliq
50. Inastranseviya - reptiliya
51.Yonsuzar - qisqichbaqasimon
52. Vyurok - chumchuqsimonlar
53. Gambuziya - baliq
54. Semga - baliq
55. Joʻka - oʻsimlik (daraxt)
56. Kuropatka - qush
57. Gornostoy - hayvon (sutemizuvchi)
58. Odimchi - kapalak
59. Pareyazavr - reptiliya
60. Bargizub - oʻsimlik
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:21==============================
============
BILIB QOʻYING.
🔥🔥🔥🔥🔥🔥
🎯 Gulli oʻsimliklarda xromasoma holati. ( n-
gaploid 2n-diploid)
347
🖌 Birlamchi jinsiy hujayra - 2n
🖌 Markaziy hujayra — 2n
🖌 Arxeospora — 2n
🖌 Tuxum hujayra — n
🖌 Spermiy — n
🖌 Mikrospora — n
🖌 Endosperm yoki urugʻlangan markaziy
hujayrada — 3n
🛡 Chang hujayrasi bilan urugʻ soni teng
boʻladi.
🛡 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang
donasidan 1 mikrospora qatnashadi.
🛡 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi.
🛡 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida
ishtirok etadi.
🛡 Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora
qatnashadi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:21==============================
============
📊 Variantlarda koʻp soʻralgan
Yoʻsinlarda
Gametofit — Jinsiy boʻgʻin:
📌 1. Sporadan rivojlanadi
📌 2. Yashil ip
📌 3. Kurtak
📌 4. Avtotrof
📌 5. Har bir kurtakdan yangi o'simlik
📌 6. Zigota hosil qiladi
📌 7. Har bir arxegoniyda bitta tuxum hujayra
📌 8. Arxegoniy kolba shaklda
📌 9. Jinsiy a'zolari koʻp hujayrali
📌 10. Anterediy 2 xivchinli
Sporafit — Jinssiz boʼgʻin:
📌 1. Zigotadan rivojlanadi
📌 2. Sporangiyband
📌 3. Sporangiy
📌 4. Spora
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:21==============================
============
📊 Variantlarda koʻp soʻralgan
Qirqbo'g'imlarda
Gametofit — Jinsiy boʻgʻin:
🖌 1. Sporadan rivojlanadi
🖌 2. Ayrim jinsli
🖌 4. Erkaklik o'simtasi - yashil chetlari
boʻlingan
🖌 5. Urg'ochi jinsi erkagidan kattaroq
🖌 6. Zigota hosil qiladi
🖌 7. Avtotrof
🖌 8. Mustaqil oziqlanadi
Sporafit — Zigotadan rivojlanadi
🖌 1. Murtak
🖌 2. Sporofit
🖌 3. Poya bargli o'simlik
🖌 4. Autotrof
🖌 5. Yashil
🖌 6. Poyasi va shoxlari boʼgʼimlarga boʼlingan
🖌 7. Boshoq
🖌 8. Sporafillarning ostki tomonida 6 - 8 ta
sporangiy
🖌 9. Spora hosil qiladi
🖌 10. Mustaqil oziqlanadi
🖌 11. Ildizpoyali
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
348
[28.08.20
14:21==============================
============
🗣B I O L O G I Y A
🔥🔥 Oʻzgaruvchanlik
🌀🌀 Modifikatsion — abiotik omillar taʼsirida
paydo boʻlsa:
🌀🌀 Ontogenetik — organizimni yoshi bilan
bogʻliq boʻlsa:
🌀🌀 Kombinativ — har xil organizimlar
chatishgan boʻlsa:
🌀🌀 Rekombinativ — poliplodiya kuzatilgan
boʻlsa:
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:22==============================
============
⚔� ENERGIYA ALMASHINUVI ⚔�
Energiya almashinuvi ----- Organizmga kirgan
moddalarni Parchalanishidan chiqadigan
energiya hosil bo'lish jarayonidir.
1g Oqsil parchalansa ----- 17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Uglevod parchalansa -17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Yog' parchalansa ------ 38,9 kj ( 9,3 kkal)
Organizmga tushgan Uglevodlar (
Polisaxaridlar ) Parchalanib ---
Monosaxaridlarga aylanadi.
Monosoxaridlardan energiya hosil bo'lish
jarayonini birgalikda ko'rib chiqamiz.
C6H12O6 ------ bog'larida yashiringan energiya
------ 2800 kj
Hosil bo'lgan energiya
1- qism ---- issiqlik sifatida
1 - qism --- ATF ga to'planadi.
Energiya almashinuvi 3 bosqichda ketadi.
1. Polisoxaridlardan ---------- >
Monosaxaridlarga parchalanish.Sitoplazmada
kechadi.
( Bunda hosil bo'lgan oz miqdordagi energiya
issiqlik sifatida tarqalib ketadi ) ✅
2. Xosil bo'lgan monosaxarid ( C6H12O6 )
Sitoplazmada parchalanadi.
C6H12O6 ------ 2 C3H6O3 ( Sut kislota )
Bu jarayonda 200 kj energiya xosil bo'ladi.
200 kj --- 80 kj ------- 120 kj
( 40 % ) ( 60 % )
ATF -------- issiqlik sifatida ✅
3. 2 molekula Sut kislota Mitoxondriyada CO2
va H2O gacha parchalanadi.
C6H12O6 ---- > 6CO2 + 6H2O
Bu jarayonda jami 2600 kj issiqlik ajralib
chiqadi.
2600 ---- > 1440 kj ----- > 1160 kj
( 55,4 % ) ( 44,6 % )
ATF --------- issiqlik sifatida✅
Jami energiya --- > 2800 kj ✅
Jami ATF dagi energiya --- > 1520 kj ✅
Jami issiqlik energiyasi --- > 1280 kj✅
Energiya almashinuvi ----- Organizmga kirgan
moddalarni Parchalanishidan chiqadigan
energiya hosil bo'lish jarayonidir.
1g Oqsil parchalansa ----- 17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Uglevod parchalansa -17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Yog' parchalansa ------ 38,9 kj ( 9,3 kkal)
Organizmga tushgan Uglevodlar (
Polisaxaridlar ) Parchalanib ---
Monosaxaridlarga aylanadi.
Monosoxaridlardan energiya hosil bo'lish
jarayonini birgalikda ko'rib chiqamiz.
C6H12O6 ------ bog'larida yashiringan energiya
------ 2800 kj
Hosil bo'lgan energiya
1- qism ---- issiqlik sifatida
349
1 - qism --- ATF ga to'planadi.
Energiya almashinuvi 3 bosqichda ketadi.
1. Polisoxaridlardan ---------- >
Monosaxaridlarga parchalanish.Sitoplazmada
kechadi.
( Bunda hosil bo'lgan oz miqdordagi energiya
issiqlik sifatida tarqalib ketadi ) ✅
2. Xosil bo'lgan monosaxarid ( C6H12O6 )
Sitoplazmada parchalanadi.
C6H12O6 ------ 2 C3H6O3 ( Sut kislota )
Bu jarayonda 200 kj energiya xosil bo'ladi.
200 kj --- 80 kj ------- 120 kj
( 40 % ) ( 60 % )
ATF -------- issiqlik sifatida ✅
3. 2 molekula Sut kislota Mitoxondriyada CO2
va H2O gacha parchalanadi.
C6H12O6 ---- > 6CO2 + 6H2O
Bu jarayonda jami 2600 kj issiqlik ajralib
chiqadi.
2600 ---- > 1440 kj ----- > 1160 kj
( 55,4 % ) ( 44,6 % )
ATF --------- issiqlik sifatida✅
Jami energiya --- > 2800 kj ✅
Jami ATF dagi energiya --- > 1520 kj ✅
Jami issiqlik energiyasi --- > 1280 kj✅
[28.08.20
14:22==============================
============
🌐 Inson ogʻiz boʻshligʻida
🔰 20 ta sut tish boʻladi (6 oylikdan 2 yoshgacha
chiqadi)
🔰 32 ta doimiy tish (6 yoshligidan 12
yoshgacha sut tish oʻrniga doimiy tish chiqadi.
Doimiy tishlarning 28 tasi 12 - 14 yoshgacha
chiqadi)
Shulardan
💎 12 ta katta oziq tish (4 tasi yani aql tish 18
yoshdan keyin chiqadi)
💎 8 ta kichik oziq tish
💎 8 ta kurak (kesuvchi) tish
💎 4 ta qoziq tish
[28.08.20
14:22==============================
============
🗣Odam tanasidagi suyaklar
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
Sanab ko'ring! Sizning tanaggizda ham shuncha
suyak bormi?
(Menda 1 ta ko'p chiqdi. Yoshligimda qaysidir
suyagim sinib 2 ta bo'lib qolgan shekilli�)
🎯TUZILISHIGA KOʻRA
1⃣ — NAYSIMON ( 88 ta )
A) Uzun naysimon ( 12 ta )
🎗 yelka - 2 ta
🎗 bilak - 2 ta
🎗 tirsak - 2 ta
🎗 boldir - 4 ta
🎗 son - 2 ta
B) Kalta naysimon ( 76 ta )
🎗 qoʻlning kaft - 10 ta
🎗 qoʻlning barmoq - 28 ta
🎗 oyoqning kaft - 10 ta
🎗 oyoqning barmoq - 28 ta
2⃣ — GʼOVAK ( 92 - 93 ta )
A) Uzun govak ( 27 ta )
🎗 qovurgʻalar - 24 ta
🎗 oʻmrov - 2 ta
🎗 toʻsh - 1 ta
350
B) Kalta gʻovak ( 65 - 66 ta )
🎗 umurtqalar - 33-34 ta
🎗 kaftusti (bilaguzuk) - 16 ta
🎗 tovon - 16 ta
3⃣ — YASSI SUYAKLAR
🎗 tepa - 2 ta
🎗 ensa - 1 ta
🎗 kurak - 2 ta
🎗 yuz va chanoq suyaklari.
🎲 Chanoq ( nomsiz ) suyagi 2 ta boʻlib har biri
3 ta ( yonbosh, qov, quymich) suyak
birikishidan hosil boʻlgan
4⃣ — GʻALVIRSIMON ( 5 ta )
🎗 yuqori jagʻ - 2 ta
🎗 peshona - 1 ta
🎗 ponasimon - 1 ta
🎗 gʻalvirsimon - 1 ta
Kuting! Davomi bor...
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:22==============================
============
�Aytgandim Davomi bor.... deb!🚸
♻�♻�♻�🌳♻�♻�♻�
🎯JOYLASHISHIGA KOʻRA
1⃣ — BOSH Suyagi 23 ta.
2 ta qismdan iborat:
A) Yuz suyaklari ( 15 ta )
🎗 pastki burun chanogʻi - 2 ta
🎗 tanglay - 2 ta
🎗 yuqori jagʻ - 2 ta
🎗 pastki jagʻ - 1 ta
🎗 yonoq - 2 ta
🎗 burun - 2 ta
🎗 koʻz yosh - 2 ta
🎗 dimogʻ - 1 ta
🎗 til osti - 1 ta
B) Miya qutisi ( 8 ta )
🎗 chakka - 2 ta
🎗 tepa - 2 ta
🎗 ensa - 1 ta
🎗 peshona - 1 ta
🎗 asosiy suyak - 1 ta
🎗 gʼalvirsimon - 1 ta
2⃣ — GAVDA Skeleti.
2 qismdan iborat...
A) Umurtqa pogʻonasi(33-34 ta)
🎗 boʻyin - 7 ta
🎗 koʻkrak - 12 ta
🎗 bel - 5 ta
🎗 dumgʼaza - 5 ta
🎗 dum - 4-5 ta
B) Koʻkrak qafasi ( 37 ta )
🎗 koʻkrak umurtqasi - 12 ta
🎗 qovurgʻalar - 24 ta
🎗 toʻsh - 1 ta
3⃣ — Qoʻl suyaklari.
Ikkalasida 64 ta:
2 qismga boʻlinadi:
A) Yelka kamari ( 4 ta )
🎗 kurak - 2 ta
🎗 oʻmrov - 2 ta
B) Erkin suyaklari ( 60 ta )
🎗 yelka - 2 ta
🎗 bilak - 2 ta
🎗 tirsak - 2 ta
🎗 kaftusti (bilakuzuk) - 16 ta
🎗 kaft suyagi - 10 ta
🎗 barmoq - 28 ta
4⃣ — Oyoq suyaklari.
351
2 guruhga boʻlinadi:
A) Kamar suyaklari ( 11-12 ta)
🎗 chanoq - 2 ta
🎗 dumgʻaza - 5 ta
🎗 dum - 4-5 ta
B) Erkin suyaklari ( 62 ta )
🎗 son - 2 ta
🎗 tizza qopqogʻi - 2 ta
🎗 boldir - 4 ta
🎗 tovon - 16 ta
🎗 kaft - 10 ta
🎗 barmoq - 28 ta
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:22==============================
============
📊 Variantlarda koʻp soʻralgan
Qirqquloqlarda
Gametofit — Jinsiy bo'g'in:
🔎 1. Sporadan rivojlanadi
🔎 2. 2 jinsli gametofit
🔎 3.Yashil yupqa yuraksimon
🔎 4. Autotrof
🔎 5. Rizoidga ega
🔎 6. Arxegoniy (Tuxum hujayra)
🔎 7. Anteridiy ( Spermatozoid)
🔎 8. Zigota hosil qiladi
Sporafit — Jinssiz bo'g'in:
🔎 1. Ildizpoyali ko'p yillik yoki bir yillik
🔎 2. Poya bargli o'simlik
🔎 3. Sorus
🔎 4. Sporangiy
🔎 5. Spora
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:22==============================
============
Xromasoma mutatsiyalari
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
🌀🌀 DELETSIYA — bu xromasomalar
mutatsiyasi boʻlib, xromasoma bir qismining
ajralishidir.
🌀🌀 DUPLIKATSIYA — bu xromasomalar
ayrim qismlarining ortishi.
🌀🌀 INVERSIYA — bu xromasoma
mutatsiyasi boʻlib, xromasoma ayrim qismining
180° ga buralishi.
🌀🌀 TRANSLOKATSIYA – xromosoma bir
qismining boshqa nogomologik xromosomaga
qo‘shilishi .
Daun sindromi — translokatsiyaga misol
boʻladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:22==============================
============
💥🌟🚸🏧 🏧🚸🌟💥
🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱🌱
SIYDIK AJRATISH ORGANLARINING
FUNKSIYASI.
♻�Buyrakda siydik hosil bo‘lishi. Buyrakda
siydik hosil bolishi ikki faza (davr) ga bolinadi :
1. Birinchi davr - fillratsiya davri
--- > u birlamchi siydik hosil bolishidan iborat.
✅
--- > Bunda nefronlardagi artenya kapillarlari
orqali qonning suyuq qismi filtrlanib, nefron
bo‘shlig‘iga (kapsulaga) oladi. ✅
352
--- > Bu jarayonning o'tishi kapillardagi
bosimning yuqori, kapsuladagi bosimning past
boiishiga bogliq. ✅
--- > Birlamchi siydikning tarkibi qon
plazmasining tarkibiga yaqin. Unda faqat oqsil
bo‘lmaydi. Chunki u kapillar qon tomirlarining
devoridan filtrlanib o'tmaydi. ✅
2. Ikkilamchi siydikning hosil bo'lishi.
--- > Kapsuladagi birlamchi siydik kalavasimon
kanalchalarga o‘tadi. ✅
--- > Bu kanalchalarning devori orqali birlamchi
siydik tarkibidagi qand va aminokislotalar, suv
va mineral tuzlarning ko‘p qismi, ya’ni 98,5-9,0
% vena tomirlariga qayta so‘riladi. ✅
--- > Bunga reabsorbsiya jarayoni deyiladi. ✅
--- > Bu siydik hosil bo‘lishining ikkinchi davri
hisoblanadi.
Kanalchalarda qolgan siydik ikkilamchi siydik
deyiladi. ✅
Uning tarkibida :
- > qoldiq azot ✅
- > mochevina ✅
- > kreatinin ✅
- > ma’lum miqdorda tuz va suv ✅
boladi.
Katta odamning buyrak nefronlarida uzluksiz
siydik filtrlanishi natijasida bir sutkada o'rtacha
100 litr birlamchi siydik hosil boladi. Uning
98,5-99 litri kalavasimon kanalchalar devori
orqali qonga qayta so‘riladi, qolgan 1—1,5 litri
esa ikkilamchi siydik sifatida tashqariga
chiqariladi. ✅
♻� Siydikning chiqarilishi.
--- > Nefron naychalarida hosil bo'lgan siydik
buyrak kosachalari , so‘ngra buyrak jomi orqali
siydik yo‘liga o‘tadi. ✅
--- > Siydik yo‘li devorining peristaltik
qisqarishi natijasida siydik qovuqda to‘planadi.
✅
--- > Qovuqning siydikdan bo'shashi reflektor
tarzda sodir bo'ladi. Siydik hajmi 250-300 ml. ga
yetganida siydikning qovuq devoriga bosimi
ortib, qovuq devori retseptorlarida nerv
impulslari paydo bo'ladi. ✅
--- > Impulslar orqa miya dumg‘aza bo'limidagi
siydik ajratish markaziga, undan parasimpatik
nervlari orqali qovuq devori muskullariga
keladi. ✅
--- > Qovuq muskullari qisqarib, chiqarish nayi
sfinkterlari ochiladi. Normal sharoitda bir
sutkada 4-6 marta siydik chiqariladi. ✅
--- > Katta yarimsharlari po‘stlog‘ining peshana
qismida joylashgan oliy markaz ixtiyoriy siydik
ajralishini boshqaradi.✅
♻�Siydik tarkibi.
Siydik och sarg‘ish, 95 % suv va 5 % qattiq
moddadan iborat.
Qattiq moddasi tarkibiga :
--- > mochevina (2 %) ✅
--- > siydik kislota ✅
--- > kreatinin ✅
--- > natriy va kalsiy tuzlari ✅ kiradi.
Buyrak kasalliklarida siydikda oqsil paydo
bo'lishi mumkin. Siydik naylari shilliq qavati
jarohatlanganida siydikda qon paydo bo‘lib
qizaradi. Siydik reaksiyasi go‘sht mahsulotlari
ko‘proq iste’mol qilinganida ishqoriy bo'ladi.✅
♻�Buyrak funksiyasining boshqarilishi.
Buyrakda siydik hosil bo‘lishi :
--- > nerv ✅
--- > gumoral ✅ yo‘l bilan boshqariladi.
📌 Simpatik nerv tolalari buyrak qon tomirlarini
toraytirib, siydik ajralishini kamaytiradi. ✅
📌 Parasimpatik nerv tolalari esa buyrak qon
tomirlarini kengaytirib, siydik ajralishini
ko‘paytiradi. Bu nervlarning markazi orqa va
bosh miyada joylashgan. ✅
📌 Bosh miyaning pastki sohasida joylashgan
gipofiz bezining orqa bo'lagida sintezlanadigan
antidiuretik gormon (ADG) buyrak egri-bugri
kanalchalarining devoriga ta’sir etib,
reabsorbsiya jarayonini kuchaytiradi va siydik
ajralishini kamaytiradi. ✅
📌 Qalqonsimon bezda sintezlanadigan tiroksin
gormoni, aksincha, reabsorbsiya jarayonini
pasaytirib, siydik ajralishini ko'paytiradi. ✅
♻�Siydik ajratish organlarining kasalliklari.
353
♻�Alkogol, qo’rg’oshin, simob, naftalin,
benzol, hasharotlar zahari buyrak orqali chiqarib
yuboriladi. Tibbiyotda ayrim kasalliklarga
qarshi qo‘llaniladigan sulfanilamidli dorilar va
antibiotiklar ham buyrakka salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. ModdaLar almashinuvining buzilishi
ham buyraklar yoki Siydik chiqarish yo'lida tosh
paydo bo'lishiga olib keladi.
Onlayn kursimizdan namunalar !!!
:
[28.08.20
14:34==============================
============
🌍 Fotosintez ikki bosqichda amalga oshadi:
1⃣ Yorug‘lik bosqichi – xloroplastning
tillakoidlarida kechadi. Yorug‘lik qabul qilgan
xlorofill molekulalari elektron yo‘qotadi.
Natijada qisqa vaqt ichida energiyaga boy
qo‘zg‘algan holatga o‘tadi. Qo‘zg‘algan
molekulalarning ortiqcha energiyasi issiqlik yoki
yorug‘lik sifatida tarqaladi. Qolgan energiya esa
suvni dissotsiyalash uchun vodorod ionlariga
uzatiladi. Yorug‘lik ta‘sirida suvning
dissotsilanishi fotoliz deb ataladi.
H²O → H+ + OH-
Hosil bo‘lgan vodorod kuchsiz kuchsiz bog‘lar
orqali vodorodni ko‘chiruvchi organik
birikmalar bilan birikadi:
2H+ + organik birikma → organik birikma H²
OH ionlari esa o‘zining elektronini boshqa
molekulalarga beradi va erkin radikallarga
aylanadi. Erkin radikallar o‘zaro qo‘shilib, suv
va molekulyar kislorod hosil qiladi:
4OH →
2H²O + O²
Shunday qilib, fotosintez jarayonida hosil
bo‘ladigan va atmosferani boyitadigan
molekulyar kislorod manbai suv hisoblanadi.
Quyosh energiyasi nafaqat suvni parchalash,
fosfat kislota va ADF dan ATF larni hosil
qilishda ham qatnashadi. Bu samarali jarayon
bo‘lib, xloroplastlarda kislorodning ishtirokisiz
shu o‘simlik mitoxondriyalariga nisbatan 30
marta ko‘p ATF sintezlanadi. Shu yo‘l bilan
karbonat angidridni biriktirish jarayoni uchun
energiya to‘planadi. Bu reaksiyalarda ATF va
vodorodni ko‘chiruvchi organik birikmalardagi
vodorod ishtirok etadi.
2⃣ Qorong‘ulik bosqichi – xloroplastning
stromasida kechadi. Bu reaksiyalar borishi
uchun yorug‘lik shart emas. Bu bosqich bir
qancha fermentativ reaksiyalar natijasida boradi.
Fermentlar ishtirokida karbonat angidrid va
suvdan uglevodlar ya‘ni asosan glukoza
sintezlanadi:
6CO² + 18ATF + 12 organik birikma H² →
C⁶H¹²O⁶ + 6H²O + 18ADF + 18H³PO⁴ + organik
birikma
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:34==============================
============
🔺3. O‘simliklarning namlikka nisbatan ekologik
guruhlari va ularning moslanishlari.
uchta ekologik guruhga bo‘linadi:
kserofitlar✔�,
gigrofitlar✔�,
mezofitlar✔�
🔵1.Kserofitlar
🔻1.(yunoncha «xerox» – quruq, «phyton» –
o‘simlik) – namlik kam bo‘lgan muhitda
o‘sishga moslashgan o‘simliklar sanaladi.
Bularga dasht, cho‘l, yarim cho‘l, savanna,
baland tog‘ o‘simliklari kiradi.✔�
🔻2.Kserofitlar uzoq vaqt namlik
yetishmasligiga chidamli o‘simliklar
hisoblanadi. Ularda nam tanqis muhitda
yashashga bir qator: ✔�
▪�-transpiratsiyaning kamayishi, ✔�
▪�-tuproqdan suv so‘rilishining kuchayishi, ✔�
▪�-to‘qima va organlarda suvni zaxiralash
mavjud✔�
354
[28.08.20
14:34==============================
============
🔴Fiziologik moslanishlar.
🔷1.Issiq haroratda o‘simliklarni qizib ketishdan
himoya qiluvchi samarali vosita – barg
og‘izchalari orqali transpiratsiya –suv bug‘latish
hisoblanadi. Cho‘l o‘simliklarining ko‘pchiligi
qisqa hayot sikliga ega. Ularning vegetatsiya
davri bahorga to‘g‘ri keladi, yozda esa bu
o‘simliklar tinim davriga o‘tadi. ✔�
🔷2.Urug‘i tinim davrini o‘tadigan bir yillik
o‘simliklar efemerlar deyiladi. ✔�
🔷3.Piyozboshi, tugunagi, ildizpoyasi tinim
davrini o‘tadigan ko‘p yillik o‘simliklar esa
efemeroidlar deyiladi.✔�
Ayrim o‘simliklar (yo‘sinlar) va lishayniklar
mavsumning suv tanqis bo‘lgan haddan tashqari
issiq va sovuq davrlarida tanasidagi suv
miqdorining kamayishi natijasida uzoq muddat
anabioz (hayotiy jarayonlarning vaqtinchalik
to‘xtashi) holatiga o‘tadi.✔�
[28.08.20
14:34==============================
============
🔴10-§. NAMLIK EKOLOGIK OMIL
SIFATIDA
🔺1.Namlik.
a.Tirik organizmlar tanasining 2/3 qismi suvdan
iborat, shu sababli namlik ularning hayotini
belgilovchi muhim omil sanaladi. ✔�
b.Suv barcha tirik organizmlar uchun universal
eritma, hujayradagi biokimyoviy jarayonlar
uchun sharoit, ko‘pchilik tirik organizmlar
uchun yashash muhiti hisoblanadi. ✔�
c.Suv tirik organizmlarda boradigan moddalar
almashinuvida faol ishtirok etadi va muhim o‘rin
tutadi.✔�d. Tirik organizmlar yashaydigan
muhitda suv yetishmasligi organizmlarda
hayotiy jarayonlarning sekinlashishiga sabab
bo‘ladi.✔�
[28.08.20
14:34==============================
============
QOʻSHIMCHA MAʼLUMOT
📝 Darslik asosida tuzilgan 📝
❇� Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan
❇� Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan
iborat.
❇� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak
umurtqalari bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz
birikkan. Qovurgʻalar va pastki jagʻlari
harakatchan birikkan.
❇� Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi
bilan harakatsiz birikkan.
❇� Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin
umurtqasi orqali kalla suyagi bilan harakatchan
birikkan.
❇� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan.
❇� Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va
dum umurtqalari harakatchan birikkan.
❇� Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan
birikkan.
❇� Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro
harakatchan birikkan.
[28.08.20
14:34==============================
============
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
355
Ekologik piramida qisqacha tushuncha
✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅✅
🛑Ekologik piramida qoidasini 1927-z yil Ch.
Elton tomonidan fanga kiritilgan bo'lib, uni
asosii birinchi trofik daraja produsentlar , undan
keyin konsumentlar tashkil etadi. Bir trofik
darajadan ikkinchisiga o'tgan sari individlar soni
kamayadi, lekin tana o'lchami kattalashib boradi.
Tabiatda ekologik piramidalarning
ko'rinishlari:✅
🛑 Sonlar piramidasi - individlar sonini aks
ettiradi. Unga binoan oziq zanjirida
birinchisidan ikkinchisiga o'tgan sari individlar
soni kamayib boradi.✅
🛑Biomassa piramidasi - tirik moddani umumiy
quruq massasini aks ettiradi. Bunda birinchi
zanjirdan ikkinchisiga o'tgan sari biomassa
ortadi.✅
🛑Energiya piramidasi - trofik darajalardagi
energiya oqimini aks ettiradi. Quyi darajadan
yuqori darajaga o'tgan sari energiyaning 10%i
o'tishini hisobga olsak, oziq zanjiridagi trofik
darajalarning umumiy soni 6 tadan oshmaydi. ✅
🛑Oziq zanjirining har bir trofik darajasida 90%
energiya yo'qoladi, 10%i keyingi darajaga o'tadi.
R. Lindeman ushbu qonunni 10% lik qoidasi deb
atadi.✅
🔰Masalan:
🔰Produsentlar 1000kJ
🔰Birinchi tartib
konsumentlar 100 kJ
🔰Ikkinchi tartib
konsumentlar 10kJ
🔰Uchinchi tartib
konsumentlar 1kJ
[28.08.20
14:34==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
Restriktazalar
1. EcoR1 --- Eshericia Coli
G - A bog'ni tanib yopishqoq uchlar hosil qilib
kesadi .
Jami :
2 ta fosfodiefir bog' ✅
8 ta vodorod bog' ✅
2. BamH1 --- Bacillus amyololiquefaciens.
G - G bog'ni tanib yopishqoq uchlar hosil qilib
kesadi.
Jami :
2 ta fosfodiefir bog' ✅
10 ta vodorod bog' ✅
3. Hae ||| --- Haemophilus aegyptius
G - S bog'larni tanib to'mtoq usulda ( yopishqoq
uchsiz ) kesadi.
Jami :
2 ta fosfodiefir bog' ✅
4. Hpa1 --- Haemophilus parainfluenze.
A - T bog'larni tanib to'mtoq uchlar ( yopishqoq
uchsiz ) hosil qilib kesadi.
Jami :
2 ta fosfodiefir bog' ✅
[28.08.20
14:34==============================
============
💯Yo'sin💯
✅Gametofit --- Jinsiy bogin:
1.sporadan rivojlanadi
2.Yashil ip
3.Kurtak
4.Har bir kurtakdan yangi o'simlik
356
5.zigota hosil qiladi
6.har bir arxegoniyda bitta tuxum hujayra
arxegoniy kolba shaklda
7.jinsiy a'zolari kop hujayrali
8.anterediy 2 xivchinli
✅Sporafit ---- jinssiz bogin:
1.zigotadan rivojlanadi
2.Sporangiyband
3.Sporangiy
4.Spora
💯Qirqbo'g'in💯
Gametofit:
1.Sporadan rivojlanadi
2.jinsiy bogin
3.ayrim jinsli
4.Erkaklik o'simtasi --- yashil chetlari bolingan
5.Urg'ochi jinsi erkagidan kattaroq
6.zigota hosil qiladi
6.Autotrof
✅Sporafit ---- zigotadan rivojlanad
1.Murtak
2.Sporofit
3.Poya bargli o'simlik
4.Autotrof
5.yashil
6.poyasi va shoxlari bogimlarga bolingan
7.Boshoq
8.Sporafillarning ostki tomonida 6 - 8 ta
sporangiy
8.Spora hosil qiladi
💯Qirqquloq💯
✅Gametofit ---- Jinsiy bo'g'in:
1.Sporadan rivojlanadi
2.2 jinsli Gametofit
3.Yashil yupqa yuraksimon autotrof
4.Rizoidga ega
5.Arxegoniy (Tuxum hujayra) Anteridiy (
Spermatozoid)
6.Zigota hosil qiladi
✅Sporafit --- Jinssiz bo'g'in
1.Ildizpoyali ko'p yillik yoki bir yillik
2.Poya bargli o'simlik
3.So'rus
4. Sporangiy
5.Spora
[28.08.20
14:34==============================
============
GAMETA OLISH (monoduragayda)
Misol orqali tushuntiramiz:
1.No`xatning sariq gomozigota va yashil donli
formalaridan qanday gametalar olinadi?
A) A va a B) a C) A D) AA va aa
Yechish:
Gomozigota sariq →>> AA gomozigota
deyilgani uchun 2 ta bir xil A harfidan
foydalaniladi.
Yashil –->> retsessiv belgi deyilgani uchun
kichik harflar bilan shartli belgilash kiritamiz
yani, aa tarzda.
Yuqoridagi 2 xil belgilashlar ota-onaning
genotipi deb ataladi, ularning belgi xossalari esa,
fenotip deyiladi. Misol uchun, bu yerda AA
genotipli noxat doni sariq, aa genotipli
no'xatniki esa, yashil bo'ladi. Sariq yoki
yashilligini fenotip deb ataymiz.
Erkak organizm: ♂
Ayol organizm: ♀
Eslatma: monoduragay chatishtirishda gameta
hech qachon 2 ta harfdan iborat bo'lmaydi.
P AA x aa ko'rinishida
yozib olamiz hamda bundan gameta olamiz:
“AA” dan “A” ni; “aa” dan esa, “a” ni
gameta sifatida ajratib olamiz.
357
Bu yerdagi ota va ona organizmlarning
genotiplari faqatgina bir xil harflardan iboratligi
uchun(AA yoki aa), bir donadan gameta olish
kifoya(A yoki a). Demak, javob: A va a
[28.08.20
14:34==============================
============
🔥Qon Guruhlari🔥
✅Abituriyentlar uchun maxsus tuzilgan
I- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A va
B yo'q. Plazmada Aglutinin alfa va betta
(universal donor. Qon bera oladi I-II-III-IV qon
guruhli odamlarga, faqat I qon guruhli
odamlardan qon oladi)
II-qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A,
Plazmada Aglutinin betta(qon bera oladi II-IV
qon guruhli odamlarga, I-II qon guruhli
odamlardan qon oladi )
III-qin guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen B,
Plazmada Aglutinin alfa(qon bera oladi II-IV
qon guruhli odamlarga, I-III qon guruhli
odamlardan qon oladi)
IV- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A
va B, Plazmada Aglutinin alfa va betta yo'q
(universal retsipiyent. qon bera oladi faqat IV
qon guruhli odamlarga, qon oladi I-II-III-IV
guruhli odamlardan)
[28.08.20
14:34==============================
============
Genlarning qaytarilish chastotasi. XARDI-
VAYNBERG qonuni haqida
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
Xardi-Vaynberg qonuni - bir gen allellari
boʻyicha farq qiluvchi, oʻzaro erkin
chatishadigan populyatsiyalarda allellar va
genotipik sinflar uchrashishi tezligining
taqsimlanishini tasvirlovchi qonun. 1908-yilda
bir-birlaridan mustaqil holda ingliz matematigi
G.Xardi va nemis vrachi V.Vaynberglar kashf
etishgan. Xardi-Vaynberg qonuniga binoan,
mutatsiyaning tanlash bosimi, migratsiya va
genlar dreyfi yuz bermaydigan hollarda
allellarning oʻzaro shu uchrash tezligi avloddan
avlodga oʻzgarishsiz oʻtadi. Modomiki, avlodda
allellarning uchrash tezligi ota-onalarinikiga
oʻxshash boʻlar ekan, u hodda genotiplarning
ham uchrash chastotalari oʻzgarishsiz qoladi . A
- allelini "p", a - allelini esa "q" harfi bilan
belgilansa, u holda p+q=1 boʻlishi, bu formula
yordamida populyatsiyada A va a allellarining
uchrash tezligi; AA, Aa, aa genotiplarning
uchrash tezligini esa p²+2pq+q² formula
yordamida aniqlash mumkin. Xardi-Vaynberg
qonuni populyatsiyalar genetikasi uchun
ahamiyatga ega. Qonun populyatsiyalarda kam
uchrovchi allellarning aksariyat hollarda
geterozigota organizmlarda saqlanib qolishini
koʻrsatib beradi. Xardi- Vaynberg qonuni tabiiy
sharoitda amal qilishi juda qiyin chunki
populyatsiyalarga genetik muvozanatni
buzuvchi tashqi va ichki omillar doimo taʼsir
etib turadi. Shu Xardi-Vaynberg qonunini
keyingi populyatsion genetik modellar
yaratishning boshlang'ich shakli sifatida qarash
maqsadga muvofiq boʻladi.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:34==============================
============
Bizga farqi yo'q. Ingliz tilida ham Biologiya
darslarni o'taveramiz.
Ishonmayapsizmi
ANIMALS –
[ENIMALS==========================
================ – XAYVONLAR
✏�Lion –
[layn===============================
=========== – sher �
✏�Tiger –
[tayge==============================
============ – yolbars 🐅
✏�Zebra –
[zebra==============================
============ – zebra �
358
✏�Panda –
[panda=============================
============= – panda 🐼
✏�Monkey –
[manki=============================
============= – maymun 🐒
✏�Wolf –
[vulf===============================
=========== – bori 🐺
✏�Fox –
[foks===============================
=========== – tulki �
✏�Donkey –
[danki==============================
============ – eshak
✏�Sheep –
[shi:p==============================
============ – qo’y 🐑
✏�Rabbit –
[rebit==============================
============ – quyon 🐇
✏�Horse –
[hoos==============================
============ – ot 🐎
✏�Cow –
[kau===============================
=========== – mol 🐄
✏�Kitten –
[kitten==============================
============ – mushukcha 🐱
✏�Rooster –
[ruste==============================
============ – xoroz 🐔
✏�Hen –
[hen===============================
=========== – tovuq 🐤
✏�Chick –
[chik===============================
=========== – joja 🐥
✏�Fish –
[fish===============================
===========` – baliq 🐠
[28.08.20
14:34==============================
============
Savolga javob hamda eslab qolish
imkoniyatlarizni oshirish yo'llari
Nega oq ayiq pingvinlarni yemaydi?
Savol oson savollardan emas. Har holda bunga
savolni atrofingizdagi odamlardan so'rab,
ishonch hosil qilishingiz mumkin. Qani hoziroq
shunday qilib ko'ringchi qanday javob olar
ekansiz😉
Javob: Oq ayiq va pingvinlar umuman boshqa-
boshqa joyda yashashadi.
Oq ayiq Shimoliy qutbda asosan Arktikada;
pingvinlar esa Janubiy qutbda, aniqrogʻi
Antarktida, Janubiy Afrika, Avstraliya, Yangi
Zelandiyada uchraydi. Dunyoning ikki
chekkasidagi hayvonlar hech qachon bir biri
bilan uchrashmaydi, albatta. Shuning uchun ham
ayiq pingvinga hujum qilolmaydi. Hammasi
oddiy.
Umuman olganda Arktika so'zi yunonchada
"Ayiqga yaqin yoki shimol" degan maʼnolarni
beradi.
Antarktida(Antarktika) esa yunonchada
"Arktikaning ya'ni shimolning teskarisi" degani.
Bu yerda "ayiq" deb albatta Shimol yulduzi
joylashgan Kichik Ayiq yulduzlar turkumi
nazarda tutilmoqda. Ammo, oq ayiqlarning
qayerda yashashini eslab qolish uchun
"Shimol—Ayiq, Janub esa—Ayiq emas" degan
iborani yodda saqlasangiz bo'ladi.
[28.08.20
14:34==============================
============
Qoʻzgʻalish borish ketma-ketligi
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
💡 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning
gipotolomik sohasi → bosh miya
359
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv
markazi
💡 Eshitish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → eshitish nervi → miya koʻprigi →
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) →
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki
sohasi
💡 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → vetsibulyar nerv → miya koʻprigi
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi
muvozanat nerv markazi
💡 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv →
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari
→ oraliq miyaning poʻstloqosti →, bosh miya
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi
💡 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi =
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining yuqori va oʻrta sohasi
💡 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari =
retseptor → sezuvchi nerv → bosh miya
yarimsharlarida joylashgan.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
14:34==============================
============
🔴🔴🔴Genetikadan eng muhim qisqacha
ma'lumotlar!
❗�❗�❗�Diduragay chatishtirishda F2 da
quyidagicha ajralish namoyon bo'ladi:
Genotip bo'yicha:1:2:2:4:1:2:1:2:1
⤵�⤵�
✅1) AABB-1
✅2) AABb-2
✅3) AaBB-2
✅4) AaBb-4
✅5) AAbb-1
✅6) Aabb-2
✅7) aaBB-1
✅8) aaBb-2
✅9) aabb-1.
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�
�������������
✅✅✅Genlarning o'qilishi:
⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�⤵�
☑�AABB➖digomozigota dominant
☑�AABb➖1-belgisi bo'yicha gomozigota
dominant, 2- belgisi bo'yicha geterozigota
☑�AaBB➖1- belgisi geterozigota, 2-belgisi
gomozigota dominant!
☑�AaBb➖digeterozigota
☑�AAbb➖1-belgisi gomozigota dominant, 2-
belgisi gomozigota ressesiv
☑�Aabb➖1-belgisi geterozigota, 2-belgisi
gomozigota ressesiv
☑�aaBB➖1-belgisi gomozigota ressesiv, 2-
belgisi gomozigota dominant
☑�aaBb➖1-belgisi gomozigota ressesiv, 2-
belgisi geterozigota
☑�aabb➖digomozigota retsessiv.
IZOH:
⤵�⤵�⤵�
☑�AABB➖sof digomozigota dominant!
☑�aabb➖sof digomozigota retsessiv
�������������������������
�������
360
[14.08.20
06:43==============================
============
�ZAMBURUG'LAR DUNYOSI.
✳�Zamburug'larga xos xususiyatlari :
--- > Plastidalari yo'q Geterotrof organizmlar. ✅
--- > Parazit yoki Saprofit ( O'lik organik modda
bilan oziqlanishi. ) ✅
--- > Vegetativ tanasi Mitselliy deb ataladi. ✅
--- > Suvo'tlardan Xlorofilining yo'qligi ,
Bakteriyalardan Yadrosining bo'lishi bilan farq
qiladi. ✅
--- > Ko'payishi jinssiz , jinsiy , vegetativ usulda
amalga oshadi. ✅
Mitselliysini tuzilishi va ko'payish usuliga qarab
Zambrug'lar 2 guruxga bo'linadi :
1. Tuban Zambrug'lar ( Oq po'panak ) ✅
2. Yuksak Zambrug'lar. ( Penitsil )
Tuban zambrug'lar mitselliysida to'siqlar
bo'lmaydi. Yuksak zambrug'larda esa bo'ladi. ✅
✳�Achitqi Zambrug'i:
--- > Haqiqiy mitselliysi mavjud emas. ✅
--- > Hujayrasi bir yadroli , oval shaklda bo'ladi.
✅
--- > Kurtaklanish orqali ko'payadi. Buning
natijasida hosil bo'lgan hujayralar Ona
hujayradan ajralib ketmaydi. ✅
--- > Zambrug' faoliyati natijasida shakar spirt
va karvonat angidridga parchalanadi. Ushbu
jarayon pivo , vino , novvoychilikda ahamiyatga
ega. ✅
✳�Qo'ziqorin zambrug'i.
--- > Tanasi oyqocha va qalpoqchadan iborat ,
uzunligi 10 - 12 sm ga teng. ✅
--- > Tuproq ostidagi ko'p yillik mitselliysi yoz
faslida zaxira sifatida oxiq moddalar to'plab
kuzdan boshlab meva tanachalar shakllana
boshlaydi. ✅
--- > Qo'ziqorin shartli istemol qilinuvchi
Zambrug'lar guruxiga kiradi. ✅
Istemol qilinuvchi zambrug'lardan --- > Oq
zambrug' , Oqqayin bilan birga o'suvchi
zambrug'.
✳� Parazit Zambrug'lar:
O'simlik hayvon va odamlarda turli kasalliklarni
keltrib chiqaradi.
Zang Zambrug'i.
--- > Oraliq ho'jayini Zirk , Asosiy ho'jayini
Bug'doy hisoblanadi. ✅
--- > Zang zambrug'i yoz davomida Sarg'ish -
qizil ( Zang ) rangdagi sporalar hosil qiladi. ✅
--- > Bug'doy o'simligining poya va barglarini
zararlaydi. ✅
--- > Zambrug'ning sporalari yengil havoda tez
tarqaladi. Ularga qarishi kurshda eng qulay usul
Ushbu zambrug'ga chidamli yangi bug'doy
navlarini yaratish hisoblanadi. ✅
✳�Virtitsill. ( Oq palak )
--- > G'o'za O'simlikgining o'tkazuvchi sistemasi
paraziti hisoblanadi. ✅
--- > O'simlikda so'lish ( vilt ) kasalligini keltrib
chiqaradi. ✅
--- > O'simlikda dastlab sarg'ish - jigarrang ,
so'ngra qora dog'lar paydo bo'ladi. ✅
--- > Kasallikka qarshi kurash almashlab ekishni
to'g'ri yo'lga qo'yish , Yangi g'o'za navlarini
yaratish hisoblanadi. ✅
✳�Zambrug'larning ahamiyati:
Mikoriza.
Yuksak o'simliklar va Zambrug'larning simbioz
hayot kechirishidan hosil bo'ladi.
Mikoriza 2 xil bo'ladi :
1. Ektotrof ( Tashqi ) --- > Qayin , eman va nina
bargli daraxtlarda uchraydi. O'simlik ildizining
ustki yuzasini zambrug' qoplab oladi. ✅
2. Endotrof ( ichki ) --- > Zambrug' Ildizning
ichki to'qimasiga kirib oladi. ✅
✳�Mikorizaning ahamiyati :
--- > Oqsillarni aminokislotalarga parchalaydi.
Aminokislotalarning bir qismi o'simlik
tomonidan o'zlashtriladi. ✅
361
--- > Zambrug' daraxt ildiz tizimi shimish
yuzasini oshiradi. ✅
--- > Ichki mikoriza ko'pincha o't o'simliklarda
uchraydi. ✅
✳� Lishayniklar:
Tirik organizmlarning o'ziga xos guruxi bo'lib
Zambrug'lar va bir hujayrali suvo'tlarning
simbioz yashashidan kelib chiqadi.
Lishayniklarning 26 000 ga yaqin turi ma'lum.
Lishayniklar shakliga ko'ra 3 xil :
1. Yopishqoq ( Batsidiya ) ✅
2. Bargsimon ( Parmeliya ) ✅
3. Butasimon. ( ) ✅
--- > Lishayniklar tundra va o'rmon tundrada
tarqalgan. ✅
--- > Kimyoviy elementlarni va radioktiv
moddalarni to'plash hususiyatiga ega. ✅
--- > Atmosfera havosining ifloslanganlik
darajasini aniqlashda indikator sifatida
foydalaniladi. ✅
--- > Lishaynik tarkibida : ( Lishaynik kraxmali (
lixenin ) , Disaxaridlardan Saxaroza ,
aminokislotalar , Vitaminlardan C , B6 , B12. )
✅
--- > Lishaynik Manna istemol qilinadi. ✅
Kladoniya turkumi --- > Shimol bug'ulari uchun
oziq.
Daraxt po'stlog'ida yaxlit qoplam xosil qiladi :
Soqolli usneya ( Usneya barbata ) ✅
Tasmasimon everneya ( Everneya Purnastri. ) ✅
Xantoria Pariyentina ( yashil - sarg'ish va
tillarang qoplam hosil qiladi. ) ✅
[14.08.20
06:45==============================
============
Hayvonlar xramasomasi
�Shinpanze 48-ta 2n
🐑Qo'y 54-ta 2n
🕊Kabutarda 80-ta 2n
🐠Okun 28-ta 2n
�Tritonda 24-ta 2n
�Uy pasha 12-ta 2n
🐐Echki 60-ta 2n
🐓Tovuq 78-ta 2n
🐎Ot 66-ta 2n
🐀Uy sichqon 40-ta 2n
🐃Yirik shoxli qoramo 60-ta 2n
🐟Zog'ara baliq 104-ta 2n
🐛Tut ipak qurti 28-52-ta
Siklop 4-ta 2n
�Krab 254-ta 2n
Yomg'ir chuvalchangi 36-ta 2n
Chuchuk suv gidrasi 32-ta 2n
�Drozafilada 8-ta 2n
🐕It 78-ta 2n
🐂Qoramol 38-ta 2n
🌱O'simliklar xramasomasi 2n to'plamda
🌳-daraxt
🎋-yarim buta(chala buta)
🌾🍅🍆🍉🌱🍁🍈🌻🌽-bir yilik
☘�🍀-ko'p yilik
🌴-buta
🌿-ikki yillik (shularga qarab daraxt,buta,yarim
buta,bir yilik,ikki yilik,ko'p yilik ekanini
anig'lab olsa bo'ladi shulardi qo'yaman)
🌳 Dub 24-ta 2n
🌳 Buk 24-ta 2n
🌲Qarag'ay 24-ta 2n
Xlamidomanada 32-ta 2n
Neyro spora 14-ta 2n
🌿 Karam 18-ta 2n
🍀Kartoshka 48-ta 2n
🍀 Piyoz 16-ta 2n
🍅Pomidor 24-ta 2n
🌾No'xat 14-ta 2n
🌾Arpa 14-ta 2n
🌾Javdar 14-ta 2n
🌽Makajo'xori 20-ta 2n
🌾Sholi 24-ta 2n
🌾Soya 28-ta 2n
🌾Bug'doy 14-ta 2n
🌾Yumshoq bug'doy 42-ta 2n
🌾Qariq bug'doy 28-ta 2n
🌱Lyupin 50-ta 2n
362
☘�Beda 32-ta 2n
🌱bodring 14-ta 2n
🌳Olxo'ri 24-ta 2n
🌳Olcha 32-ta 2n
🌳Tog'olcha 16-ta 2n
🌳Tok 76-ta 2n
🌳Shaftoli 16-ta 2n
🌳Olma 34-ta 2n
🌳Nok 34-ta 2n
🌿Sabzi 18-ta 2n
🍈Qovun 22-ta 2n
🍉Tarvuz 22-ta 2n
🌾Tariq 36-ta 2n
🌱Loviya 22-ta 2n
🌱Yeryong'oq 40-ta 2n
🌻Kungaboqar 34-ta 2n
🌿Qand lavlagi 18-ta 2n
🍁G'o'za Herbatsum 26-ta 2n
🍁G'o'za Xirzetum 52-ta 2n
🍁G'o'za barbadenza 52-ta 2n
🍀Xrizantema 18-36-90-ta
🌱Tamaki 24-48-72-ta
🌱Skerda 3-4-5-6-7-ta
🍀Iloq 12 tadan..........43 tagacha
🌳Yong'oq 32 ta 2n
Garox 14 ta 2n
[14.08.20
16:50==============================
============
🛑Hayot mohiyati.🛑
Biologiya fani taraqqiyoti davomida juda ko’p
olimlar hayotga ta’rif berishga harakat qilishgan:
🔰
🔴1.2 hayot – biosferani hosil qiladi va
o’zgartiradi
🔵3.hayot – tirik organizmlarda hayotiy
jarayonlarning sodir bo’lishi
�4.hayot – bu tirik organizmlarning irsiy
axborotni avloddan avlodga o’tkazish orqali o’z-
o’zini barpo etadigan jarayon.
�5. M. V. Volkenshteyn ta’rifi Bo’yicha:
«Yerda mavjud bo’lgan tirik organizmlar,
biopolimerlar: oqsil va
nuklein kislotalardan tuzilgan. Ular o’z-o’zini
idora etadigan, yarata oladigan
ochiq sistemalardir»
🔘6. tirik organizmlar tashqi muhitdan kerakli
oziq
moddalarni qabul qiladi
⚪�7. keraksiz mahsulotlarni ayirib chiqaradi
�8. nuklein kislotalarda kodlangan irsiy axborot
asosida oqsillar sintezini amalga oshiradi
�9.10 ekologik muhitda o’sib rivojlanadi va
ko’payadi.
🛑Kimyoviy tarkibning birligi 🛑
Barcha tirik organizmlar tarkibiga
kiruvchikimyoviy elementlarning 90% dan
ortig'i asosan to’rt xil: uglerod, kislorod,
vodorod va azot elementlaridan tashkil topgan.
Bu elementlar barcha tirik
organizmlar tarkibiga kiruvchi organik
birikmalar, masalan, oqsillar, nuklein kislotalar,
lipidlar, uglevodlarni hosil qiladi.✅
✅Strukturaviy tuzilish birligi.✅
Barcha tirik organizmlar hujayradan tuzilgan
Bo’lib, hujayra tiriklikning tuzilish, funksional
va rivojlanish birligi hisoblanadi.☑�
❇� Ochiq sistemaligi. ❇�
Barcha tirik organizmlar muntazam ravishda
tashqi muhit bilan energiya va moddalar
almashinuviga ega bo’lgan ochiq sistemadir.✅
🔱Moddalar va energiya almashinuvi🔱
Moddalar va energiya almashinuvi oziqlanish,
nafas olish, ayirish kabi jarayonlarni o’z ichiga
oladi. Moddalar va energiya almashinuvi tufayli
o’zgaruvchan tashqi muhit sharoitida tirik
organizmlar kimyoviy tuzilishi va tarkibining
doimiyligi
ta'minlanadi.✅
⚜�O‘z-o‘zini yangilash. ⚜�
Organizmda sodir bo’ladigan moddalar
almashinuvi jarayonida biomolekulalar, hujayra
va to’qimalarning doimiy yangilanishi
sodir bo'ladi.✅
�O‘sish va rivojlanish.�
Ontogenezning ma’lum bosqichlarida tirik
organizmlar genetik axborotlar asosida o’z
363
tuzilishini saqlagan holda miqdoriy jihatdan
ortadi, ya'ni o’sadi hamda ularda yangi belgi va
xususiyatlar shakllanishi – rivojlanish kuzatiladi.
Rivojlanish tirik organizmlarning ma’lum
qonuniyatlar asosida o’zgarib borishidir.
Individual rivojlanish – ontogenez va tarixiy
rivojlanish – filogenez kuzatiladi. Organik
olamning tarixiy rivojlanishi evolutsiya deb
yuritiladi.☑�
📌O‘z-o‘zini idora qilish. 📌
Tashqi muhit sharoitlarining muntazam
o’garishiga
qaramay, tirik organizmlar tashqi va ichki
tuzilishi, kimyoviy tarkibi,
fiziologik jarayonlarning doimiyligini saqlash,
ya’ni gomeostaz xususiyatiga ega.
📒Ta’sirlanish. 📒
Ushbu xususiyat tirik organizmlarning tashqi
muhit ta’sirlariga javob reaksiyalari orqali
amalga oshadi.✅
🔰 Irsiyat va o‘zgaruvchanlik. 🔰
Tirik organizmlarning o’z belgi va
xususiyatlarini nasldan naslga o’tkazish xossasi
irsiyat, yangi belgi-xususiyatlarni namoyon
qilishi o’zgaruvchanlik hisoblanadi.
O'zgaruvchanlik tufayli esa tashqi muhit
ta’sirlariga tirik organizmlarning
moslanuvchanligi ortadi✅
Kanalimizga a'zo bo'ling
[14.08.20
16:52==============================
============
QON AYLANISH ORGANLARI ISHINING
BOSHQARILISHI.
📌 Yurak ishining boshqarilishi.
Markaziy nerv sistemasidan :
--- > Simpatik nerv ( Yurak qisqarish kuchi va
tezligini oshiradi. ) ✅
--- > Parasimpatik nerv ( Yurak qisqarish kuchi
va tezligini kamaytiradi. ) ✅
Yurak ishini gumoral boshqarilishi.
Gumoral boshqaruv asosan garmonlar tasirida :
--- > Adrenalin garmoni ( Buyrak usti bezidan
ishlab chiqariladi va yurak urishini kuchaytiradi.
) ✅
--- > Kalsiy tuzlari ( Adrenalin garmoni singari
yurak ishini kuchaytiradi. ) ✅
Nerv va Gumoral boshqaruv tufayli organizmda
kechadigon jarayonlar muvofiqlashadi. Nerv
impuls orqali ichki sekretsiya bezlariga tasir
qiladi. Sekretsiya garmonlari to'qima va
organlarga yetib boradi.
📌 Organizmda qonning qayta taqsimlanishi.
Organlar faoliyatining kuchayishi yoki pasayishi
bilan ularning kislorod va oziq moddalarga
talabi ham ortadi yoki kamayadi. Bu qonning
organizmda taqsimlanishiga olib keladi. ✅
📌 Yurak va qon tomir kasalliklari.
--- > Miokard infarkti ( Xar xil sabablar
natijasida yurak muskullari yemirilishi. ) ✅
--- > Gipertoniya ( Arteriyalarda qon bosimining
ortishi ) ✅
--- > Insult ( Bosh miyaga qon quyilishi ) ✅
--- > Ateroskleroz ( Qon tomir devoriga yog' va
boshqa moddalarni to'planishi natijasida qon
tomir devorining qattiqlashib mo'rtlashib qolishi.
) ✅
Qon tomir kasalliklarinjng kelib chiqishiga
sabablar ko'plab topiladi.
1. Chekish
2. Alkogol iste'mol qilish
3. Xar xil alimentar omillar.
4. Og'ir mehnat bilan surunkali rivojlanish va
hokazo.
Chekish natijasida organizmdagi arteriyalar
devori qalinlashib , mo'rtlashib qoladi. Natijada
qisqaruvchanlik hususiyati buziladi. Yurak va
qon tomkrlar yetarlo miqdorda qon bilan
taminlanmaydi.
🎙 Kanalimizga a'zo bo'lish uchun
364
[14.08.20
16:53==============================
============
QONNING TOMIRLAR BO'YLAB
XARAKATLANISHI.
📌 Qon bosimi.
Organizmda qon bosimi Yurak qorinchalari
qsqarganda vujudga keladi.
Eng yuqori bosim Yurak chap qorinchasi
qisqarganda Aorta qon tomirida vujudga keladi.
Qon bosimi tinch xolatda :
Yurak qorinchasi qisqarsa - > 110 - 120 mm.
Hg. Ustuni.
Yurak bo'shashganda - > 70 - 80 mm.Hg.
ustuni.
Qon bosimining asosiy sababi qon kuch bilan
yurakdan otilib chiqadi. Shu vaqtda Aorta yoki
O'pka arteriyasiga chiqqan qon Tomirga kuchli
bosim beradi va bu qon bosimi hisoblanadi. ✅
📌 Tomir urishi ( puls ).
Katta bosim bilan yurakdan chiqqan qon tomir
devoriga uriladi va yirik qon tomir tebranishi
to'qima va organlardagi arteriyalarni ham
tebratishi puls deb ataladi. ✅
Pulsni aniqlash mumkin bo'lgan soxalar :
1. Kaftning ustki qismi. ✅
2. Bo'yin. ✅
3. Chanoq soxasi. ✅
4. Tizza ✅
5. Oyoq kaftning yuqori qismi. ✅
📌 Qonning oqim tezligi.
Qon oqishning o'rtacha tezligi :
1. Aorta --- > 40 sm / sek. ✅
2. Arteriya --- > 40 - 10 sm / sek. ✅
3. Arteriola --- > 10 - 0,1 sm / sek. ✅
4. Kapilyar --- > 0,1 sm / sek. ✅
5. Vena --- > 0, 3 - 0,5 sm / sek. ✅
Kapilyarlarda qon oqimi sekin bo'lganligi tufayli
oziq moddalar va kislorod to'qima va organlarga
o'tishga ulguradi.
📌 Qonning Arteriya va Vanalarda oqishi.
Qon Bosim yuqori bo'lgan joydan bosim past
joyga harakatlanadi.
M :
Yurak qorinchasidan Arteriyaga chiqqan qon
120 mm. Hg. Ustuni bosim beradi.
Bosim kapilyarlarda 15 mm. Hg. Ustuni ga teng.
Demak bosim yuqori joydan past joyga
harakatlanar ekan.
Venalarda ham huddi shunday jarayon ketadi.
✅
📌 Taloq.
Qorin bo'shlig'i chap tomonining yuqori qismida
, ya'ni chap qovurg'alar ostida joylashgan.
Taloqda limfotsitlar hosil bo'ladi va limfa
tomirlariga chuqarib turiladi.
Taloq qonning ortiqcha qismini saqlab turuvchi
depo vazifasini bajaradi.
Taloqda yashash muddati o'tgan shaklli
elemntlar parchalanadi. ( eritrotsitlar va
leykotsitlar. ) ✅
🎙
[14.08.20
16:56==============================
============
🔥🔥🔥🔥🔥Embrional davr :🔥🔥🔥🔥🔥
zigota🔸,maydalanish, 🔸,gastrula,
🔸,ixtisoslashish,🔸, organogenez davrlariga
bo‘lib o‘rganiladi
🅾�Zigota jinsiy hujayralarning qo‘ shilishidan
hosil bo‘lgan, yangi sifatga (irsiy axborotga) ega
bo‘ lgan ko‘p hujayrali
organizmlarning bir hujayrali organizm davridir.
🔥Zigotaning keyingi rivojlanishi uning mitoz
yo‘li bilan bo‘linishidan boshlanadi.
🔥Bo‘linishdan hosil bo‘lgan hujayralar bir-
biridan uzoqlashmaganligi va o'smaganligi
sababli, bu jarayon maydalanish deb ataladi.
✳�Maydalanish natijasida hosil bo‘ lgan
hujayra blastomera deb ataladi. Maydalanish
jarayoni otalangan tuxum hujayrasining turiga
365
bog‘liq.tuxum hujayra birinchi marta meridian
tekisligida bo’linadi.So’ngra yana bir bor xar bir
blastomer meridian bo’yicha
bo’linadi,natijada bir biriga teng 4ta xujayra
hosil bo’ladi.
🔥4ta hujayra keying bo’linishni ekvator
tekisligi o’taydi, va 8ta hujayra hosil
bo’ladi.(16,32,64,128)
✳�Maydalanish ko’p hujayrali –blastula(bir
qavatli bosqich) hosil bo’lishi bilan tugallanadi.
✳�Blastula---sharsimon, bir qavat hujayradan
tuzilgan ichi suyuqlik bo’ladi,va bu bo’shliq ---
birlamchi tana bo’shlig’i----blastosel deb
ataladi.
✳�Gastrulyatsiya--- homilaning ikki varaqli
davridir. Bu davrda embrional hujayralar
takomillashuvi hamda harakati jadallashadi
va bu homila varaqlarining hosil bo‘ lishiga olib
keladi.
✳�Gastrulatsiya. Homilaning rivojlanishi
davom etib, hujayralarning bo‘linishi va joyini
almashtirishi natijasi -da asta-sekin gastrula
bosqichiga o‘tadi. Homilaning ikki qavatli
bosqichi gastrula bo‘lib, uning hosil bo‘lish
jarayoni gastrulatsiya deb ataladi.
✳�Gastrulaning tashqi qavati ektoderma, ichki
qavati entoderma deb ataladi. Ektoderma va
entoderma homila varaqalari, gastrula
ichidagi bo‘shliq birlamchi ichak deb ataladi. U
tashqariga birlamchi og‘iz orqali ochiladi.
🔥 Keyinchalik ektoderma bilan entodermaning
o‘rtasida mezoderma rivojlanadi.
🔥G‘ovak tanlilar va kovakichlilardagina
mezoderma hosil bo‘lmaydi.
Shundayqilib, gastrulatsiya jarayonida uchta
homila qavati hosil bo‘ladi. Homila qavatlari
nisbatan bir xil bo‘lgan blastula hujayralarining
ixtisoslashishi natijasida hosil bo‘ladi.
✳�Organogenez. Bu bosqichida dastlab o‘zak
organlar majmuyi: nerv nayi, xorda, ichak
naychasi hosil bo‘ladi
Homila qavatlari ma’lum tartibda joylashgan
hujayralar to‘plami bo‘lib, ularning har biridan
o‘sha qavat uchun xos to‘qimalar va
a’zolar rivojlanadi.
🔥Ektodermadan nerv sistemasi, sezgi organlari,
terining epidermis qismi va uning hosilalari,
(jun, pat, tirnoq) tishlarning emal qavati
rivojlanadi.
🔥Entodermadan me’da, ichak, nafas yo‘llari
epiteliysi, jigar, o‘rta ichak epiteliysi, hazm
bezlari, jabralar va o‘pkalar epiteliysi
rivojlanadi.
🔥Mezodermadan biriktiruvchi va muskul
to‘qimalari, yurak-tomir sistemasi, ayirish va
jinsiy organlar rivojlanadi.
✳�Ixtisoslashuv.Homilaning rivojlanishi
jarayonida uning ayrim hujayralari qismlarining
tuzilishi va funksiya larida farqlar paydo
bo‘lishi va farqlarning tobora ortib borishi
differensiatsiyalanish (ixtisoslashish) deyiladi.
🔴Morfologik jihatdan differensiatsiyalashish
natijasida ko‘p hujayra tiplari hosil bo‘ladi. Bio
kimyoviy jihatdan differensiatsiyalanish
natijasida hujayralarda (maxsus) oqsillar
sintezlanadi (masalan, teri hujayralarida
melanin, oshqozon osti bezi hujayralarida –
insulin).
✳�Tuban hayvonlarda differensiyalashgan
hujayralar tipi uncha ko‘p bo‘lmaydi. Yuksak
darajada tuzilgan hayvonlarda hujayralar
orasidagi farqlar tobora kuchayib boradi.
🔴Differensiatsiyalanish jarayoni tiriklikning
molekula – hujayra – to‘qima darajasida sodir
bo‘ladi. Bu jarayonda hujayraning ayrim genlari
o‘z faoliyatini saqlab qoladi, ayrimlari o‘z
faoliyatini butunlay to‘xtatadi. O‘z
faoliyatini to‘xtatgan genlar zichlashgan
xromatinga aylanadi.
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�
366
[14.08.20
17:29==============================
============
🌐HINDOMALAY BIOGEOGRAFIK
VILOYATI🌐
🕌Hindiston
⛩�Hindixitoy
🕍Seylon
🌅Yava
🗻Sumatra
🏖�Tayvan
🏝�Fillippin orollari
🐋SUTEMIZUVCHILAR�
🔅orangutang🐵
🔅gibbon🐒
🔅chala maymunlar-tupaylar🐒
🔅keng tovonlilar�
🔅hind fili🐘
🔅Hind yo‘lbarsi,🐅
🔅bambuk ayig‘i🐼
🔅bug‘ular�
🔅antilopalar🐴
🔅tapir🐎
🔅nosoroglar�
🈚�QUSHLAR 🈚�
❇�yovvoyi bankiv tovuqlari🐔
❇�qirg‘ovullar�
❇�to‘tilar�
❇�tovuslar�
⚠�SUDRALIB YURUVCHILAR⚠�
☣�zaharli ilonlar🐍
☣�har xil kaltakesaklar�
☣�timsohlar🐊
�OʻSIMLIKLAR�
㊙
�bambuk🌿
㊙
�banan🌴
㊗
�qora daraxtlar🌳
Davomi
[14.08.20
17:30==============================
============
🌄NEOTROPIK BIOGEOGRAFIK VILOYATI
🌁Janubiy Amerika
🏙�Markaziy Amerika
🌃Meksikaning tropik qismi
⛲�Karib arxipelagidan
🐿�SUTEMIZUVCHILAR🐇
♻�gajak dumli maymun🐒
♻�gajak dumli ayiq🐨
♻�pampas mushugi🐯
♻�skuns�
♻�dengiz cho‘chqasi🐷
♻�Janubiy Amerika tulkisi�
♻�opossum�
♻�zirhlilar�
♻�chumolixo‘r�
♻�yalqov🐨
⚜�QUSHLAR⚜�
🔰kolibri�
🔰yapaloqqush�
🔰tasqaralar�
🔰tuyaqush—nandu🐧
🚸SUDRALIB YURUVCHILAR🚸
☢�alligatorlar🐊
☢�kaltakesak—iguana�
☢�daraxtda yashovchi ilonlar🐍
Davomi
[14.08.20
17:31==============================
============
🌎BIOGEOGRAFIK VILOYATLAR🌍
🗺�AVSTRALIYA BIOGEOGRAFIK
VILOYATI
�Avstraliya; Yangi Zelandiya; Yangi Gvineya;
Polineziya; Tasmaniya orollari
🐘SUTEMIZUVCHILAR:🐎 �o‘rdakburun�
� yexidna�
�kenguru�
�qopchiqli krot�
�qopchiqli tiyin🐃
�qopchiqli bo‘ri 🐺
�qopchiqli ayiq 🐻
🐁Yo‘ldoshli sutemizuvchilar🐀
⚠�kemiruvchilar🐀
367
⚠�ko‘rshapalaklar�
⚠�dingo itlari🐩
�QUSHLAR�
⚜� jannat qushlari�
⚜�xashaki tovuqlar�
⚜�kapachi qushlar🕊�
⚜�Lira qushi🐦
⚜�qanotsiz kivi�
⚜�tuyaqush- emu �
🍀OʻSIMLIKLAR DUNYOSI🍀
🔸O‘rmonlarda evkaliptlar🌳
🔸janubiy qora qayin🌲
🔸daraxtsimon paporotnik🌴
Davomi
[14.08.20
17:32==============================
============
✳�✳�SHERSHEVSKIY TERNER✳�✳�
📚 Bu sindrom faqat ayollarda uchraydi
📚 Bunday kasalga chalingan ayollarda jinsiy
xromosoma soni bittaga kamayib, XO bo‘lib
qoladi. Natijada diploid to‘plamdagi
xromosomalar soni 45 ta bo‘ladi.
📚 Bunday ayollarning bo‘yi juda past bo‘ladi.
Ularda tuxumdon rivojlanmagan, ikkilamchi
jinsiy belgilar juda sust namoyon bo‘ladi.
📚 Shershevskiy-Terner sindromi kasalligi o‘rta
hisobda yangi tug‘ilgan 5000 ta qizdan bittasida
uchraydi.
📌📌 Shershevskiy-Terner sindromida
autosomalar 44 ta + jinsiy xromasomalar 1 ta =
45 ta
♻� Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa,
demak bu sindromda 44 ta autosoma + 1 ta
jinsiy xromasoma va 45 ta DNK (xromatid)
boʻladi.
♻� S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta
autosoma + 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
🌀🌀Mitozning profaza va metafaza
bosqichlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma
+ 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
[14.08.20
17:33==============================
============
🔥🔥BU KASALIK 🔥🔥
KELIB CHIQISHI JARAYONI
🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥🔥
🌀🌀Mitozning profaza va metafaza
bosqichlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma
+ 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK
(xromatid) boʻladi.
🌀🌀Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta
autosoma + 2 ta jinsiy xromasoma (har bir
qutbda 44 + 1) va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi.
[14.08.20
17:35==============================
============
🔥🔥🔥XARDI-VAYNBERG qonuni
haqida🔥🔥🔥
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳
�
🔴Xardi-Vaynberg qonuni - bir gen allellari
boʻyicha farq qiluvchi, oʻzaro erkin
chatishadigan populyatsiyalarda allellar va
genotipik sinflar uchrashishi tezligining
taqsimlanishini tasvirlovchi qonun.
🔴 1908-yilda bir-birlaridan mustaqil holda
ingliz matematigi G.Xardi va nemis vrachi
V.Vaynberglar kashf etishgan. Xardi-Vaynberg
qonuniga binoan, mutatsiyaning tanlash bosimi,
migratsiya va genlar dreyfi yuz bermaydigan
hollarda allellarning oʻzaro shu uchrash tezligi
avloddan avlodga oʻzgarishsiz oʻtadi.
🔴Modomiki, avlodda allellarning uchrash
tezligi ota-onalarinikiga oʻxshash boʻlar ekan, u
hodda genotiplarning ham uchrash chastotalari
oʻzgarishsiz qoladi .
368
🔴A - allelini "p", a - allelini esa "q" harfi bilan
belgilansa, u holda p+q=1 boʻlishi, bu formula
yordamida populyatsiyada A va a allellarining
uchrash tezligi; AA, Aa, aa genotiplarning
uchrash tezligini esa
🔴p²+2pq+q² formula yordamida aniqlash
mumkin. Xardi-Vaynberg qonuni
populyatsiyalar genetikasi uchun ahamiyatga
ega.
🔴b qolishini koʻrsatib beradi. Xardi- Vaynberg
qonuni tabiiy sharoitda amal qilishi juda qiyin
chunki populyatsiyalarga genetik muvozanatni
buzuvchi tashqi va ichki omillar doimo taʼsir
etib turadi. Shu
🔴Xardi-Vaynberg qonunini keyingi
populyatsion genetik modellar yaratishning
boshlang'ich shakli sifatida qarash maqsadga
muvofiq boʻladi
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�
[14.08.20
17:38==============================
============
🔥🔥🔥Spermatogenez🔥🔥🔥
🔰📌Urug‘dondagi maxsus to‘qima oldin mitoz
yo‘li bilan bir necha marota bo‘linib,
o‘lchamlari kichraygan spermatogoniylarni hosil
etadi ko’payadi.
🔰📌Shundan so‘ng o‘sish bosqichi boshlanadi.
Ular yana mitoz yo‘li bilan bo‘linib birinchi
tartibli spermatositlargaaylanadilar.
🔰📌Yetilish bosqichida birlamchi spermatosit
hujayralari meyoz bo‘linishga o’tadilar.
🔰📌Mitozning 1-bo‘linishdan so‘ng
ikkitaikkinchi tartibli spermatositlar hosil
bo‘ladi
🔰.📌 2- bo‘linish natijasida 4 spermatidalar
rivojlanadi.
Shakllanish bosqichida
🔰📌spermatidalaming spermatozoidga aylanishi
kuzatiladi. Bu jarayonga yadro va
sitoplazmaning barcha elementlari qatnashadi.
🔰📌Yetilgan spermatozoid boshcha, bo‘yin va
dum qismlaridan tashkil topadi.
🔰📌Spermatozoidning bosh qismida Goldji
apparatidan hosil bolgan akrosoma joylashadi. U
fermentlarga boy bo‘lib, urug‘lanish paytida
tuxum hujayra qobig’ini eritadi.
🔰📌Akrosomadan keyin bosh qismda yadro
joy-gan.
Spermatozoidning bo’yin qismida sentriola,
mitoxondriyalar bo‘ladi.
🔰📌Dum qismi spermatozoidning
harakatlanishini ta’minlaydi
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳
�
Eng qiziqarli ma'lumotlar
[14.08.20
17:42==============================
============
🔵🔴Ekologik piramida haqida🔵🔴
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳
�
🔴🔹 Ekologik piramida qoidasini 1927-yil Ch.
Elton tomonidan fanga kiritilgan bo'lib, uni
asosini birinchi trofik daraja produtsentlar,
undan keyin konsumentlar tashkil etadi.
🔴🔹 Bir trofik darajadan ikkinchisiga o'tgan sari
individlar soni kamayadi, lekin tana o'lchami
kattalashib boradi.
🔴🔹 Biomassa piramidasi - tirik moddani
umumiy quruq massasini aks ettiradi. Bunda
369
birinchi zanjirdan ikkinchisiga o'tgan sari
biomassa ortadi.
🔴🔹 Energiya piramidasi - trofik darajalardagi
energiya oqimini aks ettiradi. Quyi darajadan
yuqori darajaga o'tgan sari energiyaning 10%i
o'tishini hisobga olsak, oziq zanjiridagi trofik
darajalarning umumiy soni 6 tadan oshmaydi.
🔴🔹 Oziq zanjirining har bir trofik darajasida
90% energiya yo'qoladi, 10%i keyingi darajaga
o'tadi. R. Lindeman ushbu qonunni 10% lik
qoidasi deb atadi.
🔲Masalan:
🌱☘�🍃🌱🍀🍃🌱☘�🍃
⭕�Produtsentlar (asosan òsimliklar) 1000 kJ
energiya
🐛�🐛�🐛�🐛�🐛�🐛
🔷Birinchi tartib
konsumentlar (òsimliklar bilan oziqlanadigan
hayvonlar) 100 kJ energiya
�����������
🔹Ikkinchi tartib
konsumentlar (1-tartib konsumentlar bilan
oziqlanadigan hayvonlar) 10 kJ energiya
�����������
🔹Uchinchi tartib
konsumentlar (2-tartib konsumentlar bilan
oziqlanadigan hayvonlar) 1 kJ energiya
🔴Ekologik piramida qoidasiga koʻra oziq
darajalarida moddalar va energiya progressiv
kamaya boradi. Yani bir darajadan ikkinchi
darajaga oʻtganda energiyaning va moddaning
miqdori taxminan 10 barobarga kamayadi.
Bunda oziq zanjirning 10 % ini tana tuzilishiga
90 % i organizm hayot faoliyatini taminlashga
sarflanadi.
✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳�✳
�
[14.08.20
17:44==============================
============
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
⚔� ENERGIYA ALMASHINUVI ⚔�
Energiya almashinuvi ----- Organizmga kirgan
moddalarni Parchalanishidan chiqadigan
energiya hosil bo'lish jarayonidir.
1g Oqsil parchalansa ----- 17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Uglevod parchalansa -17,6 kj ( 4,1 kkal )
1g Yog' parchalansa ------ 38,9 kj ( 9,3 kkal)
Organizmga tushgan Uglevodlar (
Polisaxaridlar ) Parchalanib ---
Monosaxaridlarga aylanadi.
Monosoxaridlardan energiya hosil bo'lish
jarayonini birgalikda ko'rib chiqamiz.
C6H12O6 ------ bog'larida yashiringan energiya
------ 2800 kj
Hosil bo'lgan energiya
1- qism ---- issiqlik sifatida
1 - qism --- ATF ga to'planadi.
Energiya almashinuvi 3 bosqichda ketadi.
1. Polisoxaridlardan ---------- >
Monosaxaridlarga parchalanish.Sitoplazmada
kechadi.
( Bunda hosil bo'lgan oz miqdordagi energiya
issiqlik sifatida tarqalib ketadi ) ✅
2. Xosil bo'lgan monosaxarid ( C6H12O6 )
Sitoplazmada parchalanadi.
C6H12O6 ------ 2 C3H6O3 ( Sut kislota )
Bu jarayonda 200 kj energiya xosil bo'ladi.
200 kj --- 80 kj ------- 120 kj
( 40 % ) ( 60 % )
ATF -------- issiqlik sifatida ✅
370
3. 2 molekula Sut kislota Mitoxondriyada CO2
va H2O gacha parchalanadi.
C6H12O6 ---- > 6CO2 + 6H2O
Bu jarayonda jami 2600 kj issiqlik ajralib
chiqadi.
2600 ---- > 1440 kj ----- > 1160 kj
( 55,4 % ) ( 44,6 % )
ATF --------- issiqlik sifatida✅
Jami energiya --- > 2800 kj ✅
Jami ATF dagi energiya --- > 1520 kj ✅
Jami issiqlik energiyasi --- > 1280 kj✅
@tyron_biology
[14.08.20
17:46==============================
============
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula
hisoblanadi. Oqsil monomerlari –
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri –
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅
📌Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅
📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN,
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN,
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza,
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil
topgan.✅✅
📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod)
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq
qiladi. ✅✅
📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa,
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅
📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅
📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅
📌DNK ning RNK dan farqli tomoni –
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat,
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S,
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅
📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar
yordamida birikkan. ✅✅
📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam
bo’ladi. ✅✅
📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅
📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida
kechadi. ✅✅
📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi,
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda
kechadi. ✅✅
📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi.
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet)
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta
371
nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga
genetik kod deyiladi. ✅✅
📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan.
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota
uchramaydi.
1. Metionin va triptofan - 1 ta;
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin,
sistein, serin - 2 ta;
3. Izoleysin - 3 ta;
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin
- 4 ta;
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi
tugallanganini bildiradi.
📌Jami 64 ga teng.
📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅
📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid)
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅
[14.08.20
18:04==============================
============
✅�♂�ko'pchilikka qiyinchilik tug'diradigan
ma'lumotlar✅✅ 📣📣
➖➖➖➖➖➖
Yoʻsinlarda
➖➖➖➖➖➖
❤�Gametofit — Jinsiy boʻgʻin:
📌 1. Sporadan rivojlanadi
📌 2. Yashil ip
📌 3. Kurtak
📌 4. Avtotrof
📌 5. Har bir kurtakdan yangi o'simlik
📌 6. Zigota hosil qiladi
📌 7. Har bir arxegoniyda bitta tuxum hujayra
📌 8. Arxegoniy kolba shaklda 📌 9. Jinsiy
a'zolari koʻp hujayrali
📌 10. Anterediy 2 xivchinli
🖤Sporafit — Jinssiz boʼgʻin:
📌 1. Zigotadan rivojlanadi
📌 2. Sporangiyband
📌 3. Sporangiy
📌 4. Spora
➖➖➖➖➖➖➖➖
Qirqbo'g'imlarda
➖➖➖➖➖➖➖➖
♥�Gametofit — Jinsiy boʻgʻin:
🖌 1. Sporadan rivojlanadi
🖌 2. Ayrim jinsli
🖌 4. Erkaklik o'simtasi - yashil chetlari
boʻlingan
🖌 5. Urg'ochi jinsi erkagidan kattaroq
🖌 6. Zigota hosil qiladi
🖌 7. Avtotrof
🖌 8. Mustaqil oziqlanadi
🖤Sporafit -Zigotadan rivojlanadi
🖌 1. Murtak
🖌 2. Sporofit
🖌 3. Poya bargli o'simlik
🖌 4. Autotrof
🖌 5. Yashil
🖌 6. Poyasi va shoxlari boʼgʼimlarga boʼlingan
🖌 7. Boshoq
🖌 8. Sporafillarning ostki tomonida 6 - 8 ta
sporangiy
🖌 9. Spora hosil qiladi
🖌 10. Mustaqil oziqlanadi
🖌 11. Ildizpoyali
➖➖➖➖➖➖➖➖
Qirqquloqlarda
➖➖➖➖➖➖➖➖
❤�Gametofit — Jinsiy bo'g'in:
🔎 1. Sporadan rivojlanadi
🔎 2. 2 jinsli gametofanadi
🔎 3.Yashil yupqa yuraksimon
🔎 4. Autotrof
🔎 5. Rizoidga ega
🔎 6. Arxegoniy (Tuxum hujayra)
372
🔎 7. Anteridiy ( Spermatozoid)
🔎 8. Zigota hosil qiladi
🖤Sporafit — Jinssiz bo'g'in:
🔎 1. Ildizpoyali ko'p yillik yoki bir yillik
🔎 2. Poya bargli o'simlik
🔎 3. Sorus
🔎 4. Sporangiy
🔎 5. Spora
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
⭕�Yosinlar kopayish sikli :
🗣🗣🗣Demak bilish zarur:
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
1. Gametofit: -- Soradan rivojlanadi .
2. Sporafit :– Zigotadan rivojlanadi.
3. Jinsiy bogin boshlanadi: -Antiridiy+
Arxegoniy➡� dan
4.Jinsiy bogin tugaydi :-Zigotada
5. Jinssiz bogin boshlanadi-➡�Sporadan
6. Jinssiz bogin tugaydi :-➡�Yangi yosin bilan
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
⭕�Qirqbogim kopayish sikli:
🗣🗣🗣Demak bilish zarur :
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
1. Gametofit: -- Soradan rivojlanadi .
2. Sorafit :– Zigotadan rivojlanadi.
3. Jinsiy bogin boshlanadi: -Antirdiy+
Arxegoniy dan
4.Gametofiti ayrim jinsli
5.Sporofillarga ega (shakli 7ozgargan barg)
6.Jinsiy bogin tugaydi :-Zigotada
7. Jinssiz bogin boshlanadi :-Sporadan
8. Jinssiz bogin tugaydi :-Yangi qirqbo’g’im
bilan
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
⭕�Qirqquloqlar kopayish sikli
🗣🗣🗣Demak bilish zarur :
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
1. Gametofit: -- Soradan rivojlanadi .
2. Sporafit :– Zigotadan rivojlanadi.
3. Jinsiy bogin boshlanadi: -Antirdiy+
Arxegoniy dan
4.Gametofiti ikki jinsli
5.Soruslarga ega
4.Jinsiy bogin tugaydi :-Zigotada
5. Jinssiz bogin boshlanadi :-Sporadan
6. Jinssiz bog`in tugaydi :-Yangi qirqquloq
bilan.
Takrorlash uchun manbaa
╭
─--┅─═ঊঈ⚜�ঊঈ═─┅--─╮
╰
─--┅─═ঊঈ🔱ঊঈ═─┅--─╯
[14.08.20
18:06==============================
============
Davomi bot deb aytgan edik
♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻�♻
�♻�♻�♻�
1.Baliq 200 gr tulki 5 kg 70% suv tulki 1 haftada
10 baliq yesa quruq massasi necha gr boʼlgan?
A) 1,56 kgB) 0,78 kg C) 78 gr D) 156 gr
YECHIMI
1 ta baliq 200 g boʻlsa 10 tasi
200 • 10 = 2000 gramm yoki 2 kg
Shuni yegan tulki 0,2 kg ga semiradi
Tulkini massasi 5 kg edi baliq bilan
oziqlangandan keyin
5 + 0,2 = 5,2 kg
5,2 kg ---------- 100 %
1,56 = x ------30% quruq massa
Javob: A) 1,56 kg ✅
2. Oʼsimlik-quyon-tulkidan iborat oziq zanjirida
oʼsimlik biomassasi 100 tonna. Bitta tulkining
massasi 10 kg ortgan boʼlsa, populatsiyadagi
tulkilar sonini aniqlang.
Javob: 100 ta
YECHIMI 💯%
Oʻsimlik → quyon → tulki
100 t → 10 t → 1 tonna
1000 kg hamma tulkilarni massasi 1 tasini
massasi 10 kg ortgan boʻlsa
1000 / 10 = 100 ta tulki
Javob: 100 ta ✅
373
3. Uchta tyulen bolasi birgalikda 45 kg. har biri
50 kg ga yetishi uvhun uchta tyulen bolasi necha
kg baliq istemol qilishi zarur.
A) 1050 B) 700 C) 350 D) 450
Yechimi
1) 3 ta tulen 45 kg
45/3= 15 kg dan
2) 50-15=35 kg semirgan
3) 35*10=350 har biri kgdan ovqat yegan
4) 350*3=1050 kg baliq
Javobi A ✅
4. Erkak va urg‘ochi qush tanasining
birgalikdagi og'irligi 330 g. Erkagining massasi
urg‘ochisinikidan 30 g ko‘p. Urg’ochisining
massasi 168 g ga yetishi uchun hasharot qancha
o’simlik bilan oziqlanishi kerak?
A) 1800 B) 1900 C) 800 D) 1600
Yechimi quydagicha
(Erkag)+(urgʻochisi)=330
x+30. x gr
x+30 + x = 330
x=150
168-150=18 gr semirgan
Oʻsimlik --- hasharot ---- qush
1800 gr------ 180 gr -------18 gr
Javob A ✅
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇
�
[14.08.20
18:08==============================
============
SUVÒTLAR :
Suvòtlar tanasi Ildiz , Poya , Barg ga
bòlinmagan ( qattana yoki tallòm ) tuban
òsimliklar . Yer yuzida 30000 ta turi bor.
Suvòtlar
1. Bir hujayrali ( XLORELLA ,
XLOMIDOMANADA )
2. Kòp hujayrali ( ULOTRIKS , SPIROGIRA ,
KLADAFÒRA , XARA )
Bir hujayrali suvòtlar :
XLORELLA - chuchuk suvda uchraydi . Aholi
orasida gullab qolgan suv deb ataladi.Xlorella
asosan jinssiz usulda kòpayadi . Ona hujayra
ichida 4 - 8 ga bòlinib har biridan yangi xlorella
paydo bòladi.
Xlomidomanada - iflos va azotli suv havzalarida
uchraydi . Bazan akvarium devorlarida
Hujayrasining tarkibiy qismlari
1. Hujayra qobiĝi ( pektin )
2. Sitoplazma
3. Yadro
4. Vakuol
5. Qizil doĝ kòzchasi
6. Xivchin
KÒP HUJAYRALI SUVÒTLAR :
1. ULOTRIKS - belboĝli ukotriks chuchuk
suvlarda uchraydi . Xramotafori belboĝ shaklida
. Asosan jinssiz va jinsiy usullarda kòpayadi.
Jinssiz : Ona hujayra ichida 4 yoki 8 ga bòlinib
ona hujayradan chiqadi va 4 ta hivchinlar orqali
harakatlana boshlaydi ( zoospora ) . Va
harakatdan tòxtab suv tubiga yopishadi va
kòndalangiga 2 ga bòinadi. Pastki qismdan
Rizoid yuqoridan belboĝ shaklidagi Xramatofor
shakllanadi.
Jinsiy : jinsiy usulda 2 xivchinli teng
kattalikdagi izogametalar qòshilib zigota hosil
qiladi . Va 4 ta yangi ulotriks ipi xosil bòladi.
SPIROGIRA - rizoid bòlmaydi . Suvda muallaq
turadi , xramatofori soiral shaklida , hovuz,
zovur , sekin oqadigon suv havzalirda uchraydi.
KLADAFORA - Daryo , kòl , suv omborlarida
uchraydi uzunligi 1 m gacha boradi.
XARA - shoxlangan suvòt . Uznunligi 30 - 60
sm gacha boradi . Sholipoyalarda uchraydi.
Òzbekistonda suvòtlarni òrganishga katta xissa
qòshgan olim MUZAFFAROV
374
DENGIZ SUVÒTLARI :
Dengiz suvòtlarining kattaligi bir necha
santimetrdan 60 - 70 m gacha boradi
Dengiz suvòtlariga :
1. Yapon laminariyasi
2. Nemalion ( qizil suvòt )
3. Ulva ( yashil suvòt )
4. Fillafòra ( qizil suvòt )
Yapon laminariyasi jinssiz , jinsiy usullarda
kòpayadi . Aholi orasida Dengiz karami deb
ham ataladi .chunki tarkibi darmondorilarga boy
.
Bòyi --- 6 - 12 m
Eni --- 10 - 75 sm
Pastki qismi - kalta silindrsimon yoki novsimon.
Ayrim mamlakatlarda Uy hayvonlari suvòtlar
bilan boqiladi - ( norvegiya , shotlandiya ,
irlandiya angliya )
Dengiz suvòtlarida yashil oigmentdan tashqari :
1. KAROTIN - sariq
2. KSANTOFIL - zarĝaldoq
Filloforadan - agar agar olinadi
Agar agar :
1. Muzqaymoq va marmelad tayyorlashda
foydalaniladi :
2. Labaratoriyada bakteriya va zambruĝlarni
kòpaytirishda foydalaniladi !!!
[14.08.20
18:09==============================
============
MEVA va URUĜLARning tarqalishi :
Tarqaladi -- shamol , suv , qushlar , hashorotlar
va hokozo
1. Avtoxor ( òz kuchi bilan tarqatadigon
òsimliklar ) -- XINA , ÒQOTAR BODRING ,
YORONGUL , DUKKAKLI òsimliklar
2. Bir tutam pupuklari yoki tuklari yordamida
tarqaladi -- TOL , TERAK , QOQIOT , QÒĜA
3. Qanotchalari orqali bir yerdan ikkinchi yerga
uchib òtadi -- QAYRAĜOCH , SHUMTOL ,
SAKSOVUL , CHERKEZ , BOYALISH ,
BALIQKÒZ , ZARANG , ROVOCH , JUD
4. Suv orqali tarqaladi -- NILUFAR , ĜUMAY ,
KURMAK , MACHIN , QÒYPECHAK ,
ZARPECHAK , ZUBTURUM , QURTTANA
meva va uruĝlarni tarqayishda Insonga teng
keladigoni yòq Qadimda Xorazmdan Amerikaga
beda uruĝiga yantoq uruĝi qòshilib borib qolgan
.
URUĜLARNING UNIB CHIQISHI :
Uruĝning unib chiqishi uchun kerak bòlgan
omillar :
1. Tinim davri
2. Harorat
3. Suv
Uruĝlar unib chiqish xususiyatini bazilari - 1 yil
saqlasa , ayrimlari 10 - 100 yilgacha saqlashi
mumkin.
Harorat :
Qovun - 15°C , ĝòza - 13°C , pomidor - 10°C ,
makkajòxori - 8°C , karam , sholĝom , sabzi -
5°C , buĝdoy - 3°C , nòxat , rediska - 2°C , beda
, javdar - 1°C
ÒSIMLIKLARGA EKOLOGIK OMILLAR
TASIRI :
Ekologik omillar 2 xil
1. Abiotik
2. Biotik
Abiotik - òlik tabiat tarkibiy qismlari ( suv ,
havo , tuproq , yoruĝlik )
Biotik - tirik tabiat tarkibiy qismlari ( òsimlik ,
hayvon , zambruĝ , bakteriya )
Dukkakdoshlar oilasi ildizida TUGUNAK
BAKTERIYALAR bikan xamkorlikda yashaydi
.
375
Parazit òsimliklar - ZARPECHAK ,
DEVPECHAK , SHUMĜIYA
Fitonsid ishlab chiqaradigon òsimliklar -
ARCHA , QARAĜAY , TERAK
Yer yuzida dorivor òsimliklarning 1500 dan
ortiq turi bor .
ÒSIMLIKLAR SISTEMATIKASI :
Òxshashlik darajasiga qarab ma'lum bir
guruxlarga solish - òsimliklar sistematkasi
Malum bir maydonda tarqalgan bir biriga
òxshash òsimliklar - Tur
1. Tur - MEKSIKA ĜÒZASI
2. Turkum - ĜÒZA
3. Oila - GULXAYRIDOSHLAR
4. Sinf( ajdod ) - IKKI URUĜPALLALILAR (
MAGNOLIYASIMONLAR )
5. Bòlim - GULLI ÒSIMLIKLAR (
MAGNOLIYATOIFA )
Fanda òsimlikni ikki nom bilan atash ( BINAR
NOMENKLATURA ) ni - KARL LINNEY
fanga kiritgan.
========================= [14.08.20
18:11==============================
============
Makkajoʻxorida kraxmalli endosperm dominant
(A), mumsimon endosperm retsessiv (a) genlar
orqali irsiylanadi. Makkajoʻxorining bir
populyatsiyasida A geni 80 % va a geni 20 % ni
tashkil qiladi. Agar geterozigotali organizmlar
oʻzaro chatishtirilishidan 4800 ta oʻsimlik
olingan boʻlsa, ulardan nechtasida don
mumsimon endospermga ega ekanligini
aniqlang.
⚪� 768
⚫� 1536
🔴 192
🔵 3072
➰➰ YECHIM ➰➰
1) A-geni 80 %
a-geni 20 %
2) A² + 2Aa + a² = 100
(80)² + 2(20•80) + (20)² = 100
Aa x Aa
| A 80 | a 20
-------------------------------------------
A 80 | AA 64 | Aa 16
-------------------------------------------
a 20 | Aa 16 | aa 4
-------------------------------------------
20•20/100=4 %
20•80/100=16 %
80•80/100=64 %
3) 100 % -------- 4800
4 % ---------- x = 192
Javob: 🔴 192 ✅
Tushunmaganlar bemalol murojaat qilishi
mumkin
★★★★★★★★★★★★★
[14.08.20
18:14==============================
============
<< E harfi >> ga oid malumotlar
➖➖➖➖➖➖
🚩 Efiopiya markazi?// Arpa, banan, kofe daraxti
🚩 Ektodermadan nima hosil bo'ladi?// Nerv
sistemasi, sezgi organlari, teri epiteliyasi,
tishning emal qavati
🚩 Embrional davrdan keyin bo'linmaydigan
hujayralar?// Nerv, muskul
🚩 Embrional rivojlanishda jabra qayerda
bo'ladi?// Halqum atrofida
🚩Endodermadan nima hosil bo'ladi?// Jigar,
oshqozon osti bezi, ichak epiteliysi, o'pka, jabra
🚩Endosperm qayerda rivojlanadi?//
urugʼlangan markaziy hujayrada.
376
🚩 Endospermida 72 ta xromosomaga ega
bo'lgan hujayra?// Qalampir
🚩 Eng katta va eng kichkina akulani ko'rsating?
// gigant va kitakulasi (15-18m), tikan akula (40-
45sm)
🚩 Eng baland daraxtlar?// Evkalipt va
Sekvoyadendron.
🚩 Eng murakkab tuzilgan bir hujayralilar?//
Infuzoriyalar
🚩 Eng yirik gul qachon qayerda?// 1818-yil,
Sumatra orolida, Raffleziya Arnoldi.
🚩 Ensafalit nima?// bosh miya to'qimasining
yalligʼlanishi
🚩 Eritrositlarni o'rgangan olim?// 1680-yil
Levenguk.
🚩 Eritrositlarning hosil bo'lishi va soni nimaga
bogʼliq?// odamning sogʼligʼiga, ovqatlanishiga,
jismoniy mashqlar bilan shugʼullanishiga,
quyoshning ultrabinafsha nurlarini yaxshi qabul
qilishiga
🚩 Eritrotsitlarning og'irligi?/ 10^-9 gr
🚩 Erkak chivinlar nima bilan oziqlanadi?//
o'simlik shirasi bilan
🚩 Erkak va ayollarda uchraydigan xromosoma
kasalligi?// Daun sindromi
🚩 Eukariotlarning prokariotlardan farqi?//
Yadro sitoplazmadan ajralgan, jinsiy yo'l bilan
ko'payadi, hujayra markazi va mitotik ip
mavjud, mitoz yo'li bilan ko'payadi, organoidlari
mavjud, erkin azotni o'zlashtirmaydi, hazm
vakuolalari mavjud
🚩 Evgilena tanasining shakli?// Duksimon
🚩 Evgilenada xlorofill pigmenti qayerda
joylashgan?// Sitoplazmadagi xromatoforalarda
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich materialini
koʼrsating?// Mutatsion, Kombinativ,
Rekombinativ oʼzgaruvchanlik.
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich birligini
koʼrsating?// Populyatsiya
🚩 Evolyutsiyaning boshlangʼich omillaridan
qaysi biri maʼlum yoʼnalishga ega?/ Hech
qaysisi
Takrorlash-Ilm va bilmdan tug'ilgan!
[14.08.20
18:15==============================
============
🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹
🌹 🌹
🌹 Genetikadan bir shingil 🌹
🌹 🌹
🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹🌹
Abituriyentlar uchun maxsus 😊
➡�Monoduragay irsiylanish (to'liq)⬅�
📌 Fenotipik sinf 2⃣ 3:1
📍Genotipik sinf 3⃣ 1:2:1
➡�Monoduragay irsiylanish (chala) ⬅�
📌Fenotipik sinf 3⃣ 1:2:1
📍Genotipik sinf 3⃣ 1:2:1
➡�Monoduragay irsiylanish(Bekros) ⬅�
📌Fenotipik sinf 2⃣ 1:1
📍Genotipik sinf 2⃣ 1:1
➡�Diduragay irsiylanish (to'liq) ⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣
- 9:3:3:1
📍Genotipik sinf 9⃣
- 1:2:2:1:2:2:4:1:1
➡�Diduragay irsiylanish (chala) ⬅�
377
📌Fenotipik sinf 9⃣
- 1:2:2:1:2:2:4:1:1
📍Genotipik sinf 9⃣
- 1:2:2:1:2:2:4:1:1
➡�Diduragay irsiylanish (Bekros)⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1
📍Genotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1
➡�Triduragay irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 8⃣
- 27:9:9:9:3:3:3:1
📍Genotipik sinf 2⃣7⃣
➖➖➖➖➖
➡�Triduragay irsiylanish (Bekros) ⬅�
📌Fenotipik sinf 8⃣
- 1:1:1:1:1:1:1:1
📍Genotipik sinf 8⃣
- 1:1:1:1:1:1:1:1
Davomi bor
[14.08.20
18:16==============================
============
Davomi...
➡�Teteraduragay irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 1⃣6⃣
-81:27:27:27:27:9:9:9:9:9:9:3:3:3:3:1
📍Genotipik sinf 8⃣1⃣
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
➡�Teteraduragay irsiylanish (Bekros) ⬅�
📌Fenotipik sinf 1⃣6⃣
-1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1
📍Genotipik sinf 1⃣6⃣
-1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1:1
➡�Komplimentar irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣🗡3⃣🗡2⃣
-9:3:3:1 / 9:3:4 ; 9:6:1 / 9:7
📍Genotipik sinf 9⃣
-1:2:2:1:2:2:4:1:1
➡�Epistaz irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 3⃣🗡2⃣
- 12:3:1 / 13:3
📍Genotipik sinf 9⃣
- 1:2:2:1:2:2:4:1:1
➡�Polimer irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 5⃣🗡2⃣
- 1:4:6:4:1 / 15:1
📍Genotipik sinf 9⃣
- 1:2:2:1:2:2:4:1:1
➡�Jinsga birikkan xolda irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 2⃣ 1:1
📍Genotipik sinf 2⃣ 1:1
➡�Birikkan xolda irsiylanish (to'liq) ⬅�
📌Fenotipik sinf 2⃣ 3:1
📍Genotipik sinf 3⃣ 1:2:1
➡�Birikkan xolda irsiylanish (Bekros) ⬅�
📌Fenotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1
📍Genotipik sinf 4⃣ 1:1:1:1
➡�Pleytropiya irsiylanish ⬅�
📌Fenotipik sinf 2⃣ 2:1
📍Genotipik sinf 2⃣ 2:1
[14.08.20
18:18==============================
============
⭕� Reptiliyalar
━━━━━━━━━━
📌 Sudralib yuruvchilar haqiqiy quruqlik
hayvonlari bo‘lib, qon suyak ko‘migi va taloqda
ishlab chiqiladi.
📌 Ularning yuragi ikkita boʼlmacha va bitta
qorinchadan iborat. Qorincha chala to‘siq bilan
ajralgan boʼladi.
📌 Timsohlarda to‘siq toʼliq boʻlib, yuragi to‘rt
kamerali.
378
📌 Lekin sudralib yuruvchilarning barchasida
tanasida aralash qon oqadi.
📌 Suvda hamda quruqlikda yashovchilardan
farqli ravishda sudralib yuruvchilarda
qorinchadan mustaqil ravishda 3 ta qon tomiri
chiqadi.
📌 Qorinchaning chap tomonidan arterial (O²)
qonga ega o‘ng aorta yoyi chiqib, undan bosh
miyaga ketuvchi uyqu arteriyasi
📌 O‘rta qismidan tanaga ketuvchi chap aorta
yoyi
📌 Oʼng tomonidan o‘pkaga ketuvchi venoz
(CO²) qonga ega o‘pka arteriyasi boshlanadi.
📌 O‘ng va chap aorta yoylari birlashib orqa
aortani hosil qiladi.
📌 Shuning uchun miyaga arterial qon (O²)
📌 Tanaga aralash qon (CO²+O²)
📌 Oʻpkaga esa venoz (CO²) qon boradi
📌 O'pka venalari chap boʼlmachaga quyiladi.
📌 Bosh miya va tanadan keluvchi venoz qon
oʼng boʼlmachaga quyiladi.
📌 Kichik qon aylanish doirasi yurak
qorinchasidan chiqib, o'pkada kislorodga
to‘yinib, chap boʼlmaga quyiladi.
📌 Chap va oʼng bo‘lmalardagi qon yurak
qorinchasiga oʼtadi.
📌 Yurak qorinchasida venoz va arterial qon
qisman aralashadi.
📌 Yurak qorinchasidan qon aylanishining katta
doirasi boshlanadi. U organ, to‘qima va
hujayralardagi gaz almashinuvida ishtirok etib,
yurakning o‘ng bo‘lmachasiga kelib quyiladi.
📌 Sudralib yuruvchilarning arteriya qon
tomirlarida aralash (venoz va arterial) qon
boʼlganligi sababli, moddalar almashinuvida
kam energiya hosil boʼladi.
[14.08.20
18:19==============================
============
✏� UGLEVODLAR TASNIFI
🅰� Monosaxaridlar.
1⃣ Triozalar:
� Glitseraldegid - energetik almashinuvning
kislorodsiz bosqichi mahsuloti ✅
� Pirozuyim kislota ✔�
2⃣ Tetrozalar:
� Eritroza ✔�
3⃣ Pentozalar:
� Dezoksiriboza - DNK nukleotidlari tarkibiga
kiradi ✅
� Riboza - ATF va RNK molekulalari
strukturasini tuzishda ishtirok etadi ✅
4⃣ Geksozalar:
� Glukoza - hujayraning nafas olishi uchun
energiya manbai ✅
� Fruktoza - organizmda kechuvchi ko'pgina
jarayonlar uchun energiya manbai ✅
� Galaktoza ✔�
🅱� Disaxaridlar:
🔷 Saxaroza - glukozaning asosiy manbai ✅
🔶 Maltoza - unayotgan urug' uchun energiya
manbai ✅
♦� Laktoza - sutemizuvchilarning suti tarkibiga
kiradi ✅
🅾� Polisaxaridlar:
� Kraxmal - o'simlik to'qimalarida zaxira
modda sifatida to'planadi ✅
� Glikogen - hayvonlar to'qimalarida zaxira
modda sifatida to'planadi✅
� Selluloza - o'simlik hujayralari qobig'iglariga
mustahkamlik beradi ✅
� Xitin - zamburug' hujayrasi qobig'iga va
bo'g'imoyoqlilar tanasi qoplamiga mustahkamlik
beradi ✅
379
� Pektin - ko'k yashil suvo'tlar hujayra qobig'i
✅
� Lixenin - lishaynik kraxmali✅
⬛� Geparin - qon ivishiga to'sqinlik qiladi ✅
🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰🔰
[14.08.20
18:23==============================
============
BILIB QOʻYING.
������
Odam organizmida...
2 qavat
°°°°°°°°°°
🚩 Buyrak usti bezi
🚩 Plevra pardasi
🚩 Qizilo'ngach
🚩 Halqum
🚩 Epikard
🚩 Suyak
🚩 Buyrak
3 qavat
°°°°°°°°°°°
🔎 Orqa miya
🔎 Teri
🔎 Yurak
🔎 Arteriya devori
🔎 Vena devori
🔎 Tish
2 ta qismdan iborat
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
❗� Bosh suyagi
❗� Qo'l suyaklari
❗� Oyoq suyaklari
❗� Ko'z soqqasi (tashqi va ichki)
❗� Gavda suyaklari (umurtqa va ko'krak qafasi)
❗� Tashqi quloq (suprasi va tashqi eshitish
yo'li)
❗� Muskul (tanasi va payi)
❗� Qon (suyuq qismi-plazma va quyuq qismi)
❗� Buyrak (kapsulasi va kanalchalari)
❗� Nerv sistemasi (markaziy va periferik)
❗�Bosh miya (stvoli va yarimsharlari)
❗� Miyacha (chuvalchangsimon qismi va
yarimsharlari)
❗� Poʼstloq osti markaz (Oqimtir yadro va
tarğil tana )
❗� Oraliq miya (talamus va gipotalamus)
❗� Vegetativ nerv sistemasi (simpatik va
parasimpatik)
❗� Chap oʻpka
3 ta qismda iborat
°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°
📌 Panja suyaklari (bilakuzuk, kaft, barmoq)
📌 Gavda muskullari (ko'krak, qorin, orqa)
📌 Meda osti bezi
📌 To'sh suyagi
📌 Gipofiz bezi
📌 Analizator
📌 Oʻng oʻpka
📌 Halqum
📌 Boʻgʻim
📌 Quloq
📌 Ko'z
📌 Tish
📌 Til
Organizm bilan bog'liq boʻlgan 3 ta bosqichdan
iborat jarayonlar
✔� Refleks hosil bo'lishi (qabul qilish,
assotsiatsiya, javob berish)
✔�Sun'iy nafas berish
380
✔� Immunitet
✔� Nafas olish
[28.08.20
12:06==============================
============
☄�🌟🚸🏧 🏧🚸🌟☄�
Odam organizmida...
🔔 8-10
1⃣ Chinor aylanasining
uzunligi 8-10 m.
2⃣ Yomg'ir chuvalchangi tanasining uzunligi 8-10
sm
3⃣ Qoramol tasmasimon chuvalchangi uzunligi 8-
10 m
4⃣ Boshoyoqli molluskalar og'iz teshigi atrofida
8-10 ta paypaslagichi bo'ladi.
5⃣ Pashshaning bir mavsumda 8-10 avlodi
rivojlanadi.
6⃣ 8-10 haftalik bola boshini tik tuta oladi.
7⃣ Saksovul ildizi 8-10 m chuqurlikdagi suvni
shimib olishga moslashgan.
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬
🔔 Konussimon
1⃣ Yomg'ir chuvalchangi tanasining oldingi uchi
konussimon o'tkirlashgan.
2⃣ Baqaning yuqori jag'i va tanglayida
konussimon tishchalari bo'ladi.
3⃣ Ildam kaltakesakning konussimon boshi
harakatchan qisqa bo'yin orqali tanasiga
birikkan.
4⃣ Sutemizuvchi hayvonlarning qoziq tishi
kunussimon tuzilgan.
5⃣ Delfinlarning tishlari konussimon bir-xil
tuzilgan.
[28.08.20
12:09==============================
============
☄�🌟🚸🏧 🏧🚸🌟☄�
🔥🔢 RAQAMLAR 🔢🔥
1. Suvo'tlar 30 000 tur
2. Yo'sinlar 20 000 ortiq tur
3. Qirqbo'g'imlar 30 dan ortiq O'zbekistonda 2 ta
5. Qirqquloqlar 10 000 ga yaqin
6. Ochiq urug'li o'simliklar 700 ga yaqin
O'zbekistonda 3 ta O'rta Osiyoda 7 ta
7. Qarag'ay turkumi 100 ga yaqin O'zbekistonda
10 ta
8. Ikki urug'pallalilar 340 ta oila 175000 dan
ortiq tur
9. Ra'nodoshlar 3000 ga yaqin
10. Namatak 13 ta
11. Atirgul 10 000 ga yaqin O'zbekistonda 340
dan ortiq nav
12. Nok O'zbekistonda 7 ta tur
13. Karamdoshlar 3000 ga yaqin tur 8 tur Qizil
kitobga kiritilgan
14. Jag'-jag' O'zbekistonda 1 ta tur
15. Sho'radoshlar 1500
16. Ismaloq O'zbekistonda 2 ta
17. Gulxayridoshlar 70 turkum 900 tur
18. G'o'za 3 ta
19. Burchoqdoshlar 12 000 ga yaqin
20. Ituzum turkumi 10 ta
21. Tokdoshlar 600 dan ortiq
22. Qovoqdoshlar 800 tur
23. Qoqio'tdoshlar 920 turkum,19 000 tur
24. Sachratqi O'zbekistonda 1 ta tur
25. Shuvoq O'zbekistonda 39 tur
26. Bir urug'pallalilar 67 oila, 58000 tur
27. Loladoshlar 400 tur
28. Lola O'zbekistonda 23 tur
29. Boychechak 30 tur
30. Piyozdoshlar 750 tur
31. Bug'doydoshlar 10 000 ga yaqin
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
381
[28.08.20
12:18==============================
============
QON AYLANISH SISTEMASI.
🎯Katta qon aylanish doirasida
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🔰 O² li qon - chap qorinchada, aortada (katta
arteriya), ularni orasidagi yarimoysimon
klapanlarda, yirik oʻrta mayda arteriyalarda
🔰 CO² li qon - yuqori va pastki kovak
venalarda, u orqali oʻng boʻlmachaga
🎯Kichik qon aylanish doirasida
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
🔰 O² li qon - 4 ta oʻpka venasida(oʻpka venasi
klapanida), u orqali chap boʻlmachada
🔰 CO² li qon - oʻng qorinchada, oʻpka
arteriyasida, ularni orasidagi yarimoysimon
klapanda, oʻng va chap oʻpka arteriyasi va
kapilyarlarida
🎯 Klapanlarda
➖➖➖➖➖➖➖➖
🔰 CO² li qon - oʻng boʻlmacha bilan oʻng
qorincha orasidagi uch tavaqali klapanda hamda
oʻng qorincha bilan oʻpka arteriyasi orasidagi
yarimoysimon klapanda boʻladi
🔰 O² li qon - chap boʻlmacha bilan chap
qorincha orasidagi ikki tavaqali klapanda
hamdan chap qorincha bilan aorta qon tomiri
orasidagi yarimoysimon klapanda boʻladi
──┅─═ঊঈঊঈ═─┅──
📚 Odam organizmida yurak 4 ta kameradan
yani 2 ta boʻlmacha va 2 ta qorinchadan iborat
boʻlib, ularning navbatma-navbat sistola va
diastola holatda boʻlishi yurak siklini tashkil
etadi.
🛡 Boʻlmachalar sistola holatida boʻlganda
qorinchlar diastola holatida boʻladi va
aksincha...
🎯 Klapanlar holati
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
✅ Oʻng boʻlmacha sistola yoki oʻng qorincha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.
✅ Oʻng qorincha sistola yoki oʻng boʻlmacha
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.
✅ Chap boʻlmacha sistola yoki chap qorincha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - ochiq,
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi.
✅ Chap qorincha sistola yoki chap boʻlmacha
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - yopiq,
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi.
★★★★★★★★★★★★★
[28.08.20
12:20==============================
============
☄�🌟🚸🏧 🏧🚸🌟☄�
💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥💥🔥
♻� Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish
markazlarini o'rganamiz ♻�
🔵 Janubiy Osiyo tropik markazi -- ma'daniy
o'simliklarning 50%i jumladan sholi,
shakarqamish va sabzavotlar.
🔵 Sharqiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq
🔵 Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli,
dukkaklilar, zig'ir, sabzi
🔵 O'rta yer dengizi markazi --- ma'daniy
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi,
beda, zaytun va karam
382
🔵 Abissiya(Efiopiya) markazi --- oq jo'xori,
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti
🔵 Markaziy Amerika --- oshqovoq, loviya,
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti
🔵 Janubiy Amerika (And) -- kartoshka, tamaki,
ananas vatani.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖
[28.08.20
12:48==============================
============
📚 Biosfera (yunoncha - «bios» - hayot,
«sphaira» - shar) – yerning tirik organizmlar
istiqomat qiladigan va ular tomonidan yaratilgan
qobig‘i.
📚 Biotik omillar (yunoncha - «biotikos» - tirik,
hayotiy) – Tirik tabiat (tirik organizmlar)ning
biror tirik organizmga ta’sir ko‘rsatadigan
tarkibiy qismi.
📚 Biotop (yunoncha - «bios» - hayot, «topos» -
joy) – bir xil tashqi muhit omillariga ega bo‘lgan
hudud.
📚 Detrit (yunoncha - «eskirgan») – organizm
hayot faoliyati yoki uning halok bo‘lishi
natijasida hosil boʼladigan organik qoldiq.
📚 Detrit tipidagi oziq zanjiri – detritdan
boshlanadigan va detritofag, redutsentlar hamda
mineral moddalar bilan tugallanadigan oziq
zanjiri.
📚 Divergensiya (yunoncha - rad etish, ajralish)
- turli xil ekoiogik muhitda yashovchi, kelib
chiqishi yaqin boʼlgan organizmlar va ularning
guruhlarida belgilarning ajralishi.
📚 Genlar dreyfi - populatsiya genofondida
genlarning uchrash chastotasining tasodifiy va
kutilmaganda o‘zgarishi.
📚 Tirik modda — Yerda tarqalgan barcha tirik
organizmlaming yigʼindisi.
📚 Zakazniklar – insonning xo‘jalik faoliyati
vaqtinchalik taqiqlangan, davlat
tomonidan himoya qilinadigan hududlar.
📚 Qo‘riqxona – insonning xo‘jalik faoliyati
butunlay taqiqlangan maxsus muhofaza
qilinadigan hudud.
📚 Optimum (lotincha - «optimus» - eng yaxshi)
– omilning organizm oʼsishi,
rivojlanishi va ko‘payishi samarali kechadigan
diapozoni
📚 Zoosenoz (yunoncha - «zoo» - hayvon,
«koitios» - umumiy) – ma’lum bir biotopda
yashovchi hayvonlar populatsiyasi.
📚 Sun’iy tanlash – bu inson ehtiyoji uchun eng
qimmatli organizmlami tanlab olib, ularni
ko‘paytirib, amaliyotda foydalaniladigan
jarayon.
📚 Katagenez («kata» - tuban tomonga harakat,
«genesis» — rivojlanish) — organizm
tuzilishining umumiy soddalashuviga - umumiy
degeneratsiyaga olib keladigan evolutsion
yo‘nalish.
📚 Kommensalizm (fransuzcha - «commensal» -
hamtovoq) - birgalikda yashaydigan
organizmning biri ushbu munosabatdan foyda
oladigan, ikkinchisi hech qanday naf yoki zarar
ko‘rmaydigan o‘zaro munosabat turi.
📚 Konvergensiya - (lotincha - «converger» -
yaqinlashish) – tabiiy tanlanish natijasida kelib
chiqishi har xil organizmlarning bir sharoitda
o‘xshash boʼlishi.
📚 Oʼzaro raqobat (konkurensiya) – o‘xshash
ekologik ehtiyojlarga ega turlar orasidagi
munosabatlar.
383
📚 Konsumentlar – tirik organik moddani
iste’mol qiluvchi va undagi energiyani oziq
zanjiri orqali uzatuvchi organizmlar.
📚 Kosmopolitlar – keng tarqalgan, ya’ni Yer
yuzining juda katta hududlarini egallagan turlar.
Masalan, kalamushlar, suvaraklar, pashshalar,
burgalar.
📚 Tur mezonlari – turga xos boʼlgan belgi
xususiyatlarning yigʼindisi.
[28.08.20
12:50==============================
============
☄�🌟🚸 🚸🌟☄�
XORDALILAR TIPI
📌 Togayli baliqlar sinfi:
➡�-Akulalar turkumi- tikanli akula,gigant
akula, kit akula
➡�-Skatlar turkumi- elektr skat, manta
📌. Suyakli baliqlar sinfi:
➡�-Suyak- togayli baliqlar turkumi- bakra
baliq, soxta kurakburun baliq (qilquyruq),
beluga, sterlyad
➡�-Losossimonlar turkumi- losos, keta,
gorbusha (bukri baliq), gulmoy (forel)
➡�-Karpsimonlar turkumi- qora baliq, zogora
baliq, moybaliq, oqcha baliq, laqqa, oq amur,
xumbosh
📌. Suvda hamda quruqlikda yashovchilar sinfi:
➡�-Dumlilar turkumi- salamandra, triton
➡�-Dumsizlar turkumi- kol baqasi, yashil
qurbaqa
📌. Sudralib yuruvchilar sinfi
➡�-Tangachalilar turkumi- sariq ilon,
urchuqsimon kaltakesak, gekkon, echkiemar,
dasht agamasi, bogma ilon, shaqildoq ilon, qum
bogma iloni, kapcha ilon, kolvor ilon, qora ilon,
charx ilon, qalqontumshuq ilon, suvilon, kobra,
chipor ilon
➡�-Toshbaqalar turkumi- orta osiyo
toshbaqasi, botqoq toshbaqasi, dengiz toshbaqasi
➡�-Timsohlar turkumi- Nil timsohi, alligator,
Hindiston gaviallari
📌.Qushlar sinfi:
➡�-Chumchuqsimonlar turkumi- chugurchuq,
hakka, qaldirgoch, zagcha, qarga, chittak,
chumchuq, gongqarga
➡�-Kaptarsimonlar turkumi- kok kaptar,
musicha
➡�-Gozsimonlar turkumi- goz, ordak, oqqush,
churrak, suqsun
➡�-Yapaloqqushlar turkumi- yapaloqqush,
ukki, boyogli, boyqush
📌. Sutemizuvchilar sinfi:
➡�-Qolqanotlilar turkumi- malla shomshapalk,
taqaburun korshapalk, quloqdor korshapalak,
terili korshapalk, katta shomshapalak.
➡�-Kemiruvchilar turkumi- sichqon,
kalamush, qoshoyoq, ondatra, nutriya, sugur,
yumronqoziq, tiyin.
➡�-Yirtqich sutemizuvchilar turkumi-
a) Borisimonlar oilasi: bori, chiyabori, tulki,
qorsak, yenotsimon it, xonaki itlar
b) Mushuksimonlar oilasi: yolbars, qoplon,
silovsin, ilvirs, mushuk, gepard
c) Suvsarsimonlar oilasi: borsiq (qashqaldoq),
suvsar, qunduz, olaqozan, latcha, norka
d) Ayiqsimonlar oilasi: oq ayiq, qongir ayiq
➡�-Kurakoyoqlilar turkumi- grenlandiya
tyuleni, debgiz mushugi, morj
➡�- Kitsimonlar turkumi- kitlar, kasha lot,
delfin, kasatka
➡�-Juft tuyoqlilar turkumi- sigir, qoy, echki,
zubr, saygoq, jayron, bugu, jirafa, morxor, alqor
➡�-Toqtuyoqlilar turkumi- prejevalskiy oti,
eshak, karkidon, tapir, zebra, qulon
➡�-Primatlar turkumi- o`rgimchak maymun
(koala), yashil martishka, pavian, gorilla,
shimpanze, orangutan, gibbon, oq peshona
kaputsin
384
[28.08.20
12:52==============================
============
— Nuklein kislotalarni 1869-yil F. Misher
aniqlagan.
— DNK qo‘sh spiral tuzulishini Uotsin va Krik
aniqlagan.
— azotli asoslarni koplimentarlik qonunini E.
Chargaff aniqlagan
— Xromosomalarni Fleming va Strasburger
tomonidan aniqlangan.
— Xromosoma atamasini fanga Valdeyer taklif
qilgan.
[28.08.20
12:52==============================
============
600 ta vodorod bog' bo'lgan DNK da A-T va G-
S orasida vodorod bog'lar nisbati 1,5:1 bo'lsa,
Shu DNK umumiy vodorod bog'larning necha
% A-T orasida joylashgan?
J:______________________60%
Yechimi
[A-
T=================================
========= + [G-
S=================================
========= = 600
1,5 + 1 = 2,5
2,5______1,5[A-
T=================================
=========_______1[G-
S=================================
=========
600______x=360 _x=240
360/600*100%=60%📌
1269. 600 ta vodorod bog' bo'lgan DNK
zanjirida A-T va G-S orasidagi vodorod bog'lar
nisbati 1:1,5 bo'lsa, Shu DNK fragmentida
guaninlar soni?
J:____________________120
Yechimi
[A-
T=================================
========= + [G-
S=================================
========= = 600
1 + 1,5 = 2,5
2,5_______1[A-
T=================================
=========_______1,5[G-
S=================================
=========
600______x=240 ___x=360
360/3 = 120 ta G
[28.08.20
12:54==============================
============
💥Klaynfelter sindromi bilan kasallangan
ogilning onasida gametagenezning qaysi
bosqichida xromosomalarning qutblarga notogri
taqsimlanishi kuzatiladi?
A) I meyoz bolinishdan keyin yonaltiruvchi
tanachaga 24ta, tuxum hujayraga 22ta
xromosoma otganda
✅B) I meyoz bolinishdan keyin yonaltiruvchi
tanachaga 22ta, tuxum hujayraga 24ta
xromosoma otganda
C) II meyoz bolinishdan keyin yonaltiruvchi
tanachaga 24ta, tuxum hujayraga 22ta
xromosoma otganda
D) II meyoz bolinishdan keyin yonaltiruvchi
tanachaga 22ta, tuxum hujayraga 24ta
xromosoma o'tganda
💥Agar ovogenezning yetilish davrida
yo'naltiruvchi tanachaga 22 ta (22+0) va tuxum
hujayraga 24 ta (22+XX) xromosomalar
tarqalgan va ular normal spermatozoid bilan
urug'lansa, avlodda qanday genotip hosil bo'lishi
mumkin?
A) 44+X0; 44+Y0
B) 44+X0;
C) 44+X0; 44+XXX; 44+XXY; 44+0Y
✅D) 44+XXX; 44+XXY
☝�Izox 2n=46
🙍♀ anormal ovagenez
385
. 🔘 44XX
. / \ / \
🔘 ° 22+XX 22+O
/ \ /\ / \ / \
🔘 ° ° ° 22XX 22XX 22 22
🙎♂ normal spermatogenez
. 🔘 44XY
. / \ / \
🔘 🔘 22+X 22+Y
/ \ / \ / \ / \
🔘🔘🔘🔘 22X¹ 22X 22Y² 22Y
22XX(t) + 22X¹(s) = 44XXX¹
22XX(t) + 22Y²(s) = 44XXY²
t - tuxum hujayra 📌
s - spermatozoid 📌
1-X trisomiya; 2-klayfentir
[28.08.20
12:54==============================
============
💥 II darajali konsumentning biomassasi 150 kg
ga ortgan bo‘lsa, produsent va I darajali
konsumentning umumiy biomassasini (kg)
aniqlang, (ekologik piramidani o‘simlik-
chigirtka-kaltakesak-lochin tashkil etadi)
A) 16500
B) 16665
C) 1665
D) 27500
yechimi:
P ———» K1 ———» K2 ———» K3
15000 1500 150 15
Produtsent 15000 \
I-konsument 1500 /
II-konsument 150
III-konsument 15
Demak javob 16500📌
[28.08.20
12:54==============================
============
💥 Xirzutumda urug'lanish natijasida bir nechta
zigota hosil bo‘ldi. Zigotalardagi
xromosomalarning umumiy soni 6552 ta bo'lsa,
qo'sh urug'lanishda ishtirok etgan vegetativ
hujayralar sonini
toping.
A) 63 B) 126 C) 252 D) 364
yechimi:
Eski dunyo g‘o‘zalari: 2n=26
Gossipum Arbarum
Gossipum Herbatsum
Yangi dunyo g‘o‘zalari: 2n=52
Gossipum Hirzitum 📌
Gossipum Barbadenze
O‘simliklarda bitta zigota xosil bo‘lishida:
1 ta spermiy
1 ta tuxum hujayra
1 ta vegetativ hujayra qatnshadi
6552/52=126 ta zigota
Bunga 126 ta vegetativ h.
Javob: B
[28.08.20
12:54==============================
============
☄�🌟🚸🏧 🏧🚸🌟☄�
Eshitishning....
Poʻstloq osti markazi – Oʻrta miya orqadagi 2 ta
tepalikda
Periferik markazi – ichki quloq chigʻanoq ichida
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining pastki sohalarida
Koʻrishning....
Poʻstloq osti markazi – Oʻrta miya oldingi 2 ta
tepalikda
Periferik markazi – Toʻr pardada
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻining ensa
sohasida
386
Muvozanatning....
Poʻstloq osti markazi – Miya koʻprigida
Periferik markazi – ichki quloqdagi dahliz va
yarimaylana kanalida
Harakatning....
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻining tepani
oldingi pushtasida
Periferik markazi – Paylarda va muskul
tolalarida
Tam bilishning....
Poʻstloq ost markazi – Oraliq miyani talamus
sohasida
Periferik markazi – Til soʻrgʻichlarida
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining yuqori va oʻrta sohasida
Hid bilishning....
Poʻstloq osti markazi – Oraliq miyani talamus
sohasi
Periferik markazi – Burun boʻshligʻi shilliq
pardasida
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻi chekka
qismining oldingi yuqori sohasida yoki (peshona
qismining ostki ichkari sohasida)
Teri orqali sezishning....
Poʻstloq osti markazi – Oraliq miyada
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻining orqa
markaziy pushtasida
Barmoq terisi bilan paypashlash....
Oliy markazi – Bosh miya poʻstlogʻi tepa
qismini oʻrta sohasida
★★★★★★★★★★★★★
Do'stlaringiz bilan baham: |