???? Mantiqan o'ylab, ortiqchasini chiqarib



Download 9,67 Mb.
Pdf ko'rish
bet9/12
Sana31.12.2021
Hajmi9,67 Mb.
#227085
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12
Bog'liq
2 5445081773190941211

 
July 07, 2020 


 
27 
 
Bir - biriga o'xshash hujayralar birgalikda 
to'qimalarni xosil qiladi. 
To'qimalar asosan 2 - xil : 
1. Oddiy ☑� 
2. Murakkab ☑� 
 
Morfobiologik belgi va xususiyatlariga qarab  
1. Hosil qiluvchi ☑� 
2. Asosiy   ☑� 
3. G'amlovchi ☑� 
4.O'tkazuvchi ☑� 
5. Qoplovchi ☑� 
6. Mexanik ☑� 
7. Ajratuvchi ☑� 
To'qimalar farqlanadi. 
 
1.HOSIL QILUVCHI to'qima - asosan 
o'simlikni bo'yiga va eniga o'sishini taminlaydi 
shunga ko'ra : 
1.uchki ☑� 
2. yon ☑� 
Hosil qiluvchi to'qimalar farqlanadi. 
 
2.ASOSIY to'qima - o'simliklarda fotosintez 
jarayonida ishtirok etadi. 
Shunga ko'ra aosiy to'qima 3 xil to'qimadan 
tashkil topgan : 
1. Assimilatsiyalovchi ☑� 
2. suv saqlovchi ☑� 
3. G'amlovchi ☑�    
Ushbu to'qimani XLORENXIMA yoki 
XLOROFILLI PARENXIMA nomlari mavjud. 
 
Ushbu to'qima epidermis hujayralari ostida 
joylashgan. 
 
3. GAMLOVCHI to'qima - asosan o'simliklarda 
oziq moddalar g'amlanishida ishtirok etadi. 
 
M: cho'lda o'suvchi suv saqlovchi hujayralarga 
ega bo'lgan o'simliklar - Qizil sho'ra , Baliqko'z , 
Sarsazan , Buzoqbosh ☑� 
 
4. OTKAZUVCHI to'qima - o'simliklarda oziq 
moddalar o'tishini taminlaydi . Shunga ko'ra : 
1.KSILEMA ( yog'ochlik naylari , hujayralari 
o'lik) - 
Suv va mineral tuzlar ildizdan bargga 
xarakatlanadi . ☑� 
2. FLOEMA ( lub naylari , hujayralari tirik) - 
Organik moddalar bargdan barcha organlarga 
xarakatlanadi ☑� 
 
5. QOPLOVCHI to'qima - o'simlikni tashqi 
tomondan qoplab tasirdan ximoya qiladi. 
1. Epiderma (tirik ) ☑� 
2. Periderma (yarim tirik , yarim o'lik ) ☑� 
3. Po'stloq ( o'lik )☑�  
 
6. MEXANIK to'qima - o'simlikka asosan 
mustaxkamlik beradi. asosan : 
1. KOLLENXIMA ( tirik ) - o'z navbatida 
kollenxima 3 xil bo'ladi :  
a) BURCHAKSIMON ☑� 
b) PLASTINKASIMON ☑� 
c) G'OVAKSIMON ☑� 
2. SKLERENXIMA (o'lik ) - o'z navbatida 
sklerenxima 2- xil :  
a) lub tolalari ☑� 
b) sklereid ( tosh hujayralar ) ☑� 
 
7. AJRATUVCHI to'qima - zararli moddalarni 
tashqi muhitga chiqaradi . 
M: ( Kauchok , Balzam , efir moylari , Smolalar 
) ☑� 
 
 
QONNING SHAKLLI ELEMENTLARI💉 
 
   ERITROSITLAR📗 
 
📍 Hosil bo'ladi--- Qizil ilikda 
📍 Saqlanadi ---- O't, jigar, teri va taloqda (70% 
dan ortiq) 
📍 Yemiriladi --- Jigar va taloqda 
📍 Funksiyasi --- Transport 
📍 1mm 3 qonda --- 4-6mln ta 
📍 Yashaydi ---- 120 kun 
📍 Kamayishi ---- Anemiya 
📍 Tarkibida saqlaydi -- Gemoglobin 
📍 Gemoglobin tarkibi --- gem (oqsil qism) va 
globin (Fe tutadi) 


 
28 
 
📍 Kislorodni biriktirib ---- Oksigemoglobin ga 
aylanadi 
 
  LEYKOTSITLAR  📕 
 
📌 Hosil bo'ladi --- Qizil ilik, ayrisimon bez, 
taloq, limfa tuguni 
📌 Yashaydi ---- 2-5 kun 
📌 1mm3 qonda ---- 6-8 mingta 
📌 Funksiyasi ---- Himoya 
📌 Ishlab chiqaradi --- Antitelo va antitoksin 
📌 Antigenni eritadi ---- Antitelo 
📌 Zaharli moddalarni neytrallaydi --- 
Antitoksin 
 
  TROMBOTSITLAR 📒 
 
📎 Hosil bo'ladi --- Suyak ko'migi va taloqda 
 📎Yashaydi --- 2-5 kun 
 📎1mm3 qonda ---- 300-400 000 ta 
 📎 Vazifasi --- Qon ivishida 
 📎Tarkibida --- Tromboplastin 
 📎Qon ivishi ---- Trombotsitlar yoriladi ----
> Tromboplastin qon plazmasiga chiqadi -----> 
Protrombinni trombinga aylantiradi ----> 
Plazmada fibrinogen fibringa aylanadi -----> 
Fibrin jarohatlangan joyda to'r hosil qiladi 
 
 
📓NAMLIK EKOLOGIK OMIL SIFATIDA 
 
 
☑�NAMLIK. Tirik organizmlar tanasining 2/3 
qismi suvdan iborat, shu sababli namlik ularning 
hayotini belgilovchi muhim omil sanaladi. 
 
☑�SUV- gidroliz va fotosintez reaksiyalarida 
bevosita ishtirok etadi. 
 
☑�SUV – halqali chuvalchanglar va to’garak 
chuvalchanglar uchun gidroststik skelet 
xisoblanadi. 
 
📌Suv yuqori issiqlik o’tkazuvchanligiga va 
issiqlik sig’imiga ekanligi tufayli organizimda 
issiqlik muvozanatini saqalydi va to’qima va 
organlarni qizib ketishdan saqlaydi. 
 
☑�Namlikk bo’lgan talabiga ko’ra 3 ga 
bo’linadi: 
 
📌Kserofilar 
📌gigrofilar, 
📌mezofilar. 
 
☑�KSEROFITLAR (yunoncha «xerox» – 
quruq, «phyton» – o‘simlik) – namlik kam 
bo‘lgan muhitda o‘sishga moslashgan 
o‘simliklar sanaladi. 
 
☝�MOSLANISHLARI: 
 
📌 tuproqda suv so’rilishining kuchayishi 
📌 to’qima va organlarida suvni zahiralash 
📌 transpiratsiyaning kamayishi 
 
Moslanish TURIGA ko’ra 2 ga 
 
☑�skkulentlar (lotincha «succulentus» – 
sersuv) 
 
📌barg sukkulentlar -agava, aloy, molodilo  
📌poya sukkulentlar -sutlamalar, kaktuslar 
(bargi tikkanga aylangan yoki maydi) 
 
☝�Bu o’simliklar barg epidermisi qalin mum va 
mayda tuklar bilan qoplanga, ularda barg 
og’izchalari kam va kunduzi yopiq bo’ladi 
 
📌 sklerofitlar (yunoncha «scleros» – qattiq, 
«phyton» – o‘simlik) 
 
☝�Bu o’simliklarning hujayrasi yuqori 
yopishqoqlikka ega va shu tufayli yuqori 
osmotik bosimga ega bo’ladi hamda suvni so’rib 
oladi(“nasos o’simliklar”)  
 
📌Saksovul va yantoq 
 
☝�Sklerofitlar transpiratsiyani kamaytirish 
orqali suvni tejaydigan bir qator kichik 
morfologik moslanishlarga ega: 
 
📌Kichik sathli mayda burglar( yantoq) 
 


 
29 
 
📌Mayda bo’laklarga qirqilgan burglar( shuvoq) 
 
📌Tangacha shakldagi burglar ( saksovul va 
archada) 
 
📌Barglarning mum bilan qoplanishi va 
og’izchalarining chuqur joylashuvi 
 
☑�GIGROFITLAR (yunoncha «hygros» – 
nam, «phyton» – o‘simlik) 
 
📌Sholi va shakarqamish 
 
☝�Botqoq gigrofitlari: poyasi va ildizlarida 
aerenximalar bo’ladi(yunoncha «aeg» – havo, 
«enchyma» – hujayra) 
 
☑�GIGROFITLAR: 
 
📌ildiz tizimi kuchsiz 
📌ildiz tukchalari rivojlanmagan 
📌transpiratsiya kuchli bo‘ladi 
📌barg plastinkalari yupqa va undagi og‘izchalar 
doim ochiq bo‘ladi 
 
☑�MEZOFIT (yunoncha «mesos» – o‘rtacha, 
«phyton» – o‘simlik) 
 
📌Ildiz tukchalariga ega 
📌Barg og’izchalari mavjud ular namlik miqdori 
belgilaydi ochilib yopilishini 
 
📁HAYVONLARNING NAMLIKKA 
MOSLANISHIGA KO‘RA EKOLOGIK 
GURUHLARI. 
 
👉SUV MUHIT hayvonlar( koral, meduza, 
baliqlar, kit , delin) 
👉SUV VA QURUQLIK MUHIT( qurbaqa, 
timsoh, pingvinglar) 
👉QURUQLIK MUHIT ( bo’g’imoyoqlilar, 
sudralib yuruvchilar, qushlar, sutemizuvchilar) 
 
☝�Hayvonlarnign SUV REJIMIGA ko’ra 
moslanishi: 
 
📌FIZIOLOGIK 
📌MORFOLOGIK 
📌ETOLOGIK 
 
☑�FIZIOLOGIK moslanish: 
 
Organizm tarkibidagi yog‘ zaxirasining 
oksidlanishi jarayonida hosil bo‘ladigan 
metabolitik suv hisobiga yashaydigan hayvonlar 
ham ko‘p. 
 
 
Ranodoshlar oilasi 
 
🌹Gul formulasi: Gk5 Gt5 Ch🔗 U🔗 
 
Oila geobatanikasi: Shimoliy yarimsharning 
mo'tadil iqlimli mintaqalari✅✅ 
 
Oilaga kiruvchi turlar soni: 3000ga yaqin tur 
 
➡�Oila hayotiy shakllari: daraxt, buta va ko'p 
yillik o't 
 
🍃 Oila barg xili: yonbargchali, oddiy, 
murakkab, uch bargchali yoki murakkab toq 
patsimon✅ 
 
🌹Oila gul turi: yakka-yakka, barg qo'ltig'ida 
o'rnashgan✅ 
 
Oila to'pguli: shingil, qalqon,soyabon✅ 
 
🍎Oila meva turi chin meva va soxta meva✅ 
 
Oilaga kiruvchi turlar: tobulg'i, olcha, na'matak, 
olma, olxo'ri, bodom, nok, shaftoli, kamxastak, 
gilos, qulupnay, maymunjon✅ 
 
 
Ichki sekretsiya bezlari 
 
📖 MUTOLA VAQTI 📖 
 
QALQONOLDI , GIPOFIZ , AYRISIMON , 
BUYRAK USTI BEZLARI , ULARNING 
TUZILISHI VA FUNKSIYASI. 
( Yangi Anatomiya - 2019 nashri !!! ) 
 


 
30 
 
📌 Qalqonoldi bezlari.  
4 ta bo'lakdan iborat. Qalqonsimon bez orqa 
yuzasida joylashgan bo'lib , uning to'qimasiga 
botib kirgan.  
Qalqonoldi bezi Paratgarmonni ishlab 
chuqaradi. 
Paratgarmon qonda kalsiy va fosfor 
almashinuvini boshqarib turadi. Nerv va muskul 
qo'zg'aluvchanligiga ta'sir qiladi.  
Paratgarmon ko'p ishlab chiqarilsa. 
- > qonda kalsiy miqdori ortadi 
- > suyaklar yumshab deformatsiyaga uchraydi. 
- > Nerv muskul sistemasi qo'zg'aluvchanligi 
pasayib , tana muskullari bo'shashadi. 
- > Odam holsizlanadi , tez charchaydi 
Paratgarmon kam ishlab chiqarilsa. 
- > Qonda kalsiy miqdori kamayadi. 
- > nerv - muskul qo'zg'aluvchanligi ortadi. 
- > Qovoq va lablar pirpirab uchadi , qo'llar 
qaltiraydi. ( tetaniya ) 
 
📌 Gipofiz bezi. 
No'xat shaklda , Bosh miya ostki yuzasida 
joylashgan. Og'irligi 0,5 - 0,6 g bo'ladi. Bu bez 
qon tomirlari orqali Gipotalamus orqali qon 
tomirlari bilan bog'langan.  
Gipofizning 3 ta bo'lagi mavjud. 
1. Oldingi bo'lak ( Somatotrop ishlab chiqaradi. 
) ✅ 
2. O'rta bo'lak ( Intermidin ishlab chiqaradi. ) ✅ 
3. Orqa bo'lak ( Vazoprosen ( ADG ) ishlab 
chiqaradi. ) ✅ 
 
Somatotrop --- > Bu garmon bo'y o'sishiga tasir 
ko'rsatadi. Garmon ko'p ishlab chiqarilsa 
Gigantizm , kam ishlab chiqarilsa Nanizm kelib 
chiqadi. 
Katta yoshdagi odamlarda bu garmonni ko'p 
ishlab chiqarilishi --- > Akromegaliya kasalligini 
keltrib chiqaradi. ( Panja suyaklari 
yo'g'onlashadi , til va burun tez o'sishi 
kuzatiladi. ) 
Gipofizning 3 ta bo'lagidan boshqa garmonlar 
ham ishlab chiqariladi : 
- > Adrenokortikortikoid gormoni ( Buyrak usti 
bezini ishini boshqaradi. ) ✅ 
- > Trioptrop gormoni ( Qalqonsimon bez ishini 
boshqaradi. ) ✅ 
- > Gonadotrop gormoni ( jinsiy bezlar ishini 
boshqaradi. ) ✅  
 
📌 Epifiz bezi. 
O'rta miya soxasida joylashgan bo'lib asosan 
melatonin garmonini ishlab chiqaradi. 
Melatonin --- > Organizmda ligment 
almashinuviga ta'sir ko'rsatadi. Epifiz gormoni 
Gipofizning Gonadotrop garminiga tasir etib 
bolani vaqtidan oldin balog'atga yetishini 
sekinlashtiradi.  
Epifiz funksiyasi bola 7 yoshga yetguncha 
kuchayadi , keyin susayib boradi. ✅ 
 
📌 Ayrisimon bez.( Timus ) 
Ko'krak qafasida , to'sh suyagining orqasida 
joylashgan.  
Chaqaloqlarda 12 g , 14 - 15 yoshda 30 - 40 g 
gacha yetadi. Keyin bola ulg'ayishi bilan 
kichrayib boradi.  
Ayrisimon bez Timozin garmonini ishlab 
chiqaradi. 
Timozin : 
- > Bolani vaqtida balog'atga yetishini 
taminlaydi. ✅ 
- > Limfotsitlar hosil bo'lishini kuchaytrib 
immun sistemani shakllanishiga ijobiy ta'sir 
ko'rsatadi. ✅ 
 
Buyrak usti bezi. 
O'ng va Chap Buyrak ustida joylashgan. 
Birmuncha yassilashgan piramida shaklida.  
Har bir bez 2 qismdan iborat va quyidagi 
garminlarni ishlab chiqaradi.  
1. Po'stloq ( suv , tuz , oqsil va uglevodlar 
almashinuviga tasir ko'rsatuvchi moddalar ishlab 
chiqaradi. Androgem va Esterogen jinsiy bezlar 
faoliyatini kuchaytiradi. ) ✅ 
2. Mag'iz ( adrenalin - > garmoni nerv 
qo'zg'alishi kuchaytrib , yurak qisqarishi , nafas 
olish va qon aylanish jarayonlariga tasir etadi.  
Achchiqlanganda va qo'rqqanda adrenalin ishlab 
chiqarilishi keskin ortadi. Bunda : 
- > Qon tomirlar torayadi ✅ 
- > Yurak urishi tezlashadi ✅ 
- > Qon bosimi ortadi ✅ 
- > Uglevod almashinuvi tezlashadi. ✅ 
 


 
31 
 
 
🍀 BARG 🍀 
 
🍃BARG - òsimlikning suv buĝlativchi , nafas 
oluvchi , fotosintez qiluvchi asosiy vegetativ 
organi . 
 
📌Barg 2 qismdan : 
1. Barg yaproĝi  
2. Barg bandi  dan iborat. 
 
📌Ayrim òsimlikkar barg bandining pastki 
qismda Yonbargchalar mavjud  
 
📌Bandiga kòra : 
 
✔1. Bandli bargli òsimliklar ( ikki uruĝpallalilar 

 
✔2. Bansiz bargli òsimlikkar ( bir uruĝpallali 
òsimliklar ) 
 
🍃Bargdagi tomirlar asosan 2 ta vazifani : 
 
✔1. Bargni tarangligini 
✔2. Bargda moddalar xarakatini 
   taminlaydi 
 
✔Tomirlanishiga kòra : 
 
🔹�1. Patsimon , panjasimon (ikki 
uruĝpallalilarda ) 
 
🔹�2. Parallel , yoysimon ( bir uruĝpallalilarda ) 
 
🍃ODDIY VA MURAKKAB BARGLAR : 
 
📌Barg bandida bitta barg joylashsa - ODDIY 
BARG ( OLMA , NOK , ÒRIK , SHAFTOLI , 
TUT , TOK , YANTOQ , ĜÒZA , ROVOCH )  
 
📌Barg bandida bir nechta barg joylashsa - 
MURAKKAB BARG ( SOXTA KASHTAN , 
YONĜOQ , NA'MATAK , SHIRINMIYA , 
BEDA , QULUPNAY , LOVIYA , NÒXAT , 
YERYONĜOQ )  
 
ODDIY BARGLAR :  
1. Patsimon 
2. Panjasimon 
3. Uch bòlakli  
 
MURAKKAB BARGLAR :  
1. Toq patsimon 
2. Juft patsimon  
3. Panjasimon 
4. Uch bargchali  
 
☘Uch bargchali murakkab bargli òsimliklar - ( 
SEBARGA , BEDA , LOVIYA , MOSH )  
 
Juft patsimon - (YERYONĜOQ ) 
Toq patsimon - (SHIRINMIYA , YONĜOQ) 
 
Toq bargchalar òrnida gajaklar paydo bòlgan 
òsimliklar - ( NÒXAT , BURCHOQ )  
 
Ikki yoki uch karra bòlingan patsimon bargli 
òsimliklar - ( TOTIM , SHOYI AKATSIYA )  
 
Qipiqsimon bargli -( SAKSOVUL VA 
QANDIM)  
 
🍃Barglari yirik 50 70 hatto 1 - m gacha 
boradigon ( ROVOCH , OJUD , 
KOVRAK) kabi òsimliklar mavjud . 
 
NOVDADA BARGLAR JOYLASHISHI :  
 
📌1. Ketma ket - ( OLMA , ÒRIK , DÒLANA , 
TERAK , TUT , TOK , ATIRGUL , 
OQQURAY , ĜO'ZA , POMIDOR )  
 
📌2. Qarama qarshi - ( RAYHON , YALPIZ , 
CHINNIGUL , LIGUSTURUM , DALACHOY 
, KIYIKOT , MAVRAK , GAZANDA , 
KAMPIRCHOPON ) 
 
📌3 Halqa hosil qilib - ( SAMBITGUL , 
QIRBÒĜIM , QUMRIÒT )  
 
Yoruĝlikka bòlgan munosabatiga kòra : 
✔1. Yoruĝsevar - (KUNGABOQAR , 
KARTOSHKA , POMIDOR , ĜÒZA , 
YANTOQ)  
 


 
32 
 
✔2. Soyasevar - ( XINA , BINAFSHA , 
YOVVOYI QULUPNAY )  
 
♻�Novdada barglar qanchalik kòp va qalin 
bòlmasin , ular xamma vaqt quyosh nuri 
bevosita tushib turadigon xolatda quyoshga 
ògrilib turadi !!! 
 
 
📕  Qo‘shimcha ma'lumot  
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
🐛 Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak 
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan 
 
🕷 Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan 
iborat. 
 
� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak umurtqalari 
bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz birikkan. 
Qovurgʻalar va pastki jagʻlari harakatchan 
birikkan. 
 
🐟 Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi 
bilan harakatsiz birikkan. 
 
🐸 Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin umurtqasi 
orqali kalla suyagi bilan harakatchan birikkan. 
 
� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla 
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan. 
 
🐢 Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi 
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va 
dum umurtqalari harakatchan birikkan. 
 
🐍 Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari 
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan 
birikkan. 
 
🐕 Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro 
harakatchan birikkan. 
 
📊 Variantlarda koʻp soʻralgan. 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
💪 Odam organizmida yurak 4 ta kameradan 
yani 2 ta boʻlmacha va 2 ta qorinchadan iborat 
boʻlib, ularning navbatma-navbat sistola va 
diastola holatda boʻlishi yurak siklini tashkil 
etadi. 
 
🛡 Boʻlmachalar sistola holatida boʻlganda 
qorinchlar diastola holatida boʻladi va 
aksincha... 
 
 
🎯 Klapanlar holati 👇👇 
━━━━━━━━━━━━ 
🔵 Oʻng boʻlmacha sistola yoki oʻng qorincha 
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - ochiq, 
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi. 
 
🔵 Oʻng qorincha sistola yoki oʻng boʻlmacha 
diastola vaqtida 3 tavaqali klapan - yopiq, 
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi. 
 
🔴 Chap boʻlmacha sistola yoki chap qorincha 
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - ochiq, 
yarimoysimon klapan - yopiq holatda boʻladi. 
 
🔴 Chap qorincha sistola yoki chap boʻlmacha 
diastola vaqtida 2 tavaqali klapan - yopiq, 
yarimoysimon klapan - ochiq holatda boʻladi. 
 
🔰 Bo'lmachalar sistola (qisqargan) holda 
bo'lganda 
 
🔴 Qorinchalar diastola (bo'shashgan) holda 
bo'ladi. 
 
2 va 3 tavaqali klapan ochiq bo'ladi. 
🔵 Yarimoysimon klapan yopiq bo'ladi. 
 
Aorta va o'pka arteriyasida bosim yuqori bo'ladi. 
 
🛑Bo'lmachalar diastola (bo'shashgan) holda 
bo'lganda: 
 
🔴 Qorinchalar sistola (qisqargan) holda bo'ladi. 
 
🔵 Ikki va uch tavaqali klapan yopiq bo'ladi. 
 
🔘Yarimoysimon klapan ochiq bo'ladi. 


 
33 
 
 
⚫� Aorta va o'pka arteriyasida bosim past 
bo'ladi. 
 
 
❗� PISA TOPSHIRIQ❗� 
 
Yurak klapnlarini to’g’ri joylashtirng❓  
 
a-ikki tavaqali klapn 
b-yarim oysimon klapn 
c-uch tavaqali klapn  
 
⚪�1-b, 2-a, 3-c, 4-b   
⚫�1-b, 2-a, 3-b, 4-c   
🔴1-c, 2-b, 3-c, 4-a   
🔵1-c, 2-b, 3-a, 4-b 
 
 
18 metrli kalmarning ko'zi futbol to'pidek 
bo'ladi. 
 
Diqqat savol! 
 
Kalmarning ko‘zi qanday hosil bo‘ladi? 
 
A) Bosh miya o‘simtasidan 
B) Ektoderma qavatining cho‘zilishidan. 
C) Endidermaning chopzilishidan. 
D) Irqa miya o‘simtasidan. 
 
📖  Mutoola vaqtii  📖 
 
📚 Simbioz (yunoncha - «sym» - birga, «bios» - 
hayot) - birgalikda yashaydigan organizmlarning 
har ikkalasi yoki bittasi ushbu munosabatdan 
o‘ziga foyda oladi. 
 
📚 Sklerofitlar (yunoncha - «scleros» - qattiq) - 
tuproqda namlik yetarli bo‘lmagan sharoitda 
o‘sadigan, tuproqdagi namni zo‘r berib 
shimadigan o'simliklar. 
 
📚 Stenobiontlar (yunoncha - «stenos» - tor, 
cheklangan, «biontos» - yashovchi) - nisbatan 
doimiy muhit sharoitida yashashga moslashgan, 
harorat, namlik, atmosfera bosimi kabi 
omillarning tor ko‘lamda o‘zgarishigagina 
bardosh bera oladigan o‘simlik va hayvonlar.  
 
📚 Sukkulentlar (lotincha - «succulentus» - 
sersuv) - o‘z to‘qimalari va organlarida suvni 
zaxirada saqlaydigan o‘simliklar.  
 
📚 Suksessiya (lotincha - «successio» - o ‘rin 
almashish) - ma’lum hududdagi ekosistemalarni 
izchillik bilan inson va tabiat omillari ta’sirida 
boshqa ekosistemalarga aylanishi. 
 
📚 Taksis (yunoncha - «taxis» - joylashuv) - 
bakteriyalar, bir hujayrali hayvonlar, bir 
hujayrali suvo’tlari va yuksak o‘simliklarning 
jinsiy hujayralarining tashqi omillar (yorug‘lik, 
kimyoviy moddalar, kislorod) ta ’sirida harakati. 
  
📚 Trofik daraja - ekologik piramidani tashkil 
qiluvchi organizmlar yig‘indisi.  
 
📚 Fitosenoz (yunoncha - «phyton» - o‘simlik, 
«koidos» - umumiy) - muayyan   
hududdagi o‘simliklar jamoasi. 
 
📚 Fotoperiod - yil fasllari bilan belgilanadigan 
kun uzunligi.  


 
34 
 
  
📚 Fotoperiodizm (yunoncha - «photos» - 
yorug‘lik va davr) - kun uzunligining  mavsumiy 
o‘zgarishlariga nisbatan tirik organizmlarning 
javob reaksiyalari. 
 
📚 Fototropizm (yunoncha - «trope» - burilish) - 
yorug‘lik ta’sirida o‘simliklarning 
harakatlanishi, bunda harakat yo‘nalishi 
yorug‘lik yo‘nalishiga bog‘liq. 
  
📚 Evribiontlar (yunoncha - «eurys» - uzun, 
«bios» - hayot) - keng tolerantlik chegaralariga 
va ekoiogik sharoitda sezilarli o‘zgarishlarga 
ega bo‘lgan, katta hududlami egallay oladigan 
organizm turlari. 
 
📚 Ekologik nisha - turning biotizim sifatida 
mavjudligi, yashashini belgilab beruvchi barcha 
abiotik va biotik omillarning yigʼindisi. 
  
📚 Gigrofitlar (yunoncha — «hygros» — nam, 
«phyton» — o'sim lik) - nam tuproq va yuqori 
namlikka ega havoda o‘sadigan o‘simliklar. 
  
📚 Gidrobiontlar (yunoncha - «hydor» - suv, 
«bios» - hayot) - suv muhitida yashovchi 
organizmlar. 
 
📚 Gidrosfera - yerning suvli qobig‘i.  
 
📚 Gomologik (yunoncha - «gomonos» - 
o‘xshash) - kelib chiqishi va tuzilishi oʻxshash 
organlar yoki ularning qismlari 
 
 
Anemofill va Anemoxor nima? 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
🌾 Shamol yordamida changlanadigan 
o‘simliklar - anemofill (yunoncha «anemos» - 
shamol, «filiya» - yaxshi ko‘raman) oʻsimliklar 
deyiladi.  
Bularga... 
Bugʻdoy, arpa, suli, sholi, tol, terak, yongʻoq 
kabi oʻsimliklar kiradi. 
 
🌾 Meva va urugʼlari shamol yordamida 
tarqaladigan o‘simliklar - anemoxor (yunoncha 
«anemos» - shamol, «chorea» - tarqalish) 
o‘simliklar deyiladi.  
Bularga... 
🍃 1 tutam popuk (tuk) lari hisobiga 
tarqaladigan - terak, tol, qoqioʻt, qoʻgʻa 
🍃 Qanotchalari hisobiga tarqaladigan - 
qayragʻoch, shumtol, saksovul, cherkez, 
boyalich, baliqkoʻz, zarang, rovoch, jud kabi 
oʻsimliklar kiradi. 
 
📕 #11_SINF 
 
DNK xilini topish 👇 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
🔴 Geterogametalilarda (XY) 
n+1 (n - xromasoma) 
Masalan ... 
Odamda 23 + 1 ta 
 
🔵 Gomogametalilarda (XX) 
n = ga teng (n - xromasoma) 
Masalan ... 
Odamda 23 ta  
 
 
Xromatidalar tetradasini 👇 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
🔴 Geterogametalilarda (XY) 
n-1 (n - xromasoma) 
Masalan ... 
23 - 1 = 22 ta 
 
🔵 Gomogametalilarda (XX) 
n = ga teng (n - xromasoma) 
Masalan ... 
Odamda 23 ta 
 
� BILIB QO‘YING � 
 
❗� Ontogenez -- organizmlarning shaxsiy 
rivojlanish jarayoni 
 
❗� Lichinkali ontogenez  -- yassi 
chuvalchanglar, baqalar, hashorotlar 
 


 
35 
 
❗� Lichinkasiz ontogenez --  sudralib 
yuruvchilar, qushlar 
 
❗� Ona qornida rivojlanish -- yuksak 
sutemizuvchilar va odam. 
 
❗� Embrional davr -- zigota hosil bo'lib 
tug'ilgungacha bo'lgan davr 
 
❗� Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan 
o'limigacha bo'lgan davr 
 
❗� Maydalanish -- urug'langan tuxum hujayrani 
bo'linib,  blastulani hosil qilishi 
 
❗� Blastula -- maydalanishdan hosil bo'lgan 
ko'p hujayrali embrion. 
 
❗� Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan 
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i 
 
❗� Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari 
o'smaydi va bo'linmaydi. Dastlabki 
ixtisoslashish belgilari paydo bo'ladi  
 
❗� Ixtisoslashish -- embrionni ayrim qismlari va 
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi. 
 
❗� Organogenez  -- o'zak organlarining (nerv 
nayi, horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi. 
 
��� QON ��� 
 
 🌡LIMFA ----> tiniq, biroz sarg'ish suyuqlik 
limfa tomirlari bo'ladi🌡 
�������� 
  🌡QON ----> odam tana massasining 7% ni 
tashkil etadi🌡 
�������� 
🌡QON ----> osmotik bosimi 7,6-8,1ga teng🌡 
�������� 
🌡QON ----> katta yoshli odam organizmida 
5litrga yaqin qon boladi🌡 
�������� 
🌡QON ----> plazmasining 90%ni suv tashkil 
qiladi🌡 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰ORGAN ---> ko'pchilik hayvonlarda bir 
necha turdagi to'qimalarning tuzilishi va 
funksional yig'indisi hisoblanadi❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰ORGANIZM ---> mustaqil xayot kechiruvchi 
yaxlit bir yoki kop hujayrali tirik tizimidan 
iborat❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰BIOGEOTSENOZ ---> bir-biri va atrof-muhit 
bilan o'zaro munosabatda bo'ladigan 
organizmlarning populatsiyalariga biogeotsenoz  
deyiladi❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰TIZIM ----> deganda  bir butunlikni tashkil 
etuvchi kompanentlarning malum izchillikdagi 
o'zaro  bog'lanishlari va tasirlari tushiniladi❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰MOLEKULA ---> ushbu bosqichda tirik tizim 
biologiyalik faol yirik molekulalar yani 
oqsillar,nuklein kislota,uglevadorodlarning 
faoliyat ko'rsatishida nomoyon bo'ladi❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰HUJAYRA ---> tirik o'rganizmning 
tuzilish,rivojlanish va funksional birligidir❗� 
 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
🔰TO'QIMA ---> kelib chiqishi bajaradigan  
vazifasi tuzilishi o'xshash bo'lgan hujayralar 
yig'indisi❗� 
 
🍃🍃🍃BARG 🍃🍃🍃 
 


 
36 
 
🍃BARG - òsimlikning  suv buĝlativchi , nafas 
oluvchi , fotosintez  qiluvchi asosiy vegetativ 
organi . 
 
📌Barg 2 qismdan : 
1. Barg yaproĝi  
2. Barg bandi    dan iborat. 
 
📌Ayrim òsimlikkar barg bandining pastki 
qismda Yonbargchalar mavjud  
 
📌Bandiga kòra : 
 
✔�1. Bandli bargli òsimliklar ( ikki 
uruĝpallalilar ) 
 
✔�2. Bansiz bargli òsimlikkar ( bir uruĝpallali 
òsimliklar ) 
 
🍃Bargdagi tomirlar asosan 2 ta vazifani : 
 
✔�1. Bargni tarangligini 
✔�2. Bargda moddalar xarakatini 
     taminlaydi 
 
✔�Tomirlanishiga kòra : 
 
🔹�1. Patsimon , panjasimon (ikki 
uruĝpallalilarda ) 
 
🔹�2. Parallel , yoysimon ( bir uruĝpallalilarda ) 
 
🍃ODDIY VA MURAKKAB BARGLAR : 
 
📌Barg bandida bitta barg joylashsa - ODDIY 
BARG ( OLMA , NOK , ÒRIK , SHAFTOLI , 
TUT , TOK , YANTOQ , ĜÒZA , ROVOCH )  
 
📌Barg bandida bir nechta barg joylashsa - 
MURAKKAB BARG ( SOXTA KASHTAN , 
YONĜOQ , NA'MATAK , SHIRINMIYA , 
BEDA , QULUPNAY , LOVIYA , NÒXAT , 
YERYONĜOQ )  
 
ODDIY BARGLAR :  
1. Patsimon 
2. Panjasimon 
3. Uch bòlakli  
 
MURAKKAB BARGLAR :  
1. Toq patsimon 
2. Juft patsimon  
3. Panjasimon 
4. Uch bargchali  
 
☘�Uch bargchali murakkab bargli òsimliklar - ( 
SEBARGA , BEDA , LOVIYA , MOSH )  
 
Juft patsimon - (YERYONĜOQ ) 
Toq patsimon - (SHIRINMIYA , YONĜOQ) 
 
Toq bargchalar òrnida gajaklar paydo bòlgan 
òsimliklar - ( NÒXAT , BURCHOQ )  
 
Ikki yoki uch karra bòlingan patsimon bargli 
òsimliklar - ( TOTIM , SHOYI AKATSIYA )  
 
Qipiqsimon bargli -( SAKSOVUL VA 
QANDIM)  
 
🍃Barglari yirik 50 70 hatto 1 - m gacha 
boradigon ( ROVOCH , OJUD , KOVRAK )  
kabi òsimliklar mavjud . 
 
NOVDADA BARGLAR JOYLASHISHI :  
 
📌1. Ketma ket - ( OLMA , ÒRIK , DÒLANA , 
TERAK , TUT , TOK , ATIRGUL , 
OQQURAY , ĜO'ZA , POMIDOR )  
 
📌2. Qarama qarshi  - ( RAYHON , YALPIZ , 
CHINNIGUL , LIGUSTURUM , DALACHOY 
, KIYIKOT , MAVRAK , GAZANDA  , 
KAMPIRCHOPON ) 
 
📌3 Halqa hosil qilib - ( SAMBITGUL , 
QIRBÒĜIM , QUMRIÒT )  
 
Yoruĝlikka bòlgan munosabatiga kòra : 
✔�1. Yoruĝsevar - ( KUNGABOQAR , 
KARTOSHKA , POMIDOR , ĜÒZA , 
YANTOQ )  
 
✔�2. Soyasevar - ( XINA , BINAFSHA , 
YOVVOYI QULUPNAY )  
 


 
37 
 
♻�Novdada barglar qanchalik kòp va qalin 
bòlmasin , ular xamma vaqt quyosh nuri 
bevosita tushib turadigon xolatda quyoshga 
ògrilib turadi !!! 
 
🔥 BILIB QO‘YING 🔥 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
📔 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi 
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning 
gipotalomik sohasi →  bosh miya 
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv 
markazi 
 
📓 Eshitish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  eshitish nervi → miya koʻprigi → 
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) → 
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki 
sohasi 
 
📘 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  vetsibulyar nerv → miya koʻprigi 
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi 
muvozanat nerv markazi 
 
📙 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining 
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv → 
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari 
→ oraliq miyaning poʻstloqosti → bosh miya 
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi 
 
📗 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq 
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi 
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka 
qismining yuqori va oʻrta sohasi 
 
📕 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari = 
retseptor →  sezuvchi nerv → bosh miya 
yarimsharlarida joylashgan. 
 
Nazariy/Asosiy kanal, [12.09.20 18:09] 
#botanika6 
 
�MEVALAR 
 
•  Mevalar oraliq qismi tuzilishiga kora : 
a)  oraliq qismi seret va qalin - ho'l meva - o'rik, 
shaftoli, olcha 
🍋🍑🍒 
 
b)  oraliq qismi yupqa, etsiz, quruq - quruq meva 
- no'xat, mosh, loviya, bug'doy, makkajo'xori 
mevalari.🌽🌾 
 
☘�•  Ho`l mevalar turlari : 
 
�•  Rezavor mevalar -  uzum navlari, pomidor, 
qoraqat, ituzum 🍅🍓🍇 
 
�•  Qovoq meva - eti rezavor mevalarnikiga 
qaraganda qalin va usti qattiq po'st bilan o'ralgan 
- Qovoq, tarvuz, qovun, handalak, 
tomoshaqovoq, bodring🍉🍈🥒 
 
�•  Danakli meva - qattiq danagi, sersuv eti 
hamda shu danak ichida joylashgan bittadan 
(ba'zan ik-kitadan) mag'zi -  o'rik, olxo'ri, olcha, 
gilos 🍒🍑 
 
🔰•  Olma meva - Olma, nok, behi 🍎🍏 
 
•  Quruq mevalar turlari : 
 
•  Chatnamaydigan mevalar (bir urug'li don 
meva) - bug'doy, arpa, suli, makkajo'xori🌽🌾 
 
🔰•  Chatnaydigan mevalar - qo'zoq, qo'zoqcha, 
dukkak, ko'sak mevalar kiradi.  
 
🔰a)  KO'SAK MEVA 
-  bir nechta mevabargdan tashkil topgan.  
-  urug' pishgandan keyin chokidan ochiladi.  
-  G'o'za, lola, bangidevona, mingdevona, 
chuchmoma va boychechak🌹🌷� 
 
🔰b)  DUKKAK MEVA 
-  No'xat, mosh, loviya, burchoq va oq akatsiya  
-  bitta mevabargdan iborat  
 
🔰c)  QOZOQ MEVA 
-  karam, qurttana, rediska, turp  
-  ikkita me¬vabargdan hosil bo'ladi, pishgach 
ikkita pallaga ajraladi.  


 
38 
 
-  Pallalar orasida yupqa to'siq bo'lib, unga 
urug'lar birikadi.  
-  Qo'zoqcha meva tuzilishi bilan qo'zoq mevaga 
o'xshaydi, faqat bo'yi kaltaroq bo'ladi. 
 
🔰•  MEVA XUSUSIYATLARI : 
-  zarang, qayrag'och va shumtol (man-zarali 
daraxtlar) - qanotchali meva        
                                                                       
-  mevasidan oziq-ovqat - olma, yong'oq, o'rik, 
uzum, bug'doy, mosh, loviya, tariq, qo'noq, 
no'xat  
 
-  dori-darmon tayyorlashda - marmarak, 
zubturum, na'matak 
-  ziravorlarga zira, alqor, kashnich, sedana. 
 
 
Nazariy/Asosiy kanal, [06.10.20 20:49] 
📌Oqsil, Uglevod, Nuklein kislota 
biopolimerlar. YOG’LAR esa biomolekula 
hisoblanadi. Oqsil monomerlari – 
aminokislotalar. Nuklein kislotalar monomeri – 
nukleotidlar hisoblanadi. ✅✅ 
 
�Hujayrda tuzilishi, vazifasi va yana bir qancha 
xususiyatlari bilan farq qiluvchi 2 xil nuklein 
kislota dezoksiriboza (DNK) va ribonuklein 
kislota (RNK) uchraydi. ✅✅ 
 
📌DNK va RNK nukleotidlardan tuzilgan. Har 
bir nukleotid azot asosi (Purin asosi - ADENIN, 
GUANIN: Pirimidin asosi - TIMIN, SITOZIN, 
URATSIL), monosaxarid (dezoksiriboza, 
riboza) va fosfat kislota qoldig’idan tashkil 
topgan.✅✅  
 
📌Dezoksiriboza va Riboza pentozalar guruhiga 
kiradi. Ularning tarkibida 5 tadan C (uglerod) 
atomi bo’ladi. Dezoksiriboza tarkibida 1 atom O 
(kislorod) yetishmasligi bilan ribozadan farq 
qiladi. ✅✅ 
 
📌DNK nechta nukleotiddan iborat bo’lsa, 
shuncha dezoksiriboza (pentoza) bo’ladi. ✅✅ 
 
📌Nukleotidlarning molekulyar massasi shartli 
ravishda 330 D (Dalton). Orasidagi masofa 0,34 
nm yoki 3,4 A (Angstrem) ga teng. ✅✅ 
 
📌DNK – 2 ta zanjirli bo’lgani uchun orasida 
vodorod bog’lari mavjud bo’lib, ular doimo 
komplementar sherik nukleotidlar A - T orasida 
2 ta hamda G - S orasida 3 ta bo’ladi.✅✅  
 
📌DNK ning RNK dan farqli tomoni – 
molekulyar massasi katta, 2 ta zanjirdan iborat, 
purin asoslaridan A, G; pirimidin asoslaridan S, 
T uchraydi. RNK da esa T uchramaydi. ✅✅ 
 
📌DNK da Purin va Pirimidin asoslari vodorod 
bog’lar orqali, Purin asoslari o’zaro yoki 
Pirimidin asoslari o’zaro – fosfodiefir bog’lar 
yordamida birikkan. ✅✅ 
 
📌DNK da nechta nukleotid bo’lsa fosfodiefir 
bog’ 2 ta kam bo’ladi. RNK da esa 1 taga kam 
bo’ladi. ✅✅ 
 
📌Vodorod va fosfodiefir bog’lar DNK dagi 
kimyoviy bog’lar hisoblanadi. ✅✅ 
 
📌RNK dan DNK sintezlanishi teskari 
transkripsiya; DNK ning 1 znjiridan RNK (i-
RNK, t-RNK, r-RNK) lar sintezlanish jarayoni 
transkripsiya – ko’chirib yozish deb ataladi. Bu 
jarayon ham qat’iy komplementarlik asosida 
kechadi. ✅✅ 
 
📌Hujayradagi eng asosiy assimilatsion 
jarayonlardan biri oqsil biosintezi hisoblanadi, 
bu jarayon asosan sitoplazmada, ribosomalarda 
kechadi. ✅✅ 
 
📌Sintezlangan oqsil haqidagi irsiy axborot 
asosan yadroda, DNK da nukleotidlar ketma-
ketligda yozilgan bo’lib, ular asosan dastlab 
RNK (i-RNK, t-RNK, r-RNK) sintezlab olinadi. 
i-RNK da 4 xil nukleotid yordamida kodlangan 
irsiy axborot har nukleotidlar uchligida (triplet) 
aminokislotalar sinteziga sabab bo’ladi. Har bir 
aminokislotaning 4 xil nukleotid yordamida 3 ta 


 
39 
 
nukleotid ketma-ketligida ifodalanib kelishiga 
genetik kod deyiladi. ✅✅ 
 
📌Jami kodlar soni 64 ta bo’lib, 20 xil 
aminokislotalardan ikkitasini kodi 1 tadan. 
Qolgan 18 tasini kodi 2, 3, 4, 6 tadan bo’lishi 
mumkin. 5 ta kodonga ega bo’lgan aminokislota 
uchramaydi. 
1. Metionin va triptofan - 1 ta;  
2. Fenilalanin, tirozin, gistidin, glitsin, lizin, 
sistein, serin - 2 ta;  
3. Izoleysin - 3 ta;  
4. Valin, serin, prolin, treonin, alanin, asparagin 
- 4 ta; 
5. Leysin, glutamin, arginin - 6 ta; 6. Qolgani 
terminatorlar - 3 ta; ular polipeptid zanjir sintezi 
tugallanganini bildiradi.  
 
📌Jami 64 ga teng.  
 
📌Har qanday oqsil molekulasi – metionin 
aminokislotasidan boshlanadi.✅✅  
 
📌1 ta aminokislotani 1 ta kodon (3 ta nukleotid) 
kodlaydi. 1 ta aminokislotani massasi 120 D 
(Dalton). Har bir aminokislota o’zaro peptid 
bog’lar yordamida bog’lanib turadi. Peptid bog’ 
aminokislota sonidan 1 taga kam bo’ladi ✅✅ 
 
Nazariy/Asosiy kanal, [09.10.20 20:18] 
ERITROSITLAR 📗 
 
📍 Hosil bo'ladi--- Qizil ilikda 
📍 Saqlanadi ---- O't, jigar, teri va taloqda (70% 
dan ortiq) 
📍 Yemiriladi --- Jigar va taloqda 
📍 Funksiyasi --- Transport 
📍 1mm 3 qonda --- 4-6mln ta 
📍 Yashaydi ----  120 kun 
📍 Kamayishi ---- Anemiya 
📍 Tarkibida saqlaydi --  Gemoglobin 
📍 Gemoglobin tarkibi ---  gem (oqsil qism) va 
globin (Fe tutadi) 
📍 Kislorodni biriktirib ---- Oksigemoglobin ga 
aylanadi 
 
    LEYKOTSITLAR   📕 
 
📌 Hosil bo'ladi --- Qizil ilik, ayrisimon bez, 
taloq, limfa tuguni 
📌  Yashaydi ---- 2-5 kun 
📌  1mm3 qonda ---- 6-8 mingta 
📌  Funksiyasi ----  Himoya 
📌  Ishlab chiqaradi --- Antitelo va antitoksin 
📌  Antigenni eritadi ---- Antitelo 
📌  Zaharli moddalarni neytrallaydi --- 
Antitoksin 
 
   TROMBOTSITLAR 📒 
 
📎 Hosil bo'ladi --- Suyak ko'migi va taloqda 
 📎Yashaydi --- 2-5 kun 
 📎1mm3 qonda ---- 300-400 000 ta 
 📎 Vazifasi ---  Qon ivishida 
  📎Tarkibida --- Tromboplastin 
  📎Qon ivishi ---- Trombotsitlar yoriladi ---->  
Tromboplastin qon plazmasiga chiqadi -----> 
Protrombinni trombinga aylantiradi ----> 
Plazmada fibrinogen fibringa aylanadi -----> 
Fibrin jarohatlangan joyda to'r hosil qiladi 
 
 
Nazariy/Asosiy kanal, [01.11.20 20:57] 
Formulalar 
1) Adenin = Timin 
2) Guanin = Sitozin 
3) AG  = ST 
4) DNK : 2 = iRNK  
5) iRNK * 2 = DNK 
6) iRNK : 3 = Aminokislata 
7) Aminokislata * 3 = iRNK 
8) DNK : 6 = Aminokislata 
9) Aminokislata * 6 = DNK 
10) DNK – 2 =Fosfodiefir bog’ 
11) Fosfodiefir + 2 = DNK  
12) iRNK – 1 = Fosfodiefir bog’ 
13) Fosfodiefir bog’ + 1 = iRNK 
14) 1 ta zanjir DNK * 0,34 nm = Uzunlik 
15) iRNK * 0,34 nm = Uzunlik 
16)1 ta zanjir DNK * 3,4 Å = Uzunlik 
17) iRNK * 3,4 Å = Uzunlik 
18) DNK * 345D= Og’irlik 
19) iRNK * 345 = Og’irlik 
20) Og’irlik : 345 =DNK 
21) Og’irlik : 345 = iRNK 


 
40 
 
22) Uzunlik : 0,34 nm =1 zanjir DNK 
23) Uzunlik : 0,34 nm= iRNK 
  
24)DNK + G (yoki S) = H bog’  
25) H bog’ – G (yoki S) = DNK  
26) H bog’ – DNK = G yoki S  
27) A% + U% 
      -------------= DNKdagi A yoki T foizi  
               2  
28) G% + S% 
      -------------= DNKdagi G yoki S foizi  
               2  
29) ( Farq soni + 1 ) * 1,2 = DNK   
30) A * 2 = AT orasidagi H bog’ 
31) G * 3 = GS orasidagi H bog’ 
32) T * 2 = AT orasidagi H bog’ 
33) S * 3 = GS orasidagi H bog’ 
34) Aminokislata * 120D= og’irlik 
35) og’irlik : 120D= Aminokislata 
36) Aminokislata – 1 = peptid bog’ 
37) peptid bog’ + 1 = aminokislata 
38) iRNK : 3 = Kodon ( Triplet) 
39) Triplet * 3 = iRNK 
40) EcoR1 =8 ta , BamH1 = 10 ta, Hae III = 0 ta 
H bog’ uzadi 
 
 
 


 
41 
 
 


 
42 
 


 
43 
 
#KUN_MAVZUSI  
 
TUYOQLI SUTEMIZUVCHILAR. 
 
Tuyoqli Sutemuzuvchilarni 2  guruxga 
ajratamiz. 
1. Juft tuyoqlilar turkumi. ✅ 
2. Toq tuyoqlilar turkumi. ✅ 
 
Juft tuyoqlilarni ikki guruxga bo'lamiz. 
1. Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar. ✅ 
2. Kavsh qaytarmaydigon juft tuyoqlilar. ✅ 
 
📌 Kavsh qaytaruvchi juft tuyoqlilar. 
Oshqozoni 4 bo'lmali , o'simlikxo'r xayvonlar. 
- > oziq og'iz bo'shlig'iga tushib yaxshi 
chaynalmasdan oshqozonga tushadi.  ✅ 
- > oshqozonda bakteriyalar va infuzoriyalar 
tasirida kletchatka xazm bo'ladi va oziq og'iz 
bo'shlig'iga qaytariladi.  ✅ 
- > og'iz bo'shlig'ida tishlar  yordamida 
yaxshilab chaynaladi va ichakka tushib hazm 
bo'ladi. ✅ 
Vakillari : 
- > Sigir    ✅        - > Sayg'oq    ✅ 
- > Qo'y    ✅         - >  Jayron    ✅ 
- > Echki  ✅        - > Bug'u        ✅ 
- > Zubr    ✅        - > Xongul     ✅ 
 
- > Jayron ( Ohu yoki G'izol. O'zbekiston 
cho'llarida yakka - yakka , juft - juft , 30 tagacha 
to'da bo'lib yashaydi. Jayron mazali go'shti 
uchun ovlangan. ) 
- > Buxoro bug'usi ( Xongul. Kavsh qaytaruvchi 
juft tuyoqlilarga mansub , Xozirda faqat 
Qizilqum qo'riqxonasida , Termiz yaqinidagi 
Payg'ambar orolida boqilmoqda. ✅ 
- > Sayg'oq ( Ustyurt dashtida uchraydi. ) ✅ 
 
📌 Kavsh qaytarmaydigon juft tuyoqlilar. 
Qoziq tishlari kuchli rivojlangan. Oshqozoni 
bo'limlarga bo'linmagan. 
- > Yovvoyi cho'chqa ( To'ng'iz. Uzunligi 180 
sm  vazni 200 - 240 kg keladi. Yevropa va 
Osiyoda tarqalgan. O'zbekistonda tog'li joylarda 
va to'qaylarsa tarqalgan. O'simliklar ildizi va 
tugunaklari , to'kilgan mevalar , hasharotlar va 
boshqa mayda jonivorlar bilan oziqlanadi. 
Bolasi yo'l - yo'l tusda. To'ng'iz xonaki 
cho'chqalar naslboshisi hisoblanadi. ✅ 
Begemot - > Tropik Afrikada tarqalgan. ✅ 
 
📌 Toq tuyoqlilar turkumi. 
Oyog'ida bitta yoki uchta barmog'i mavjud. 
Lekin faqat uchinchi barmog'i kuchli 
rivojlangan. Oshqozoni sodda tuzilgan. 
Ko'richak o'simtasi kuchli rivojlangan.  
- > Prejevalskiy oti ( XX asr o'rtalarigacha 
Markaziy Osiyo ( Mog'uliston va Xitoy ) 
cho'llarida yashagan. Tanasining uzunligi 230 


 
44 
 
sm , bo'yi 130 sm keladi. Xozirda faqat 
qo'riqxonalarda uchraydi. ✅ 
- > tarpan ( Xonaki otlar naslboshisi xisoblanadi. 
) ✅ 
- > Tapir ( Janubiy Amerika va Janubiy - 
Sharqiy Osiyodagi o'rmonlarda yashaydi. ) ✅ 
- > Karkidon ( Tropik Afrika va Janubiy 
Osiyoda tarqalgan.  
 
 
-Sigirquyruq-> 2 yillik o'simlik 
-Qizilquyruq-> qush 
-Qilquyruq-> baliq 
-Podalariy-> kapalak 
-Podoliya-> qo'ng'iz 
-Perlovetsa-> 2pallali moluska 
-Poliksina-> kapalak 
-Xongul-> juft tuyoqli 
-Jumagul-> o'simlik 
-Nutriya-> kemiruvchi 
-Norka-> suvsarsimon 
-Zorka-> kapalak 
-Manna-> lishaynik 
-Manta-> skat 
-Laqqay-> ot zoti 
-Laqqa-> baliq 
-Latcha-> suvsarsimon 
-Lattachi-> baliq 
-Olma mevaxuri-> kapalak 
-Kulrang o'laksa-> 2qanotli hasharot 
-Liven-> tovuq zoti 
-Lasos-> baliq 
-Los-> juft tuyoqli 
-Drosera-> hasharotxur o'smlik 
-Dreysena-> 2pallali molluska 
-Kalima-> kapalak 
-Kalina-> buta 
-Kasatka-> tishsiz kit 
-Kamchatka-> qisqichbaqa 
-Karakatitsa-> boshoyoqli moluska 
-Krevetka-> qisqichbaqa 
-Kalmar-> boshoyoqle molluska 
-Kurg'alak-> qush 
-Kojan-> kurshapalak 
-Kuya-> kapalak 
-Kuyka-> qush (sufiturg'ay) 
-Kivi-> qanotsiz qush 
-Suvke-> qush 
-Sikas-> qush 
-Skuns-> sutemizuvchi 
-Lipeddendron-> sporali o'smlik 
-Kalamit-> sporali o'smlik 
-Kordait-> ochiq urug'li o'smlik 
-Oq biqin-> delfin 
-Oq peshona-> maymun 
-Taroqli-> timsoh 
-Taroqcha-> 2pallali molluska 
-Tridakna-> 2pallali molluska 
-Tereska-> baliq 
-Teresken-> yarim buta 
-Trauler-> kema 
-Tikanli-> baliq 
-Yonsuzar-> qisqichbaqa 
-Vyurok-> qush (chumchuqsimon) 
-Gombuziya-> baliq 
-Semga-> baliq 
-Jo'ka-> (lipa) o'simlik 
-Gornostay-> sutemizuvchi 
-Kuropatka-> qush 
-Kulbuqa-> qush 
-Odimchi-> kapalak 
-Bargizub-> (zubturum)o'simlik 
 
Yaqinlaringizga ham ulashing  
 
Nazariy/Asosiy kanal, [19.08.20 08:50] 
#KUN_MAVZUSI 
 
📥Botanika. Sistematika 
 
📌1. Suvo'tlar 30 000 tur 
📌2. Yo'sinlar 20 000 ortiq tur 
📌3. Qirqbo'g'imlar 30 dan ortiq O'zbekistonda 
2 ta 
📌5. Qirqquloqlar 10 000 ga yaqin 
📌6. Ochiq urug'li o'simliklar 700 ga yaqin 
O'zbekistonda 3 ta O'rta Osiyoda 7 ta 
📌7. Qarag'ay turkumi 100 ga yaqin 
O'zbekistonda 10 ta 
📌8. Ikki urug'pallalilar 340 ta oila 175000 dan 
ortiq tur 
📌9. Ra'nodoshlar 3000 ga yaqin 
📌10. Namatak 13 ta 
📌11. Atirgul 10 000 ga yaqin O'zbekistonda 
340 dan ortiq nav 
📌12. Nok O'zbekistonda 7 ta tur 


 
45 
 
📌13. Karamdoshlar 3000 ga yaqin tur 8 tur 
Qizil kitobga kiritilgan 
📌14. Jag'-jag'  O'zbekistonda 1 ta tur 
📌15. Sho'radoshlar 1500 
📌16. Ismaloq O'zbekistonda 2 ta 
📌17. Gulxayridoshlar 70 turkum 900 tur 
📌18. G'o'za 3 ta 
📌19. Burchoqdoshlar 12 000 ga yaqin 
📌20. Ituzum turkumi 10 ta 
📌21. Tokdoshlar 600 dan ortiq 
📌22. Qovoqdoshlar 800 tur 
📌23. Qoqio'tdoshlar 920 turkum,19 000 tur 
📌24. Sachratqi O'zbekistonda 1 ta tur 
📌25. Shuvoq O'zbekistonda 39 tur  
📌26. Bir urug'pallalilar 67 oila, 58000 tur 
📌27. Loladoshlar 400 tur 
📌28. Lola O'zbekistonda 23 tur 
📌29. Boychechak 30 tur 
📌30. Piyozdoshlar 750 tur 
📌31. Bug'doydoshlar 10 000 ga yaqin 
 
  
 
#KUN_MAVZUSI  
YODLASH_OSON 
🔸�Barglarini erta to'kadi: 
    • Jiyda, 
    •Zarang,  
    •Bodom,  
    •Terak,  
    •Akatsiya,  
    •Tikan daraxt,  
    •Aylant 
 
🔸�Barglarini kech to'kadi: 
    •Nastarin,  
    •Atirgul,  
    •Ligusturm(nastali) 
 
🔸�Qishda bargini to'kmaydi: 
    •Shamshod,  
    •Ligusturm 
 
🔸�Bargi qor tagida qishlaydi: 
    •Bug'doy,  
    •Gulxayri,  
    •Qoqio't,  
    •Jag'-Jag',  
    •Qurttana 
 
🔸�Doim yashil o'simliklar: 
    •Shamshod,  
    •Archa,  
    •Qarag'ay,  
    •Qora qarag'ay, 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
Biologiya Nazariya, [26.04.20 09:45] 
[Переслано из Tohirbek official] 
52 -57-mavzular  
1. Yer bundan taxminan qancha yil oldin paydo 
bo'lgan?  
J: 4,5-5 mlrd yil oldin paydo bo'lgan  
2. Yer asta -sekin sovushi natijasida og'ir 
elementlar sayyoraning. .........,yengillari esa. 
...........qismiga joylashadi.  
J: markaziga, periferik  
3. Hayot dastlab qaysi evalutsiyadan 
boshlanadi?  
J: kimyoviy  
4. Nima ta'sirida oddiy moddalardan murakkab 
moddalar hosil bo'ladi?  
J: suv ta'sirida  
5. Yer sharining birlamchi modelini kim 
yaratadi?  
J: S. Miller  
6. Qaysi moddalar ionlantiruvchi moddalar 
ta'sirida sintezlanadi?  
J: riboza, dizoksiriboza  
7. Proteinoidlarni  sintezlagan olimni toping?  
J: Foks  
8.Kimning fikriga ko'ra oqsil moddalar kolloid 
birikmalarni hosil qiladi?  
J: A.I. Oparin 
9.Koatservatlarga o'xshash birikmalarni kimlar 
sintezlaydi?  
J: A.I.Oparin va uning shogirtlar 
10.Qaysi jarayon paydo bo'lishi tufayli 
kimyoviy evalutsiya o'z o'rnini biologik 
evalutsiyaga bo'shatib beradi?  
J: matritsali sintez  
11. Eukariotlarning kelib chiqishi nima bilan 
bog'liq?  
J: atmosferada O2 miqdorining ortishi bilan 
bog'liq  


 
46 
 
12. Yerning yoshini aniqlashda nima asosiy 
mezon qilib olinadi? 
J: radiaktiv moddalarning parchalanishi  
13. Dastlabki hayot nima deb ataladi?  
J: proterazoy  
14. Fotosintez qaysi erada paydo bo'ladi? 
J: arxey  
15. Ikki tomonlama simmetriyali organizmlar 
qaysi erada paydo bo'lgan? 
J: proterazoy  
16. Qaysi davrda qalqondor baliqlar paydo 
bo'lgan?  
J: Kempley  
17. Ordovik davrida qaysi hayvonlar regressga 
uchraydi?  
J: bulutlar ba'zi Ikki pallali moluskalar  
18. Kovakichli va past bo'yli psilofitlarni 
toshga o'yilgan tasviri topiladi?  
J: Zarafshon tog'laridan  
19. Stegotsefallar qaysi davrda paydo bo'ladi?  
J: Devon  
20. Balandligi 40 m keladigan qirqquloqlar 
qaysi davrda yashagan?  
J: toshko'mir 
 
Biologiya Nazariya, [29.04.20 18:50] 
✍�1. Biologiya atamasi 1802- yilda fransuz 
olimi J.B.Lamark va nemis olimi G. R. 
Treviranus tomonidan fanga kiritilgan.                                                                                                                          
✍�2. Tarixiy usulning biologiyada qo‘llanishi 
Ch.Darvinning nomi bilan bog‘liq.                                                                                                                                                                                                      
✍�3. Abu Ali ibn Sino eksperimental yoki 
tajriba usuli biologiyada 0‘rta asrlarda boshlab 
bergan.                                                                                                                                                                     
✍�4. D.I.Ivanovskiy 1892- yilda rus olimi 
tamaki o‘simligida uchraydigan tamaki 
mozaikasi deb ataluvchi kasallik 
qo‘zg‘atuvchisining o‘ziga xos xususiyatlarini 
aniqladi.                                                                                                                                                    
✍�5. F.Leffler va P.Froshlar uy hayvonlarida 
uchraydigan oqsil kasalligini qo‘zg‘atuvchilar 
ham bakteriyali filtrdan o‘tib ketar ekan, degan 
xulosaga keldilar.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                
✍�6. 1917- yil kanadalik bakterio- log F.de 
Erell bakteriyalarni zararlovchi bakteriofag-
virusni kashf etdi.                                                                                                                                                         
✍�7. 1665- yilda ing- liz olimi Robert Guk 
daraxt po'stlog'idagi po'kak to'qimadan yupqa 
kesmalar tayyorlab mikroskop yordamida 
kuzatganda ajoyib yangilikni kashf etdi.                                                                                                                                                                                     
✍�  8.Ddaraxtning po'stlog'i bir xil massadan 
iborat bo'lmay, balki juda mayda bo'shliqlardan, 
ya’ni katakchalardan iborat ekanligini aniqladi. 
Bu mayda bo'shliqlarni R.Guk “sellula” 
(katakcha, uyacha, hujra) deb atadi.                                                                                          
✍�9. M.Malpigi va N.Gryu 1671- yilda o'simlik 
hujayralarining tuzilishini aniqladi.                                                                                                            
✍�10. A.Levenguk 1680- yilda qondagi qizil 
qon tanachalari — eritrositlarni, bir hujayrali 
hayvonlar va bak- teriyalarni birinchi marta 
o'rganadi.                                                                                                                                                                                                                                      
✍�  11. 1831- yilda ingliz botanigi R.Braun 
hujayralarda yadro mavjudligini aniqlaydi.                                                                         
bb                      ✍�12. Chex olimi Ya.Purkine 
1839- yilda hujayra tarkibidagi suyuqlikni 
protoplazma deb atashni taklif etadi.                                                                                                                                                  
✍�13. 1838—1839- yillarda nemis olimlari: 
botanik M. Shleyden va zoolog T.Shvann o‘sha 
vaqtgacha fanda to‘plangan hujayra haqidagi 
ma’lumotlarga tayanib hujayra nazariyasini 
yaratdilar. 
 
Biologiya Nazariya, [30.04.20 18:07] 
📊Klaynfelter sindromi haqida 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
📚 Bu sindrom faqat erkaklarda uchraydi. 
 
📚 Klaynfelter sindromi kasaliga uchragan 
bemorlarda jinsiy xromosomalar XXY, XXXY 
bo‘lishi mumkin. 
 
📚 Bu kasalga chalin­gan odamlarning odatda 
qo‘l­oyoqlari uzun, yelka chanoqqa nisbatan tor, 
skelet tuzilishi ayollar skeletiga o‘xshash 
bo‘ladi. 
 
📚 Bu kasallikning XXY, XXXY holati o‘rtacha 
500 ta boladan bittasida uchraydi. 
 
🔎 Klaynfelter sindromida autosomalar 44 ta + 
jinsiy xromasomalar 3 ta yoki 4 ta = 47 ta yoki 
48 ta 
 
📌 Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa, 
demak Klaynfelter sindromida 44 ta autosoma + 


 
47 
 
3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48 ta DNK 
(xromatid) boʻladi. 
 
📌 S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta 
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 94, 96 
ta DNK (xromatid) boʻladi. 
 
🎗 Mitozning profaza va metafaza bosqichlarida 
2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma + 3, 4 ta 
jinsiy xromasoma va 94, 96 ta DNK (xromatid) 
boʻladi. 
 
🎗 Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta autosoma 
+ 6, 8 ta jinsiy xromasoma (har bir qutbda 44 + 
3, 4) va 94, 96 ta DNK (xromatid) boʻladi. 
 
🎗 Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta 
autosoma + 3, 4 ta jinsiy xromasoma va 47, 48 
ta DNK (xromatid) boʻladi. 
 
 
 
Biologiya Nazariya, [30.04.20 18:18] 
✍�30. Geneologik (shajara) usulini dastlab 
F.Galton joriy etgan. 
 
✍�31. N.I.Vavilov ekspeditsiya natijalari 
asosida seleksiya nazari- yasi uchun muhim 
hisoblangan, umumiy xulosalarni ishlab chiqdi. 
Madaniy o'simliklarning kelib chiqishini 7 
markazga bo'ladi.  
 
✍�32. Akademik Sodiq Mirahmedov 
Meksikadan keltirilgan vilt- ga chidamli 
yovvoyi g'o'za bilan O'zbekistonda yaratilgan 
viltga chidamsiz g'o'za navini chatishtirib viltga 
chidamli “Toshkent-1”, ✅ 
“Toshkent-2”, ✅ 
“Toshkent-3”  ✅ navlari yaratgan.  
 
✍�33. O'tgan asrning 20- yillarida rossiyalik 
olim G.D.Karpechenko karam bilan turpni 
chatishtirishda qo'l- lashga muvaffaq bo'ldi.  
 
✍�34. Nabijon Nazirov va Oston Jalilovlar 
tomoplnidan g‘o‘zaning serhosil  
AN- 402, ✅  
Samarqand-3, ✅ 
Yulduz ✅ kabi navlari yaratil 
 
✍�35. A.M.Muzaffarov, M.I.Mavloniy, 
S.Asqarova, A.Xolmurodov va boshqalar 
mikrobiologiya fanining rivojlanishiga katta 
hissa qo'shdilar.  
 
✍�36. A.Muzaffarov va uning shogirdlari 
xlorella suv o'tidan chorva mollarining 
mahsuldorligini oshirishda va bir qator suv 
o‘tlaridan ifloslangan suv havzalarini 
tozalashdan keng miqyosda foydalanishni yo'lga 
qo'ydilar.  
 
✍�38. M.Mavloniy bir qator achitqi 
zamburug'larini o'rganib, ularni novvoychilik, 
chorvachilik va boshqa sohalar uchun achitqilar 
tayyorlash texnologiyalarini yaratdi.  
 
✍�39. G'o'za kolleksiyasini yaratishda 
akademik J.A.Musayev va uning shogirdlarining 
xizmatlari katta.  
 
✍�40. Sodiq Mirahmedov tomonidan yaratilgan 
viltga chidam¬li  
“Toshkent-1”, ✅ 
“Toshkent-2”, ✅ 
“Toshkent-3”  ✅navlari, akademiklar Nabijon 
Nazirov va Oston Jalilovlar tomonidan 
g'o'zaning serhosil  
“AN-402”, ✅ 
“Samarqand-3”, ✅ 
“Yulduz” ✅kabi navlari mashhurdir.  
 
✍� 41. Professor S. Raxmanqulov izdoshlari 
bilan birgalik- da g'o'zaning  
“Umid”,✅ 
“Oqqo'rg'on-2”✅,  
“Mang'it-1”, ✅ 
“Mang'it-2”,✅  
“Is-tiqlol-14”✅,  
“Sulton”✅ kabi navlarni yaratishdi. 
 
Biologiya Nazariya, [01.05.20 03:41] 
📊 Shershevskiy-Terner 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 


 
48 
 
🔴 Bu sindrom faqat ayollarda uchraydi 
 
🔴 Bunday kasalga chalingan ayollarda jinsiy 
xromosoma soni bittaga kamayib, XO bo‘lib 
qoladi. Natijada diploid to‘plamdagi 
xromosomalar soni 45 ta bo‘ladi. 
 
🔴 Bunday ayollarning bo‘yi juda past bo‘ladi. 
Ularda tuxumdon rivojlan­magan, ikkilamchi 
jinsiy belgilar juda sust namoyon bo‘ladi. 
 
🔴 Shershevs­kiy-Terner sindromi kasalligi o‘rta 
hisobda yangi tug‘ilgan 5000 ta qizdan bittasida 
uchraydi. 
 
📌 Shershevskiy-Terner sindromida autosomalar 
44 ta + jinsiy xromasomalar 1 ta = 45 ta 
 
♻� Interfazani G¹ davrida 2n 2c holat boʻlsa, 
demak bu sindromda 44 ta autosoma + 1 ta 
jinsiy xromasoma va 45 ta DNK (xromatid) 
boʻladi. 
 
♻� S va G² davrlarida 2n 4c holat boʻlsa, 44 ta 
autosoma + 1 ta jinsiy xromasoma va 90 ta DNK 
(xromatid) boʻladi. 
 
🌀Mitozning profaza va metafaza bosqichlarida 
2n 4c holat boʻlsa, 44 ta autosoma + 1 ta jinsiy 
xromasoma va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi. 
 
🌀Anafazada 4n 4c holat boʻlsa, 88 ta autosoma 
+ 2 ta jinsiy xromasoma (har bir qutbda 44 + 1) 
va 90 ta DNK (xromatid) boʻladi. 
 
🌀Telofazada 2n 2c holat boʻlsa, 44 ta autosoma 
+ 1 ta jinsiy xromasoma va 45 ta DNK 
(xromatid) boʻladi. 
 
Tuzuvchi👇👇 
 
Biologiya Nazariya, [08.05.20 20:26] 
OLIMLAR NOMLARI 
 
➡� Arastu -  zoologiyaga oid dastlabki 
asarlarni eramizdan 4 asr oldin yozilgan. U oz 
asarida 500 ga yaqin hayvon haqida yozgan. 
➡�Anton Levenguk  16-17 asrlarda 
mikroskopda korinadigan hayvonlarni kashb 
qilgan. 
➡� Karl Linney  18-asrda hayvonlar 
klassifikasiyasini yaratgan. (tur, urug, turkum, 
sinf) 
➡� Charliz Darvin  19 asrda hayvonlarni 
organib Evolitsion talimotni yaratdi. 
➡� Kashkarov  Hayvonlar ekoligiyasini 
organgan. 
➡� L.M. Isayev va P.F.Baroviskiy-Orta 
Osiyoda rishta, Leyshmaniya, Bezgak paraziti 
tugatilishiga sabab bolishdi. 
➡� T.Z.Zoxidov, O.P.Bokdanov  Umrtqali 
hayvonlarni organgan, 
➡� A.M.Muhamadiyev , V.V. Yahontov, 
A.T.Tolaganov, J,A, Azimov. M.A.Sultonov. 
S.M.Alimuhamedov  Umrtqasiz hayvonlarni 
organgan. 
➡� K.I.Skryabin - uning boshchiligida 
Gelmintlarni organish va unga qarshi kurash 
usullarni ishlab chiqilgan. 
➡� Ibn Sino  Tip qonunlari asarida dorvor 
giyohlar bilan odamdan parazit gelmintlarni 
haydash haqida yozgan. 
➡� A.T.To'laganov-osimliklar gelmentlarni 
o'rgangan. 
➡� M.A.Sultonov I.A.Azimov. E.X.Ergashev  
Yovvoyi va uy hayvonlari germenlarini 
organgan..  
➡�A.O.Kavaleviskiy  Lansertnikni kashf 
etgan. 
➡� F.Lefler va P.Frosh  uy hayvonlarda 
uchraydigan oq sil kasaligining qozgatuvchi 
virus bakteriyali filterni ota olishini aniqlagan. 
 
Biologiya Nazariya, [11.05.20 14:02] 
Real™® 
➡�Monoduragay irsiylanish (to'liq)⬅� 
📌 Fenotipik sinf   2⃣     3:1 
📍Genotipik sinf   3⃣     1:2:1 
 
➡�Monoduragay irsiylanish (chala) ⬅� 
📌Fenotipik sinf   3⃣     1:2:1 
📍Genotipik sinf  3⃣      1:2:1 
 
➡�Monoduragay irsiylanish(Bekros) ⬅� 


 
49 
 
📌Fenotipik sinf  2⃣     1:1 
📍Genotipik sinf  2⃣    1:1 
 
➡�Diduragay irsiylanish (to'liq) ⬅� 
📌Fenotipik sinf     4⃣ 
                                 - 9:3:3:1 
📍Genotipik sinf     9⃣ 
                                - 1:2:2:1:2:2:4:1:1 
 
➡�Diduragay irsiylanish (chala) ⬅� 
📌Fenotipik sinf      9⃣ 
                              - 1:2:2:1:2:2:4:1:1 
📍Genotipik sinf     9⃣ 
                              - 1:2:2:1:2:2:4:1:1 
 
➡�Diduragay irsiylanish (Bekros)⬅� 
📌Fenotipik sinf    4⃣   1:1:1:1 
📍Genotipik sinf    4⃣   1:1:1:1 
 
➡�Triduragay irsiylanish ⬅� 
📌Fenotipik sinf    8⃣ 
                              - 27:9:9:9:3:3:3:1 
📍Genotipik sinf    2⃣7⃣ 
                                ➖➖➖➖➖ 
 
➡�Triduragay irsiylanish (Bekros) ⬅� 
📌Fenotipik sinf    8⃣ 
                             - 1:1:1:1:1:1:1:1 
📍Genotipik sinf     8⃣ 
                             - 1:1:1:1:1:1:1:1 
 
Biologiya Nazariya, [14.05.20 15:41] 
Bilib qo'y shuni kerak boladi👨💻 
 
🅰� Allel va allel boʻlmagan genlar. 
 
🔵 Allel genlarning oʻzaro taʼsir etish xillari 
quyidagilar... 
1) Dominantlik 
2) Retsessivlik 
3) Oʻta dominantlik 
4) Chala dominantlik 
5) Kodominantlik 
 
🔴 Allel boʻlmagan genlarning oʻzaro taʼsir etish 
xillari quyidagilar... 
1) Komplementar 
2) Epistaz 
3) Polimer irsiylanish 
 
Manba® 
 
  
 
Biologiya Nazariya, [14.05.20 20:18] 
📕KOMPLEMENTARIYA 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
📗 Komplenentar irsiylanishda (lotincha 
complement-toʻldiruvchi) —  bir asosiy gen 
ikkinchi toʻldiruvchi gen tasir qiladi.  
 
Masalan. 
 
🎯  Xoʻrozlar toj shakli...(F² 9:3:3:1) 
Yongʻoqsimon — A_B_ 
Gulsimon — A_bb 
Noʻxatsimon — aaB_ 
Oddiy — aabb 
 
🎯  Xoldor toʻti pat rangi.(F² 9:3:3:1) 
Yashil — A_B_ 
Havorang — A_bb 
Sariq — aaB_ 
Oq — aabb 
 
🎯  Noʻxat guli... (F² 9:7) 
Qizil — A_B_ 
Oq — A_bb, aaB_ , aabb 
 
🎯  Qovoq mevasi.. (F² 9:6:1) 
Yumaloq (sharsimon) - A_bb, aaB- 
Gardishsimon — A_B_ 
Uzunchoq — aabb 
 
🎯  Komplementar irsiylanishda F² da ajralish 
9:7, 9:3:3:1, 9:3:4, 9:6:1 nisbatlarida boʻladi. 
 
📗 Komplementar irsiylanishning eng xarakterli 
tomoni ota-onaga oʻxshmagan organizmlarni 
rivojlanishi birinchi va ikkinchi avlodlarda 
kuzatiladi. 
  
 
  
 


 
50 
 
Biologiya Nazariya, [14.05.20 20:19] 
📗 EPISTAZ  
▬▬▬▬▬▬ 
 
🔊 Epistaz — bir genning unga noallel ikkinchi 
gendan ustun kelishi. Epistaz dominant yoki 
retsessiv boʻlishi mumkin. 
 
🔊 Oʻziga allel boʻlmagan bironta genning 
taʼsirini toʻsib oʻzining belgisini yuzaga 
chiqaruvchi genga - epistatik gen, belgini 
yuzaga chiqara olmaydigan genga gipostatik gen 
deyiladi. 
 
Masalan ... 
 
🌀  Piyozda... (F² 13:3) 
Oq — I_A_ , I_aa, iiaa 
Rangli — iiA_ 
 
🌀  Itlarda jun rangi... (F² 12:3:1) 
Oq — I_A_ , I_aa 
Qora — iiA_ 
Jigarrang — iiaa 
 
🌀  Tovuqlarda pat rangi. (F² 13:3) 
Oq — I_C_ , iicc 
Qora — iiC_ 
 
🌀 Epistazda F² da ajralish dominant epistazda 
13:3, 12:3:1 nisbatlarda, Retsessiv epistazda esa 
9:3:4 nisbatda  boʻladi. 
 
🔊 Epistazning xarakterli tomoni ota-onaga 
oʻxshamagan organizmlarni rivojlanishi faqat 
ikkinchi avlodda kuzatiladi. 
 
📗 EPISTAZ  
▬▬▬▬▬▬ 
 
🔊 Epistaz — bir genning unga noallel ikkinchi 
gendan ustun kelishi. Epistaz dominant yoki 
retsessiv boʻlishi mumkin. 
 
� Oʻziga allel boʻlmagan bironta genning 
taʼsirini toʻsib oʻzining belgisini yuzaga 
chiqaruvchi genga - epistatik gen, belgini 
yuzaga chiqara olmaydigan genga gipostatik gen 
deyiladi. 
 
Masalan ... 
 
🌀  Piyozda... (F² 13:3) 
Oq — I_A_ , I_aa, iiaa 
Rangli — iiA_ 
 
🌀  Itlarda jun rangi... (F² 12:3:1) 
Oq — I_A_ , I_aa 
Qora — iiA_ 
Jigarrang — iiaa 
 
🌀  Tovuqlarda pat rangi. (F² 13:3) 
Oq — I_C_ , iicc 
Qora — iiC_ 
 
🌀 Epistazda F² da ajralish dominant epistazda 
13:3, 12:3:1 nisbatlarda, Retsessiv epistazda esa 
9:3:4 nisbatda  boʻladi. 
 
🔊 Epistazning xarakterli tomoni ota-onaga 
oʻxshamagan organizmlarni rivojlanishi faqat 
ikkinchi avlodda kuzatiladi. 
 
   
 
Biologiya Nazariya, [18.05.20 10:48] 
💎Daryo qisqichbaqasining  asosiy ozig‘i suv 
o‘tlari, kasal hayvonlar (mollyuskalar, 
hasharotlar lichinkasi), ularning murdalari 
hisoblanadi. 
💎Qisqichbaqasimonlar baliqlar, tishsiz kitlar va 
boshqa dengiz hayvonlarining asosiy ozig‘i 
hisoblanadi. 
💎zaxkash (eshakqurt) o‘simlik qoldiqlari bilan 
oziqlanadi 
💎Butli o‘rgimchak pashsha, kapalak va boshqa 
mayda hasharotlar bn oziqlanadi. 
💎O‘rgimchaklarning ko‘pchilik turlari yirtqich 
bo‘lib, pashsha, chivin kabi hasharotlarni qirib 
foyda keltiradi 
💎Qoraqurt chigirtka, qo‘ng‘iz, qandala va 
boshqa hasharotlar bilan oziqlanadi 
💎Sariq falanga yirtqich bo‘lib, kechasi ovga 
chiqadi. U turli hasharotlar, mayda sudralib 
yuruvchilar bilan oziqlanadi.  


 
51 
 
💎chayon Yo‘lida uchragan har xil 
bo‘g‘imoyoqlilar, asosan o‘rgimchak va 
hasharotlarni yeydi 
💎kanalar turli hayvonlar va odam tanasidan qon 
so‘rib parazitlik qiladi. 
💎Qattiq o‘simlik va hayvonlar to‘qimalari bilan 
oziqlanadigan hasharotlar__ qo‘ng‘izlar, 
chigirtkalar, chumolilar, beshiktervatarlar 
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi o‘simliklar guli, yosh 
barglari va yetilmagan mevalari bilan oziqlanadi 
💎Bronza qo’ng’iz Qurtlari chirib, uvalanib 
ketgan yog‘och qoldiqlari bilan oziqlanadi. 
💎Yashil bronza qo‘ng‘izi gullarning changi va 
boshqa qismlari, uning qurtlari esa chirindi bn 
oziqlanadi 
💎Ninachi zararkunanda va qon so‘ruvchi 
hasharotlarni qirib, foyda  keltiradi. 
Ninachilarning lichinkalari chivinlar, kunliklar 
va boshqa hayvonlarning suvda yashaydigan 
lichinkalari bilan oziqlanadi. 
💎chigirtkalar tez ko‘payib, juda katta gala hosil 
qiladi. Bunday gala harakat qilganida yo‘lida 
uchraydigan hamma o‘simliklarni yeb 
ketaveradi. 
💎Cho‘l va dashtlarda keng tarqalgan hasva 
qandalasi donli ekinlar doni va bargini so‘rib 
oziqlanadi 
💎To‘shak qandalasi xonadonlarda yashaydi; 
odam va hayvonlar qonini so‘radi. 
💎Termitlar o‘simlikning yog‘ochlik qismi bilan 
oziqlanadi. 
💎Kapalaklar gul nektari bilan oziqlanadi. 
💎Karam kapalagining qurti karam, sholg‘om, 
turp, achambiti kabi karamdoshlar oilasiga 
mansub o‘simliklarning bargi bilan oziqlanadi. 
💎tut ipak qurti kapalagi oziqlanmaydi 
💎tut ipak qurti tut bargi bilan oziqlanadi 
💎Ishchi arilar tuxumdan chiqqan qurtlarni gul 
changi va asal bilan boqadi. 
💎Ishchi chumolilar chala hazm bo‘lgan oziq 
bilan qurtlar, navkarlar va ona chumolini 
boqishadi. 
💎Kеngbargli va nina bargli o‘rmonlarda 
yashaydigan sariq o‘rmon chumolisi 
zararkunanda hasharotlarni qirib, daraxtlarni 
himoya qiladi. 
💎O‘rta Osiyo cho‘llarida tarqalgan chopqir 
faeton chumoli mayda zararkunanda hasharotlar, 
o‘simliklar doni va mevasi bilan oziqlanadi. 
💎Cho‘l va sahrolarda uchraydigan qir chumoli 
o‘simliklar doni bilan oziqlanadi 
💎Xonadonlarda yashaydigan sariq fir’avn 
chumolisi sara shirinliklarni xush ko‘radi. 
💎Bog‘ qora chumolisi shira bitlari ajratgan 
suyuqlikni yalab, ularni yirtqich hasharotlardan 
himoya 
qiladi. 
💎Uy pashshasi  oziq-ovqat  mahsulotlarini 
xartumchasi bilan yalab oziqlanadi. 
💎Chivinlar ning urg‘ochisi odam va hayvonlar 
qonini so‘radi.  
💎Erkak chivinlar o‘simlik shirasi bilan 
oziqlanadi. 
💎Iskabtoparlar  Hayvonlar va odam qonini 
so‘radi 
💎So‘nalar hayvonlar terisini jag‘lari yordamida 
teshib, qonini so‘radi. 
💎Bo‘kalarning qurtlari qoramollar terisi ostida, 
otlar oshqozoni va qo‘ylarning burun 
bo‘shlig‘ida parazitlik qilib, ularning 
mahsuldorligini kamaytiradi 
💎Hasharotlar qaldirg‘ochlar, qizilishtonlar, 
chittaklar va boshqa qushlar, sutemizuvchilardan 
ko‘rshapalaklar va tipratikanlar, deyarli 
ko‘pchilik kaltakesaklar, suvda ham quruqlikda 
yashovchilar, bir qancha baliqlarning asosiy 
ozig‘i hisoblanadi. 
💎donxo‘r qushlar ham o‘z bolalarini 
hasharotlar bilan boqadi. 
💎O‘laksaxo‘r va go‘ngxo‘r qo‘ng‘izlar, 
ko‘pchilik pashshalarning qurtlari hayvonlarning 
murdasi va tezagi bilan oziqlanadi 
💎Donli ekinlarga osiyo chigirtkasi va xasva,  
💎sabzavot va poliz ekinlariga shiralar, 
💎mevalarga olma qurti  
💎g‘o‘zaga g‘o‘za tunlami, 
💎kartoshkaga kolorado qo‘ng‘izi katta ziyon 
keltiradi 
 
 
Biologiya Nazariya, [24.05.20 15:30] 
Uy hayvonlari necha yil umr ko'radi? 
 


 
52 
 
Barchamiz, ayniqsa qishloq joylarda yoki hovli 
uylarda yashovchilar u yoki bu uy hayvonini 
parvarishlaymiz. Odamzot hayvonlarni qo'lga 
o'rgatganidan keyin ular uning doimiy 
yo'ldoshiga aylanishgan. Bugun mana shu uy 
hayvonlarining necha yil yashashi bilan tanishib 
chiqamiz: 
 
🐕 It - o'rtacha 7-16 yil 
🐈 Mushuk - 12-18 yil 
🐄 Qoramol - 20 yil 
🐫 Ikki o‘rkachli tuya - 50 yil 
🐪 Bir o‘rkachli tuya - 40 yil 
� Lama - 20 yil 
🐑 Qo'y - 10-12 yil 
🐐 Echki - 15-18 yil 
🐎 Eshak - 25-30 yil 
🐎 Ot - 25-30 yil 
🐇 Quyon - 8-12 yil 
🐖 Cho'chqa - 15-20 yil 
� Tipratikan - 2-5 yil 
� To‘ti - 35-50, hatto 100 yilgacha 
🐓 Tovuq - 5-10 yil 
� Kurka - 3-5 yil 
� O'rdak - 5-10 yil 
� G'oz - 10-24 yil 
🕊Kabutar - 5-10 yil 
🐝 Asalari - 5-6 hafta 
🐛 Tut ipak qurti - 20-33 kun 
 
👉   
 
Biologiya Nazariya, [09.06.20 11:19] 
📌Oqsil nomi tuxum oqi so‘zidan kelib chiqqan. 
Ilmiy adabiyotlarda protein (yunoncha protein 
«birinchi, eng muhim» ma’nosini beradi) termini 
bilan atash qabul qilingan. Oqsillar hujayradagi 
boshqa molekulalardan yuqori molekulyar 
massali bo‘lishi bilan farqlanadi.  
Oqsillarning elementar tarkibi quyidagicha: 
➡�-->uglerod 50–54 %,  
➡�-->kislorod 21–23 %,  
➡�-->azot 15–17 %, 
➡�-->vodorod 6,5–7,3 %   
➡�-->oltingugurt 0,5 %.  
Uglevod va lipidlarda azot uchramaydi  
O‘rtacha oqsilning molekula massasi 30-40 
ming D (dalton) deb qabul qilsak, u uglevod va 
lipidning molekulyar massalaridan ancha 
yuqoridir.  
Glyukozaniki 180, 
neytral yog‘niki 420,  
moy kislotaniki 88 ga teng.  
Bunday farqning asosi shundaki, oqsillar yuksak 
polimer birikmalardir. Ular bir xil sodda  
molekula monomerning o‘nlab, yuzlab, minglab 
o‘zaro birikishidan hosil bo‘lgan.✅✅ 
 
Biologiya Nazariya, [09.06.20 21:45] 
BIOLOGIK ATAMALAR 
✅✅✅✅✅✅✅✅✅ 
 
➡�Adenozindifosfat,  ADF  –  adenin,  riboza  
va  ikkita  fosfat  kislota  qoldig‘idan iborat    
bo‘lgan  nukleotid. 
          
➡� Allofen  –  allo...  (yunoncha  allos – 
boshqa,  yot),  gen  mutatsiyalari  emas,  balki 
somatik  gibridizatsiya  yoki  transplantatsiya  
natijasida  hosil  bo‘lgan,  genetik  jihatdan 
aralashgan  fenotip.  Allofen  iborasi  1955-yilda  
Y.  Xadorn  tomonidan kiritilgan. 
 
➡�Amitoz – hujayraning  xromosomalar    
hosil  qilmasdan  to‘g‘ridan  to‘g‘ri,  mitoz 
bo‘lmagan bo‘linishi. 
 
➡�Antigenlar  –  organizm  tomonidan  yot  
moddalar  kabi  qabul  qilinadigan  va maxsus  
immun  reaksiyasini  keltirib  chiqaradigan  
moddalar.  
 
➡�Batsillalar  –  tayoqchasimon  ko‘rinishga  
ega  bo‘lgan  bakteriyalar. 
 
➡�Biotexnologiya  –  tirik  organizmlar  va  
ularda  kechadigan  jarayonlardan  ishlab 
chiqarishda  foydalanish.  
 
➡�Blastula – ko‘p  hujayrali  organizmlarning  
blastulatsiya  bosqichidagi  murtagi. 
          
➡�Blastulatsiya  –  ko‘p  hujayrali  hayvonlar  
tuxumi bo‘linishining  oxirgi  davri.  Bu davrda  
murtak  blastula  deb  ataladi.  


 
53 
 
 
➡�Divergensiya  – lotincha  ajralish.  Belgi-
xossalarning  bir-biridan  farqlanishi. 
 
➡�Dizruptiv  –  bir  populatsiya  doirasida  bir-
biridan  farqlanuvchi  bir  nechta polimorf  
formalarning  hosil  bo‘lishiga  olib  keluvchi  
tabiiy  tanlanishning  bir  shakli. 
 
➡�Elektroforez – molekulalarni  elektr  
maydoniga  joylashtirilgan  maxsus  gel ichida  
kattaligiga  ko‘ra  bir-biridan  ajratish  usuli. 
 
➡�Ekssiziya  –  (inglizcha  “excision”  –  
chiqib  ketish)  profagning  bakteriya  
genomidan  chiqib  ketish  jarayoni. 
 
➡�Endonukleaza – DNK  zanjirining  kesuvchi  
qismlari 
 
Biologiya Nazariya, [11.06.20 13:41] 
Ф А К Т Л А Р(давоми) 
* Ниначи энг тез учувчи  ҳашарот  бўлиб 
тезлиги 57 км/соат гача етказа олади. 
* Бризгун балиғи 1.5 метр масофадаги  
ўлжасини оғзидан сўлак отиб, ўзиники  
қилиши мумкин. 
* Сайёрамизда балиқлар 400 милион йилдан 
буён яшаб келишади. 
* Скумбрия ва тунец ҳаракатланишдан 
тўхтаса, ўлади. 
* Чигиртка олд оёқлари билан эшитади. 
*  Илон  тили билан товуш тебранишларини 
ҳис этади. 
* Суварак бошсиз 9 кун яшаши мумкин, 
шундан сўнг очликдан ўлади. 
* Ниначи 24 соат умр кечиради. 
* Жирафа 21 дюмли тили билан қулоғини 
тозалаши мумкин. У сувсизликка туядан кўра 
чидамлироқ. 
* Типратиканнинг юраги минутига 300 марта 
тепади. 
* Бегемот оғзини очганда баландлиги 4 
футли бола кириши мумкин. 
* Капалаклар таъмни оёқлари ёрдамида 
сезади. 
* Филлар сакрай олмайдиган ягона 
сутемизувчилардир. 
* Денгиз юлдузларининг мияси йўқ. 
* Қутб айиқлари чапақай бўлишади. 
* Колибри деган қуш осмонда бошқа қушлар 
каби олд тарафи эмас, орқаси билан ортга 
қараб учади; 
* Оқ кит юрагининг катталиги “Фольксваген 
Қўнғиз” автомобили билан тенг. 
*Буқаламуннинг тили танасидан икки 
баробар узун бўлади. 
* Мувозанатни ва аэродинамик 
хусусиятларини аниқ ушлаб туриш учун 
бургутнинг бир қанотидан пат тўкилса, 
иккинчи қанотидан ҳам худди ўшандай пат 
тўкилади. 
* Ўрдак сайраганда унинг товуши акс-садо 
бермайди. 
 
Biologiya Nazariya, [12.06.20 08:51] 
☝�Ички аъзоларимиз қанақалиги ҳақида 
эшитганмисиз 
Биз ҳеч қачон ички аъзоларимиз безовта 
қилмагунча улар ҳақида эсламаймиз, лекин 
улар туфайли биз нафас оламиз, 
озиқланамиз, юрамиз ва бошқалар. 
 
✅ 1. Ичимиздаги энг катта ички аъзо бу – 
ингичка ичакдир. 
 
✅ 2. Инсон юраги шундай босим яратадики, 
хатто қон 7 метр баландликка сочилиши 
мумкин. 
 
✅ 3. Ошқозонда ҳосил бўладиган кислота 
ҳатто бритва лезвиясини бутунлай емиришга 
қодир. 
 
✅ 4. Инсон танасидаги томирларнинг 
умумий узунлиги – 96 кмга яқин. 
 
✅ 5. Ошқозон ҳар 3-4 кун ичида мутлоқ 
янгиланади. 
 
✅ 6. Ўпкани ёйгандаги умумий юза теннис 
майдонининг юзи билан тенг. 
 
✅ 7. Аёл кишининг юраги эркак кишининг 
юрагига нисбатан тезроқ уради. 
 
✅ 8. Олимларнинг айтишича жигарнинг 
500дан ортиқ функциялари мавжуд. 


 
54 
 
 
✅ 9. Аорта томирнинг диаметри боғ суғориш 
қувири диаметрига тенг. 
 
✅ 10. Юрак сиғиши учун чап ўпка 
ўнгдагисидан кичикроқ.  
 
✅ 11. Ички органларни кўп қисмини олиб 
ташлаб ҳам узоқ вақт яшаш мумкин. 
 
✅ 12. Буйрак ости безлари инсон умри 
давомида ўз размерини ўзгартириб боради. 
 
SubhanAlloh. Alhamdulillah. Allohu Akbar. 
 
Biologiya Nazariya, [12.06.20 09:19] 
GULLI OʻSIMLIKLARDA xromasoma 
nabori... 
 
✓ Mikrospora → n(gaploid) 
✓ Tuxum hujayra → n(gaploid) 
✓ Spermiy → n(gaploid) 
✓ Arxeospora → 2n(diploid) 
✓ Markaziy hujayra 2n(diploid) 
✓ Urugʻlangan markaziy hujayra yoki 
✓ Endosperm → 3n(triploid) 
✓ Birlamchi jinsiy hujayra → 2n 
 
✓ CHANG bilan URUGʻ soni teng. 
  
 
1⃣ — 1ta urug' hosil bo'lishi uchun chang 
donasidan 1 mikrospora qatnashadi. 
 
2⃣ — 1ta mikrospora 2 ta spermiy hosil qiladi. 
 
3⃣ — 2 ta spermiy 1 ta urug' hosil bo'lishida 
ishtirok etadi. 
 
4⃣ — Urugʻ hosil boʻlishida 1ta arxeospora 
qatnashadi . 
 
Biologiya Nazariya, [13.06.20 11:43] 
✔�Xordalilar tipi✔� 
 
✔�Qon aylanish sistemasiga oid malumotlar 
 
✔�Baliqlar sinfi  - - >Qon aylanish sistemasi 
yurak, qorin va orqa aortalari, arteriya, vena va 
kapillyardan iborat. Yuragi yurak qorinchasi va 
bo‘lmasidan iborat. Arteriya qoni jabralardan 
chiqib, umurtqa pog‘onasi ostidan butun tana 
bo‘ylab o‘tadigan orqa aortaga keladi. 
 
✔�Amfibibiyalar sinfi - - ->Yuragi 3 kamerali, 
oʻpkasiz Suvda va quruqlikda yashovchilar 
yuragi 2 kamerali. Yuragining chap  boʻlmasiga 
arteriya qoni, oʻng  boʻlmasiga vena qoni va 
teridan arteriya qoni keladi. Arteriya va vena 
qoni yurak qorinchasida aralashib ketadi. 
 
✔�Reptilyalar sinfi - - > Qon aylanish doirasi 2 
ta, yuragi 3 kamerali, yurak qorinchasida chala 
parda toʻsiq boʻladi.Qoni yurak qorinchasida 
aralashib ketadi. Faqat timsoxlar yuragi 
qorinchasi toʻliq 2 ga boʻlingan, yuragi 4 
kamerali. Timsohlar qoni yurak qorinchalarisan 
chiqqandan so'ng aralashadi. 
 
✔�Qushlar sinfi - - > Qon aylanish sistemasi 
ikkita qon aylanish doirasidan iborat.  
Yuragi to‘rt kamerali: ikkita yurak bo‘lmasi va 
ikkita qorinchadan  
iborat. Shuning uchun arteriya va vena qoni 
tamoman  
ajralgan bo‘lib, yurakdan tanaga kislorodga boy 
arteriya qoni keladi. 
 
✔�Sutemizuvchilar sinfi - - > Qon aylanish 
sistemasi ikkita qon aylanish doirasidan iborat.  
Yuragi to‘rt kamerali: ikkita yurak bo‘lmasi va 
ikkita qorinchadan  
iborat. Shuning uchun arteriya va vena qoni 
tamoman  
ajralgan bo‘lib, yurakdan tanaga kislorodga boy 
arteriya qoni keladi. Qon aylanishidegu farqi 
aorta yoylari saqlanib qolgan 
 
Biologiya Nazariya, [13.06.20 11:43] 
🔥Qon Guruhlari🔥 
 
✅Abituriyentlar uchun maxsus tuzilgan 
 
👉I- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A 
va B yo'q. Plazmada Aglutinin alfa va betta 
(universal donor. Qon bera oladi I-II-III-IV qon 


 
55 
 
guruhli odamlarga, faqat I qon guruhli 
odamlardan qon oladi) 
 
👉II-qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A, 
Plazmada Aglutinin betta(qon bera oladi II-IV 
qon guruhli odamlarga, I-II qon guruhli 
odamlardan qon oladi ) 
 
👉III-qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen B, 
Plazmada Aglutinin alfa(qon bera oladi II-IV 
qon guruhli odamlarga, I-III qon guruhli 
odamlardan qon oladi) 
 
👉IV- qon guruhi. Eritrotsitlarda Aglutenegen A 
va B, Plazmada Aglutinin alfa va betta yo'q 
(universal retsipiyent. qon bera oladi faqat IV 
qon guruhli odamlarga, qon oladi I-II-III-IV 
guruhli odamlardan) 
 
Biologiya Nazariya, [15.06.20 12:01] 
Masala ishlashda kerak bo'ladigan ma'lumotlar  
❇� Nukleotid - azot asosi , uglevod qoldig'i va 
fosfat kislotadan iborat birikma  
❇� Nukleozid - nukleotiddan fosfat kislota 
ajratilgandan keyin qolgan azot asosi va 
uglevoddan iborat ikki kompanentli birikma . 
 
1950 - yilda Chorgraf barcha organizmlarning 
DNK molekulasida A ( adenin )  soni  T ( timin ) 
soniga , G ( guanin ) soni esa S ( sitozin ) ning  
soniga doimo to'g'ri kelishini ( teng bo'lishini ) 
aniqladi . 
 
Bundan xulosa qilishimiz mumkinki PURIN 
ASOSLARI BILAN PIRIMIDIN ASOSLARI 
SONI TENG  
   G+ A =  T  + S  
  
YOKI : 
 
   G + T 
  -------- =1 
   A + S 
DNK - zanjiridagi nukleotidlar bir - biri bilan 
komplementarlik qoidasiga binoan 
bog'lanadi.Doimo bitta zanjirdagi A qarshisida 
2- zanjirda T bo'lsa , G qarshisida S bo'ladi . 
Masalan ; DNK ning 1 ta zanjiridagi nukleoitlar 
ketma - ketligi AGSTSSATGGATTGS bo'lsa , 
2- zanjirda TSGAGGTASSTAASG , shu 
tartibda nukleotidlar joylashadi . 
 
 DNK da har bir nukleotid orasidagi masofa 0,34 
nm yoki 3,4 A° ( angestrum ) ga teng . Har bir 
nukleotidning o'rtacha massasi 330 D ( dalton ) . 
DNK ning molekular massasi juda katta . Butun 
holda ajratib olingan eng katta DNK ning 
molekular massasi 10 9  daltonga teng . DNK 
ning bir marta to'liq aylanishi 10 juft 
nukleotiddan iborat bo'lib , uzunligi 34 A ° ga 
teng  
DNK tarkibidagi nukleotidlar vodorod bog'lar 
orqali bog'lanadi . 
A va T o'rtasida ikkita vodorod bog' ( A=T ) 
G va S o'rtasida esa uchta vodorod   bog' bo'ladi 
.  
A va G yoki S va T o'rtasida vodorod bog'lar 
bo'lmaydi . 
 RNK asosan bitta zanjirdan iborat bo'lib unda 
vodorod bog'lar bo'lmaydi . 
 
Biologiya Nazariya, [20.06.20 14:45] 
BALIQLAR 
🛑Hazm qilish sistemasi: 
🔜Og‘iz bo‘shlig‘i--->Halqum --->Qizilo‘ngach-
-->Oshqozon(ba' 
    zilarida rivojlanmagan) --->Ichak ---> 
Klokaga☑� 
 
🔴Nafas olish sistemasi: 
    ➡�Jabra, (Jabra ravoqlari, jabra qopqoqlari, 
jabra  qilchalari)☑� 
 
⭕�Qon aylanish sistemasi: 
   ➡�Yurak, Qorin va orqa aortalari, arteriya, 
vena va kapillyardan iborat. Yuragi yurak 
qorinchasi va bo‘lmasidan iborat.  
  🔄Yurak(CO₂) -->Jabra (CO₂-beradi, O₂-oladi) 
--- >Orqa aorta(O₂ va CO₂ almashinuvi 
tòqimalarda) ----> Qorin aorta (O₂ va CO₂ 
almashinuvi tòqimalarda)----> Yurak.☑� 
 
🔵Ayrish sistemasi: 
   ➡�Tasmasimon qo‘ng‘ir-qizg‘ish buyraklar 1 
juft---> Ikkita siydik yo‘li ---> Qovuq -->Anal 
teshigi orqasida Maxsus teshik☑� 
 


 
56 
 
Biologiya Nazariya, [21.06.20 07:34] 
Hayvonlarning oziqlari 
💎Amyoba-- bakteriyalar, mayda suv o‘tlari va 
organik qoldiqlar bilan oziqlanadi. 
💎Evglena--> xlorofill pigmenti yordamida 
fotosintez qiladi. qorong‘ida hayvonlar  
singari tayyor organik moddalar bilan oziqlanadi 
💎Tufelka bakteriyalar bilan oziqlanadi. 
💎gidra dafniya, siklop, baliq chavoqlari bilan 
oziqlanadi 
💎Meduzalar yirtqich bo‘lib, 
qisqichbaqasimonlar, chuvalchanglar,baliq 
chavoqlari va boshqa mayda suv hayvonlari 
bilan  oziqlanadi. 
💎Meduzalar baliqlar chavoqlarini yeb, 
baliqchilikka birmuncha ziyon yetkazadi. 
💎Planariya – yirtqich hayvon. U mayda suv 
hayvonlari – chuvalchanglar, 
qisqichbaqasimonlar va hasharotlarning 
lichinkalari  bilan  oziqlanadi. 
💎Jigar qurti qoramol, qo‘y, echki, cho‘chqa, 
tuya va boshqa yirik  sutemizuvchilar jigarida 
parazitlik qiladi 
💎Qoramol tasmasimon chuvalchangi voyaga 
yetgan davrida odamning ingichka ichagida, 
lichinkasi qoramol muskuli, jigari va boshqa 
organlarida parazitlik qiladi. 
💎Odam askaridasi ingichka ichakda parazitlik 
qiladi. 
💎Exinokokk it, bo‘ri va tulkilar ichagida 
parazitlik qiladi. Odam va o‘txo‘r hayvonlar 
exinokokkning oraliq xo‘jayini, it va boshqa 
yirtqich hayvonlar esa uning asosiy xo‘jayini 
hisoblanad 
💎Cho‘chqa tasmasimon chuvalchangi. voyaga 
yetgan davrida odam ichagida, lichinkasi 
cho‘chqalar muskulida uchraydi. 
💎Rishta oyoq, ba’zan qo‘l tеrisi ostidagi 
biriktiruvchi to‘qimada parazitlik qiladi. 
Terining rishta bilan zararlangan joyida ho‘l 
yara paydo bo‘ladi. 
💎Bo‘rtma nematoda bodring, pomidor, qovun, 
kartoshka, kanop, ba’zan g‘o‘zaga katta 
ziyon yetkazadi. 
💎Yomg‘ir chuvalchanglarining o‘zi ham 
qushlar, ayrim sutemizuvchilar va tuproq 
hayvonlari uchun oziq bo‘ladi. 
💎qizil chuvalchanglar Ular turli suv hayvonlari, 
shu jumladan, baliqlar uchun asosiy 
oziq hisoblanadi.  
💎Chuchuk suv chuvalchanglari akvarium 
baliqlari uchun yemish sifatida ko‘paytiriladi. 
💎Yomg‘ir chuvalchangi chiriyotgan o‘simlik 
qoldiqlari bilan oziqlanadi; chirindini tuproq 
bilan birga ichagidan o‘tkazadi 
💎Zuluklarga chuchuk suvlarda yashab, 
umurtqali hayvonlar qonini so‘radigan yoki 
yirtqich hayot kechiradigan.hayvonlar 
💎Suv shillig‘i o‘simliklar va suvdagi narsalarga  
yopishgan bakteriyalar hamda mayda suv 
o‘tlarini tili bn qirib oladi. 
💎Tok shillig‘i, har xil yalang‘och shilliqlar 
o‘simliklarning yashil qismi bilan oziqlanib, 
ekinlarga katta ziyon keltiradi. 
💎Ikki pallali mollyuskalar suvdagi 
mikroorganizmlar va mayda organik zarralarni 
filtrlab oziqlanishi tufayli suv havzalarining 
tozalanishiga yordam beradi. 
💎Baqachanoq suv bilan birga organik zarralar, 
sodda hayvonlar va boshqa mikroskopik 
jonivorlar bn oziqlanadi. 
💎Kalmar, karakatitsa, sakkizoyoqning asosiy 
ozig‘i krablar, baliqlar, mollyuskalar hisoblanadi 
 
Biologiya Nazariya, [24.06.20 08:42] 
Yodlab qo'ying 10 sinf  
 
➡�Glitseraldegid -->Energetik almashinuvning 
kislorodsiz bosqichi mahsuloti 
➡�Glukoza --> Hujayraning nafas olish 
jarayoni uchun energiya manbayi 
➡�Maltoza --> Unayotgan urug‘ uchun 
energiya manbayi 
➡�Saxaroza --> Glukozaning asosiy manbayi 
➡�Fruktoza--> Organizmda kechadigan 
ko‘pchilik jarayonlar uchun energiya manbayi 
➡�Selluloza-->  O‘simlik hujayralari qobig‘iga 
mustahkamlik beradi 
➡�Xitin-->Zamburug‘ hujayrasi qobig‘i va 
bo‘g‘imoyoqlilar tana qoplamiga mustahkamlik 
beradi 
➡�Riboza -->ATF va RNK molekulalari 
strukturasini tuzishda ishtirok etadi 


 
57 
 
➡�Dezoksiriboza--> DNK nukleotidlari 
tarkibiga kiradi 
➡�Laktoza--> Sutemizuvchilarning suti 
tarkibiga kiradi 
➡�Kraxmal--> O‘simlik to‘qimalarida zaxira 
modda sifatida  
➡�Glikogen--> Hayvonlar to‘qimalarida zaxira 
modda sifatida to‘planadi 
➡�Geparin--> Hayvonlarda qon ivishiga 
to‘sqinlik qiladi 
 
Biologiya Nazariya, [27.06.20 15:26] 
📌 ORGANIZMLARNING EMBRIONAL 
RIVOJLANISHI  
 
3 ta tipga ajratiladi .  
  
1) lichinkali ontogenez .  
 
2) lichinkasiz ontogenez .  
  
3) Ona qornida rivojlanish .  
 
 
ONTOGENEZ DAVRLARI  
 
🅰� EMBRIONAL  
 
🅱� POSTEMBRIONAL   
 
 
 
 
🅰� EMBRIONAL RIVOJLANISH - 3  ta 
bosqichi bor .  
 
  
1) Maydalanish.  
 
2) Gastrulyatsiya .  
 
3) Birlamchi organogenez .  
 
 
🅱�POSTEMBRIONAL RIVOJLANISH . 
  
 1 ) BEVOSITA -  
 QUSHLAR , SUDRALIB YURUVCHILAR , 
SUTEMIZUVCHILAR  
 
2 )  BILVOSITA - 
 
 HASHAROTLAR , BALIQLAR , SUVDA 
HAMDA QURUQLIKDA YASHOVCHILAR . 
 
Biologiya Nazariya, [27.06.20 15:26] 
#SITOLOGIYADAN_biroz..... 
 
Ontogenez -- organizmlarning shaxsiy 
rivojlanish jarayoni 
 
Lichinkali ontogenez  -- yassi chuvalchanglar, 
baqalar, hashorotlar 
 
Lichinkasiz ontogenez --  sudralib yuruvchilar, 
qushlar 
 
Ona qornida rivojlanish -- yuksak 
sutemizuvchilar va odam. 
 
Embrional davr -- zigota hosil bo'lib 
tug'ilgungacha bo'lgan davr 
 
Postemrional davr -- embrionni tug'ilishidan 
o'limigacha bo'lgan davr 
 
Maydalanish -- urug'langan tuxum hujayrani 
bo'linib,  blastulani hosil qilishi 
 
Blastula -- maydalanishdan hosil bo'lgan ko'p 
hujayrali embrion. 
 
Blastosel -- blastulaning ichi suyuqlik bilan 
to'lgan birlamchi tana bo'shlig'i 
 
Gastrulyatsiya -- embrion hujayralari o'smaydi 
va bo'linmaydi. Dastlabki ixtisoslashish belgilari 
paydo bo'ladi  
 
Ixtisoslashish -- embrionni ayrim qismlari va 
hujayralarini vazifasi jihatidan farqlanishi. 
 
Organogenez  -- o'zak organlarining (nerv nayi, 
horda, ichak naychasi) hosil bo'lishi. 
 
Biologiya Nazariya, [27.06.20 21:18] 
📚📚📚📚📚📚📚📚📚 
Markaziy nerv sistemasi kasalliklari 
 


 
58 
 
Meningit - bosh va orqa miya pardalarining 
yalliģlanishi 
 
Ensefalit - bosh miya toqimasining yalliģlanishi  
 
Miyelit - orqa miya toqimasining yalliglanishi  
 
Polimiyelit - orqa miya bir necha segmentlari 
nerv toqimasini yalliglanishi 
 
Periferik ner sistemasi kasalliklari 
 
Gangliolit - nerv tuguni kasalligi  
 
Nevralgiya - sezuvchi nerv tolasi yalliglanishi 
 
Nevrit - harakatlantiruvchi nerv tolasining 
yalliglanishi 
 
Biologiya Nazariya, [05.07.20 13:29] 
✅TURNING POPULATSION 
STRUKTURAS✅ 
 
🛑Populyatsiya- kelib chiqishi bir bo’lgan, 
o’zaro erkin chatishib nasildor avlod beradigan 
bitta arealda uzoq muddatdan buyon yashab 
kelayotgan, shu turning boshqa populiyatsiya 
individlaridan ayrim belgilari bilan farq 
qiladigan organozimlar yig’indisiga aytiladi 
                                                                              
🔴Populyatsiya – lot. “populus”-xalq, aholi, 
degan manolarga ega xisoblanadi           
 
🔝Populyatsiya turg’un ekologik sistema 
hisoblanib , quydagi ko’rsatgichlar bilan 
tavsiflanadi: 
 
🔵 populyatsiya individlari o’rtasida o’zaro 
chatishish natijasida doimiy ravishda sodir 
bo’lib turadigan genlar almashinuvi natijasi-
genafond☑� 
 
 �har xil to’siq va tarqalish imkoniyatlari  
cheklanganligi bilan bog’liq  holda boshqa 
populiyatsiyalardan alohidalashganligi☑� 
 
 �ko’payish jarayonida ishtirok etadigan yosh 
individlar soni  
 
⚫�genlar dreyfi, mutatsiyalar kabi evolutsion 
omillarning ta’siri tufayli genlarning yangi 
kombinatsiyasini kelib chiqishi bilan ☑� 
 
�Populyatsiyaning  muhim xususiyatlaridan biri 
bu o’z o’zini boshqarish( gomoestaz “homoios”, 
stasis- turg’un)☑� 
 
🔝POPULYATSIYANING alohida olingan 
individlardan farq qiluvchi xususiyatlari:☑� 
 
�POPULYATSIYA INDVIDLAR SONI- o’sha 
populyatsiyada ma’lum bir maydondagi 
individlar sonini aks ettiradi.☑� 
 
🔝Populyatsiya dinamikasi-vaqt oralig’i 
mobaynida individlar sonining o’zgarishi .☑� 
 
➡�Populiyatsiyada individlar soni 
o’zgaruvchan bo’lsa ham lekn ular QUYI VA 
YUQORI meyor chegarasiga ega (egallangan 
areal kengligi vaoziq midoriga ) ☑� 
 
➡�Tabiiy populiyatsiyalar soni 
davriy(MUNTAZAM ) va nodavriy (AHYON-
AHYON) ravishda o’zgarishi mumkin.☑� 
 
⬆�Bu har mavsumiy yoki bir necha yilda bir 
sodir bo’ladi. 
 
🔘Mavsumiyga hayot sikli qisqa, ya’ni bir necha 
oy davom etadigan organizimlar( mayda 
qisqichbaqasimonlar, pashsha va chivin kabi 
hasharotlar, sichqonsimon kemiruvchilar)☑� 
 
🔴Bir necha yilda bir marta (tulki, boyqush), har 
ikki yilda meva beradi (olma, o’rik), kedr 4 yilda 
meva beradi.☑� 
 
☑�NODAVRIY: (qurg’oqchilik, qish 
mavsumining odatdagidek kelmasligi, bahorgi 
yog’ingarchilikni haddan tashqari bo’lishi kabi ) 
favqulodda holat yuz berganda ularning 
MIGRATSIYASI tufayli yuz beradi.✅ 
 
✅POPULYATSIYA ZICHLIGI:✅ 
 


 
59 
 
📌Hudud yoki ma’lum bir maydondagi 
individlar soni bilan aniqlanadi. M: 1 ga yerda 
100 ta daraxt, 1 ga basseynda 10000 ta baliq 
yoki 1000 kg biomassa, 1m3  suvda 5 million 
xlorella. 
 
✅ZICHLIK bu orgnizimlarning 
(miqdoriga)bog’liq ma’lum bir optimumga ega, 
miqdrning optimum darajasidan  har qanday 
chetlanish bolganda ham populiyatsiyanning 
ichki mexanizimlari ishga tushadi.  
Ichki mexanizimlariga:  
 
 📌Areal kengyishida ham populiyatsiya  
zichligi ortmaydi 
 
 📌 populiyatsiya zichligining ortishi nasl 
qoldirishning pasayishi 
 
 📌o’limning ko’pyishi  
 
 📌 rivojlanish tezligining o’zgrishi 
 
  📌emigiratsiya 
 
✅JINSIY TARKIBI: 
 
 📌Erkak va urg’ochi organizimlarning o’zaro 
nisbati bunga ko’ra populiyatsiyda individlar 
sonini kelajakda qanday bo’lishi bashorot qilish 
mimkin. 
 
1�⃣A -75 % ur’ochi, 25 % erkak o’sib 
borayotgan populiyatsiya 
2�⃣B- 50 % U, 50 % E barqaror 
3�⃣C-25 %U, 75 % E 
 
✅YOSH TARKIBI: 
 
1�⃣A- predreptoduktiv (jinsiy yetilmgan)  
2�⃣B- reproduktiv (jinsiy voyaga yetgan) 
3�⃣C- postrepruduktiv( qari, ko’pyish qobilyatini 
yo’qoygan 
 
✅TUG’ULUVCHANLIK: 
 
 📌Tug’uluvchanlik –invidlar sonining 
o’zgarishining demografik xususiyati 
 
✅O’LIM KO’RSATGICHI: 
 
 📌Vaqt birligi ichida nobud bo’lgan 
organizimlar soni 
 
1�⃣A= o’lim soni 
2�⃣B=tug’uluvchanlik soni 
 
☝�Populyatsiya –individlar sonining ortish 
tezligi TUG’ULUVCHANLIK va O’LIM 
ko’rstgichi bilan aniqlanadi. 
 
1�⃣A/B=1 TURG’UN BOLADI 
2�⃣A/B=1ORTADI 
3�⃣A/B= 1>X POPULIYATSIYA SONI 
KAMAYADI 
 
Biologiya Nazariya, [05.07.20 19:43] 
8 - SINF ODAM ANATOMIYASI BOYICHA 
KASALLIKLAR. 
 
1⃣. Sekretsiya bezlari ✅ 
 
Kretinizm ----- > Tiroksin yetishmasligi 
natijasida yosh bolalarda aqliy va jismoniy 
rivojlanishi sekinlashivi. ☑� 
Miksidema ----- > Katta yoshli odamlarda 
Qalqonsimon bez faoliyati pasayib , tiroksin 
garmoni kam ishlab chiqarilishi. ☑� 
Endemik Buqoq ----- > Suv tarkibida yod 
yedishmasligi natijasida Qalqonsimon bez hajmi 
kattarib shish paydo bolishi. ☑� 
Bazedov Kasalligi ----- > Qalqonsimon bez 
funksiyasi kuchayib , tiroksin garmoni kop 
ishlab chiqarilishi natijasida moddalar 
almashinuvi kuchayib , nerv sistemasi 
qozg'aluvchanligi ortishi. ☑� 
Tutqanoq ( tetaniya ) ------ > Qalqon oldi bezi 
funksiyasi pasayib paratgarmon kam ishlab 
chiqarilishi ☑� 
Gigantizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni 
kop ishlab chiqarilishi. ☑� 
Nanizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni 
kam ishlab chiqarilishi. ☑� 
Akromegaliya ----- > Yoshi katta odamlarda 
Somatotrop garmoni kop ishlab chiqarilishi. ☑� 


 
60 
 
Qandli diabet ---- > Insulin yetishmaganda 
qonda qand miqdorining ortib ketishi. ☑� 
 
Biologiya Nazariya, [06.07.20 22:48] 
🌽🌽🌽🌽🌽�🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽🌽 
 
Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish 
markazlari (Vavilov)✅ 
 
⛰ Janubiy Osiyo tropik markazi -- ma'daniy 
o'simliklarning 50%i jumladan  sholi,  
shakarqamish va sabzavotlar.  
 
⛰Sharqiy Osiyo markazi --- ma'daniy 
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq  
 
⛰ Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi --- ma'daniy 
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli, 
dukkaklilar, zig'ir, sabzi  
 
⛰ O'rta yer dengizi markazi --- ma'daniy 
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi, 
beda, zaytun va karam  
 
⛰ Abissiya(Efiopiya) markazi --- oq jo'xori, 
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti  
 
⛰ Markaziy Amerika  --- oshqovoq, loviya, 
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti 
 
⛰ Janubiy Amerika (And) -- kartoshka, tamaki, 
ananas vatani. 
 
Biologiya Nazariya, [07.07.20 12:47] 
8 - SINF ODAM ANATOMIYASI BOYICHA 
KASALLIKLAR. 
 
1⃣. Sekretsiya bezlari ✅ 
 
Kretinizm ----- > Tiroksin yetishmasligi 
natijasida yosh bolalarda aqliy va jismoniy 
rivojlanishi sekinlashivi. ☑� 
Miksidema ----- > Katta yoshli odamlarda 
Qalqonsimon bez faoliyati pasayib , tiroksin 
garmoni kam ishlab chiqarilishi. ☑� 
Endemik Buqoq ----- > Suv tarkibida yod 
yedishmasligi natijasida Qalqonsimon bez hajmi 
kattarib shish paydo bolishi. ☑� 
Bazedov Kasalligi ----- > Qalqonsimon bez 
funksiyasi kuchayib , tiroksin garmoni kop 
ishlab chiqarilishi natijasida moddalar 
almashinuvi kuchayib , nerv sistemasi 
qozg'aluvchanligi ortishi. ☑� 
Tutqanoq ( tetaniya ) ------ > Qalqon oldi bezi 
funksiyasi pasayib paratgarmon kam ishlab 
chiqarilishi ☑� 
Gigantizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni 
kop ishlab chiqarilishi. ☑� 
Nanizm ----- > Bolalarda Somatotrop garmoni 
kam ishlab chiqarilishi. ☑� 
Akromegaliya ----- > Yoshi katta odamlarda 
Somatotrop garmoni kop ishlab chiqarilishi. ☑� 
Qandli diabet ---- > Insulin yetishmaganda 
qonda qand miqdorining ortib ketishi. ☑� 
 
Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:48] 
✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡�✡� 
 
Ekosistema strukturasi---- moddalarning davriy 
aylanishida funksiyasiga qarab turlar 
produsentlar  konsumentlar va 
redusentlar(destruktorlar ) 
 
PRODUSENTLAR---- o'simliklar  
fotosintezlovchi va xemosintezkovchi 
bakteriyalar 
KONSUMENTLAR ---- barcha hayvonlar va 
parazit o'simliklar  
 REDUSENTLAR yoki destruktorlar----- tuproq 
bakteriyalari va zamburug'lar  
DETRIT --- chiriyotgan organizm qoldiqlari 
DETRITOFAGLAR---  tuproq bakteriyalari, 
chuvalchanglar, zamburug'lar.  
OZIQ ZANJIRIning birinchi bo'g'ini yashil 
o'simliklar ikkinchi bo'g'inida o'simlikxo'r 
 organizmlar uchinchi bo'g'inda esa yirtqichlar 
va parazitlar tashkil qiladi.  
 
Trofik darajalar organizmlarning oziq 
zanjiridagi o'rni. Ularning soni oziq zanjiridagi 
bo'g'inlar soniga teng. Avtotrof organizmlar 
birinchi  trofik daraja, fitofaglar ikkinchi trofik 
daraja, yirtqichlar uchinchi trofik darajaga 
mansubdirlar. 
Tabiiy jamoalar turlar tarkibi jihatdan tubdan 
farq qilsada, trofik strukturasi bo'yicha o'xshash 
bo'ladi. Ular asosiy ekologik komponent avtotrof 


 
61 
 
organizmlar, turli tartib konsumentlari(1, 2, 
3lamchi) va redusentlardan tashkil topadi. 
 
Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:49] 
#Genetika #Bilib_oling  
 
❗�Xromatida – interfazada xromosoma 
DNKsining replikatsiyasi  
natijasida paydo bo‘ladigan struktura. Har bir 
xromosoma 2 ta mutloq bir xil bo‘lgan (opa-
singil) xromatidalarga ega. Gomolog 
xromosomalar esa allellari bilan farqlanuvchi 
(opa-singilmas) xromatidalarga ega. Masalan, 
bitta xromosoma ABCD, uning gomologi esa 
abcd allellariga ega bo‘ladi. Opa-singilmas 
xromatidalarning krossingover natijasida allellar 
tarkibi o‘zgaradi: ABcd va abCD. 
 
Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:50] 
📚Hayvonlarning nafas olishi 📚 
📌 Sodda hayvonlar, kovakichlilar, yassi 
chuvalchanglar, to'garak chuvalchanglar -  suvda 
erigan kislorod bilan nafas oladi. Bunda kislorod 
suv orqali tanasi (hujayrasi) ga kirib yuradi. 
Ularning parazit vakillari anaerob hisoblanadi 
ya'ni kislorodsiz muhitda yashaydi. 
📌 Halqali chuvalchanglar -  terisi orqali nafas 
oladi. 
📌 O'pka ilk bor -  🐌 qorinoyoqli molyuskalarda  
paydo bo'lgan. 
 📌 Jabra esa birinchi marta  -🐚 ikki pallali 
molyuskalarda rivojlangan. 
4. 📌0‘pka orqali nafas oluvchilar:  qorin oyoqli 
molyuskalar, qisqichbaqasimonlardan zahkash, 
o'rgimchaksimonlardan chayon, sudralib 
yuruvchilar (reptiliyalar), qushlar va sut 
emizuvchilar; 
5. 📌Jabra orqali nafas oluvchilar:  ikki pallali 
va boshoyoqli molyuskalar, 
qisqichbaqasimonlar, baliqlar, lansetnik. 
6. O'pka va teri orqali nafas oluvchilar: suvda 
ham quruqlikda yashovchilar (amfibiyalar). 
📌O'pka va traxeya orqali nafas oluvchilar:  
o'rgimchaksimonlar.  
📌 Faqat traxeya orqali nafas oluvchilar:  
hasharotlar 🐝 
📌Havo pufaklari - qushlarda  mavjud bo'lib, 
uchganda nafas olishda ishtirok etadi. 🐔🦆🦅🐧 
📌 Suzgich pufaklari - baliqlarda bo'ladi, nafas 
olishda ishtirok etmaydi. Chuqurlikka yoki 
suvnig yuzasi tomon suzishda yordam beradi va 
qirg’oqdan kelayotgan tovushni kuchaytirib 
beradi. 🐟 
📌 Kulrang pufaklar (rezanatorlar) - erkak 
baqalarda 🐸 bo'lib, ularning ovozini kuchaytirib 
beradi. 
 
Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:50] 
🔱  Hayvonlarning harakatlanishi  ( Umurtqali 
hayvonlar ) 🔱 
Qushlar  - bir juft katta ko'krak muskullari 
massasi boshqa barcha muskullar massasiga 
teng keladi. Ko'krak muskullarining bir uchi 
yelka suyagiga, ikkinchi uchi ko'krak toj 
suyagiga birikadi.oldingi oyoqlari qanotga 
aylangan. Katta ko'krak muskullari qisqaraanida 
qanotlar tushiriladi. O'mrov muskullarining 
qisqarishi tufavli qanotlarko'tariladi. Bir juft 
oyoqlari yordamida yurib, oziq axtaradi. Yaxshi 
rivojlangan oyoq muskullari qushlarning yerda 
harakatlanishiga yordam beradi. Oyoq 
bo'g'imlari orqali paylar o'tgan. Paylar uchi 
barmoqlarga birikadi. Qush shoxga qo'nganida 
bu paylar tortiladi va barmoqlar siqilib, shoxni 
mahkam ushlab turadi. Shuning uchun qushlar 
daraxt shoxida bemalol o'ti rishi va yiqilib 
tushmasdan uxlashi mumkin. Qushlarni 
halqalash orqali tadqiqotchilar mavsumiy 
migratsiya davrida qushlarning harakatini 
kuzatadilar bu jarayon ekologiyani o'rganishning 
"Dala" metodi hisoblanadi. 
Tuyaqush - ular uchmaydi. Kuchli va uzun 
oyoqlari yordamida tez yuguradi. U soatiga 60-
70 km tezlikda yugura oladi. 
Suv qushlari (g’ozsimonlar) - Suv havzalarida 
yashovchi qushlarning ko'pchiligi suvda 
chaqqon suzadi va sho'ng'iydi. Suv qushlari 
quruqlikda sekin va beso'naqay harakatlanadi 
(tasqara ham). 
Pingvinlar - orqa oyoqlari yordamida quruqlikda 
tik yurib harakatlanadi. Eshkak qanotlar 
yordamida ular soatiga 30 km tezlikda sho'ng'iy 
oladi 
Sohil qushlari (laylaksimonlar) - sayozliklarda 
va balchiqda yaxshi yuradi, lekin suvda 
suzolmaydi. 


 
62 
 
Yirtqich qushlar - xatti-harakati o'ljani qidirib 
topish va ushlab olishga moslashgan. 
Tasqara -   u havoda uzoq vaqt qanot qoqmasdan 
ucha oladi, lekin yerda beso'naqay qadam 
tashlaydi (suv qushlari ham). 
Sut emizuvchilar (it) - ityurganida barmoqlariga 
tayanadi. 
Yirtqich tishli kaltakesak -  kalta oyoqlarida 
yo'g'on va uzun dumini sudrab harakatlangan. 
O'rdakburun  - oyog'ining barmoqlari orasidaai 
suzaich pardasi yordamida vaxshi suzadi. 
Kenguru -  uzun va kuchli orqa oyoqlarida 
sakrab harakatlanadi, oldingi oyoqlari 
yordamida o'tlar, shox-shabbalardan iborat 
ozig'ini og'ziga soladi. 
Qo'lqanotlilar (ko'rshapalaklar) - oldingi 
oyoqlari qanotga aylnagan bo'lib, ular 
yordamida hovoda ucha oladi, orqa oyoqlar 
yordamida esa g'orlarning devoriga, daraxtlar 
tanasiga yopishib oladi yoki ularga asta-sekin 
chirmashib chiqadi. Ko'rshapalaklarning fazoda 
mo'ljal olish xususiyati ularning ultratovush 
tarqatishi va uni qabul qilishi bilan bog'liq. 
Uchayotgan hayvon burni va og'zidan uzuq-
yuluq ultratovush chiqaradi. Tovush uning 
yo'lida uchraydigan obyektdan aks-sado qaytadi. 
Uning qulog'i ana shu qaytgan tovush 
to'lqinlarini qabul  qilganligi tufayli o'z o'ljasini 
topadi yoki to'siqni sezadi. 
Kurakoyoqlilar -  quruqlikda kurak oyoqlari 
yordamida sudralib harakat qiladi. Keyingi 
oyoqlari orqaga cho'zilgan bo'lib, faqat suzish 
uchun xizmat qiladi. 
 
Biologiya Nazariya, [10.07.20 20:51] 
📝 Ulotriksning ko'payishiga doir  ma'lumotlar ! 
 
 🔰 Ulotriks  ko'p hujayrali , chuchuk suvda 
tarqalgan suv o'ti bo'lib , jinsiy  va jinssiz  
usulda ko'payadi ! 
 
 🔰 Jinssiz ko'payishda ulotriks  4 yoki 8 ta 
hujayralarga bo'linadi , yosh hujayra ona hujayra 
qobig'ini yorib suvga chiqadi . Ular 4 ta  
xivchini yordamida suvda suza boshlaydi . Bu 
hujayralar zoosporalar deb ataladi . 
 
 🔰 Ulotriksning jinsiy ko'payishida teng 
kattalikdagi ikkita xivchinli izogametalar  hosil 
bo'ladi . Ular  juft - juft bo'lib qo'shilib zigota 
hosil qiladi . Zigota qalin po'st bilan qoplanadi 
va tinim davrini o'tagach to'rtta hujayraga 
bo'linadi . To'rtta hujayraning barchasi o'sib 
ulotriksning yangi ipini hosil qiladi . 
 
 
   🔰 Bitta  zoosporadan  yagona ulotriks ipi 
hosil bo'ladi , zoospora to'rtta xivchinga ega ! 
  Ikki xil  gametadan 4 ta ulotriks ipi hosil 
bo'ladi , 
 
Biologiya Nazariya, [19.07.20 13:12] 
#qollanma  
 
❗�❗�❗�Diqqat❗�❗�❗� 
 
🌱Botanika 6-sinf🌱 
"OʻSIMLIKLARNING BOʻYI" 
Naʼmatak---2-3sm 
Oddiy jagʼ-jagʻ---10-30sm 
Yerbagʻir tugmachagul---10-40sm 
Dorivor gulxayri---70-150sm 
Oʻtloq sebargasi---25-50sm 
Qora ituzum---25-50sm 
Maʼdaniy tok---2-4 (6-10)metr 
Besh yaproqli patrenosisus---10-15(20)metr 
Qizil lola---20-45sm 
Boychechak---10-15sm 
Bosh piyoz(gulpoyasi)---100sm 
Piyozli arpa---50-150sm 
Gʻumay---50-150sm 
Evkalip---150-155 metr 
Sekvoyandendrom---110-140metr 
Archa---20metr 
5 yoshli archa---10-15sm 
Kladafora---1metr 
Xara---30-60sm 
Yapon laminariyasi---6-12m 
Yoʻsin---4-5mm dan 40sm gacha 
Funariya yoʻsini---1-3sm 
Zuhrasoch qirquloq---10-40sm 
Mirzaterak---20-25m 
Rotang palmasi---400m 
Suv qalampiri---20-30sm 
          🍀   🍀  🍀 
  
 
Biologiya Nazariya, [20.07.20 23:05] 


 
63 
 
QONNING KIMYOVIY TARKIBI. 
 
Qon plazmasi. 
📌 Katta yoshli odam organizmida 5 litrga yaqin 
qon bo'ladi. ✅ 
📌  Qon suyuq biriktiruvchi to!qima bo'lib, 
uning asosiy qismini qon plazmasi tashkil etadi. 
✅ 
📌 Plazmada shaklli elementlar, ya’ni qon 
hujayralari - trombotsitlar, eritrotsitlar va 
leykotsitlar joylashgan.  ✅ 
📌 Qon plazmasining 90 % ini suv, qolgan 
qismini unda erigan organik moddalar: oqsil, 
yog1, karbonsuv va mineral tuzlar tashkil etadi. 
✅ 
📌 Organik moddaning asosiy qismi (7%) 
oqsildan iborat.  ✅ 
� Qon hujayralari suyaklarning g'ovak moddasi 
- qizil ilikdahosil bo'ladi.  ✅ 
📌 Katta yoshdagi odamlarda bu modda 1500 g 
ga yetadi.  ✅ 
📌 Qonning shaklli elementlari limfa tugunlari 
va bodomcha bezida ham hosil bo'ladi. ✅ 
 
Trombotsitlar, ya’ni qon plastinkalari. 
📌  qonning yadrosiz hujayralari. Dumaloq oval 
shaklda, diametri 3 4 ткш ga teng.  ✅ 
📌 Suyaklar ko‘migi va taloqda hosil bo'lib, 2-5 
kun yashaydi.  ✅ 
📌 1 mm3 qonda 300-400 ming trombotsitlar 
bor. ✅ 
 
Qonning ivishi. 
 📌 Qonning ivishi trombotsitlar tarkibiga 
kiradigan tromboplastin oqsili bilan bog'liq. ✅ 
📌  Qon tomirlari shikastlanganda jarohatdan 
oqayotgan qon ivib, qon laxtasi - tromb hosil 
qiladi. ✅ 
📌  Tromb shikastlangan joyni to‘sib, qon 
oqishini to‘xtatadi.  ✅ 
�  Qonning ivishi qon plazmasidagi fibrinogen 
oqsiliga bog‘liq. ✅ 
📌 Qon tomirlari jarohatlanganida trombotsitlar 
yorilib, ulardagi tromboplastin fermenti qon 
plazmasiga chiqadi. ✅ 
📌 Ferment qon plazmasidagi protrombin 
fermentini trombinga aylantiradi.  ✅ 
📌 Trombin ta’sirida qon plazmasida erigan 
fibrinogen oqsilini erimaydigan fibringa 
aylantiradi. ✅ 
📌  Fibrin tolalari qon tomirining jarohatlangan 
joyini to‘rga o'xshab qoplab oladi. Qon 
hujayralari fibrin tolalari orasiga tiqilib qolib, 
tromb hosil boiishini tezlashtiradi.  
3-4 minut davomida qon laxtasi sekin- asta 
quyuqlashib, jarohatlangan joyini yopadi va qon 
ketishini to‘xtatadi. ✅ 
📌  Qonning ivishi qon plazmasidagi kalsiy 
tuzlari va boshqa o‘nga yaqin omillar ishtirokida 
boradi. Agar kalsiy qondan chiqarib tashlansa, 
qon ivimaydi. ✅ 
📌 Odatda, qon tomirlarida ham kam miqdorda 
fibrin hosil bo‘lib turadi. Lekin ayrim biologik 
faol moddalar, masalan, jigar ishlab 
chiqaradigan geparin qonning tomirlarda 
ivishiga to‘sqinlik qiladi. Zuluklarning so‘lak 
bezi ishlab chiqaradigan girudin moddasi ham 
shunday ta’sir ko‘rsatadi. Qon ivishining oldini 
oluvchi moddalar qon so‘ruvchi hasharotlar 
solagida ham aniqlangan. Qon tarkibida qon 
ivishini ta’minlaydigan omillarning bo'lmasligi, 
ya’ni qon ivimasligi -gemofiliya gen bilan 
bog‘liq irsiylanadigan og‘ir kasallik.  ✅ 
📌  Gemofiliya bilan og‘rigan bemor qoni 
ivimasligi tufayli, qon tomirlari kuchsiz 
jarohatlanganida ham ko‘p qon yo‘qotishdan 
halok bolishi mumkin. ✅ 
 
Biologiya Nazariya, [20.07.20 23:07] 
☝�Ayrim organizmlarning o'ziga xos 
xususiyatlarini o'rganamiz� 
 
1⃣Umurtqalilarga mansub emas lekin skleti 
mavjud--Nursimon amyoba(Soxta oyoqlilar) 
 
2⃣Chig'anog'i bor bir hujayralilar bu 
Foraminaferlar(Soxta oyoqlilar) 
 
3⃣ 
1)Xivchini bor harakatlanuvchi hayvon--
�Evgelena 
2)Xivchini bor haraktlanuvchi o'simlik--
Xlamidomonada 


 
64 
 
 
4⃣Tufelkada o'simlikda bor xususiyat hujayra 
qobig'i bor rasmdan olingan!! 
 
5⃣Bezgak parazit sikli???? 
 
👻Parazit>>�eritrosit(qizil qon tanachalarida 
bo'linib ko'payadi)>>�Plazmaga chiqadi(bezgak 
huruji sodir bo'ladi bu siklida) 
 
Biologiya Nazariya, [22.07.20 16:25] 
#kerak 
 
👉jigar — hazm bezi. Odam va hayvonlarda 
ovqatning hazm boʻlishi va soʻrilishida 
qatnashadi, yogʻ va uglevodlarni zaxiraga 
yigʻadi. Xordali hayvonlar va odamda J. — 
murakkab, xayot uchun muhim aʼzo. Baliq va 
amfibiyalarda J. sudralib yuruvchilar, qushlar va 
sut emizuvchilardagiga nisbatan kattaroq; 
yirtqich hayvonlarda oʻtxoʻr hayvonlarnikiga 
nisbatan katta. J. shakli hayvonning gavda 
tuzilishiga bogʻliq. 
 
Odamda J. — organizmdagi eng katta bez (vazni 
1200—2200 g). Qorin boʻshligʻida, 
diafragmaning tagida, oʻng qovurgʻalar va 
qisman chap qovurgʻalar ostida yotadi. Rangi 
qizgʻish-qoʻngʻir, kattaroq oʻng boʻlagi bilan 
kichikroq chap boʻlagi bor. Oʻrta qismining 
pastki yuzasidagi koʻndalang chuqurcha J. 
darvozasi yoki qopqasi deb ataladi. Shu joydan 
J.ga arteriya, darvoza venasi, nervlar kiradi va 
J.ning oʻt yoʻli, jigar venasi chiqadi. Bu oʻt yoʻli 
oʻt pufagidan chiqqan yoʻlga qoʻshilib, oʻn ikki 
barmoq ichakka quyiladigan umumiy oʻt yoʻlini 
hosil qiladi.Eng sara maʼlumotlar bizda siz eng 
yaxshi kanaldasiz do'stlaringizga taklif eting 
 
Biologiya Nazariya, [28.07.20 22:07] 
#qollanma  
 
👉❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
♻�SUV MUHITIDAGI 
ORGANIZMLARNING EKOLOGIK 
GURUHLARI♻� 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
♻�PLANKTON ---> (yunoncha - "planktos", 
ko'chib yuruvchi) suv qa'rida yashovchi, 
mustaqil harakatlana olmaydigan va suv oqimi 
bilan ko'chib yuruvchi organizmlar 
xisoblanadi‼� 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
♻�NEKTON ---> (yunoncha-
"nektos",suzuvchi) suvda faol 
harakatlanaoladigan suv oqimiga qarshilik 
ko'rsata oladigan katta masofalarni suzib o'tuchi 
organizmlardir‼� 
❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇�❇� 
 
♻�BENTOS ­­­> (yunoncha "benthos", 
chuqurlik) suv tubida yoki suv tubidagi qum 
orasida yashovchi organizmlar‼� 
 
Biologiya Nazariya, [11.08.20 08:12] 
👨🎓   #Biologiya #Malumot 
 
🌿 Ma'daniy o'simliklarning kelib chiqish 
markazlari 🌾 
 
📌 Janubiy Osiyo tropik markazi — ma'daniy 
o'simliklarning 50%i jumladan  sholi,  
shakarqamish va sabzavotlar.  
📌 Sharqiy Osiyo markazi — ma'daniy 
o'simlikkarning 20%i jumladan soya va tariq. 
📌 Janubiy-g'arbiy Osiyo markazi — ma'daniy 
o'simliklarning 14%i jumladan bug'doy, suli, 
dukkaklilar, zig'ir, sabzi. 
📌 O'rta yer dengizi markazi — ma'daniy 
o'simliklarning 11%i jumladan qand lavlagi, 
beda, zaytun va karam. 
📌 Abissiya(Efiopiya) markazi — oq jo'xori, 
arpa, banan,yovvoyi no'xot, kofe daraxti. 
📌 Markaziy Amerika — oshqovoq, loviya, 
makkajo'xori, qalampir, g'o'za, kakao daraxti. 
📌 Janubiy Amerika — kartoshka, tamaki, 
ananas vatani. 
 
Biologiya Nazariya, [11.08.20 18:35] 
ZOOLOGIYADAN BIR SHINGIL 
 
🔵  Morfologiya-- hayvonlarni tashqi tuzilishi  
🔴  Anatomiya-- hayvonlarni ichki tuzilishini 


 
65 
 
🔵  Embriologiya-- hayvonlarni embrional 
rivojlanishini 
🔴  Filogenetika-- hayvonlarni tarixiy 
rivojlanishini 
🔵  Etologiya-- hayvonlarni hulq ahvolini 
🔴 Paleozoologiya -- qadimda yashab hozirda 
qirilib ketgan hayvonlarni 
🔵  Fiziologiya-- hayvonlarni organizmi  
🔴  Protozoologiya--bir hujayrali hayvonlarni 
🔵  Gelmintologiya--parazit chuvalchanglarni 
🔴 Entomologiya -- hashorotlarni 
🔵  Akorologiya-- kanalarni 
🔴  Ixtiologiya-- baliqlarni 
🔵  Ornitologiya--qushlarni 
🔴  Teriologiya--  sut emizuvchi hayvonlarni 
o'rganadi. 
 
  
 
Biologiya Nazariya, [11.08.20 21:05] 
#Qoʻllanma⚡� 
 
🌿 Oʻsimliklar sistematikasi oʻsimliklarning 
kelib chiqishi va belgilari asosida ularni alohida 
guruhlarga biralashtiradi👇 
 
1.🌿 Embriologiya - oʻsimliklar koʻpayish 
aʼzolarining tuzulishi, koʻpayish bilan bogʻliq 
jarayonlarni oʻrganadi🌴 
 
2.🌿 Geobotanika - oʻsimliklarning yer sharida 
tarqalish qonuniyatlarini oʻrganadi 🌴 
 
3.🌿 Ekologiya - oʻsimliklarning tashqi muhit 
bilan bogʻliq boʻlgan munosabatlaridagi 
qonuniyatni va tashqi muhit omillarining 
oʻsimlikka taʼsirini koʻrsatadi 🌴 
 
4.🌿 Paleobotanika - qazilma holdagi 
oʻsimliklarni🌴 
 
5.🌿 Algologiya - suvoʻtlarni 
 
6.🌿 Briologiya - yoʻsinlarni 
 
7.🌿 Lixenologiya - lishayniklarni tuzilishini, 
hayot kechirishi va tarqalishini oʻrganadi 🌴 
 
Biologiya Nazariya, [17.08.20 14:58] 
😎   😉 
 Qullanma:💢Aminokislotalar💢 
         ⛔�(atsiklik)⛔� 
🚫Monaaminomonokarbon kislotalar 
●Glitsin     ●Alanin 
●Serin       ●Sestien 
●Sistin      ●Treonin 
●Valin       ●Metionin 
●Leysin     ●Izoleysin 
🚫Dikarbon kislotalar 
●Aspartat  ●Asparagin 
●Glutamat kislota 
●Glutamin 
🚫Diaminokislotalar 
●Lizin     ●Arginin 
 
         ⛔�(siklik)⛔� 
🚫Aromatik aminokislota/ 
●Fenilalanin    
●Tirozin 
🚫Geterotsiklik aminokislotalar 
●Gistidin       ●Triptofan 
 
 ⛔�Iminokislotalar⛔� 
●Prolin          ●Oksiprolin 
 
Biologiya Nazariya, [18.08.20 17:57] 
📕 11 biologiya Olimlari va ularni qilgan ishini 
ko'rip chiqamiz: 
 
♻�A.Gumbold-Atrof muhitning jonli 
organizmlar hayotiga tasirini o'rgangan. 
 
♻�A.Tensli-Ekotizm konspensiyasini 
shaklantirgan. 
 
♻�V.N.Sukachev-Biogeotsenoz nazariyasini 
ilgari surgan. 
 
♻�Y.F.Libix-o'simliklarning hosildorligini 
tuproqdagi kam miqdorda bo'lgan mineral 
moddalarga bog'liq degan.(Libix bochkasi) 
 


 
66 
 
♻�V.V.Dokuchev-Tuproqshunoslikka asos 
solgan. 
 
♻�V.V.Dokuchev-Tuproq hosil qiluvchi 5 ta 
asosiy omilni ko'rsatgan:1)geologik omil(tog' 
jinslari). 2)iqlim omillari.  3)topografik 
omillar(relyef). 4)tirik organizmlar. 5)vaqt 
(geologik yosh). 
 
♻�G.F.Gauze-turlararo raqobatni o'rgangan. 
 
♻�Ch.Elton-"ozuqa zanjiri" atamisini fanga 
kiritgan. 
 
♻�A.Tensli-Ekosistema atamsini fanga kiritgan 
va ekosistemani quyidagicha tariflagan:"Yer 
yuzini asosiy tabiiy biriliklari" deb hisoblaydi. 
 
♻�V.N.Sukachev-Biogeotsenoz haqidagi 
ta'limotni yaratgan. 
 
♻�R.Lindeman-Har bir trofika darajada 10% i 
keyinga zanjirga o'tishini aytgan va buni "10% 
qoidasi" deb atagan. 
 
♻�Ch.Elton-Ekologik piramida qoidasini 
yaratgan. 
 
♻�J.B.Lamark-"Hayot qobig'i" haqidagi 
dastlabki fikr egasi. 
 
♻�E.Zyuss-"Biosfera" atamasini fanga kiritgan. 
(1-bolib) 
 
♻�V.I.Vernadskiy-Biosfera haqidagi ta'limotni 
yaratdi. 
 
♻�V.I.Vernadskiy-Biosferani tashkil etuvchi 
komponentlarni kelib chiqishiga ko'ra 
guruhlarga ajratishni taklif etdi va yettita(7)bir-
birida farq qiladigan lekin o'zaro bog'liq guruh 
aniqladi. 
 
♻�V.I.Vernadskiy-tirik modda bu "Yer yuzida 
pirovard natijaga olib keladigan oqibatlari 
jihatidan tirik moddadanda qudratliroq kuch 
yo'qdir" degan. 
 
♻�V.I.Vernadskiy-tirik moddaning faol va 
passiv haraktini aniqlagan. 
 
♻�V.I.Vernadskiy-Biosfera evolutsiyasini 3 
bosqichga ajratgan. 
 
♻�E.Lerua-Noosfera atamasini fanga kiritgan. 
 
♻�I.I.Mechnikov-Dastlabki ko'p hujayrali 
hayvonlar sharsimon koloniyadagi ayrim 
hujayralarning koloniya ichiga ko'chib o'tishi 
yani "migratsiya" natijasida paydo bo'lgan deb 
aytgan. 
 
♻�E.Gekkel-Ekologiya atamasini birinchi 
bo'lib fanga kiritgan. 
 
Biologiya Nazariya, [12.10.20 11:52] 
Biologiyani Birga o‘rganamiz  
 
13-14- yoshli maktab o‘quvchisi uchun bir 
kecha kunduzgi ovqat ratsionida 80 gramm 
oqsil, 80 gramm yog‘ va 350 gramm  
uglevod to‘g‘ri kelsa biomolekulalardan--(a) va 
biopolemirlardan--(b) ajralgan energiyani kkal 
toping  
 
Yechim: 
 1 gramm oqsil uchun----4.1 kkal 
 
 1gramm  uglevod uchun-- 4.1 kkal 
 
1gramma yog‘ uchun--- 9.3 kkal  
 
Shunday ekan:  
 
Biomalekula oqsil, yog‘, uglevod bo‘la oladi. 
 
Biopolimer faqat oqsil va uglevod bo‘ladi yog‘ 
biopolimerga kirmaydi. 
 
1gramm oqsil------ 4.1 kkal  
80 gramm     -------- x= 328  
 
1gramm uglevod---4.1 kkal  
350gramm   ---------- x=1435  
 
1gramm yog‘ ---------9.3 kkal  
80gramm       ---------x= 744 


 
67 
 
 
Demak biomalekulalar-(a) 
 
328+1435+744= 2507 kkal 
 
Biopolimerlar-(b)  
 
328+1435= 1763 
 
Javob a-2507 b-1763 
 
Biologiya Nazariya, [21.10.20 10:44] 
♻�♻�♻� Ayrim hayvonlarning qay tartibda  
harakatlanishi ♻�♻�♻�  
 
 
1⃣ Amyoba  - bir tomchi suvning oqishiga 
o'xshash .  
 
2⃣ Evglena  - Xivchinini vintga o'xshatib tanasini 
burab .  
 
3⃣ Volvoks - koptok singari dumalab .  
 
4⃣ Tufelka  - kiprikchalarning tebranishi tufayli 
to'mtoq tomoni bilan .  
 
5⃣ Gidra - umbaloq oshib yoki odimlab .  
 
6⃣ Aktiniya - suv tubidagi narsalarga yopishib 
yoki tovonida asta - sekin  
 
7⃣ Meduzalar - soyaboni qisqarishi hisobiga 
reaktiv  
 
8⃣ Planariya - kipriklar yordamida sirpanib  
 
9⃣  Ko'p tuklililar ( Nereida )  - o'simtalar 
yordamida suzib yoki suv tubida o'rmalab .  
 
1⃣0⃣ Suv shillig'i - qorin muskullarining 
to'lqinsimon qisqarishi tufayli sirpanib 
 
Biologiya Nazariya, [21.10.20 10:54] 
HASHAROTLARNING AHAMIYATI VA 
KELIB CHIQISHI. 
 
Hasharotlar ahamiyatiga ko'ra 2 xil : 
1. Foydali      2. Zararli 
 
📌 1. Hasharotlarning foydasi 
O'laksaxo'r va go'ngxo'r qo'ng'izlar ---- > 
Pashsha qurtlari hayvonlar murdasi va tezagi 
bilan oziqlanadi ya'ni tabiiy sanitar. 
Ko'pchilik hasharotlar ---- > O'simliklarni 
changlantiradi. Burchoqdoshlar , 
gulxayridoshlar , qoqidoshlar , lolaguldoshlar , 
piyozdoshlar va boshqa oila vakillari hasharotlar 
yordamida changlanadi. 
Tukli arilar ---- > Beda va sebarganing 
changlatuvchisi hisoblanadi. 
Yovvoyi arilar ---- > Grechixa , kungaboqar va 
anjirning changlatuvchisi hisoblanadi. 
 
📌 2. Zararli hasharotlar. 
Zararkinanda hasharotlarning 700 dan ortiq turi 
ma'lum . 
Donli ekinlarga ---- > Osiyo chigirtkasi va xasva 
✅ 
Poliz ekinlariga ---- > shiralar ✅ 
Mevalarga ---- > olma qurti ✅ 
Kartoshkaga ---- > kolorado qo'ng'izi ✅ 
Jundan tayyorlangan kiyimlarga ---- > kuyalar 
✅ 
Donlarning ichki qismini yeb bitiradi ---- > mita 
va uning lichinkasi. ✅ 
 
📌 Parazit va kasallik tarqatuvchi hasharotlar. 
Bitlar ---- > terlama ✅ 
Kalamush burgasi ---- > o'lat ✅ 
Bezgak chivini ---- > Bezgak kasalligi. ✅ 
Pashshalar ---- > ichburug' , sarg'ayma , sil ✅         
kabi kasallik keltrib chiqaruvchisini tarqatadi. 
 
📌 Zararkunanda hasharotlarga qarshi kurashish. 
1. Biologik kurash 
2. Kimyoviy kurash. 
 
1. Biologik kurash ---- > Tirik mavjudotlar 
orqali kurash ! 
M : yirtqich honqizi qo'ng'izi , tillako'z , 
Yaydoqchilardan trixogramma , gabrobrakon , 
inkarziya , Hashoratxo'r qushlar , 
sutemizuvchilar va boshqa hayvonlar orqali 
kurash. ✅ 
 


 
68 
 
2. Kimyoviy kurash ---- > Har xil kimyoviy 
moddalar orqali kurashish. ✅ 
 
📌 Hasharotlarning kelib chiqishi. 
Tuban tuzilgan halqali chuvalchanglar ---- > 
Trilobitsimonlar ---- >o'rgimchaksimonlar 
        |          
Qisqichbaqasimonlar  
        | 
Hasharotlar 
 
Ya'ni hasharotlar sinfi Qisqichbaqasimonlardan 
kelib chiqqan deb taxmin qilinadi. 
 
Biologiya Nazariya, [07.11.20 13:39] 
BOSH MIYANING TUZILISHI VA 
FUNKSIYASI. 
 
Bosh miya nerv sistemasining markaziy bo'limi , 
organizmning barcha funksiyalarini boshqarib 
turadi. 
Bosh miya : 
- > Vazni katta odamda 1020 - 1970 g ✅ 
- > Chaqaloqlarda 450 g ✅ 
- > Keksalkkda vazni kamayadi. ✅ 
- > 20 yoshgacha odam miyasining hajmi 3,5 - 4 
marta , vazni esa 20 marta ortadi. ✅ 
- > 100 mlrd dan ortiq neyronlardan oborat 
bo'ladi. ✅ 
 
📌 Tuzilishi. 
Bosh miya kalla qutisi ichida joylashgan. 
Ikki qismdan iborat : 
1⃣. Bosh miya stvoli ( Ustun ) 
      - > Uzunchoq miya ✅ 
      - > O'rta miya ✅ 
      - > Oraliq miya ✅ 
      - > Miyacha ✅ 
      - > Miya ko'prigi ( Varoliyev koprogi. ) ✅ 
2⃣. Bosh miyya katta yarimsharlaridan iborat. 
 
Bosh miya ham oq va kulrang moddalardan 
iborat. 
Oq modda -- > Bosh miyani orqa miya bilan va 
miya bo'limlari bilan bog'laydi. ✅ 
Kulrang modda --  > Bosh miya katta yarim 
sharlari va miyachani sirtdan qoplab turadigon 
po'stlog'ini hosil qiladi. Bosh miya kulrang 
moddasi reflektorlik funksiyasini bajaradi. ✅ 
 
📌 Uzunchoq miya. 
Reflektorlik va o'tkazuvchanlik vazifasini 
bajaradi. 
Kulrang moddasi : 
- > Nafas olish ✅ 
- > Yurak ishini boshqarish ✅ 
- > Hazm qilish ✅ 
- > Himoya ✅           funksiyalarini boshqaradi. 
📌 Varoliyev ko'prigi. 
Uzunchoq miya bilan o'rta miya oralig'ida 
joylashgan.  
- > Ko'z soqqasi ✅ 
- > Yuz muskullarini ✅ 
Harakatlantiruvchi markazlar bo'ladi.  
📌 O'rta miya. 
Miya oyoqchalari , to'rt tepalik va tepaliklar 
orasida joylashgan. 
- > Skelet muskullari tonusi ( tarangligi. ) ✅ 
- > Qo'l barmoqlari nozik harakatlari ✅ 
- > Ko'rish ✅ 
- > Eshitish ✅ 
- > Chamalash   ✅     reflekslari joylashgan. 
 
1⃣. Uzunchoq miya
⤵� 
2⃣. Ko'prikcha         ➡�  Miya sopi  
3⃣. O'rta miya          
⤴� 
 
Miya sopidan 12 juft kalla - miya nervlari 
chiqadi. Ular miyani boshidagi sezgi organlari , 
bezlar va muskullar bilan bog'laydi.  
Ulatdan bir jufti ADASHGAN NERVLAR 
hisoblanadi. 
Adashgan nerv : 
- > Yurak ✅ 
- > O'pka ✅ 
- > Oshqozon  ✅     
Va boshqa ichki organlarni ishini boshqaradi. 
📌 Oraliq miya. 
O'rta miya ustida joylashgan.  
- > Moddalar almashinuvi  ✅ 
- > To'yish ✅ 
- > Och qolish ✅ 
- > Chanqash ✅ 


 
69 
 
- > Tana harorati doimiyligi  ✅ 
Kabi xususiyatlar oraliq miya bilan bog'liq.  
📌 Miyacha. 
Uzunchoq miya ustida joylashgan ikkita 
yarimsharlardan iborat.  
- > Harakat ✅ 
- > Skelet muskullari  ✅ 
- > Tana muvozanati ✅ 
Tonusini boshqarib turadi.  
Miyachasi shikastlangan odam yurganda 
gandiraklaydi , beoxshov chayqalib 
harakatlanadi. 
 
Biologiya Nazariya, [08.11.20 18:52] 
📕KOMPLEMENTARIYA 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
📗 Komplenentar irsiylanishda (lotincha 
complement-toʻldiruvchi) —  bir asosiy gen 
ikkinchi toʻldiruvchi gen tasir qiladi.  
 
Masalan. 
 
🎯  Xoʻrozlar toj shakli...(F² 9:3:3:1) 
Yongʻoqsimon — A_B_ 
Gulsimon — A_bb 
Noʻxatsimon — aaB_ 
Oddiy — aabb 
 
🎯  Xoldor toʻti pat rangi.(F² 9:3:3:1) 
Yashil — A_B_ 
Havorang — A_bb 
Sariq — aaB_ 
Oq — aabb 
 
🎯  Noʻxat guli... (F² 9:7) 
Qizil — A_B_ 
Oq — A_bb, aaB_ , aabb 
 
🎯  Qovoq mevasi.. (F² 9:6:1) 
Yumaloq (sharsimon) - A_bb, aaB- 
Gardishsimon — A_B_ 
Uzunchoq — aabb 
 
🎯  Komplementar irsiylanishda F² da ajralish 
9:7, 9:3:3:1, 9:3:4, 9:6:1 nisbatlarida boʻladi. 
 
📗 Komplementar irsiylanishning eng xarakterli 
tomoni ota-onaga oʻxshmagan organizmlarni 
rivojlanishi birinchi va ikkinchi avlodlarda 
kuzatiladi. 
  
 
Biologiya Nazariya, [08.11.20 18:52] 
Qaysi doktor qanaqa kasalikni davolaydi???  
 
Endokrinolog – ichki sekretsiya bezlari 
kasalliklarini tashxislash, davolash va oldini 
olish bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis. Ichki 
sekretsiya bezlariga gipofiz bilan uzviy 
bog‘langan markaziy nerv sistemasining bir 
qismi hisoblangan gipotalamus, gipofiz, 
g‘urrasimon bez (epifez), qalqonsimon bez, 
qalqonsimon bez oldi bezlari, me’da osti 
bezining orolcha (inkretor) qismi, buyrak usti 
bezlari kiradi.  
 
Terapevt – ichki a’zolar kasalliklari bilan 
shug‘ullanuvchi shifokor. Aksariyat hollarda 
bemor o‘zini bezovta qilgan muammoning asl 
sababini bilmaganda birinchi bo‘lib terapevtga 
murojaat qiladi. Terapevt ko‘rigidan so‘ng, 
uning yo‘nalish berishi bo‘yicha gepatolog yoki 
endokrinolog kabi tor mutaxassislarga murojaat 
qilishi mumkin.  
 
Oftalmolog – ko‘z kasalliklari bo‘yicha 
mutaxassis. 
 
Nevropatolog (nevrolog) – asab kasalliklarini 
aniqlash, davolash bilan shug‘ullanuvchi 
mutaxassis.  
 
Dietolog – kasalliklarni parhez yordamida 
davolovchi shifokor.  
 
Gastroenterolog – me’da-ichak yo‘li 
a’zolarining, asosan, noinfektsion kasalliklarini 
tashxislash, davolash va oldini olish bilan 
shug‘ullanuvchi shifokor.  
 
Xirurg (jarroh) – kasalliklar va shikastlanishlarni 
tashxislash va ularni jarrohlik yo‘li bilan 
davolash bo‘yicha ta’lim olgan mutaxasis.  
 
Revmatolog – biriktiruvchi to‘qima va bo‘g‘im 
kasalliklarini (masalan, revmatik artrit, tizimli 


 
70 
 
qizil bo‘richa, Bextereva kasalligi, revmatizm) 
tashxislash, davolash va oldini olish bilan 
shug‘ullanuvchi shifokor.  
 
Ortoped – harakat va tayanch a’zolari 
kasalliklari (mayibliklar)ga davo qilish va oldini 
olish bilan shug‘ullanuvchi shifokor.  
 
Kardiolog – yurak-qon tomir kasalliklarini 
davolovchi mutaxassis.  
 
Dermatolog – teri kasalliklarini tashxislash, 
davolash va oldini olish bilan shug‘ullanuvchi 
shifokor.  
 
Androlog – erkaklar peshob tanosil a’zolarining 
kasalliklarini davolovchi shifokor.  
 
Fizioterapevt – tabiiy omillar, masalan, quyosh, 
havo, elektr bilan davolovchi mutaxassis.  
 
Psixiatr – ruhiy kasalliklarni tashxislash, 
davolash, oldini olish bilan shug‘ullanuvchi 
shifokor.  
 
Onkolog – o‘sma (saraton) kasalliklarini 
tashxislash, davolash, oldini olish bilan 
shug‘ullanuvchi mutaxassis.  
 
Immunolog – immunitet bilan bog‘liq patologik 
holatlarni tekshirib, davolovchi shifokor.  
 
Ginekolog – ayollar kasalliklari bo‘yicha 
mutaxassis.  
 
Allergolog – allergik kasalliklar va allergik 
reaktsiyalarning kelib chiqishi, rivojlanishi 
hamda ularni davolash, profilaktika qilish 
bo‘yicha mutaxassis.  
 
Otolaringolog – quloq, burun, tomoq va bo‘g‘iz 
kasalliklari diagnostikasi, davolash va 
profilaktikasi bilan shug‘ullanuvchi shifokor.  
 
Gepatolog – jigar kasalliklarini davolovchi 
shifokor.  
 
Logoped – nutq kamchiliklari (duduqlanish)ni 
davolovchi mutaxassis.  
 
Mammolog – sut bezi kasalliklarini davolash va 
tashxislash bilan shug‘ullanuvchi.  
 
Urolog – siydik-tanosil a’zolari kasalliklari 
bo‘yicha mutaxassis.  
 
Trixolog – soch bilan bog‘liq kasalliklar (soch 
to‘kilishi, kallik, erta oqarishi)ni o‘rganuvchi va 
davolovchi mutaxassis.  
 
Pulьmonolog – nafas olish tizimi (o‘pka, 
bronxlar, traxeya, hiqildoq) kasalliklarini 
tashxislash va davolash bilan shug‘ullanuvchi 
shifokor.  
 
Gematolog – qon tarkibi, uning xususiyatlari, 
qon ishlab chiqarish a’zolari kasalliklarini 
davolovchi shifokor.  
 
Pediatr – bolalar kasalliklari mutaxassisi.  
 
Neonotolog – yangi tug‘ilgan chaqaloqlar 
kasalliklari bilan shug‘ullanuvchi mutaxassis.  
 
Travmotolog – odam tanasiga etuvchi tirli 
jarohat va shikastlanishlarni davolovchi 
mutaxassis.  
 
Venerolog – tanosil a’zolari kasalliklarini 
davolovchi.  
 
Anesteziolog – og‘riqsizlantiruvchi; narkoz 
(umumiy og‘riqsizlantiruvchi) va mahalliy 
og‘riqsizlantiruvchi mutaxassis. Og‘riq 
yo‘qotuvchi moddani qon tomiriga yuborib, 
sezgini vaqtincha yo‘qotuvchi.  
 
Apiterapevt – asalari zahri va uning preparatlari 
bilan davolovchi mutaxassis. Gb 
 
Girudoterapevt – kasalliklarni davolashda 
tibbiyot zuluklaridan foydalanuvchi mutaxassis. 
 
 
Biologiya Nazariya, [09.11.20 10:27] 
📒8-sinf yangi anatomiya darsligi bo'yicha 
kasaliklar 
                  🔰Kasalliklar🔰 
� #Miokard_infarkti -yurakning yemirilishi. 
� #Gipertoniya- arterial qon bosimini ortishi. 


 
71 
 
� #Insult- bosh miyaga qon quyilishi. 
� #Ateroskleroz- qon tomir devorini qalinlashib 
mo'rtlashib qolishi. 
� #Rinit- burun shilliq pardasini yallig'lanishi. 
� #Gastrit- oshqozon shilliq pardasini 
yallig'lanishi. 
� #Enterit- ingichka ichak shilliq pardasini 
yallig'lanishi. 
� #Gepatit- jigar hujayralarni yallig'lanishi. 
� #Pankreatit- oshqozon osti bezining 
yallig'lanishi. 
� #Nefrit- buyrakni yallig'lanishi. 
� #Sistit- qovuqni yallig'lanishi. 
� #Uretrit- siydik chiqarish yo'lining 
yallig'lanishi. 
� #Nevrit- harakatlantiruvchi nervning 
yallig'lanishi. 
� #Nevralgiya- sezuvchi nervning yallig'lanishi. 
� #Radikulit- bel va dumg'aza qismidan 
chiqadigan nervlarni yallig'lanishi. 
� #Konyuktivit- Ko'zga mikrob tushganda 
yallig'lanishi. 
 
 
Biologiya Nazariya, [09.11.20 17:12] 
▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬▬ 
 
🐛 Bronza qoʻngʻiz qorin boʻlimi koʻkrak 
boʻlimi bilan harakatsiz birikkan 
 
🕷 Butli oʻrgimchak ustki jagʻlarining 1-
boʻgʻimi harakatchan tirnoqsimon oʻsimtadan 
iborat. 
 
� Qushlarda yuqori jagʻ va koʻkrak umurtqalari 
bir-biri bilan oʻzaro harakatsiz birikkan. 
Qovurgʻalar va pastki jagʻlari harakatchan 
birikkan. 
 
🐟 Baliqlarda umurtqa pogʻonasi kalla suyagi 
bilan harakatsiz birikkan. 
 
🐸 Baqada umurtqa pogʻonasi boʻyin umurtqasi 
orqali kalla suyagi bilan harakatchan birikkan. 
 
� Kaltakesakda umurtqa pogʻonasi bilan kalla 
suyagi oʻzaro harakatchan birikkan. 
 
🐢 Toshbaqada koʻkrak umurtqasi orqa kosasi 
bilan harakatsiz, umurtqa pogʻonasida boʻyin va 
dum umurtqalari harakatchan birikkan. 
 
🐍 Ilonlarning yuqori va pastki jagʻ suyaklari 
choʻziluvchan paylar yordamida harakatchan 
birikkan. 
 
🐕 Sutemizuvchilarda bel umurtqalari oʻzaro 
harakatchan birikkan. 
 
Biologiya Nazariya, [09.11.20 19:26] 
🔰🔰 Ma'lumot 🔰🔰  
 
     ATF hujayradagi energiya almashinuvida 
muhim rol o‘ynaydi. U har qanday hujayra 
funksiyasini energiya bilan ta'minlab beruvchi 
manbadir. Biroq hujayradagi ATF zaxirasi 
uncha katta emas . 
 
 Chunonchi muskullarning ATF zaxirasi 20- 30 
marta qisqarishga yetadi . Lekin muskul soatlab 
ishlashi va bir necha ming marta qisqarishi 
mumkin . Ana shuning uchun ham ATF 
parchalanib borishi bilan bir qatorda u to‘xtovsiz 
sintezlab turilishi lozim. 
 
Xulosa o‘rnida shuni aytish mumkinki :  
 
 1⃣. Glikoliz jarayonidagi ATF sintezi 
membranalarga muhtoj emas . Hamma 
fermentlar va substratlar bo‘lsa, bu jarayon 
probirkada ham boradi. Kislorodli jarayon uchun 
mitoxondriya membranalari bo‘lishi zarur . 
Chunki shu membranalarda ro‘y beradigan 
elektr hodisalari hal qiluvchi ahamiyatga ega. 
 
 2⃣. Hujayrada bir molekula glyukozaning 
uglerod ( IV ) oksid va suvgacha parchalanishi 
38 ta ATF sintezlanishini ta‘minlaydi . 
Shulardan kislorodsiz bosqichda 2 ta molekula , 
kislorodli bosqichda esa 36 ta molekula ATF 
sintezlanadi .  
 
Shunday qilib kislorodli jarayon kislorodsiz 
jararayonga qaraganda 20 martaga yaqin 
samarali .  
 


 
72 
 
 3⃣. Hujayra hayotida ko‘pincha shunday 
shaharoitlar yuzaga keladiki, bunda kislarodli 
jarayonning amalga oshishi qiyin yoki mumkin 
bo‘lmay qoladi. Bunday hollarda hujayra uchun 
zarur ATF ni  olish maqsadida faqat kislorodsiz 
jarayondan foydalaniladi. Buning uchun unga 20 
baravar ko‘p glyukoza kerak.  
 
 4⃣ . Odam hujayralari bir kecha kunduzda 
qancha ATF sintezlaydi degan savolga javob 
beramiz . Buning uchun yig‘indi tenglamadan 
foydalanamiz.Bir molekula Glyukoza to‘liq 
parchalanganda 38 ta ATF hosil bo‘lishi shu 
tenglamadan ko‘rinib turibdi .  
 
Glyukozaning molekular massasi 180. ATF niki 
esa 504 .Shunday qilib , 180 gr glyukoza 
parchalanishi natijasida 504× 38 = 19152 gr 
ATF sintezlanadi .Katta yoshdagi odamning 
sutkalik energiyasi sarfi ovqat bilan kiradigan 
600-700 gr glyukoza hisobiga qoplanib turadi . 
Demak , 600 gr glyukoza 63 kg ATF beradi. 
 
Biologiya Nazariya, [10.11.20 19:24] 
Eng.... Eng....Eng.... 
 
Eng katta ormon – Tayga. 
Eng uzun daraxt – Avstraliya evkalipti. 
Balandligi 155 m. 
Eng yengil daraxt – Balsa. Uning 1 m.kub 
bolagining ogirligi 120 grammga teng. 
Eng semiz daraxt – Baobab. Diametri 4-10 
metrgacha boladi. Balandligi 20 metrgacha 
yetishi mumkin. Asosan Afrikada osadi. 
Eng uzoq umr koruvchi daraxt – Sekvoya. 
Daraxt Simoliy Amerikada osadi. 5000 yilgacha 
umr koradi. 
Eng zaharli osimlik – Strixnos. 
Eng katta gul -  Raffleziya–Arnoldi bolib, uning 
aylanasi, yani diametri, 1 metrni tashkil etadi. 
Indoneziyaning Sumatra orolida osadigan ushbu 
gulni ilk bor botaniklar – Raffleziya va Arnoldi 
uchratganligi sababli ularning nomi berilgan. 
Eng kichik gul – Volffiya. 
Eng qadimiy gul – Xrizantema. Gul tarixi 2500 
yilga borib taqaladi. 
Eng katta qush – Tuyaqush. 
Eng kichik qush – Kolibri. Ogirligi 2 gramm. 
Eng katta in quradigan qush – Burgut. 
Eng tez uchadigan qush – Qora lochin. 
Eng baland uchadigan qush – Qora goz. 
Eng kop quyon – Avstraliyada uchraydi. 
Eng katta maymun – Gorilla. Ogirligi 200 kg. 
Eng katta ayiq – AQSHning Alyaska shtatidagi 
Kadyak orolida yashovchi qongir ayiq, uning 
ogirligi 680 kg. 
Eng katta quruqlikdagi hayvon – Fil. 
Eng katta suvlikdagi hayvon – Kok kit. 
Eng kichik sut emizuvchi hayvon – Kit. 
Eng uzun boyli hayvon – Jirafa. 
Eng chopqir hayvon – Gepard. Soatiga 140 km 
masofani bosib otishi mumkin. 
Eng baqiroq hayvon – Timsoh. 
Eng uzoq umr koruvchi hayvon – Toshbaqa. 
Eng sovuqqa chidamli hayvon – Pingvin. 
Eng tili uzun hayvon – Jirafa. Tilining uzunligi 
60 sm. 
Eng katta kemiruvchi – Kobibara. 
Eng chuqurga shongiy oladigan hayvon – 
Kashalot. U 1248 metrgacha suv tubiga tushishi 
mumkin. 
Eng katta pingvin – imperator pingvindir. 
Ogirligi 40 kg, boyi 1,17sm. 
Eng katta qurbaqa – Goliaf. Uzunligi 30 sm, 
ogirligi 3,5 kg. 
Eng katta kaltakesak – Indoneziyaning 
orollarida yashaydigan Komod echkemarlari 
dunyodagi eng katta kaltakesak hisoblanadi. 
Uning uzunligi qariyb 4 metrga, ogirligi 160 kg 
ga teng. U bazan odamlarga ham tashlanib 
turadi. 
Eng katta baliq – Kit-akula, uning uzunligi 14 
metr, ogirligi 12 tonnani tashkil etadi. 
Eng yirtqich baliq – Piraniya. U Amazonka 
daryosida uchraydi. 
Eng uzun ilon – Anakonda. 
Eng tez sudralib yuruvchi – qora mamba iloni 
hisoblanadi. U soatiga 21 km yol bosadi. 
Eng zaharli ilon – Avstraliyada yashovchi 
Taypan iloni bolib, zaxrining dozasi 100 odamni 
oldirishga yetadi. 
Eng uzoq umr koruvchi orgimchak – Tarantul. 
Eng zaharli orgimchak – Braziliyadagi 
"sayohatchi” o`rgimchakdir 
 
Biologiya Nazariya, [10.11.20 19:26] 
✅O'simliklarning foydali taraflari 
 
          🌐BIOLOGIYA 2020🌐 


 
73 
 
� #Qirqquloq - gijjaga qarshi kurashishda 
foydalaniladi 
� #Qirqbo'g'im - siydik haydovchi vosita 
sifatida qo'llaniladi 
� #Qarag'ay - revmatizmni davolashda 
qo'llaniladi 
� #Yalpiz - tish og'rig'i, milk yallig'lanishini 
davolashda qo'llaniladi 
� #Shirinmiya - yosh bolalar shamollaganda 
ko'proq tavsiya etiladi 
� #Aloe - shamollash, oshqozon ichak 
kasalliklarini davolashda foyda beradi 
� #Kanakunjut - soch va terini parvarishlashda 
foydalaniladi 
� #Namatak - tarkibidagi C vitamin qonni  
suyultiradi arteriyal bosimni tushuradi 
� #Isiriq - qaynatmasi bilan yuz yuvulganda 
ko'z kasalligi-kataraktani tuzalishiga yordam 
beradi 
� #Tugmachagul - ichni yumshatuvchi vosita 
sifatida ishlatiladi 
� #Gulhayri - yo'talga qarshi vosita 
 
Biologiya Nazariya, [12.11.20 09:25] 
🌲 Ochiq urug'li o'simliklar 🌲 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Ochiq urug'lilar👇 
🔘 daraxt va butalardan tashkil topgan 
🔘 ular urug'idan ko'payadi 
🔘 ularning urug'lari gulli o'simliklarnikiga 
o'xshab yopiq emas, balki qubbalarining 
tangachalarida ochiq turganligi uchun ochiq 
urug'li o'simliklar deyiladi 
🔘 masalan: 
➡� archa 
➡� saur 
➡� qarag'ay 
➡� qoraqarag'ay 
➡� sekvoyadendron 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Archalar👇 
🔘 bo'yi 20 m ga yetadigan, doimo yashil daraxt 
🔘 barglari juda mayda, yashil rangli, 
tangachasimon yoki ignasimon 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Zafafshon archasi👇 
🔘 ikki uyli o'simlik 
🔘 ayrim archa tuplarining yosh novdalarida 
mayda qubbachalar bo'lib, ularda juda ko'p 
miqdorda chang yetishadi 
✔� bu qubbachalar changchili qubbalar deyiladi 
🔘 shu vaqtda archaning boshqa tuplarida 
uzunligi 0,5-1 sm keladigan sharsimon qubbalar 
hosil bo'ladi 
✔� bu qubbalar urug'kurtakli (urug'chili) 
qubbalar deyiladi 
🔘 urug'chili qubbalarning 
tangachalarida 👉 urug'kurtak 
urug'kurtakda 👉 arxegoniy 
arxegoniyda 👉 tuxum hujayra yetiladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Ko'payish jarayoni👇 
 
▶� changchi qubbachalarida yetilgan chang 
boshqa tupda yetilgan urug'chi qubbalariga kelib 
tushadi va uni changlantiradi 
▶� urug'kurtakka tushgan chang donasining 
vegetativ hujayrasi o'sib chang nayini hosil 
qiladi 
▶� generativ hujayradan hosil bo'ladigan 
spermiylardan biri arxegoniydagi tuxum 
hujayrani urug'lantiradi 
▶� urug'langan tuxum hujayradan 👉 murtak, 
urug'kurtakdan 👉 urug' rivojlanadi 
▶� urug'lanishdan so'ng urug'chi qubbani 
tashkil qilgan tangachalar tez o'sadi, 
yo'g'onlashadi va o'zlaridan ajralib chiqqan mum 
(smola) orqali bir-birlari bilan qo'shilib, qubbani 
o'rab turuvchi etdor, yumshoq po'stga aylanadi 
✔� archaning urug'chi qubbalari 
urug'langandan keyin ikkinchi yoki uchinchi 
yilda pishadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
🔘 O'rta Osiyoda archaning 7 ta yovvoyi turi 
o'sadi. Bulardan 3 tasi O'zbekistonda o'sadi: 
➡� Zarafshon archasi 
➡� Turkiston archasi 
➡� Saur archa 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Virgin archasi👇 
🔘 shahar ko'chalarida manzarali daraxt sifatida 
ekiladi 
🔘 vatani Shimoliy Amerika 


 
74 
 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Sharq sauri👇 
🔘 u tana va bargining tuzilishi bilan archaga 
o'xshaydi 
🔘 lekin yosh novdalarning o'ziga xos 
shoxlanishi 
🔘 pishgan qubbalarining notekis choklar orqali 
ochilishi bilan archalardan farqlanadi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
🌴 Qarag'aylar turkumi👇 
🔘 O'zbekistonda qarag'aylar tabiiy holda 
o'smaydi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
✅ Oddiy qarag'ay👇 
🔘 bir uyli, yorug'sevar, doimo yashil daraxt 
🔘 barglari novdada 2 tadan bo'lib o'rnashgan, 
uzunligi 5-7 sm, och yashil 
 
🔘 Changchili qubbalar👇 
✔� bahor oylarida yosh novdalarning pastki 
qismida hosil bo'ladi 
✔� qubbalarning o'rtasidan o'tgan o'qda spiral 
shaklida tangachalar joylashadi 
✔� tangachalarning ostki qismida changdonlar 
o'rnashgan 
✔� changdonlar ichida chang donalari hosil 
bo'ladi va shamol yordamida urug'chi 
qubbalarga uchib o'tadi 
 
🔘 Urug'kurtakli qubbalar👇 
✔� bittadan yoki ikkitadan uzun novdalarning 
uchida paydo bo'ladi 
✔� qubbaning o'rtasidan o'tgan o'qqa urug'chi 
tangachalar birlashadi 
✔� bu tangachalar ustida 2 tadan urug'kurtak 
joylashadi 
 
🔘 oddiy qarag'ayning qubbalari 2 yilda yetiladi 
🔘 qarag'aylardan oliy navli qog'ozlar va texnik 
spirtlar olishda foydalaniladi 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
Biologiya Nazariya, [15.11.20 15:59] 
TÒPGULLAR  
 
Bir biriga yaqin joylashgan  bir nechta gullar 
yiĝindisi -TÒPGUL 
 
Tòpgullar ikki xil : 
1. Oddiy 
2. Murakkab 
 
ODDIY TÒPGULLAR : 
 
1. Oddiy shingil - ( KARAM , SHOLĜOM , 
REDISKA , TURP , JAĜ JAĜ ) 
 
2. Oddiy qalqonsimon - ( OLMA , NOK , 
GILOS , OLCHA )  
 
3. Oddiy boshoq - ZUBTURUM  
 
4. Sòta - MAKKAJÒXORI uruĝchili guli  
 
5. Kallak(bosh)cha - SEBARGA  
 
6. Oddiy soyabon - ( PIYOZ ) 
 
7. Savatcha - ( KUNGABOQAR , QOQIÒT ) 
 
8. Kuchala - ( YONĜOQ , OQQAYIN , TOL )  
 
MURAKKAB TÒPGULLAR : 
 
1. Murakkab soyabon - ( SABZI , UKRÒP , 
PETRUSHKA , SHASHIR , BODIYON ) 
 
2. Murakkab boshoq - ( BUĜDOY , ARPA , 
JAVDAR , BUĜDOYIQ )  
 
3. Murakkab shingil - ( NASTARIN , TOK ) 
 
 
MEVA : 
 
 
Mevalar ham 2 xil : 
1. Soxta meva  
2. Chin meva  
 
Meva etiga kòra : 
 
1. Hòl meva  
2. Quruq meva  
 


 
75 
 
HÒL MEVA : 
 
1. Rezavor meva - ( UZUM navlari , POMIDOR 
, QORAQAT , ITUZUM ) 
 
2. Qovoq meva - ( QOVOQ , TARVUZ , 
QOVUN , HANDALAK , TOMOSHAQOVOQ 
, BODRING ) 
 
3. Danakli meva - ( ÒRIK , OLXÒRI , OLCHA 
, GILOS )  
 
4. Olma meva . 
 
 
QURUQ MEVA :  
 
1. CHatnamaydigon ( donli òsimliklar ) 
 
2. Chatnaydigon :  
 
a) kòsak meva - ( ĜÒZA , LOLA , 
BANGIDEVONA , MINGDEVONA , 
CHUCHMOMA )  
 
b) Dukkak - ( NÒXAT , MOSH , LOVIYA , 
BURCHOQ , OQ AKATSIYA ) 
 
c) Qòzoq va qòzoqcha - ( KARAM , 
QURTANA , REDISKA , TURP )  
 
Qanotcha mevali òsimliklar - ( ZARANG , 
QAYRAĜOCH , SHUMTOL ) 
 
🚦 Koʻrish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  koʻrish nervi → oʻrta miya (oldingi 
2 ta tepalik poʻstloqosti) → oraliq miyaning 
gipotalomik sohasi →  bosh miya 
yarimsharlarining ensa qismidagi koʻrish nerv 
markazi 
 
🚦 Eshitish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  eshitish nervi → miya koʻprigi → 
oʻrta miya (orqa 2 ta tepalik poʻstloqosti) → 
bosh miya poʻstlogʻi chekka qismining pastki 
sohasi 
 
🚦 Vetsibulyar analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor →  vetsibulyar nerv → miya koʻprigi 
→ miyacha → bosh miya yarimsharlaridagi 
muvozanat nerv markazi 
 
🚦 Teridagi ogʻriq va qichish analizatorining 
ketma-ketligi = retseptor → sezuvchi nerv → 
orqa miyaning quyi qismidagi nerv markazlari 
→ oraliq miyaning poʻstloqosti →, bosh miya 
yarimsharlari poʻstlogʻi orqa markaziy pushtasi 
 
🚦 Taʼm bilish analizatorining ketma-ketligi = 
retseptor → til halqum nerv tola → uzunchoq 
miya → oraliq miya koʻrish doʻmbogʻi 
(talamus) → bosh miya poʻstlogʻi chekka 
qismining yuqori va oʻrta sohasi 
 
🚦 Muskul, pay, boʻgʻim analizatorlari = retseptor 
→  sezuvchi nerv → bosh miya yarimsharlarida 
joylashgan. 
 
Ko'zi yoriyotgan zebra 
 
Zebralar o'zlarining qora va oq rangli tanasi 
bilan mashhur. Biroq, ularning yaralari ularni 
afrikalik urushlardagi ko'katlar va jigarranglar 
orasidan ajratib turadigan deb o'ylashingiz 
mumkin bo'lsa-da, zebralar aslida o'zlarining 
chizmalarini kamuflyaj qurilmalari sifatida bir-
biriga va atroflariga aralashishlariga yordam 
berish uchun ishlatadilar . 
Masofadagi  bir-biriga yaqin bo'lgan bir necha 
zebralarning chiziqlari bir-biriga aralashishi 
mumkin, bu yirtqich 
hayvonlarning, xususan, rangli sherlar singari 
yirtqichlarni bir hayvonni aniqlash uchun 
qiyinlashtiradi. 
 
Diqqat savol! 
Zebralar haqida keltirilgan noto'g'ri fikrni 
aniqlang! 
A) o'tlarning yuqori qismi bilan oziqlanadi 
B) yuragi to'rt kamerali, chap aorta ravog'iga ega 
C) Zebralar podasida har doim oldinda qari 
urg'ochi, uning avval eng yosh keyin kattaroq 
yoshdagi,ulardan keyin katta yoshdagi zebralar, 
eng oxirida esa poda boshchisi erkak zebra 
harakatlanadi 
D) o't poyalarning o'rta qismi bilan oziqlanadi 
 
#bu_qiziq  
 


 
76 
 
Arteriya qon tomirining mikroskop ostida 
ko‘rinishi.  
 
Arteriyalar devori qalin va elastik biriktiruvchi 
to‘qimadan iborat. Biriktiruvchi to'qima ostida 
silliq muskul va elastik tolalardan iborat qalin 
o‘rta qavat, uning ostida bir qavat yupqa epiteliy 
joylashgan. Devorining bunday tuzilishi tufayli 
arteriyalar yurakdan otilib chiqayotgan qonning 
yuqori bosimiga chidash beradi. Yurakdan 
chiqqan yirik arteriyalar ketma-ket ko‘p marta 
shoxlanib, birmuncha kichikroq arteriyalarni va 
ular esa arteriolalarni hosil qiladi. 0‘z navbatida, 
arteriolalar ham toqimalarda ketma-ket 
tarmoqlanib, juda ingichka kapillarlami hosil 
qiladi. 
 
 , [10.11.20 15:46] 
  
#bu_qiziq  
 
Nima oldin paydo bo'lgan :qushlarmi yoki 
patlar? �� 
 
Hozirgi   kunda  qushlarni ajdodlari hisoblangan  
50 dan ortiq dinazavrlar pat qoplamiga ega 
bo'lganligi zamonaviy qarashlarga asosida 
aniqlangan.  
     Aniqlanishicha,  dastlab patlar 
termoizolyatsiya va juftlik  namoyishlarida 
alohida ahamiyatga ega bo‘lgan.  
     Keyinchalik ayrim patsiz dinozavrlarda o'zini 
tana qismlari (odatda oldingi), so'ngra ulardan 
uchishga moslashgan  uchish vazifasini 
bajaruvchi qanotlar vujudga kelgan. 
 
  
 
 , [10.11.20 17:50] 
Orangutanlar haqida 10 ta qiziq fakt 
#orangutan_haftaligi 
 
👉 Ushbu hayvonni mahalliy aholi (Indoneziya 
va Malayziya) "Orang Hutan" deb ataydi. 
Buning tarjimasi "o'rmon odami" degan ma'noni 
anglatadi. 
 
👉 Orangutanlar Sumatra va Barneo 
orollaridagina uchraydi xolos. Ularning qirilib 
ketishiga ular yashayotgan muhitning qisqarib 
borishi va brakanerlik sabab bo'lmoqda. 
 
👉 Yuz yillar avval ularning umumiy soni 315 
ming dan ortiqni tashkil etar edi. Lekin bugungi 
kunga kelib Sumatra orangutanining 14 600 
tadan kamroq va Barneo orangutaning esa 54 
ming atrofidagi vakillari mavjud. Tapanuli 
orangutanining umumiy soni esa 800 tani tashkil 
etadi xolos. 
 
👉 Orangutanlar boshqa odamsimon 
maymunlardan farqli ravishda oila sifatida guruh 
bo'lib yashamaydi. Jamoani urg'ochi ona 
maymun va uning 2 ta bolasi tashkil etadi xolos. 
Erkak va urg'ochi maymun faqatgina urchish 
vaqtida uchrashadi. 
 
👉 Orangutanlar aqlli va "yumshoq" 
hayvonlardir. Ular o'zi yashayotgan o'rmonning 
xaritasini juda yaxshi biladilar, ozuqa topish va 
mevali daraxtlarni belgilangan tartibda topa 
oladilar, o'rmonda esa turli buyumlarni ishlata 
oladilar. 
 
👉 Boshqa hayvonlar bilan solishtirganda juda 
kech voyaga yetadilar. Odatda urg'ochi 
orangutan 12 yoshida jinsiy balog'atga yetadi, 
lekin birinchi bolasini 15-16 yoshida dunyoga 
keltiradi. 
 
👉 Homiladorlik muddati 8,5 oy davom etadi. 
Orangutanlar juda kamdan-kam farzand ko'radi, 
odatda 7-8 yilda bir marta ko'payadi. yangi 
tug'ilgan maymuncha 5 yilgacha onasi bilan 
birga yuradi va o'rmonda yashab qolish sirlarini 
onasidan o'zlashtiradi. 
 
👉 Orangutanlar daraxtlarga yashaydigan eng 
yirik hayvonlardan biri hisoblanadi. Ular deyarli 
yerga tushmaydilar. Barneo orolida yashaydigan 
erkak orangutanlar ba'zi-ba'zida yerga 
tushsalarda, Sumartada bunday holatni deyarli 
uchratmaysiz. Bu balki Sumatra orolida Sumatra 
yo'lbarsining yashashi bilan bog'liq bo'lishi 
mumkin. 
 
� Orangutanlar tabiatda ham tutqunlikda ham 
o'rtacha 30 yil umr ko'radi. 


 
77 
 
 
👉 Orangutanlarning DNK si 96,4% odamniki 
bilan o'xshash bo'ladi. 
 
  
 
  
 
 , [12.11.20 13:23] 
GULLI O'SIMLIKLARDA JINSIY 
YETILISH,URUG'LANISH 
 
Gulli o‘simliklarda sporogenez va gametogenez 
  
O’simliklarda jinsiy hujayralarning shakllanish 
jarayoni 2 bosqichga 
Bo’linadi: 1- bosqich — sporogenez — gaploid 
sporalaming hosil bo’lishi; 
                   2- bosqich -- gametogenez — 
gametalaming rivojlanishi bilan tugallanadi. 
O'simliklarda mikrosporalar hosil bo’lish 
jarayoni mikrosporogenez, 
                      megasporalarning hosil bo’lish 
jarayoni esa megasporogenez deb ataladi. 
 
Changchi hujayraning hosil bo’lishi: 
Mikrosporogenez va mikrogametogenez 
Yosh changdonning to‘qimasida arxeospora 
hosil bo’ladi. 
Arxeospora meyozning 1-bo’linishdan keyin 
ikkita spora,  
                                    2- bo‘linishidan so‘ng 
to‘rtta gaploid to‘plamli mikrosporalar hosil 
qiladi. Ular sporalarlarnng tetradasi deb ataladi. 
Mikrosporalar hosil bo‘lgandan so‘ng 
mikrogametogenez boshlanadi. Наг bir 
mikrospora mitoz bo‘linishi oqibatida vegetativ 
va generativ hujayralaming hosil bo‘lishiga olib 
keladi. 
Keyinchalik vegetativ hujayra bo‘linmaydi. 
Unda oziq moddalar to‘planadi,ular generativ 
hujayraning bo’linishini taminlab beradi. 
Generativ hujayra yana bo’lnib, ikkita 
spermiyalar rivojlanadi. Yetilgan chang 
donachasi bitta vegetativ hujayra va ikkita 
generativ yadrodan tashkil topadi. 
Mikrogametagenez chang hujayrasini 
rivojlanishi 
 
Urug‘chi hujayraning hosil bo’lishi  
Megasporagenez va megametogenez. 
Yosh urug‘kurtakning qavatida arxeosporalar 
hujayra yetishadi. U meyoz usulda bo’linib bitta 
yirik, bitta mayda sporani hosil qiladi. Bu 
sporalar meyoz usulda bo’linish natijasida bitta 
yirik,uchta mayda spora rivojlanadi. Uchta 
maydasi keyinchalik yemiriladi. Qolgan bitta 
yirik spora gaploid to‘plamli xromosomaga ega 
bo‘ladi. Bu spora uch marotaba mitoz usulda 
bo’linib 8 yadroli murtak xaltachasini hosil 
qiladi. 
Murtak xaltachasining mikropile (spermiyalar 
kiradigan joy) qismida to‘rtta yadro 
joylashib,bittasi tuxum hujayrani hosil qiladi, 
to‘rtinchi yadro bo’lsa murtak xaltachasini 
markazidan o‘rin oladi. Murtak xaltachasini 
mikropilega qarama-qarshi qismida ham to‘rtta 
yadro joylashib, ulardan bittasi markazga intilib 
mavjud markazdagi yadro bilan qo‘shilib diploid 
to‘plamli markaziy yadro qiladi. Murtak 
xaltachasining pastki tomonida qolgan uchta 
yadro qo‘shiladi. Shunday qilib murtak 
xaltachadagi 8 hujayradan 6 tasi gaploid 
xromosomali, murtak xaltachasini markazidagi 
ikkitasi o‘zaro qo‘shilib diploid xromosomali 
hujayraga aylanadi.Chang hujayrasidagi 
spermiyaning biri murtak xaltasidagi tuxum 
hujayra bilan, ikkinchisi esa markaziy yadro 
bilan qo‘shiladi Urug’langan tuxum hujayrada 
xromosomalaming diploid to‘plami tiklanadi va 
u urug‘ning murtak qismini hosil qiladi.  
megasporagenez tuxum hujayraning rivojlanishi 
Murtak xaltasidagi markaziy yadro bilan 
spermiya qo’shilishidan xromosomalaming 
triploidi hosil bo‘lib, undan urug‘ning 
endospermasi rivojlanadi.  
Chang naychasidagi bir spermiyaning tuxum 
hujayra, ikkinchisining markaziy yadro bilan 
qo‘shilishi qo‘sh urug’anish deyiladi. U 1898-
yilda rus olimi S.G.Navashin tomonidan kashf 
qilingan. 
 
==================================
==================================

#7_sinf  
 
 "Boshoyoqli molluskalar" 
Ushbu sinfning bugungi kunda 833 turi mavjud 
(http://www.molluscabase.org/aphia.php?p=bro


 
78 
 
wser). Ularning 750 turi Xalqaro Qizil kitobga 
kiritilgan (https://www.iucnredlist.org/), 
shundan 419 tasi yetarlicha ma'lumot mavjud 
bo‘lmagan turlar toifaga kiradi. Ushbu sinf 
vakillari bosh miyasi nisbatan rivojlangan 
umurtqasizlar bo‘lib, ularning aksariyati o‘z 
rangini o‘zgartira oladi. Bir so‘z bilan aytgag‘da 
tabiat mo‘jizalari.  
 
Rasmda Tinch okeanida uchrovchi tomirli 
sakkizoyoq (Amphioctopus marginatus) 
tasvirlangan.  
 
  
 
#bu_qiziq  
Vena qon tomirining mikroskop ostida 
ko‘rinishi. 
 
 Venalar - qonni organlardan yurak bolmalariga 
otkazadigan qon tomirlari. Venalar devori ham 
arteriyalarga oxshash uchta qavatdan iborat 
Lekin vena qon tomirlari devori arteriyalarga 
nisbatan ancha yupqa, qon bosimi ham pastroq 
bo‘ladi. Bundan tashqari yirik venalarda maxsus 
oysimon klapanlar bo‘lib,  ular qonni faqat bir 
tarafga oqishini ta‘minlaydi.  
 
 
 

Download 9,67 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish