???? Mantiqan o'ylab, ortiqchasini chiqarib

 
July 08, 2020 
ZAMBURUG'LAR DUNYOSI. 
Zamburug'larga xos xususiyatlar : 
--- > Plastidalari yo'q Geterotrof organizmlar. ✅ 
--- > Parazit yoki Saprofit ( O'lik organik modda 
bilan oziqlanishi. ) ✅ 
--- > Vegetativ tanasi Mitselliy deb ataladi. ✅ 
--- > Suvo'tlardan Xlorofilining yo'qligi , 
Bakteriyalardan Yadrosining bo'lishi bilan farq 
qiladi. ✅  
 --- > Ko'payishi jinssiz , jinsiy , vegetativ 
usulda amalga oshadi. ✅ 
Mitselliysini tuzilishi va ko'payish usuliga qarab 
Zambrug'lar 2 guruxga bo'linadi : 
1. Tuban Zambrug'lar ( Oq po'panak ) ✅ 
2. Yuksak Zambrug'lar. ( Penitsil ) 
Tuban zambrug'lar mitselliysida to'siqlar 
bo'lmaydi. Yuksak zambrug'larda esa bo'ladi. ✅ 
Achitqi Zambrug'i. 
--- > Haqiqiy mitselliysi mavjud emas. ✅ 
--- > Hujayrasi bir yadroli , oval shaklda bo'ladi. 
✅ 
--- > Kurtaklanish orqali ko'payadi. Buning 
natijasida hosil bo'lgan hujayralar Ona 
hujayradan ajralib ketmaydi. ✅ 

---

 
24 
 
--- > Zambrug' faoliyati natijasida shakar spirt 
va karvonat angidridga parchalanadi. Ushbu 
jarayon pivo , vino , novvoychilikda ahamiyatga 
ega. ✅ 
Qo'ziqorin zambrug'i. 
--- > Tanasi oyqocha va qalpoqchadan iborat , 
uzunligi 10 - 12 sm ga teng. ✅ 
--- > Tuproq ostidagi ko'p yillik mitselliysi yoz 
faslida zaxira sifatida oxiq moddalar to'plab 
kuzdan boshlab meva tanachalar shakllana 
boshlaydi. ✅ 
--- > Qo'ziqorin shartli istemol qilinuvchi 
Zambrug'lar guruxiga kiradi. ✅ 
Istemol qilinuvchi zambrug'lardan --- > Oq 
zambrug' , Oqqayin bilan birga o'suvchi 
zambrug'.  
 
📌 Parazit Zambrug'lar.  
O'simlik hayvon va odamlarda turli kasalliklarni 
keltrib chiqaradi.  
Zang Zambrug'i. 
--- > Oraliq ho'jayini Zirk , Asosiy ho'jayini 
Bug'doy hisoblanadi. ✅ 
--- > Zang zambrug'i yoz davomida Sarg'ish - 
qizil ( Zang ) rangdagi sporalar hosil qiladi. ✅ 
--- > Bug'doy o'simligining poya va barglarini 
zararlaydi. ✅ 
--- > Zambrug'ning sporalari yengil havoda tez 
tarqaladi. Ularga qarishi kurshda eng qulay usul 
Ushbu zambrug'ga chidamli yangi bug'doy 
navlarini yaratish hisoblanadi. ✅ 
 
Virtitsill. ( Oq palak ) 
--- > G'o'za O'simlikgining o'tkazuvchi sistemasi 
paraziti hisoblanadi. ✅ 
--- > O'simlikda so'lish ( vilt ) kasalligini keltrib 
chiqaradi. ✅ 
--- > O'simlikda dastlab sarg'ish - jigarrang , 
so'ngra qora dog'lar paydo bo'ladi. ✅ 
--- > Kasallikka qarshi kurash almashlab ekishni 
to'g'ri yo'lga qo'yish , Yangi g'o'za navlarini 
yaratish hisoblanadi. ✅ 
 
📌 Zambrug'larning ahamiyati. 
Mikoriza. 
Yuksak o'simliklar va Zambrug'larning simbioz 
hayot kechirishidan hosil bo'ladi. 
Mikoriza 2 xil bo'ladi : 
1. Ektotrof ( Tashqi ) --- > Qayin , eman va nina 
bargli daraxtlarda uchraydi. O'simlik ildizining 
ustki yuzasini zambrug' qoplab oladi. ✅ 
2. Endotrof ( ichki ) --- > Zambrug' Ildizning 
ichki to'qimasiga kirib oladi. ✅ 
Mikorizaning ahamiyati : 
--- > Oqsillarni aminokislotalarga parchalaydi. 
Aminokislotalarning bir qismi o'simlik 
tomonidan o'zlashtriladi. ✅ 
--- > Zambrug' daraxt ildiz tizimi shimish 
yuzasini oshiradi. ✅ 
--- > Ichki mikoriza ko'pincha o't o'simliklarda 
uchraydi. ✅ 
 
📌 Lishayniklar. 
Tirik organizmlarning o'ziga xos guruxi bo'lib 
Zambrug'lar va bir hujayrali suvo'tlarning 
simbioz yashashidan kelib chiqadi.  
Lishayniklarning 26 000 ga yaqin turi ma'lum. 
Lishayniklar shakliga ko'ra 3 xil : 
1. Yopishqoq ( Batsidiya ) ✅ 
2. Bargsimon ( Parmeliya ) ✅ 
3. Butasimon. (          ) ✅ 
--- > Lishayniklar tundra va o'rmon tundrada 
tarqalgan. ✅ 
--- > Kimyoviy elementlarni va radioktiv 
moddalarni to'plash hususiyatiga ega. ✅ 
--- > Atmosfera havosining ifloslanganlik 
darajasini aniqlashda indikator sifatida 
foydalaniladi. ✅ 
--- > Lishaynik tarkibida : ( Lishaynik kraxmali ( 
lixenin ) , Disaxaridlardan Saxaroza , 
aminokislotalar , Vitaminlardan C , B6 , B12. ) 
✅ 
--- > Lishaynik Manna istemol qilinadi. ✅ 
Kladoniya turkumi --- > Shimol bug'ulari uchun 
oziq. 
Daraxt po'stlog'ida yaxlit qoplam xosil qiladi  
Soqolli usneya ( Usneya barbata ) ✅ 
Tasmasimon everneya (Everneya Purnastri) ✅ 
Xantoria Pariyentina ( yashil - sarg'ish va 
tillarang qoplam hosil qiladi. ) ✅ 
 
 
📁 ANTROPOGEN OMILLAR 
 

---

 
25 
 
☑�Antropogen omillar- atrof-muhitga insoning 
ta’siri 
 
☑�Antropogen omillar ta’sirida  
 
📌Iqlim 
📌Atmosfera 
📌Tuproq strukturasi 
📌Suv havzalarining fizik holati va kimyoviy 
tarkibi o‘zgaradi. 
 
☝�Yerning GEOLOGIK qobiqlari: 
 
📌Atmofera 
📌Litosfera 
📌Gidrosfera 
 
‼�KIMYOVIY antropogen omillar: 
(transport va sanoat chiqindilari) 
 
‼�FIZIK antropogen omillar: 
(yadro energiyasi, transport ortishi tufayli 
shovqin ortishi) 
 
‼�BIOLOGIK antropogen omillar: 
(oziq-ovqat, inson uchun zararli bakteriya va 
parazit hayvonlar) 
 
‼�IJTIMOIY omillar: 
(odamlar jamoasi va ularning o’zaro 
munosabati) 
 
☝�Inson o’z ehtiyojlaridan kelib chiqib 
tabiyatdagi o’simlik va hayvonlarga ta’sir 
ko’rsatadi: 2 xil 
 
📌BEVOSITA: 
 
✔�To’g’ridan to’g’ri tirik organizimga 
qaratilgan Ko’mir qazish, o’rmonning kesilishi 
 
📌BILVOSITA: 
 
✔�Iqlim, landshaftlar, atmosfera va suv 
havzalarining fiik va kimyoviy ko‘rsatkichlari, 
tuproq, o‘simliklar va hayvonot dunyosini 
o‘zgartirish orqali amalga oshiriladi.  
 
‼�INSONING salbiy ta’siri 
 
✔�Cho‘llarni o‘zlashtirish, o‘rmonlarni kesish, 
pichan o‘rish va mol boqish, suv, tuproq va 
havoni sanoat chiqindilari, zaharli kimyoviy 
moddalar, sanoat va maishiy chiqindilar bilan 
ifloslaniyapti 
 
 
🔥ENERGIYA ALMASHINUVI 
Energiya almashinuv jarayoni 3⃣ ta bosqichdan 
iborat: 
 
1⃣ - Bosqich 👇 
🔯 Tayyorgarlik bosqichi: Bu bosqichda 
oqsillarni aminokislotalargacha, yogʻlarni 
glitserin va yog' kislotalargacha, polisaxaridlarni 
monoxaridlargacha parchalanishi roʻy beradi. 
Natijada kam miqdorda energiya ajraladi. 
 
🔥 Energiyani hammasi (100 % i ) issiqlik ↑ 
sifatida tarqalib ketadi. Toʻplanmaydi (0%) 
 
2⃣ - Bosqich 👇 
🔯 Sitoplazma kechadi. Achish, To‘liqsiz (chala) 
parchalanish, Oraliq, Kislorodsiz (anaerob) 
parchalanish deb nomlanadi. 
 
🔥 1 molekula(180gr) glukoza ( C6H12O6 ) ni 
parchalanishi natijasida→2 molekula sut kislota 
( C3H6O3 ) va 2 ta ATF ajraladi. Umumiy 200 
kj energiya ajraladi. 
200 kj energiyani ↑120 kj tarqaladi (60%) : ↓80 
kj ATF ning fosfat bogʻlariga toʻplanadi (40%) 
 
C6H12O6 + 2H3PO4 + 2 ADF = 2C3H6O3 + 
2ADF + 2H2O 
 
3⃣ - Bosqich 👇 
🔯 Mitoxondriyada kechadi. Kislorodli( aerob ), 
To‘liq parchalanish, Nafas olish, Oksidlanish 
deb nomlanadi. 
 
🔥 2 molekula sut kislota parchalanishi 
natijasida→36 ta ATF hosil boʻladi. Umumiy 
2600 kj energiya ajraladi. 

---

 
26 
 
2600 kj energiyani ↑1160 kj tarqaladi (44,6%) : 
↓1440 kj ATF ning fosfat bogʻlariga toʻplanadi 
(55,4%) 
 
2C3H6O3 + 6O2 + 36ADF + 36H3PO4 = 6CO2 
+ 36ATF + 42H2O 
 
Jami tarqalgan 120 + 1160 = 1280 kj. 
Jami to‘plangan 80 + 1440 = 1520 kj. 
Jami energiya ↑1280 +↓1520 = 2800 kj. 
 
🔥 Umumiy energetik almashinuv 
reaksiyasining yigʻindisi. 
 
C6H12O6 + 6O2 + 38ADF + 38H3PO4 = 
44H2O + 6CO2 + 38ATF 
 
🚨 Xloroplastlarda mitoxondriyaga nisbatan 30 
marta koʻp ATF sintezlanadi. 
 
📌 Assimilatsiya → fotosintez.  
📌 Dissimilatsiya → energiya almashinuvi 
 
 
📊 FOTOSINTEZ bosqichlari 
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
Yorug‘lik bosqichi👇 
☑� 1 - fotoliz (suv dissotsiyalanishi). 
24H2O = 24H+ + 24OH 
 
☑� 2 - radikallar birikishi (OH-) 
24OH = 12H2O + 6O2 
 
☑� 3 - vodorodni koʻchiruvchi kofermentlar 
sintezi (NADH2) 
24H+ + 12OB = 12OBH2 
 
☑� 4 - fosforlanish reaksiyasi (ATF sintezi) 
18ADF + 18H3PO4 = 18ATF 
 
Qorong‘ulik bosqichi👇 
6CO2 + 12OBH2 + 18ATF = C6H12O6 + 
6H2O + 18ADF + 18H3PO4 + 12OB(Organik 
birikma) 
 
 
❗�Ekologik piramida qisqacha tushuncha❗� 
 
🛑Ekologik piramida qoidasini 1927-z yil Ch. 
Elton tomonidan fanga kiritilgan bo'lib, uni 
asosii birinchi trofik daraja produsentlar , undan 
keyin konsumentlar tashkil etadi. Bir trofik 
darajadan ikkinchisiga o'tgan sari individlar soni 
kamayadi, lekin tana o'lchami kattalashib 
boradi. Tabiatda ekologik piramidalarning 
ko'rinishlari:✅ 
 
 🛑 Sonlar piramidasi - individlar sonini aks 
ettiradi. Unga binoan oziq zanjirida 
birinchisidan ikkinchisiga o'tgan sari individlar 
soni kamayib boradi.✅ 
 
🛑Biomassa piramidasi - tirik moddani umumiy 
quruq massasini aks ettiradi. Bunda birinchi 
zanjirdan ikkinchisiga o'tgan sari biomassa 
ortadi.✅   
 
🛑Energiya piramidasi - trofik darajalardagi 
energiya oqimini aks ettiradi. Quyi darajadan 
yuqori darajaga o'tgan sari energiyaning 10%i 
o'tishini hisobga olsak, oziq zanjiridagi trofik 
darajalarning umumiy soni 6 tadan oshmaydi. ✅ 
 
🛑Oziq zanjirining har bir trofik darajasida 
90% energiya yo'qoladi, 10%i keyingi darajaga 
o'tadi. R. Lindeman ushbu qonunni 10% lik 
qoidasi deb atadi.✅ 
 
🔰Masalan: 
 
🔰Produsentlar 1000kJ 
 
🔰Birinchi tartib  
konsumentlar 100 kJ 
 
🔰Ikkinchi tartib 
konsumentlar 10kJ 
 
🔰Uchinchi tartib  
konsumentlar  1kJ 
 
 
TO'QIMALAR📕