“ лойиҳаларни молиялаштириш”

{ EMBED Equation.3 } , ( 2 ) 
бу ерда, I
t
- t даврдаги инвестициялар сарфи. 
Инвестиция лойиҳаларини соф жорий қиймат усули асосида 
баҳолашдан олинган натижа, яъни соф жорий қиймат ижобий миқдорга эга 
бўлса (NPV>0), у ҳолда инвестиция лойиҳаси самарали; NPV< 0 бўлса, 
инвестиция лойиҳаси самарасиз, ундан воз кечиш керак; NPV=0 бўлган 
ҳолатда, инвестиция лойиҳаси фойда ҳам, зарар ҳам келтирмайди.
Биринчи ҳолатда инвестиция лойиҳасини амалга ошириш мумкин. 
Бунда биринчи ҳолатда инвестор капиталининг ўсиши таъминланишини 
кўрсатса, иккинчи ҳолатда инвестиция лойиҳасини амалга оширишни рад 
этишга тўғри келади. Сабаби бундай ҳолат лойиҳадан кутиладиган 
даромад, натижани олиш имконини бермайди. Учинчи ҳолатда инвестор 
капиталининг кўпаймаслигини ҳам, камаймаслигини ҳам билдиради.
Фойданинг ички меъёри усули (IRR) – бу пул тушумларининг 
дисконт қиймати пул чиқимларининг дисконт ставкасига тенг бўлгандаги 
даромадлилик даражаси. Бошқача сўз билан айтганда, лойиҳадан олинган 
соф 
тушумларнинг 
дисконтланган 
қиймати 
инвестицияларнинг 
дисконтланган қийматига, соф жорий қиймат эса нолга тенг бўлгандаги 
дисконт меъёридир. Бу кўрсаткични аниқлаш учун соф жорий қийматни 
аниқлашда ишлатилган формуладан фойдаланилади ва соф жорий қиймат 
нолга тенглашадиган минимал фоиз ставкаси топилади. Айнан шу фоиз 
ставкаси фойданинг ички меъёри усули деб номланади. Бу усул иқтисодий 
адабиётларда рентабелликнинг ички меъёри, қоплаш ёки самародорлик 
коэффициенти, капитал қўйилмаларнинг чегаравий самарадорлиги деб ҳам 
юритилади. 
Агар формула (1) ни ёдга олсак, лойиҳа инвестицияларининг соф 
дисконтланган қиймати лойиҳадан олинадиган барча пул маблағларининг 
(даромадларнинг) дисконтланган қийматга тенг бўлгандаги фоиз ставкаси 
ушбу лойиҳа даромадлилигининг ички меъёри деб номланади. У мантиқан 

---

ўзини 
инвестициялаш 
мақсадида 
йўналтирилган 
маблағларнинг 
қопланиши сифатида намоён этади. 
Фойданинг ички меъёри усули соф жорий қиймат усули каби пул 
маблағларини дисконтлаш тамойилидан фойдаланишга асосланган. У 
лойиҳадан кутиладиган даромадларнинг соф жорий қиймати уни амалга 
ошириш учун зарур бўлган инвестицияларнинг жорий қийматига тенг 
бўлгандаги дисконтлаш ставкаси тўғрисида маълумот беради ва айнан 
мана шу қийматдаги дисконт ставкаси инвестициялардан кутилаётган 
фойданинг ички меъёрини англатади.
Агар таҳлил қилинаётган лойиҳа бўйича дисконтлаш ставкаси капитал 
учун фоиздан юқори бўлса, у ҳолда соф жорий қиймат нолдан катта ва 
лойиҳа самарали бўлади. Агар бу ставка капитал учун фоиздан кичик 
бўлса, у ҳолда лойиҳа самарасиз деб топилади, унинг соф жорий қиймати 
нолдан кичик бўлади. Демак, дисконтлашнинг ставкасининг шундай 
миқдорини топиш керакки, бунда соф жорий қиймат нолга тенг бўлсин. 
Айнан мана шу ҳолатда юқоридаги формуладаги k кўрсаткич фойданинг 
ички меъёри IRR миқдорини ифодалайди. 
Фойданинг ички меъёрини аниқлаш вазифаси бирмунча қийин бўлиб, 
у инвестицияларнинг бир ёки ундан кўп марта амалга оширилишига, 
лойиҳадан олинган пул тушумларининг, ҳеч бўлмаса, бир марта ёки 
бошида салбий бўлишлигига ва ушбу пул тушумларининг миқдоран бир 
хил бўлмаслигига асосланади. 
Уни ҳисоблаш формуласини қуйидаги тенгламада ифодалаш мумкин: