” kafedrasi ona tili o’qitish metodikasi fanidan

Nutq o`stirish usullari.
1. Bolalar nutqidagi kamchiliklarni to`g`rilash.
2. Lug`atini boyitish.
3. So`z ma`nolarini izohlash.
4. Yig`iq gapni yoyiq gapga, sodda gapni qo`shma gapga
aylantirish.
5. Yaqin ma`noli so`z tanlash (sinonim topish).
6. Rasmga qarab kichik hikoya tuzish.
7. Logoped yordamida tashkil etish.
Savod o`rgatish davrida o`qish va yozishni o`rgatish jarayonida ba`zi grammatik bilimlar yo`l yo`lakay berib boriladi. Gap, so`z, bo`g`in, nuqta, so`roq, undov, vergul kabi atamalar o`rgatib boriladi.
Savod o`rgatishning birinchi oylaridayoq kishilarning ismi, joy nomlarining bosh harf bilan yozilishi amaliy tanishtiriladi. Tovushlarni tanishtirishda jarangli, jarangsiz undosh atamalari o`quvchilar nutqidan joy oladi.
Prodeduktiv mashq tarkibi boshlang`ich sinflar grammatika va imlo dasturining bosqichli izchillik qonuni asosida tuzilishga mos keladi. Bajariladigan amaliy ishlar orqali tilshunoslikning orfoepiya, orfografiya so`z yasalish bo`limlari o`zlashtirilib boriladi.
Alifbe davri o`qish darslarini 3 bosqich deb belgilash mumkin.
Birinchi bosqichda o`quvchi so`zlarni bo`g`inlab o`qiydi. Unlilarni cho`zib o`qishi hisobiga so`zning ma`nosi tushunarsiz, noto`g`ri talaffuz qilish holatlari kuchli bo`ladi. Tushunib o`qishga, sidirg`asiga o`qishga o`quvchi ulgurmaydi, ulardan ifodali o`qishni talab qilib bo`lmaydi.
Ikkinchi bosqichda garchi birinchi bosqichdagi o`qish mas`uliyati qolsa-da, ng, ch, sh birikmalariga, portlovchi tovushlarni o`rganish murakkabligi paydo bo`ladi.
Bu bosqichda tovush tushishi, tovush ortishi, ko`p harfli so`zlarni o`qish qiyinchilikni yengishga asosiy e`tibor qaratiladi:
yo`1 - bars, do`st, singil, rang.
Differensial - tabaqalab o`qitish, muammoli o`qitish amalga oshiriladi, ongli o`qish ko`nikmalari shakllantiriladi.
Alifbe davrining uchinchi bosqichi oxirida 1-sinf o`quvchilari 29 tovushni so`zdan tashqari ham, so`z ichida ham erkin, me`yorda talaffuz qilishga erishishlari lozim. Kesma harflardan so`z tuzish, uni o`qish va yozish, jarangli va jarangsiz tovushlarni farqlash, harflab emas, bo`g`inlab to`g`ri o`qish matn o`qilganda tutilmay bo`g`inlab, sidirg`asiga erkin o`qiy olish, o`qilgan matn mazmunini tushunish va qayta hikoya qilib berish malakalarini o`zlashtirilishi zarur.
Alifbedan keyingi bosqich "O`qish kitobi" ga o`tguncha bo`lgan davrda tanlab o`qish, ifodali o`qish, yod olish, rollarga bo`lib o`qish, sarlavha topish, suhbat usullari qo`llanadi. O`qish malakalari: to`g`ri, tez, ongli va ifodali o`qish takomillashtiriladi. Bu davrda ko`proq ichida o`qishga, matn mazmunini tushunishga e`tibor kuchaytiriladi.
Savod o`rgatish dayrida tayyorgarligi turlicha bo`lgan o`quvchilar uch guruhga taqsimlanadi. O`qituvchi mustaqil ish tashkil qilganda oson, o`rtacha va murakkabroq topshiriqlar tuzadi, har bir guruhga beriladi. Ayniqsa, yangi pedagogik texnologiyada amal qilish samaralidir.
Alifbe davrida ta`lim bilan birga, tarbiyaviy ishlar – komil insonni kamol toptirish g`oyasi ham birinchi darajalidir. Vatanga, jamiyatga, mahallaga ko`maklashish g`oyalari ham singdirib boriladi.