” kafedrasi ona tili o’qitish metodikasi fanidan

4. Matn va mazmunga oid birliklarni baholash va tanqidiy tah lil qilish.
Matn mazmuni o‘quvchining shax siy fikridan kelib chiqib, xo lis lik bilan baholanishi va tan qid qilinishi mumkin. Bu jara yon o‘quvchidan xolis baho
be rish, rad etish, ma’qullash, matn maz muniga nisbatan beta rafl ikni bildirish kabilarni talab qiladi. Masalan, o‘quvchi matn da keltirilgan fikrlarni tasdiqlashi, e’tiroz bildirishi yoki boshqa manbalardan olingan ma’lumotlar bilan matnda beril gan g‘oyalarni taqqoslashi mumkin.
PIRLS tadqiqotida ishla tiladigan matnlarning xusu siyatlari. Matnlar PIRLS dasturida murakkabligiga qa rab, o‘rtacha 500 dan 800 tagacha, o‘quvchilarining o‘qish sa vod xonligi darajasi past bo‘l gan mamlakatlar uchun 400–500 ta, ePIRLSda esa, taxminan, 1000 ta so‘zdan iborat bo‘ladi. PIRLS matnlari uchun aniqlik va izchillik muhim me zon hisoblanadi.
Matnni baholash va tanqidiy tahlil qilish quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
- Matnda berilgan ma’lumotning aniq va to‘liqligini baholash;
– Tasvirlangan voqeani haqiqatan sodir etilishi ehtimolini baholash;
– Insonlarning o‘ylari va bajaradigan ishlarini o‘zgartirishda muallifning
fikrlari qanchalik aniqligini baholash;
– Matn sarlavhasi asosiy mazmunni qanchalik yoritib berishini baholash;
– Metafora yoki nutq ohangi kabi til xususiyatlari ta’sirini tasvirlash;
– Muallifning asosiy mavzuga oid qarashlarini aniqlash.
PIRLS tadqiqotida ishlatiladigan matnlar uchun quyidagi mezonlar elgilangan.
Uzunligi: 1000 ta so‘zgacha.
Mavzu: Badiiy matnlar
aso siy mavzuga ega bo‘lib, u berilgan matndan tashqari o‘quv chi tomonidan umumlashtiriladi. Axborot matnlari o‘quv materiallardan olinmagan mav zuni yoritib berishi kerak.
Til: 40 dan ortiq tillarga tarjima qilinadi, shuning uchun tarjima qulay bo‘lishi
muhimdir. Metafora yoki epitet kabi aniq ifodali tasvirlash so‘zlari
tanlanadi. Hech qanday so‘zla shuvga oid so‘z yoki jargon ish latil maydi
hamda ortiqcha texnik ifodalar olib tashlanadi.
Mazmuni: matnning mazmuni 9–10 yoshdagi o‘quvchilarning yosh
xususiyatlariga mos kelishi, ayrim madaniyatlarga juda xos bo‘lgan
mavzulardan chetlanishi, shuningdek, matn shu yoshdagi maktab o‘quvchilari uchun qiziqarli va zavqli bo‘lishi hamda o‘quvchi uchun unchalik
tanish bo‘lmasligi lozim.