? Germaniyalik professor Velgelm Vund

3 ta asosiy aspektlariga

e’tibor qaratilgan
. 1) xulqatvoming

barcha xususiyatlarini

o‘rganish; 2) xulq-atvorning genetik

tomondan o‘rganilishi;

3) xulq-atvorning ijtimoiy

mu-hit ta’sirida o‘zgarib borishi

::KIRISH::“Bu yoʻnalish psixologiyada bundan 2000 yil oldin paydo boʻlgan. Inson hayotidagi barcha narsalar tushunchasi, tushunarsiz hodisalarni jon, ruh bilan bogʻlab tushuntirishga harakat qilganlar”-psixologiya fanining qaysi rivojlanish bosqichi haqida gap ketmoqda?

Psixologiya fanining 1- rivojlanishbosqichi - psixologiya jonhaqidagi fan sifatida.

::KIRISH::“XVII asrdatabiiyfanlarrivojlanishibilanboshlanadi. Fikrlash, xohlash, his qilish, qobiliyatiniong deb atashgan. Oʻz-oʻzinikuzatishasosiymetodhisoblangan”-psixologiya faniningqaysirivojlanishbosqichihaqida gap ketmoqda?2- bosqich - psixologiya onghaqidagi fan.

::KIRISH::“XX asrdan boshlanadi. Psixologiyaning vazifasi koʻrgan narsalarni bevosita kuzatish, aniqrogʻi inson xulq-atvorini, faoliyatini, reaktsiyasini kuzatish deb hisoblangan. Bunda motivlarning oʻrni hisobga olinmagan” - psixologiya fanining qaysi rivojlanish bosqichi haqida gap ketmoqda? 3- bosqich - psixologiya xulq- atvorhaqidagi fan sifatida.
::KIRISH::“Dunyoga materialistik nuqtai-nazardan qarash shakllangan. Rossiya psixologiyasining asosida aks ettirish nazariyasi asosiy qonuniyat sifatida koʻrsatiladi” - psixologiya fanining qaysi rivojlanish bosqichi haqida gap ketmoqda?

4- bosqich - psixologiya psixikaningmexanizmlariqonuniyatlarivafaktlarinio'rganuvchi fan sifatida.

::KIRISH::Yunoncha “erifenomalizm” nima?eri- o'ta, rhainominon- g'ayritabiiyhodisa. Psixologiyaningnegizidaerifenomalizmvujudgakeldi, ya'ni psixologiya tanadagijarayonlarningsoyasisingariro'yberadiganruhiyhodisalarto'g'risidagita'limotgaaylandi.
::KIRISH::“Bizning miyamiz domiga tortadigan hech narsa yoʻq, bizning miyamiz butun kosmosdagi eng murakkab fizik obyekt. Bizning ongimiz xotirasi teran mahoratni eslatuvchi moddadan paydo boʻlgan. Bizning oʻy-fikr, his-tuygʻu va harakatlarimiz va boshqalarning oʻy fikrlari, hissiyot va harakatlarining ta’siri bilan bizni oʻziga jalb qiladi.” – fikr-mulohazalar muallifini toping.Garvardastronomi Oven Gingerich
::KIRISH::“Psixologiya - bu savol soʻrash va javob berishdan farqli oʻlaroq bir butunkashfiyotlar yigʻindisidir”– psixologiya faniga bu ta’rif kim tomonidan berilgan?David G. Mayers
::KIRISH::Shaxsga rasmlar, testlar, grafik chizmalarni tanlash, chizishni taklif etish orqali uning psixologik xususiyatlarini bilishga qaratilgan metodlar guruhi qanday ataladi?Testlarmetodi
::KIRISH::Tashqi kuzatuv qanday usul?Tashqikuzatuvmohiyatankuzatiluvchixulq-atvorinibevositatashqaridanturib, kuzatishorqalima’lumotlarto‘plashusulidir.
::KIRISH::Introspeksiya qanday usul?(lat. Introspecto - ichkarigaqarash)

0 ‘z-o‘zinikuzatishusuli- o‘zidakechayotganbiroro‘zgarishyokihodisanio‘zio‘rganishimaqsadidama’lumotlarto‘plashvaqaydetishusulidir.

::PSIXIKA::Psixologiya nimaniо‘rgatadi?

SAVOL PSIXIKA::Psixologiya nimani о‘rgatadi?

JAVOB:  Psixologiya fanining predmeti. ―Psixologiya‖ so‘zi ikkita grek so‘zlaridan  –

―psixo‖  –  jon, ruh va ―logos‖  –  ta‘limot, ilm so‘zlaridan iborat bo‘lib, an‘anaviy 

ma‘noda inson ruhiy dunyosiga aloqador barcha hodisalar va jarayonlar uning 

predmetini tashkil etadi. Boshqacha qilib aytganda, psixologiyaning predmetini har 

birimizning  tashqi  olamni  va  o‘z-o‘zimizni   bilishimizning  asosida  yotgan 

jarayonlar, hodisalar,  holatlar va shakllangan xislatlar tashkil etadi. 

Psixologiyaning predmeti  aniq bir shaxs, uning jamiyatdagi hulq-atvori va 

turli  ichki  kechinmalari,  xulq-atvori  va  faoliyatlarining  o‗ziga  xos  tarzda  ong 

tomonidan aks ettirilishidir, deb ta‘riflash mumkin . 

Psixologiyaning  ob‘ekti  bo‗lib  nafaqat  odamlar,  insonlar  balki  oliy 

rivojlanishga  ega  hayvonlar  ham  xizmat  qiladi,  ularning  psixik  hayotini 

psixologiyaning tarmoqlaridan zoopsixologiya o‗rganadi. Biroq an‘anaviy ravishda 

psixologiyaning asosiy ob‘ekti insondir.

::PSIXIKA::Psixika bu –Savol : PSIXIKA::Psixika bu –

Javob: Psixika  –  bu inson ruhiyatining shunday holatiki, u  tashqi  olamni  (ichki  ruhiy  olamni   ham)  ongli  (ba‘zan  ongsiz  ham)  tarzda  aks 

ettirishimizni,  ya‘ni  bilishimiz,  his  qilishimiz,  tasavvur  qilib,  anglashimizni 

ta‘minlaydi. An‘anaviy ta‘riflarda psixologiya fan sifatida ana shu ―psixikaning 

faktlarini, qonuniyatlarini va mexanizmlarini o‘rganadi‖, – deb ham bayon etilgan. 

Lekin  bu  qisqa  ta‘riflardan   psixikaga  aloqador   jarayonlar  ongning  aks  ettirish 

shakllari  ekan,  degan  yuzaki  xulosaga  kelish  noto‘g‘ri   bo‘ladi.  Chunki   inson 

psixikasi  va  uning  ruhiy  olamiga  aloqador   hodisalar  va  jarayonlar  shu   qadar 

murakkab  va  xilma-xilki,  biz  ba‘zan  o‘z-o‘zimizni  ham  tushunmay  qolamiz. 

Shuning  uchun  ham  odamlarning  bilimdonligi  nafaqat  tashqi  olamda  ro‘y 

berayotgan  obektiv   hodisalar  mohiyatiga   aloqador   bilimlar   majmuiga   ega 

bo‘lish  bilan,  balki  hayotda  munosib  o ‘rin  egallash,  o‘z  ichki  imkoniyatlari  va 

salohiyatidan samarali foydalangan holda faoliyatini oqilona tashkil etishning 

barcha  sirlaridan  boxabar   bo‘lish,  o‘ziga  va  o‘zgalarga  ta‘sir  ko‘rsatishning 

usullarini  bilish  va  ulardan  o‘z  o‘rnida  unumli  foydalanishni  nazarda  tutadi.

::PSIXIKA::Psixikani о‘rganishda necha planda о‘rganish mumkin?
::PSIXIKA::__________ yuksak darajada tashkil topgan materiyaning xossasi bo‘lib, bu xossa obektiv borliqni, subektiv aks ettirishdan iborat. Nuqtalar o‘rniga kerakli so‘zni qo‘ying?

Inson ongi psixikasi

::PSIXIKA::Psixikaksettirishformalari?

Mexanikfizik va kimyoviy

::PSIXIKA::Dualizmnazariyasiningasoschisi?

Dualizm (lot. dualis — ikki yoqlama) — bir-biri b-n birlashtirib boʻlmaydigan holatlar, tamoyillar, fikrlash tarzi, dunyoqarash, intilish va gnoseologik tamoyillar yonma-yon mavjudligini targib qiluvchi taʼlimot. D. plyuralizm koʻrinishlaridan biri. D. terminini nemis faylasufi X. Volf (1679— 1754) kiritgan.

::PSIXIKA::Determinizmprinsipi nima?

Determinizm (lot. determino -aniqlayman) — barcha hodisalarning oʻzaro obʼyektiv qonuniy aloqadorligi va sababiy bogʻlanishi toʻgʻrisidagi falsafiy taʼlimot (qarang Sababva oqibat). Indeterminizmning qaramaqarshisi. D.ning mazmuni sababiyat tushunchasida ifodalanadi, yaʼni bunda bir hodisa (sabab) muayyan sharoitda zaruriyatni tugʻdiradi, bu esa boshqa xrdisa (oqi-bat)ni vujudga keltiradi. U inson ongiga bogʻliq emas. Yunon faylasuflari Geraklit, Demokrit, Epikur hamda sharq mutafakkirlari Forobiy, Ibn Sino, Beruniy, Ulugʻbek va b. ham D.ni eʼtirof etishgan. D. prinsipi ilmiy bilimning barcha sohalarida yoʻlyoʻriq koʻrsatuvchi, haqiqatni bilishning samarali vositasi boʻlib xizmat qiladi.

::PSIXIKA::Ongningasosiyharakteristikasinimadaniborat?

Онгнинг бир қатор характеристикаси бўлиб, улар қўйдагилардир: 

1.Онгнинг биринчи характеристикаси-атроф-муҳит воқеа ҳодисаларини  

англаш бўлиб ҳисобланади. Онгнинг структурасига инсоннинг билиш  

жараёнлари киради. Инсон ана шу билиш жараёнлари ёрдамида ўз  

билимларини доимо бойитиб боради. 

2. Онгнинг иккинчи характеристикаси- субъект билан объект ўртасидаги  

фарқлиликни англаш,яъни одам “мен” деган тушунча билан “мендан бошқа”  

деган тушунчани англаб етишдир. 

3. Онгнинг учинчи характеристикаси- онг ёрдами билан одамнинг мақсад  

кўзлаш фаолияти таъмин этилади.Фаолият мақсадларини яратиш онгнинг  

функциясига киради. 

4. Онгнинг туртинчи характеристикаси- одамнинг муаян муносабатлари  

онгнинг таркибий қисмига киришидир

Psixikaning odamga xos bo’lgan oliy darajasi ongni tashkil etadi. Ong psixikaning uni yaxlit bir holga keltiruvchi shakli bo’lib kishining mehnat faoliyatida, boshqalar bilan til yordamida muloqot qilish jarayonida shakllanishini ijtimoiy tarixiy shart-sharoitlari natijasi hisoblanadi. SHu ma’noda ong marksizm klassiklarining ta’kidlashicha ijtimoiy mahsul bo’lib anglagan borliqdan buyuk boshqa narsa emasdir.

::PSIXIKA::Oliy nerv faoliyatining asosiy jarayoni nima?

faoliyatining asosiy jarayoni nima?

Voqelikni aks ettirish formalari taraqqiyotning turli bosqichlarida turlichadir. Sezgilar, idroklar, tasavvurlarda o`z ifodasini topadigan konkret hissiy in`ikos soddaroqdir. Tashqi olamning abstrakid-umumlashtirilgan in`ikosi beqiyos murakkab bo`lib, logik tafakkurda, ya`ni odam miyasining abstraklovchi ishi asosida vujudga keladigan tushuncha, muhokama xulosalarda o`z ifodasini topadi.

Oliy nerv faoliyatini o`rganish tashqi olamning miyada aks etishiga yordamidagina ko`pgina fiziologik mexanizmlarni bylib olish imkoniyatini tugdiradi.
Tashqi olam va organizmning holati birinchi signal sistemasi tufayli konkret -hissiyotni in`ikos etadi, ya`ni sezgilar, idroklar, tasavvurlar hosil bo`ladi. Nerv sistemasi bo`lgan hayvonlarda retseptorlarning qo`zg`alishi nerv markazlariga nerv impulslarini o`tishi nerv markazlarining qo`zg`olishi sezgalarning fiziologik negizi hisoblanadi.

::PSIXIKA::Insonnervsistemasiqandaytuzilgan?🔴🔴🔴Nerv sistemasining tuzilishi

Nerv sistemasi ikki qismdan iborat: periferik va markaziy nerv sistemasi.

Periferik nerv sistemasiga orqa miyadan chiqadigan 31 juft sezuvchi, harakatlantiruvchi nerv tolalari, bosh miyadan chiqa¬digan 12 juft nervlva hamda umurtqa pog'onasi atrofida va ichki organlarda joylashgan nerv tugunchalari kiradi. Markaziy nerv sistemasiga orqa va bosh miya kiradi (1 - rasm). Markaziy nerv sistemasining segmentar, ya'ni quyi qismiga orqa miya va bosh miyaning pastki qismlari, ya'ni uzunchoq miya, Varoliy ko'prigi, o'rta va oraliq miya hamda miyacha kiradi. Markaziy nerv sistemasining yuqori, ya'ni segment usti qismiga bosh miya yarim shar¬lari va ularning po'stloq qismi kiradi.

35::PSIXIKA::Inson nerv sistemasi qanday tuzilgan?

        Nerv sistemasi ikki qismdan iborat: periferik va markaziy nerv sistemasi.

Periferik nerv sistemasiga orqa miyadan chiqadigan 31 juft sezuvchi, harakatlantiruvchi nerv tolalari, bosh miyadan chiqa¬digan 12 juft nervlva hamda umurtqa pog'onasi atrofida va ichki organlarda joylashgan nerv tugunchalari kiradi. Markaziy nerv sistemasiga orqa va bosh miya kiradi. Markaziy nerv sistemasining segmentar, ya'ni quyi qismiga orqa miya va bosh miyaning pastki qismlari, ya'ni uzunchoq miya, Varoliy ko'prigi, o'rta va oraliq miya hamda miyacha kiradi. Markaziy nerv sistemasining yuqori, ya'ni segment usti qismiga bosh miya yarim shar¬lari va ularning po'stloq qismi kiradi.

::PSIXIKA::Xayvonlarningasosiyxarakatformalari?

J:Tirik organizmlarda uzluksiz o’zgarib turuvchi hayot sharoitiga muvofiqlashuvini taminlaydigan harakat formalari, harakatning instinktitv shakli, harakatning individual shakli va harakatning intellektual shakli maydonga keldi.

Instikt, ko'nikma/malaka, intelektual harakat

::PSIXIKA::Refleks turlari?

Shartsiz reflekslar, tur reflekslari — organizmning ichki va tashqi qoʻzgʻatuvchilar taʼsiriga nisbatan oʻzgarmas, genotip bilan bogʻliq boʻlgan, yaʼni irsiylanadigan reaksiyasi. "SH.r." terminini I.P. Pavlov muayyan qoʻzgʻatuvchilarning retseptorlarga taʼsiri natijasida yuzaga keladigan reflekslar (ogʻizga ovqat tushganida soʻlak ajralishi, barmoqqa oʻtkir narsa sanchilganida tortib olinishi va boshqalar)ni ifodalash uchun fanga kiritgan (1903)
Shartli reflekslar - odam va hayvonlarning shaxsiy xayoti davomida orttirgan moslashuv reaksiyalari sistemasi; shartli (signal) qoʻzgʻatuvchi bilan shartsiz reflektor qoʻzgʻatuvchi oʻrtasida vujudga keladigan muvaqqat bogʻlanish tufayli paydo boʻladi. Shartli reflekslar markaziy nerv sistemasiga ega barcha hayvonlarda bor. "SH.r." terminini I.P. Pavlov taklif etgan (1903).
::Shaxs::Faoliyat nima?

Faollik negizida paydo bo’luvchi o’zgacha sifatni, o’ziga xoslikni egallagan xatti-harakatning yuksak ko’rinishi, faqat insongagina taauluqliligi orqali u psixologiya fanida “Faoliyat” deb nomlana boshladi. Faoliyat faollikning shaxsga xos turi sifatida vujudga kelib, u o’zining psixologik alomatlari bilan xatti-harakatdan tafovutlanadi. Faoliyat deb, shaxsning o’z extiyojlarini qondirish uchun ko’rsatadigan jismoniy va psixik (ruhiy) faolligiga aytiladi. Agar ehtiyoj faoliyatga motiv sifatida madad berib, uni rag’banlantirib tursa, faoliyatning shakli va mazmuni ijtimoiy sharoitlar, ijtimoiy talablar hamda tajribalar bilan belgilanadi.

::Shaxs::Ko‘nikma bu –Javob: Biror ish harakatni anglangan holda bajara olish o’quvi.
::Shaxs:: Shaxsning o‘zi, o‘z xulq-atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasavvur qilishidan hosil bo‘lgan obraz nima deb ataladi?

Shaxsning o’zi, o’z xulq-atvori xussiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasavvur qilishidan hosil bo’lgan obraz – Men – obrazi deb atalib, uning qanchalik adekvatligi va reallikka yaqinligi shaxs barkamolligining mezonlaridan hisoblanadi. Men – obrazining ijtimoiy psixologik ahamiyati shundaki, u shaxs tarbiyasining va tarbiyalanganligining muhim omillaridan hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, tarbiya shaxsning o’zi va o’z sifatlari to’g’risidagi tasavvurlarining shakllanishi jarayonidir, deb ta’rif berish mumkin. Demak, har bir inson o’zini, o’zligini qanchalik aniq va to’g’ri bilsa, tasavvur qila olsa, uning jamiyat normalariga zid harakat qilish ehtimoli ham shunchalik kam bo’ladi, ya’ni u tarbiyalangan bo’ladi.
::Shaxs:: Psixologiyada shaxsning o‘z-o‘ziga bahosi necha turga ajratilgan?