] axborot tizimlari va texnologiyalari

Asosiy komponentlari

Endi ma’lumotlami qayta ishlash axborot texnologiyasining asosiy komponentlari va ulaming xususiyatlarini keltiramiz.

Ma’lumotlami to ‘plash. Firmaning mahsulot yoki xizmatlar ishlab chiqarishiga qarab uning faoliyati haqida tegishli ma’lumotlar yozuvi bo‘ladi. Odatda tegishli firma faoliyati u ishlab chiqaradigan operatsiya sifatida alohida ajralib turadi (3.11-rasm).

X

P*drffi	^gregat-	-Hlsob-
1 rovka-	lashti-.	ij last)
	/.Vrish

aotiami obi

gayla isBlasH

Hisahlnmi_; arlasti

So'm*

bbwhs

nigfiacftun

3.11 -rasm. Ma’lumotlami qayta ishlash axborot texnologiyasining asosiy komponentlari

Ma’lumotlarni qayta ishlash. Firma faoliyatida quyidagi operatsiyalardan foydalaniladi:

• 
  tasniflash yoki guruhlash. Boshlang'ich ma’lumotlar odatda bir yoki bir necha raqamlardan tashkil topgan belgilar ko‘rinishiga ega bo'ladi. Obyektlaming ayrim alomatlarini ifodalovchi bu belgilar yozuvlami aynan o‘xshatish (identiflkatsiyalash) va guruhlash uchun foydalaniladi;
  
• 
  yozuvlar izchilligini tartibga solishga yordam beruvchi saralash;
  
• 
  arifmetik va mantiqiy amallami o‘z ichiga olgan hisoblashlar. Ma’lumotlar ustidan bajariladigan bu amallar yangi ma’lumot­lami olish imkonini beradi;
  
• 
  ma’lumotlar sonini kamaytirish uchun, yakuniy yoki o‘rta qiymatlar hisob-kitobi shaklida amalga oshiriluvchi yiriklashtirish yoki agregatlashtirish.
  

Ma’lumotlami saqlash. Tezkor faoliyat darajasidagi ko‘pgina ma’lumotlami keyinchalik foydalanish uchun saqlash zarur. Ulami saqlash uchun ma’lumotlar bazasi yaratiladi.

Hisobotlar (hujjatlar)ni yaratish. Ma’lumotlami qayta ishlash axborot texnologiyasida firma rahbariyati va xodimlari, shuningdek tashqi sheriklari uchun hujjatlar yaratish lozim. Bunda hujjatlar so‘rov bo‘yicha yoki davriy ravishda har bir oy, kvartal yoki yil oxirida ham yaratilishi mumkin.

BOSHQARUVNING AXBOROT TEXNOLOGIYASI Xususiyati va ifodalanishi

Boshqamvning axborot texnologiyalarining maqsadi qaror­lami qabul qilishga aloqador firmadagi barcha xodimlaming axborot ehtiyojlarini qondirishdir. U boshqarishning istalgan darajasida foydali bo'lishi mumkin.

Boshqaruvning zamonaviy axborot texnologiyalari turli funksional tizimdagi (bo'linmalar) xodimlaming axborotga bo‘lgan talabini qondiradi. Ular firmaning o'tmishi, buguni va kelajagi haqidagi ma'lumotlami saqlaydi. Bu axborot doimiy yoki maxsus boshqaruv hisobotlari turlariga ega.

Boshqaruv nazorati darajasida qarorlar qabul qilish uchun axborot agregatlashtirish ko‘rinishida shunday taqdim etilishi kerakki, unda ma’lumotlaming o‘zgarish tendensiyalari yuzaga kelgan chetga chiqishlar sabablari ko‘rib chiqilsin. Bu bosqichda ma’lumotlami qayta ishlashning quyidagi vazifalari hal etiladi:

• 
  boshqaruv obyektining rejalashtiriladigan holatini baholash;
  
• 
  rejalashtiriladigan holatdan chetga chiqishlami baholash;
  
• 
  chetga chiqishlar sabablarini aniqlash;
  
• 
  bo‘lajak qaror va xatti-harakatlaming tahlili.
  

Boshqaruvning axborot texnologiyasi xilma-xil turdagi hiso-

botlami yaratishga yo‘naltirilgan.

Doimiy hisobotlar belgilangan grafikka muvofiq yaratiladi, bu grafik ularni yaratish vaqti, masalan, kompaniya savdo- sotig'ining oylik tahlilini belgilaydi.

Maxsus hisobotlar boshqaruvchilar so‘rovlari bo‘yicha yoki kompaniyada biror-bir rejalashtirilmagan hodisa ro‘y berganda yaratiladi. Hisobotlaming u turi ham, bu turi ham yakunlovchi, qiyosiy va favqulodda hisobotlar shakliga ega bo'lishi mumkin.

Jamlovchi hisobotlarda qiymatlar alohida guruhlarga birlash- tirilgan, saralangan hamda oraliq va natijaviy yig‘indi ko‘rsatilgan.

Qiyosiy hisobotlar turli manbalardan olingan yoki turli belgi- lariga ko‘ra tasniflangan va qiyoslash maqsadlari uchun foydala- niladigan ma’lumotlami o‘z ichiga oladi.

Favqulodda hisobotlar istisno (favqulodda) xususiyatidagi ma’lumotlarni qamrab oladi.

Boshqaruvni qo'llab-quwatlash uchun hisobotlardan foyda­lanish chetga chiqishlar bo'yicha boshqarishni amalga oshirishda ayniqsa samaralidir.

Firma xo'jalik faoliyatining ayrim o'matilgan standartlardan (masalan, rejalashtirilgan holatdan) chetga chiqishi kuzatiladi. Firmada chetga chiqishlar bo‘yicha boshqamv tamoyillaridan foydalanishda yaratilayotgan hisobotlarga quyidagi talablar qo'yiladi:

• 
  hisobot chetga chiqish ro‘y bergandagina yaratilishi lozim;
  
• 
  hisobotdagi ma’lumotlar mazkur chetga chiqish ko'rsatkichi uchun tanqidiy ahamiyatiga ko‘ra saralanishi kerak;
  
• 
  barcha chetga chiqishlami iloji boricha birgalikda ko'rsatish zarur, chunki menejer ular o'rtasidagi mavjud aloqani bilishi kerak;
  
• 
  hisobotda me’yordan miqdoriy chetga chiqishni ko‘rsatish lozim.
  

Ko'rsatilgan axborotni olish uchun foydalaniladigan ma’lu­motlar bazasi ikki elementdan tashkil topmog‘i lozim:

• 
  firma olib boradigan muomilalami baholash asosida jamla- nadigan ma’lumotlar;
  

•boshqaruv obyekti (firma bo‘linmasi)ning rejalashtirilgan ahvolini belgilovchi rejalar, standartlar, budjetlar va boshqa me’yoriy hujjatlar.